ies sLbd dy aKIr ivc vI ]4]63]132] ihMdsy hn. ieQy vI pihlf
aMk 4 sLbd dy cfr pdy hox df hI sMkyq hY pr aglf aMk 63 hY. Bfv, gurU arjn sfihb
jI ny iek hor sLbd df Aucfrn kIqf hY, aqy afKrI aMk 132 hY ijs df Bfv hY kyy hux
qwk gfAVI rfg ivc kul 132 sLbd Aucfry jf cuky hn. ieh hY gurU jI df gurU gRMQ
sfihb jI ivwc drj kIqI geI bfxI dI igxqI krn vfsqy vriqaf igaf ivigafnk ZMg qF
jo ies ivc kooeI ivakqI iksy iksm dI imlfvt nf kr sky.
ieh hI kfrn hY ik jo imlfvt gurU gRMQ sfihb jI ivc kIqI geI hY Auh swB qo
aKIr ivc hI kIqI geI hY; Auh hY rfg mflf.
à siqgur pRsfid ]
rfg mflf
rfg eyk sMig pMc brMgn ] sMig alfpih afTAu nµdn ]
pRQm rfg BYrAu vY krhI ] pMc rfgnI sMig AucrhI ]
pRQm BYrvI iblfvlI ] puMinafkI gfvih bMglI ]
puin aslyKI kI BeI bfrI ] ey BYrAu kI pfcAu nfrI ]
pMcm hrK idsfK sunfvih ] bMgflm mDu mfDv gfvih ]1]
llq iblfvl gfvhI apunI apunI BFiq ]
ast puqR BYrv ky gfvih gfien pfqR ]1]
duqIaf mflkAusk aflfpih ] sMig rfgnI pfcAu Qfpih ]
goNzkrI aru dyvgMDfrI ] gMDfrI sIhuqI AucfrI ]
DnfsrI ey pfcAu gfeI ] mfl rfg kAusk sMig lfeI ]
mfrU, msqaMg, myvfrf ] pRblcMz, kAusk, AuBfrf ]
KAuKt, aAu BAurfnd gfey ] ast mflkAusk sMig lfey ]1]
puin afieaAu ihMzolu, pMc nfir sMig ast suq ]
AuTih qfn klol, gfien qfr imlfvhI ]1]
qylµgI dyvkrI afeI ] bsMqI sMdUr suhfeI ]
srs ahIrI lY Bfrjf ] sMig lfeI pFcAu afrjf ]
surmfnµd, Bfskr afey ] cMdRibMb, mMgln suhfey ]
srsbfn, aAu afih ibnodf ] gfvih srs bsMq kmodf ]
ast puqR mY khy svfrI ] puin afeI dIpk kI bfrI ]1]
kCylI ptmMjrI tozI khI alfip ]
kfmodI aAu gUjrI, sMig dIpk ky Qfip ]1]
kflµkf, kuMql, aAu rfmf ] kmlkusm, cMpk ky nfmf ]
gAurf aAu kfnrf kl´fnf ] ast puqR dIpk ky jfnf ]1]
sB imil isrIrfg vY gfvih ] pFcAu sMig brMgn lfvih ]
bYrfrI krnftI DrI ] gvrI gfvih afsfvrI ]
iqh pfCY isMDvI alfpI ] isrIrfg isAu pFcAu QfpI ]1]
sflU sfrg sfgrf, aAur goNz gMBIr ]
ast puqR sRIrfg ky, guMz kuMB hmIr ]1]
Kstm myG rfg vY gfvih ] pFcAu sMig brMgn lfvih ]
soriT goNz mlfrI DunI ] puin gfvih afsf gun gunI ]
AUcY suir sUhAu puin kInI ] myG rfg isAu pFcAu cInI ]1]
bYrfDr, gjDr, kydfrf ] jblIDr, nt aAu jlDfrf ]
puin gfvih sMkr aAu isafmf ] myG rfg puqRn ky nfmf ]1]
Kst rfg Auin gfey sMig rfgnI qIs ]
sBY puqR rfgMn ky aTfrh ds bIs ]1]1]
AupRokq pMgqIaF nMU iDafn nfl vyKx qy pqf lgdf hY ik hr vfrI
aMk 1 hI hY jdo ky 1 qo ipCo 2, 3, aqy 4 afid hoxy cfhIdy sn. isrlyK vI ‘rfgmflf’
hI hY, slok mhlf pihlf, dUjf jF qIjf afid nhI hY, ijs qo ieh inrnf kIqf jf sky
ik ieh iks gurU sfihb jF siqkfr Xog Bgq jI dI ilKI hoeI hY. ijvy ky Aupr bynqI
kIqI jf cuwkI hY ky sfry gurU gRMQ sfihb jI ivc koeI vI pMgqI ajyhI nhI ijs dy
ilKx vfly bfry inrnf krnf iswKF AWqy Cwizaf igaf hovy. ieQy ieh anoKI gwl ikAuN?
sRI gurU gMRQ sfihb jI ivwc bfxI hyT-ilKy 31 rfgF ivc drj hY:
isrIrfg, mfJ, gfAuVI, afsf, gUjrI, dyv gMDfrI, ibhfgVf, vzhMs, soriT, DnfsrI,
jYqsrI, tozI, bYrfVI, iqlMg, sUhI, iblfvl, goNz, rfmklI, nt, mflI gAuVf, mfrU,
quKfrI, kydfrf, BYrAu, bsMq, sfrMg, mlfr, kfnVf, kilafn, pRBfqI aqy jYjfvMqI.
iehnF rfgF qoN ielfvf 6 rfg hor hn ijnHf nMU dUjy rfgF nfl rlHf ky gfAux dI
ihdfieq hY—
ieh sfry rfg hI hn. iehnf dy ivwc koeI pqnI, puwqr jF puwqr vfDU nhIN hY. pr
rfgmflf ivc hyT ilwKy 6 hI rfg hn aqy bfkI AunHF dIaf pqnIaf aqy pRvfr.
- rfg BYrAu
rfg dIaF pMj rfgxIaF—BYrvI, iblfvlI, puMinaf, bMglI, aslyKI
rfg dy awT pwuqr—pMcm, hrK, idsfK, bMgflm, mDu, mfDv, llq, iblfvl.
- rfg mflkAusk
rfg dIaF pMj rfgxIaF—goNzkrI, dyvgMDfrI, gMDfrI, sIhuqI, DnfsrI .
rfg dy awT puwqr—mfrU, msq aMg, myvfrf, pRbl cMz, kAusk, AuBfrf, KAuKt,
BAurfnd .
- rfg ihMzol
rfg dIaF pMj rfgxIaF—qylMgI, dyvkrI, bsMqI, sMdUr, shs ahIrI
rfg dy awT puwqr—surmfnMd, Bfskr, cMd® ibMb, mMgln, srs bfn, ibnodf,
bsMq, kmodf.
- rfg dIpk
rfg dIaF pMj rfgxIaF—kCylI, ptmMjrI, tozI, kfmodI, gUjrI
rfg dy awT puwqr:— kflMkf, kuMql, rfmf, kml kusm, cMpk, gAurf, kfnrf,
kfl´fnf.
- rfg isrIrfg
rfg dIaF pMj rfgxIaF:— bYrfrI, krnftI; gvrI, afsfvrI, isMDvI.
rfg dy awT pwuqr—sflU, sfrg, sfgrf, goNz, gMBIr, guMz, kuMB, hmIr.
- rfg myG
rfg dIaF pMj rfgxIaF:— soriT, goNz, mlfrI, afsf, sUhAu.
rfg dy awT puwqrF—bYrfDr, gjDr, kydfrf, jblIDr, nt, jlDfrf, sMkr, isafmf.
( rfg goNz rfg myG dI qF pqnI hY pr isrIrfg df puwqr)
kul rfg: 6
kul rfgxIaF: 30
kul puwqr: 48
sfrf joV: 6+30+48= 84
AuWqrI Bfrq ivwc ieh igxqI 108 hY. (mudMvxI, pMnf 145)
aqy iek hor rfgmflf ivc 148 vI afeI hY. (rfgmflf pVcol pMnf 35)
gurU gRMQ sfihb ivwc 31 rfgF ivwco hyT ilwKy 9 rfgmflf ivwc nhI hn.
mfJ,ibhfgVf,vzhMs, jYqsrI rfmklI, mflI gAuVf, quKfrI, pRBfqI,jYjfvMqI
ieQy ieh vI iDafn dyx Xog hY ky rfgmflf ivc afey 6 rfgF, ‘Kst
rfg Auin gfey sMig rfgnI qIs’ ivco 3 rfg, mflkAusk, dIpk aqy rfg myG gurU gRMQ
sfihb jI ivc nhI hn. kuJ rfg aYsy hn jo rfgmflf ivwc qF hn pr grU gRMQ sfihb jI
ivc drj nhI hn hux ies nMU rfgf df qqkrf ikvy mMnIey.
gurbfxI df Purmfn hY, "rfgf ivic sRI rfgu hY jy sic Dry
ipafru ]" aqy BfeI gurdfs jI vI ilKdy hn , ‘rfgn mY isrIrfg pfrs pKfn hY’.
pr rfg mflf ivc ies dy Ault BYrAu rfg nMU pRMQm minaf igaf hY, ‘pRQm rfg BYrAu
vY krhI’. gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI ivc, hr rcnf dy arMB ivc cAupdy, iqpdy,
dohrf slok aqy CMq afid isrlyK idqy gey hn pr jo rfg mflf gurU gRMQ sfihb jI ivc
drj hY Aus ivc ajyhf nhI hY jdo ky asl ilKq ivc ieh drj hn.
pfTkF dI jfxkfrI vfsqy hfjr hY aflm dI asl ilKq ivwc drj, ‘rfgmflf’.
cOpeI rfg eyk sMig pMc brMgn ] sMig alfpih afTAu nµdn ]
pRQm rfg BYrAu vY krhI ] pMc rfgnI sMig AucrhI ]
pRQm BYrvI iblfvlI ] puMinafkI gfvih bMglI ]
puin aslyKI kI BeI bfrI ] ey BYrAu kI pfcAu nfrI ]
pMcm hrK idsfK sunfvih ] bMgflm mDu mfDv gfvih ]
dohrf llq iblfvl gfvhI apunI apunI BFiq ]
ast puqR BYrv ky gfvih gfien pfqR ]34]
cOpeI duqIaf mflkAusk aflfpih ] sMig rfgnI pfcAu Qfpih ]
goNzkrI aru dyvgMDfrI ] gMDfrI sIhuqI AucfrI ]
DnfsrI ey pfcAu gfeI ] mfl rfg kAusk sMig lfeI ]
mfrU, msqaMg, myvfrf ] pRblcMz, kAusk, AuBfrf ]
KAuKt, aAu BAurfnd gfey ] ast mflkAusk sMig lfey ]
dohrf puin afieaAu ihMzolu, pMc nfir sMig ast suq ]
AuTih qfn klol, gfien qfr imlfvhI ]35]
copeI qylµgI dyvkrI afeI ] bsMqI sMdUr suhfeI ]
srs ahIrI lY Bfrjf ] sMig lfeI pFcAu afrjf ]
surmfnµd, Bfskr afey ] cMdRibMb, mMgln suhfey ]
srsbfn, aAu afih ibnodf ] gfvih srs bsMq kmodf ]
ast puqR mY khy svfrI ] puin afeI dIpk kI bfrI ]
dohrf kCylI ptmMjrI tozI khI alfip ]
kfmodI aAu gUjrI, sMig dIpk ky Qfip ]36]
cOpeI kflµkf, kuMql, aAu rfmf ] kmlkusm, cMpk ky nfmf ]
gAurf aAu kfnrf kl´fnf ] ast puqR dIpk ky jfnf ]1]
sB imil isrIrfg vY gfvih ] pFcAu sMig brMgn lfvih ]
bYrfrI krnftI DrI ] gvrI gfvih afsfvrI ]
iqh pfCY isMDvI alfpI ] isrIrfg isAu pFcAu QfpI ]
dohrf sflU sfrg sfgrf, aAur goNz gMBIr ]
ast pqR sRIrfg ky, guMz kuMB hmIr ]37]
copeI Kstm myG rfg vY gfvih ] pFcAu sMig brMgn lfvih ]
soriT goNz mlfrI DunI ] puin gfvih afsf gun gunI ]
AUcY suir sUhAu puin kInI ] myG rfg isAu pFcAu cInI ]1]
bYrfDr, gjDr, kydfrf ] jblIDr, nt aAu jlDfrf ]
puin gfvih sMkr aAu isafmf ] myG rfg puqRn ky nfmf ]
dohrf Kst rfg Auin gfey sMig rfgnI qIs ]
sBY puqR rfgMn ky aTfrh ds bIs ]38]
(rfgmflf pVcol, pMNnf 42)
ies asl ilKq ivc hr vfrI aMk bdl jFdf hY ijvy 34, 35, 36, 37 aqy 38.
afAu hux iewk hor pwK qoN vI ivcfr krIey,
gurU gRMQ sfihb jI ivc jo bfxI drj krn dI qrqIb hY Aus anusfr
sB qo pihlf gurU nfnk sfihb jI dI bfxI hY awgy mhlf dUjf, mhlf qIjf, mhlf cOQf,
mhlf pMjvF, mhlf nOvF aqy AuWs qo awgy BgqF dI bfxI drj hY. sB qo aKIr ivc, ‘slok
vfrF qy vDIk’ vI iesy hI qrqIb nfl drj hn aqy sB qoN aKIr ivc guru arjn sfihb
jI vlo Aucfrn kIqI geI mMudfvxI aqy sLukrfny df slok , `qyrf kIqf jfqo nfhI mYno
jogu kIqoeI.’ drj hY . ajyhf ikAu?
muMdfvxI dy arQ Bfv hY, muMdxf, bMd krnf, bs krnI, mohr
lfAxI, hwd bMnHxI, afid. guru goibMd isMG jI ny vI, jdo guru qyg bhfdr jI dI
bfxI drj kIqI qF AuhnF ny vI muMdfvxI qoN pihlf hI drj kIqI . pr rfgmflf
muMdfvxI qo ipCo hY ajyhf ikAu? afAu ieh svfl pMzq qfrf isMG inroqm jI qoN
puCIey. "muMdfvxI df pfT gRMQ sfihb jI kI smfpqI smyN afpnI muhr rUp kr aMq
myN rwKf, rfgmflf kfhUM ny pICy sy pfeI, jYsy BfeI bMno ny gurU ky sfhmxy hI
dUsrI bIV mY keI bfxIaF cVHfeI, ijn ko sun kr gurU jI ny Aus kf nfm KfrI bIV Drf
hY." (gurU igrfrQ kos)
"sfrI bfxI ilKf ky girU jI ny aMq nMU ‘muMdfvxI’
AuWqy Bog pf idwqf, ikAuik ‘muMdfvxI’ nfm muMd dyx df hY, ijs qrHF iksy
icwTI pwqr nMU ilKky aMq ivwc mohr lf ky muMd dyeIdf hY ik eydUM awgy hor kuJ
nhI…" (igafnI igafn isMG, ‘qvfrIK guru Kfldf’, pMnf419)
"(muMdfvxI) srpos ko kihqy hYN jYsy Qfl myN pRsfd rK kr
AUpr sy Ausko srpos sy mUMd dyqy hYN so ies mMudfvxI dÍfrf afgy ko ies bfq kf
inXm kIaf ik koeI aOr bfxI n cZfeI jfey . sRI gurU qyg bhfdr sfihb jI kI bfnI ky
vfsqy asQfn pihly hI sy CoV rKf Qf]" (PrIdkotI tIkf)
"muMdfvxI: ieh mohr Cfp pMjvI pfqsLfhI ny kIqI sI. jYsy
pfqsLfh afpnI QYlI nMU krqf hY Pyr iksI kf BY Kolny kf nhIN krqf. qYsy ieh gurU
gRMQ sfihb rUpI QYlI hY hIro juvfhrfq sy pUrn hY iqsky Aupr mohr Cfp lgfeI
hY." ( gurbfxI pfT drsLn iphlI aYzIsLn)
Bfv, muMdfvxI dy Bfv arQF vfry ikqy vI koeI mwq-Byd nhI hn.
afAu hux pMQ dy ivdvfnf vlo kIqy gey PYsly vyKIey..
pMQ pRvfnq ‘iswK rihq mrXfdf’, jo ÈRromxI kmytI vlo 1945 ivwc pRvfn kIqI
geI sI ivwc rfgmflf vfry, pNMnf 18 Aupr ieh drj hY:
Bog
A) sRI gurU gRMQ sfihb dy pfT (sfDfrn jF aKMz) df Bog muMdfvxI Auqy jF rfgmflf
pVH ky cldI sQfnk rIqI anusfr pfieaf jfvy. (ies gwl bfbq pMQ `c ajy qk mqByd hY,
ies leI rfgmflf qoN ibnF sRI gurU gRMQ sfihb jI dI bIV ilKx jF Cfpx df hIaf koeI
nf kry). ies qoN AupRMq anMd sfihb df pfT kr ky Bog df ardfsf kIqf jfvy qy kVfh
pRsLfid vrqfieaf jfvy.
Dfrimk slfhkfr kmytI dI qyrHvIN iekwqrqf imqI 7 jnvrI 1945 sb kmytI dI kfrvfeI
ivwco,
mqf nM: 5 rfgmflf aqy Bog: prvfn hoieaf hY ik Dfrimk slfhkfr
kmytI dI rfey ivc sRI guru gRMQ sfihb jI dy pfT df Bog muMdfvxI qy pfieaf jfxf
cfhIdf hY qy rfgmflf nhI pVnI cfhIdI. (hvflf: pMQk mqy sMpfdk, zf:ikrpfl isMG,
pMnf 34)
Dfrimk slfhkfr kmytI dI pMdrvI iekwqrqf imqI 27 meI, 1945 dI
kfrvfeI
34: muMdfvxI qy Bog:- sRI guru gRMQ sfihb jI dy pfT df Bog
muMdfvxI qy pfAux qy rfg mflf nf pVHn sbMDI mfmlf pysL ho ky iek dUjy dI gwlbfq
sunx AuprMq srb sMmqI nfl PYslf hoieaf ik ikAuNik ieh mfmlf bVf jLrUrI hY ies
leI pihlF purfqn bIVF dy drsLn krky muV ies qy ivcfr kIqI jfxI cfhIdI hY, ies
kMm leI isMG sfihb jQydfr mohx isMG jI, pRo: joD isMG jI, pRo: qyjf isMG jI aqy
pRo: gMgf isMG jI dI sb kmytI nIXq kIqI jFdI hY. ieh sfry swjx iekwTy jf ky
krqfr pur sfihb vflI , dmdmy sfihb vflI, BfeI bMno vflI aqy Zfky vflI bIV dy
drsLn krn aqy hor ijnHF purfqn bIVF dy Auh ies kMm leI drsLn krny jLrUrI smJx
AuhnF dy vI drsLn krky rIport krn aqy jy loV smJx qF Auh afpxy nfl do dsKq
pihcfnx dy iswK mfihr vI lY jfx.
ies sb kmytI dI rIport pwujx qy ieh mfmlf muV CyqI qoN CyqI
Dfrimk slfhkfr kmytI ivc pysL kIqf jfvy.
ieh vI srb-sMmqI nfl pRvfn hoieaf hY ik jd qwk Dfrimk slfhkfr kmytI ies sbMDI
PYslf nhIN krdI hflFik ieho pojLIsLn rKI jfvy ik ijs jgHf Bog muMdfvxI qy pfieaf
jFdf hY AuQy nvy PYLsly qk Bog muMdfvxI qy hI pfieaf jfieaf kry aqy ijQy rfg
mflf pVHI jfdI hY AunHF nMU rfgmflf pVHn qoN nf roikaf jfvy. ies AuprMq iekwqrqf
smfpq hoeI.
mIq skwqr pRcfr bRFc
(hvflf: pMQk mqy sMpfdk zf:ikrpfl isMG pMnf 38)
keIaF df ivcfr hY ik ‘rfgmflf’ dI rcnf guru sfihb dI nhI, jo kfv rcnf dI
sLYlI df Byd jfxdy hn Auh ibnF kiTnfeI ieh smJ skdy hn.
ÃÄ dy isrlyK hyT sfry gurU gRMQ sfihb ivwc iewk BI ajyhI bfxI nhIN, ijs ivwc
nfnk nfm nf hovy. gurbfxI ‘isrI rfg qoN afrMB hudI hY, guruvfk hY-‘rfgF ivic
isrIrfgu hY’. BfeI gurdfs jI ilKdy hn-‘rfgn mYN isrI rfg’ pr rfgmflf BYrv
rfg qoN arMB krdI hY.
XQf:- pRQm rfg BYrAu vY krhI]’
Bfv ieh hY ik sMgIq sLfsqR anusfr BI ieh gurmq sMgIq qoN Ault hY .
‘rfg mflf’ bfbq KOjI ivdvfn ilKdy hn:-
rfg mfl sRI gur kI ikRq nihN hY muMdfvxI lig gur bYn.
(40) (gur pRqfp sUrj,rfis 3 aMsU 48)
"jIkr qqkrf bfxI nfl koeI sbMD nhI rwKdf; prMqU, qqkrf hY iesy bfxI df,
iqvyN ‘rfgmflf’ bfxI nfl koeI sbMD nhIN rwKdI, prMqU ‘rfgmflf’ hY iesy
bfxI dI." (zf: crn isMG jI, ikRq bfxI byAurf)
buhq swjx Xqn krdy hn ik ‘rfgmflf’ guru gRMQ sfihb ivwc
CfpI nf jfvy, aQvf kwZ iewqI jfvy, pr ieh anyk JgVy KVy krn df sfDn hY, aYsf nhI
krnf cfhIey. jy koeI ‘rfgmflf’ pVH ky Bog pfAuNdf hY qF ivvfd nhIN krnf
cfhIey, imwqR Bfv nfl Aus nUM aslI gwl dws dyxI Xog hY aqy sQfnk mrXfdf hI krnI
Auwicq hY.
(hvflf BfeI kfnH isMG nfBf -gurmq mfrqMz ,Bfg dUjf pMnf 779)
gur iblfs pfqsLfhI 6 ivwc hor byaMq gurimq ivroDI sfKIaF smyq rfgmflf vfry
vI ieh drj hY
qb lO rfg sBI iekYTfey . gur arjn ky snmuK afey.
ikRpfisMDu kI Aisqiq krI. BFiq BFiq min anMdu BrI.649.
Ausqiq kir gur pg lptfey. dXfisMDu pUCÎo mnu lfey.
inj afvn kf kfrin kho. iqnY khf pRB sb suD lho. 650.
rfgn kI ibnqI sunI gur arjn suKKfn.
rfgmfl qb hI ilKI Bog qfih pir Tfn.654.
imRqu pfCy ieh rIiq krfvo. gurU igMRQ kf pfT Drfvo.
pfvo Bog rfgmflf piVH. iCn mih pfp jfih iqn ky sV . 697 .
kVfh pRsfd iqh inimq idvfvY . nrk duafr iqs nih idRstfvy.
pfCy imRqk aYs ibiD kro. jIvq jqn aYs ibiD Dro.698
Dfir pRym gur igRMQ kf pfT krY mun lfie.
rfgmfl piVH pRym soN Bog jpu jI qy pfie.699
kVfh krfvy hrK soN koit Zwg Pwl cIn.
sB sMgiq suin bYngur Dfir icwq mY lIn. 700
gur iblfs pfqsLfhI 6 aiDafie 4
sMpfdk igafnI jiigMdr isMG vydFqI
gur iblfs pfqsLfhI 6 nMU sLRomxI kmytI vwlo vfps lYx df aYlfn kr ky vI, afpxy
bcn qoo iKsk kyy lgfqfr vyicaf jf irhf hY. sLfied ienHF qy bfxI df hyT iliKaf
Purmfn lfgU nhI huMdf.