pRoPYsLnl pRcfrk aqy insLkfm pRcfrk? pRcfrk sLRyxI vfsqy
ivsLysL
svfs kImqI hn-DMn pdfrQ nhIN
ipRMsIpl
igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI
sfnMU cyqy rWKx dI loV hY ik DMn pdfrQ iesy hI dunIaF dI
DuWp-CF hn. ijhVy sWjx afpxy jIvn nMU isWKI pRcfr vl lf dyx df dfavf krdy hn
AunHF dy svfs pMQ dI amfnq hn aqy ieh mnuWKI jIvn df sB qoN vWD kImqI aMg hn.
ijhVy svfs GWt gey, Auh kdy vfips nhIN imldy. jykr iehnF dI vrqoN iksy vI ZMg
nfl DMn pdfrQF dI lflsf ivc hI ho rhI hY qF smJo asIN apxI ieh pUMjI bVI byrihmI
nfl lutfeI jf rhy hF. kihx nUM qF asIN bfxI df pRcfr kr rhy hF pr asl ivc ajy
asF afp hI bfxI anusfr ienHF dI pihcfx nhIN kIqI.
rsoeIaf inpuMn hY, pWkvfn bVy suafdly, ishq bxfAux vfly-svfsQ
vrDk, vWDIaf aqy ZMg-ZMg dy bxfAuNdf hY-pRvfr dy sWjx AuglF cWt cWt KFdy hn,
sfiraF dI syhq vI nroeI rihMdI hY aqy jIaF dy suBfa ivc vI ipafr-imTfs aqy itkfa
hMudf hY. ies dy Ault-pWkvfnF leI sfDn aqy smgRI vI AuhI hY pr rsoeIaf inkMmf
‘qy aXog hY. Ausdy bxy pdfrQ kWcy, sVy-BuWjy, kdy imrc GWt kdy msflf vWD.
afiKr, pRvfr vfly vI Ausdy afdI ho jFdy hn. nqIjf pRvfrk vfqfvrx bysuafdf,
cMgy-mfVy dI pihcfx nhIN. afieaf igaf vI GMunqrF kWZdf hY, pRvfr ivc rihMdI hY
sdf ikWt ikWt…aWj sbjLI kWcI sI, aj lUx vWD sI, aWj imrcF qyjL hn. ieWqnf hI
nhIN ies sfry df pRvfr dI ishq qy vI mfVf asr pYNdf hY aqy zfktrF dI vI sdf loV.
isWK Drm dy pRcfrk?-iehI
hflq aj isWK pRcfrk dI vI hY. jy pRcfrk
smJdfr aqy isafxf hY, gurbfxI soJI-isiKaf aqy jIvn vflf hY qF Ausdy pRcfr ivc vI
gurmWq hovygI, Ausdf injI jIvn, bolcfl-ivhfr vI dUijaF vfsqy iKWc pfAU hovygf.
ikAuNik isWK Drm dUjy bhuqy DrmF dI qrHF kyvl vWkq tpfAu jF apxy-afp nMU kyvl
isWK kihlvfAux df nfm nhIN. ieh gurbfxI isiKaf qy aDfrq jIvn df nfm hY.
isWK pRcfrk vI isWK Drm df iek rsoeIaf hI hY. jykr Auh gurbfxI isiKaf
vfly igafn nMU sMgqF qIk, iesdy sLuD srUp ivc phuMcfAux-vMzx dy Xog nhIN qF
sMgqF df smuWcf jIvn, AunHF dI socxI-rihxI-dunIafdfrI ivc vI, kdy gurbfxI jIvn
df pRkfsL nhIN ho skygf. ieh sB qF hI sMBv hY jykr isWK Drm dy pRcfrk dy apxy
jIvn aMdr gurbfxI isiKaf dI prpWkqf hovy.
iesdy Ault aj isWKI jIvn ivc Brm-BulyKy, sLMky,
afpfDfpI, zyirHaF gurUzMmF dI Brmfr, afpsI qU qU-mYN mYN, iek dUjy dI tMg iKWcI,
mnmWqF, hUVmWqF anmqI pRBfv aqy ibprn dIaF rIqF df hWV afieaf ipaf hY. isWK
bWcy-bWcIaF isWK Drm df dWbf-dWb iqafg kr rhy hn. piqWqpuxy dIaF lfeInF lWgIaF
hn. ies sfry df muWK kfrx-aj isWK Drm dy pRbMD-pRcfr df inkMmf aqy aXog hoxf hY.
mUlL rUp ivc sfzy hWQly gurmWq pfT df sMbMD sfzI Aus sLRyxI nfl hY ijhVI isWDy
qOr qy pRcfr-kQf-ivafiKaf nfl sFJ rKdI hY. mksd kyvl ieWqnf hY jykr asIN apxy
afp nMU GoKIey, isWKI pRcfr vflI rsoeI ivc cMgy rsoeIey ho ky inWqrIey, qF sfzI
QoVI ijMnHI jfgRqI vI, sfzy aqy anykF sMgqF dy jIvn ivc isWKI dI KusLbU Brx df
kfrx bx skdI hY.
svfs kImqI hn-
mUl ivsLy vl vWDx qoN pihlF ies scfeI
vl sfnMU ivsLysL iDafn dyn dI vDyry loV hY. mnuWK BfvyN koeI vI hY aqy iksy vI
jfq sLyRxI df hY Aus pfs krqy dI bKsLI svfsF vflI amulf pUMjI hY aqy iesy pUMjI
Aupr Ausdf jIvn aDfrq hY. ijWqny svfs iksy nMU imly hn, Aus ivc ieWk df vI vfDf
Gftf sMBv nhIN. ieh vI scfeI hY ik-svfsF dy aDfr qy jIvn qF hryk jIv
sLyRxI pfs hY pr mnuWK df jIvn pRBU vloN jIv nMU ivsLysL bKisLsL hY. PLurmfn hY
"krmI afvY kpVf" (jpu-5) Bfv mnuWKf jnm pRBu vloN ivsLysL bKisLsL
(krmI) hY aqy ies df mksd vI "ndrI moKu duafr" hY. bfkI jUnF qF kyvl
kIqy krm Bogx vfsqy hI hn.
kuJ iblkul hI aXog pRcfrkF nMU CWz ky, gurU kIaF bhuqIaF
sMgqF aqy pRcfrk, gurbfxI rfhIN spWsLt AupRokq scfeI qoN BlI BFq vfkP hn. ies
vfsqy mOjUdf pfT ivc iesdy bhuqy vyrvy dI loV nhIN. ieQy AupRokq gurmWq isDFq
nUM sFJf krn leI mfqr do-iqMn gurbfxI pRmfx hI kfPLI smJdy hF. PLurmfn hY "BeI
prfpiq mfnuK dyhurIaf] goibMd imlx kI ieh qyrI brIaf" (pMnf-12)
aqy "kbIr mfns jnmu dulµBu hY, hoie n bfrY bfr] ijAu bn Pl pfky Buie
igrih, bhuir n lfgih zfr"(pMnf1366)
hor lvo "pRfxI qUM afieaf lfhf lYix] lgf ikqu kuPkVy sB mukdI clI
rYix"(pMnf 43)
afid.
ieQy ies pKoN iDafn duafAux df sfzf mWksd kyvl mUl gl nMU
smJxf sI. jdoN qIk svfsF dI ies amulqf vflI scfeI nMU apxI soJI df ivsLf bxf ky
nhIN clFgy, hWQly ivsLy dI gMBIrqf bfry asIN sucyq nhIN ho skFgy. gurU ipafirE!
sMsfrk DMn pdfrQ kyvl Dup-CF dI inafeI hn jo ieQy hI rih jfxy hn. svfsF dI pUMjI
qF muWkx vflI hY ‘qy srIr vI imWtI dI ZyrI qoN vWD hor kuJ nhIN. ienHF svfsF
dI gurbfxI isiKaf dy dfiery ivc rih ky kIqI suvrqoN hI sfzy jIvn nUM suMdr, gux
BrBUr, siqkfr jog, cMgy sMskfrF vflf aqy pnIrI vfsqy cfnx munfrf bxfvygI.
sfzIaF pRcfrk sLRyxIaF?-
Aupr idWqI ivcfr sImF dI rosLnI ivc asIN apxI aj dI mOjUdf smUcI pRcfrk
sLyRxI nMU moty qOr qy do BfgF ivc vMzdy hF- ‘pRoPYsLnl’ aqy ‘insLkfm’.
isWK pRcfrkF sMbMDI ieh dovyN sLbd, kyvl aj dI hI Aupj hn. iesy vfsqy ies bfry
hWQly pfT ivc asF kuJ ivcfr vI krn df jWqn krnf hYy. scfeI ieh hY ik iksy vI Drm
vfsqy ‘Drm df pRcfr’ sLB qoN vWzI ijMmyvfrI huuMdI hY. iesdy Ault isWK Drm
df pRcfr qF aj AuWkf hI bWicaF dI Kyz bixaf ipaf hY. iesy vfsqy ieh mslf bhuq
gMBIr hY.
pRoPYsLnl pRcfrk-
pRoPYsLnl df Bfv AunHF pRcfrkf qoN ilaf jFdf hY ijnHF dy jIvn dI rotI-rojLI
pRcfr nfl hI sMbMDq huMdI hY. ieQoN qIk kuJ glq vI nhIN. afiKr mnuWKf ijMdgI
dIaF anykF injI, pRvfrk-smfjk loVF vI hn. ijs sWjx df ikWqf hI ‘pRcfr’ hY
jIvn dIaF bfkI loVF vI qF Ausny iesy qoN hI pUrIaF krnIaF hn. afiKr gurU pfqsLfh
ny sfnMU jogI-sMinafsI qF bxfieaf nhIN. blik ieQy qF Aus rihxI nMU hI vyhlVF df
jIvn ‘qy igRhsQIaF Aupr vfDU df Bfr disaf hY.
‘pRoPYsLnl sLRyxI’ df pMQk qor qy iek hor vwzf lfB BI
hY ijsdI jLrUrq nUM ‘insLkfm pRcfrk’ kdy vI pUrI nhIN kr skdf. aj isWK kOm
dunIaF dy hr ihwsy ivc mOjUd hY. ies vfsqy, isWK Drm df pRcfr vI aMqr-rfsLtrI
loV hY. ies loV nMU agr koeI pUrf kr irhf hY qF aj df ikhf jFdf ieh ‘pRoPYsLnl
pRcfrk’ hI hY. iehI hY jo covI GMty dUr-nyVy, dysL-ivdysL sB jgHf qy puwjx
vfsqy sdf qwqpr rihMdf hY. ienHF ivcoN iewk Auh sWjx vI hn jo dURr qF nhIN jFdy
pr iksy ivsLysL gurduafry ivc gRMQI isMG dI syvf dy nfl nfl kWQf-kIrqn dI syvf
vI inBfAuNdy hn. mMnxf pvygf ik gurduafrf sfihb ivKy, ipCWl rfq df pRkfsL, rfq
dI suKfsn syvf, sPfeI-ibsqr afid dI syvf, idn-rfq dy gyVHy ivc afAuNdy hn. koeI
vI dUjI ikrq-ikWqy vflf mnuwK ienHF ijLMmyvfrIaF nMU nhIN inBf skdf. ieWqnf hox
dy bfvjUd aj pMQ ivc, ies khI jFdI pRoPYsLnl sLyRxI nMU Auh siqkfr pRfpq nhIN jo
pRfpq hoxf cfhIdf hY blik bhuiqaF pRqI ikMqU-pRMqU, GuMxqrF-nukqfcInI vWD hY,
afiKr ikAuN?
scfeI ieh hY ik kyvl AuNglIaF qy igxy jfx vfly pRcfrkF
nMU CWz ky, ies sLRyxI ivc aj bhuqy pRcfrkF ny apxy ies AuWqm ikWqy sMbMDI afpxI
ijMmyvfrI nMU smiJaf hI nhIN. kWQfkfr nMU ieh pqf nhIN ik Auh kWQf gurbfxI dI kr
irhf hY jF iPr ieDroN AuDroN khfxIaF-gWpF nfl vWkq tpf irhf hY. rfgI-kIrqnI nMU
pqf nhIN ik ijs sLbd df Auh kIrqn kr irhf hY Aus sLbd rfhIN, ikhVI jIvn jfc pRgt
ho rhI hY aqy Ausdy arQ kI hn? bhuqI vfrI qF Aus rfhIN pVHI jf rhI bfxI dy arQF
dy Ault Auh afp hI sfry krm kr irhf hMudf hY jF Aus rfhIN pVHI jf rhI bfxI vI,
bfxI hI nhIN huMdI. insLfnf, ieko hI huMdf hY kyvl mfieaf iekWTI krx df. iehI
kfrx hY ik aj ies sLyRxI ivcoN anykF hI pRcfrkF pfs mfieaf dy qF aMbfr lWgy hoey
hn pr gurmWq dI soJI jF gurbfxI vflf jIvn AuWkf hY hI nhIN. hF, sMgq nMU pRBfv
ivc lY ky DMn pdfrQ iekWTy krx df ZMg iek qoN vWDIaf, dUjy pfs hY.
keIM vfrI qF hWd ieQoN vI agy tWp jFdI hY jdoN ies sLRyxI
ivcly kuJ pRcfrk apxy hI mMUhoN khI jFdy hn "sfnMU kI, sfnMU qF afpxI Bytf
nfl mqlb hY, jo sMgq sunxf cfhMudI sI, asF suxf idwqf" jF "asF pRcfr
qoN kI lYxf, asF apxy bWcy vI qF pflxy hn" vgYrf vgYrf. Bfv ieh ik aijhy
pRcfrk sMgq dI iqafrI vfsqy nhIN, blik sMgq qoN ienHF dI iqafrI hoxI hY. ies
qrHF ieh sWjx-apxI qfkq aqy mnuWKf jnm, donF nUM brbfd kr rhy huMdy hn. dUijaF
df qF AunHF ny kI Blf krnf hY? AunHF nMU pihlF apxI icMqf dI vwzI loV hY.
gurU ipafirE! ijWqny cfho iekWTy kr lvo ieh DMn pdfrQ, pr
ienHF DMn pdfrQF nMU svfsF dI kuvrqoN df kfrx nF bxn idAu. DMn pdfrQ jIvn
sfDn hn, ienHF nMU lflsf nf bnfE. pMQ iek cldf aqy sdIvI diraf hY ijhVy
pRcfrk kyvl ienHF DMn pdfrQF kfrx apxI lflsf aqy hAumY nMU pWTy pf jfxgy,
ieiqhfs ivc sdf vfsqy kfly DWby bxy rihxgy. afE! bfxI dy ijs sLbd dI asF
kQf-ivcfr krnI hY, sLbd df gfiex krnf hY AusdI pihlF apxy aMdr soJI pYdf krIey,
apxy jIvn ivc vsfeIey. siqkfr hor vWD imlygf. DMn pdfrQF dI vI QuWV nhIN
rhygI.
pMQ dI mhfn siqkfr jog hsqI, pMQ rqn gurpurvfsI ‘igafnI Bfg
isMG jI aMbflf’ ikhf krdy sn ‘pRcfrk df pRoPYsLnl hoxf mfVI gl nhIN, mfVI gl
qF hY-pYsy lY ky sOdf Krf nf dyxf’ Bfv jykr asIN mfiek Bytf gurmWq pRcfr vfsqy
lY rhy hF qF bdly ivc gurbfxI-gurmWq jIvn hI vMzxf hY. jykr koeI ies dy Xog nhIN
qF pihlF apxI iqafrI kry iPr agy vDy jF iPr ies ikwqy df iqafg krky koeI dUjf
ikwqf apxf lvy, ies ivc koeI hrj nhIN, Gto GWt akflpurK dI drgfh ivc surKrU qF
rih skIey.
insLkfm pRcfrk-
pRcfrk vfsqy ajokI ivWgVI hoeI pRBfsLf
ivc ‘insLkfm pRcfrk’ qoN bs ieWqnf hI Bfv ilaf jFdf hY ‘Auh sWjx ijhVy
gurWmq pRcfr bdly, mfiek Bytf nhIN lYNdy’. AuMJ AunHF Aupr vI ajyhf koeI kuMzf
nhIN ik gurmWq dI AunHF nUM koeI soJI hY vI jF nhIN. ienHF ivcoN bhuqy qF Auh hn
ijhVy kyvl sLOkIaf ies pfsy afey hn pr gurmWq soJI pKON AuWkf hI KflI hn bs vfjy
qy do AuwglF cl geIaF qF ‘kIrqnI isMG’-do lPjL sMgq ivc kihx df vWl af igaf
qF ‘kQfvfck-lYkcrfr’, pfT ivc ihWsf lY rhy hn qF ‘insLkfm pfTI’. kIrqn
krn vfly bfxI kwcI pVH rhy hn jF pWkI. kIqI jf rhI kQf-ivafiKaf gurmWq vI hY jF
gurmWq ivruD jLihr hI vMz rhy hn. sfKI suxf rhy hn jF by-isr pYr dIaF khfxIaF.
pfT krn vfly, pfT sLuD kr rhy hn jF asLuD aqy Ausdy arQ kI hn. bs! ikAuNik
mfieaf nhIN lYNdy, ies vfsqy ieh sWjx insLkfm pRcfrk hn.
hux asIN gl krdy hF AunHF ‘insLkfm pRcfrkF’ dI ijnHF
dI iqafrI kuJ imsLnrI sMsQfvF-kfiljF qoN hoeI huMdI hY. AuQy socxI ieh pRpWk hY
ik apxf kfr ivhfr krdy syvf krnI hY aqy bdly ivc ‘mfieaf nhIN lYxI’. smyN dy
dsvMD qIk qF ieh gl hY vI TIk. pr afE! jLrf drsLn krIey afiKr ieQy vI kI hMudf
hY:
1[ pRogRfm kuJ dUr df hY, mfieaf nhIN lYxI, Krcf sMgq
Aupr vI nhIN pfAuxf. apxy pfs ajyhI smRQf vI nhIN afiKr koeI ssqf sfDn joiVaf.
qIh imMt df pRogrfm, afxf-jfxf imlfky lg gey
4-5
GMty jF hor vI vWD. aWDy GMty dI syvf vfsqy svfs brbfd kIqy, Gto-GWt 4-5
GMty ijhVy kdy vfips nhIN afAuxy.
rukfvt bxy afiKr AuhI DMn pdfrQ-ijMnHF vfsqy AulHfmf sI ‘pRoPLYsLnl pRcfrkF’
nUM.
2[ gurmWq df pRcfr vWD qoN vWD hovy-aMdr iqafrI vI hY
aqy lflsf vI. apxf kfr ivhfr hor hY, pRvfrk-smfjk afid ruJyvyN vI hn. mjbUr
ho jFdf hY, pRcfrk vflI ijLMmyvfrI inBf nhIN skdf, afiKr ikAuN? svfs jo pMQ dI
amfnq bMxny sn, nhIN bx sky. ‘pRoPYsLnl’ dI qrHF ieQy vI mslf AuhI hY ‘DMn
pdfrQF’ df.
3[ iksy hd qIk apxy ielfky ivc, apxy nyVy qyVy kuJ
kQf-kIrqn kr ilaf jF gurbfxI-gurmWq dI klfs nMU clf ilaf-ieh qF smyN df dsvMD
aqy jLrUrI vI sI-pr aj anykF aijhy sWjx dyKy jf skdy hn jdoN QoVI dOV-BWj vWDI
qF ieWqny GWbrfey ik mYdfn hI CWz gey. pRcfr df nfm hI Bfrf ho igaf. kImqI svfs
lg gey hor ruJyivaF ivc aqy rukfvt bxy AuhI ‘DMn pdfrQ’.
4[ pRcfrk qF bx nhINM sky pr aMdr sWc-JUT dI pihcfx qF bx
hI cuWkI hY. gurbfxI sWc nMU sMgqF ivc vMzx df qjrbf qF hoieaf nhIN-gurU pfqsLfh
dy ‘sMgqI Drm’ nMU injI ‘tokf tfkI’ df Drm bxf ilaf. iksy PMksLn afid
smyN, koeI ienHF df nyVy afAuxf vI psMd nhIN krdf ‘ienHF ny qF KflI tokf-tfkI
hI krnI hY’. gurmWq dyx dI QF gurmWq dy ivroDI pYdf krn df kfrx bx gey,
ijLmyvfr kOx?
5[ apxy pRvfr ivc koeI KusLI-gmI df smfgm hY, bx cuWky
tokf-tfkI dy suBfa kfrx pRvfr ivWc qF pihlF hI pRBfv hIx ho cuWky sn. hux jdoN
pRvfr vfly sfrf kMm hI gurmWq ivruD kr rhy hMudy hn, qF dUijaf dy hfsy-huWjq df
isLkfr vI bxnf pYNdf hY "lY BfeI, dUijaF nUMu qF kihMdy sn, apxI vfrI afeI
qF ikWQy geI ienHF dI gurmWq". AuWcI suWcI gurmWq dy pRBfv nuM GtfAux dy
dosLI vI bxy aqy suBfa ivc imTfs dy bdly iKWJ aqy AuKfV vI vWiDaf.
6[ apxy ielfky ivc koeI gurpurb jF smfgm hY qF pRcfrk
bfhr dy mMgvfey jFdy hn iPr Auh jo mrjLI bolx. ikAuNik "ieh qF apxy ielfky
dy hI hn, keI vfrI suixaf hY, jdoN cfhvFgy sux lvFgy". iesqrHF vwzy iekWT
vyly jdoN gl krn df smF sI qF ‘lokl’ ‘qy ‘vfDU’ dy ho gey. iesdy Ault
bfhr vfly jo kuJ vI bol gey, jy TIk nhIN qF isvfey klpx dy hor koeI cfrf nhIN.
apxf mn vI Krfb kIqf aqy gurmWq dy swc pRcfr ivc rukfvt dy dosLI vI bxy, ikAuNik
ikrq dUjI sI.
7[ kQf-lYkcr-kIrqn bhuq vWDIaf kr lYNdy hn pr jdoN
dUr jF lMmy smyN dy pRogRfm hMudy hn qF jf nhIN skdy ikAuNik ‘dPqroN CuwtIaF
nhIN-ipwCy PYktrI bMd hMudI hY-dukfn df kMm nhIN cldf’ aqy mYdfn iPr clf jFdf
hY AunHF pfs ijnHF nUM AulHfmf sI ‘pRoPYsLnl hn,,, gurmWq ivroDI kwcIaF gwlF
krdy hn’. ijLmyvfr kOx?[[[afiKr ieQy vI AnHF hI DMn pdfrQF dI rukfvt.
8[ jykr ‘pRoPYsLnl pRcfrkF’ ivcoN bhuqy gurmWq ivroDI
pRcfr krdy hn qF iesdf ijMmyvfr kox? dyiKaf jfvy qF iesdy ijLmyvfr vI ‘insLkfm
pRcfrk’ hI hn. ikAuNik dUjy rUp ivc AunHF hI DMn pdfrQF vloN bxI hoeI rukfvt
kfrn, swc dy pRcfr qoN dOVy pey hn aqy kImqI svfsF nUM dUjy ruJyivaF ivc lgf rhy
hn.
9[ ieh vI kVvf sWc hY ik aijhy ‘insLkfm pRcfrkF’ nUM
pRcfr Kyqr ivc prYktIkl qjLurbf qF bhuqf nhIN hMudf. kuJ gurmWq dI soJI jLrUr
pYdf ho jFdI hY. bhuqI vfrI styjF Aupr ajyhI zFg mfr BfsLf vrq jFdy hn ijhVI ik
"dieaf BMzfrix" vfly gurmWq isDFq nfl vI myl nhIN KFdI aqy ieh sMgqF
vfsqy ipafr siqkfr dI Bfvnf dy vI ivruWD huMdI hY. iesqrHF-gurmWq pRcfr dI loV
nMU ieWqnI vWzI Tys pujdI hY ijWqnI ik ‘pRoPYsLnl pRcfrkF qoN vI nhIN puWjdI.
10[ gurmWq pRcfr iksy glI muhWly dI loV qF hY nhIN, sMsfr
pWDr dI loV hY. ‘dunIaF ivc puWjky gurbfxI df pRcfr vI ho jfvy aqy mfieaf vI
nhIN lYxI-apxf kfr ivhfr krdy hoey hI pRcfr krnf hY’. ajyhI soc kyvl supinaF
dI dunIaF ivWc vWsx qoN vWD hor kuJ nhIN. afiKr, ieh kfr-ivhfr-ruJyvyN AunHF hI
‘DMn pdfrQF’ df hI dUjf rUp hn ijhVy sfzy kImqI svfsF nMU gurmWq dy pRcfr
qoN ipWCy lY gey.
gurmWq pRcfrk aqy
sMinafsI- "mfieaf nhIN
lYxI" afpxf kfr ivhfr krdy insLkfm pRcfr krnf hY" jykr ieh jUlf gl
nf pfieaf hMudf qF XkInx ipWCly 25-30 sflF
ivc ienHF imsLnrI sMsQFvF rfhIN kyvl isWK Drm nUM hI nhIN, swmucy sMsfr nMU
smRpq Bfvnf vfly, inrol gurmWq dy swcy suwcy sYNkVy pRcfrk, kQfvfck, rfgI-ZfzI,
lyKk afid idwqy jf skdy sn. ies qrHF aj gurmWq pKoN sMsfr df nksLf hI kuJ hor
huMdf. drasl gurbfxI ivwc insLkfm df arQ ikWDry vI ieh nhIN, ijhVf asF GWVH ilaf
hY. gurbfxI anusfr insLkfm df arQ hY "kfmnf rihq". jykr kIrqn-kQf krx
vflf ieh vI soc irhf hY ik sMgq ivc AusdI vfh vfh hovy, vwD qoN vwD pRogRfm buWk
hox qF insLkfm Auh vI nhIN.
cyqy rhy, igRhsQ mfrg isWKI jIvn df jLrUrI aMg hY. sLfdI
nf krvfky bRhmcfrI aKvfAuxf, Gr-pRvfr df iqafg krky iqafgI, jogI, sMinafsI, nFgy
hoyky jMglF phfVF ivc cly jfxf-gurU dr qy ies nUM pfKMz krm, ivhlVF df jIvn aqy
igRhsQIaF Aupr vfDU df boJ disaf hY. pRvfrk ijLmyvfrIaF hriek isWK df Drm PLrj
vI hY. pRvfrk ijLmyvfrIaF nMU KMujy lf, pRvfr nUM ruWldy CWz apxy afp nUM iksy
sMinafsI afid dI qrHF, ‘insLkfm pRcfrk’ df lybl lgvfAuxf vI isWKI jIvn nhIN.
isWK df jIvn hI
gurmWq df pRcfrk hoxf hY- isWK dy jIvn do
pRkfr dy nhIN huMdy. isWK df mqlb ieko hI hY ‘gurbfxI dI isiKaf df isWK’.
isWKI jIvn df afDfr hY "afip jphu avrh nfmu jpfvhu"(pMnf290)
Bfv afp vI bfxI dI isiKaf anusfr jIvn jIvy aqy dUijaF nUM vI ies ielfhI mfrg qy
clfAux leI sdf qWqpr rvy. iPLr BfvyN ikWqf koeI dUjf hY jF gurmWq df pRcfr.
jykr iksy sWjx df pUrf jIvn hI pRcfr nMU smRpq hY qF Aus dIaF
pRvfrk ijLMmyvfrIaF vI Aus qoN awz nhIN. Prk kyvl ieWqnf hY ik Ausny ajkl dy
bhuqy aKAuqI pRoPYsLnl pRcfrkF vFÕ ‘gurmwq rihxI aqy pRcfr nMU apxI mfiek
lflsf dI kImq qy kurbfn nhIN krnf. Aus vfsqy jLrUrI hY ik Ausdf apxf jIvn gurmwq
qy pihrf dyx vflf hovy. Ausny mfieaf kfrx gurmwq isDFq nUM nhIN vycxf, gurmwq df
pRsfr krnf hY. AusdI hflq "mUrK pMizq ihkmiq hujiq sMjY krih
ipafru"(pMnf
469)
jF iPLr "rotIaf kfrix pUrih qfl] afpu pCfVih DrqI nfil"(pMnf465)
Bfv kyvl mfieaf iekwTI krx dI doV ivc hI jIvn ivhUxf aqy bfxI isDFq df sodf krn
vflf nf hovy. asF donF glF dy Prk nMU smJxf hY. isWKF vfsqy ‘insLkfm’ ‘pRoPYsLnl’
jF iPr ‘dunIafdfr’ ieh sB lybl awj dy ivWgVy hoey vfqfvrx dI hI Aupj hn.
gurU srUpF rfhIN 239 viraF
dI myhnq-Gflxf nfl bKsLy isWKI jIvn dI qsvIr nhIN hn.
gurU jfimaF smyN gurmWq pRcfr-
gurU sfihbfn dy 239
viraF dy ieiqhfs ivc ‘insLkfm jF pRoPYsLnl’ pRcfrkF sMbMDI do vMzIaF nhIN
imldIaF aqy nf hI iksy pujfrI sLRyxI df hI ijLkr afAuNdf hY. GoKx df ivsLf hY
ik afiKr gurUsrUpF smyN isWK Drm dy pRcfrkF df nIXm kI sI? hWQly pfT ivc jo
ivcfrDfrf pysL kIqI geI hY, ieh nvIN nhIN blik iesdy drsLn gurU ieiqhfs ivcoN vI
spWsLt kIqy jf skdyy hn. gurU nfnk pfqsLfh ny jdoN mWJIaF cfrn jF modI Kfny df
kMm kIqf, AupRMq krqfrpur sfihb itkfa kr ilaf qF pRvfrk ijLmyvfrIaF dy nfl nfl
do vWkq df siqsMg vI cflU riKaf. jdoN lgfqfr keI sfl afpjI pRvfr qoN dUr rhy qF
afp jI dy lMgr pfxI afid dI syvf jgHf-jgHf qy sMgqF rfhIN hI hMudI sI. dUjy
pfqsLfh bfry AunHF dI injI ikrq df kuJ ijLkr afAuNdf hY pr Auh vI spWsLt nhIN.
AupRMq qIjy, cOQy, pMjvyN pfqsLfh dy iksy vI vWKry ikWqy df ijLkr ikWDry nhIN
afAuNdf.
CyvyN pfqsLfh ny qF gurmWq pRcfr nMU iek hor vWzf moV
idWqf. sIs qy klgI, gl ivc hIiraf dI mflf, GuVsvfrI, hWQ ivc bfjL-isLkfr aqy
PLOjF dI kfiemI Bfv amIrI rihx sihx aqy sLfhI TfT nUM vI gurmWq pRcfr df aMg bxf
idWqf. ieh ZMg dsvyN pfqsLfh qIk brfbr cilaf. afiKr ienHF sfry KricaF df vsIlf
kI sI? spWsLt hY ik ies qrHF gurU sfihbfn ny sfbq kr idWqf ik isWK Drm df pRcfr
apxy afp ivc ieWk sMpUrn ikWqf hY. pRvfrk loVF aqy ijLMmyvfrIaF nMU Aus qoN vWK
nhIN kIqf jf skdf. pIrI jy kr mIrI dI qfibaf rvygI qF pIrI kdy vWD Pul nhIN
skygI. jy gurmWq df pRcfrk apxIaF loVF vfsqy, DMnvfnF-hfikmF dy qrs jF dbfa hyT
rvygf qF Auh axKIlf aqy gYrqmMd hoky sWc kf pRcfr kdy nhIN kr skygf. iPr AusdI
hflq vI Aus bRfhmx vrgI hI hovygI ijsnMU gurdyv AulHfmf dy rhy hn "mfieaf
kfrn ibidaf bychu jnmu aibrQf jfeI" (pMnf
1103).
asl ivc aj sfzy khy jFdy pRoPLYsLnl pRcfrkF nfl iehI qF ho irhf hY. ies sMbMD
ivc jy ghu nfl ivcfiraf jfvy qF ieh sWcfeI vI spWsLt huMdy dyr nhIN lgdI ik isWK
df jIvn hI sdf pRcfr sI. imsfl vjoN BfeI gurdfs jI, BfeI mnI isMG jI afid ivdvfn
sWjx ijnHF df smucf pRvfrk jIvn hI gurUdrbfr nfl sMbMDq sI aqy iehI AunHF df
ikWqf sI. dUjy bMny BfeI mnsuK, BfeI kilafxf afid byaMq Auh jIAUVy ijnHF dy injI
ikWqy qF hor hor sn iPLr vI AunHF dy jIvn isWKI pRcfr nUM smRpq sn. hor vyrvy
vfsqy vfsqy sMbDq ‘gurmWq pfT 94,‘isWK
pRcfrk dI pWdvI aqy siqkfr’ nUM vI pVHx-smJx dI loV hY jI.
mOjUdf pRcfrkF dIaF
kuJ hor vMxgIaF- ies gurmWq pfT dIaF
kuJ hor kVHIaF vI hn ijnHF df ijLkr kIqy ibnF ieh ivsLf sMpUrn nhIN
huMdf. ienHF ivcoN iek qF sfzy Auh kIrqnI-kWQfvfck hn ijhVy ik aKoqI pRoPYsLnl
aqy insLkfm, donF ivcoN hI hn. ienHF sWjxF dI sMgqF ivc cMgI BWl bx cuWkI hY.
AunHF nUM gurmWq dI vDIaf soJI vI hY iPr vI sMgqF nMU AunHF dy pRcfr df koeI
ivsLysL lfB nhIN. kfrx-AunHF dy nfm cl cuWky hn aqy kyvl AunHF dy nfm qy hI
byaMq sMgqF puWj jFdIaF hn. nqIjy vjoN AunHF nMU gurmWq pRcfr dI icMqf GWt aqy
apxI sMgq ivc inWq dy vfDy aqy apxI vfh vfh dI icMqf vWD hMudI hY. do-do,
iqMn-iqMn GMty AunHF rfhIN kQf-kIrqn suxkyy aqy JUMm JUMm ky Gr vfps af jfeIey,
pr jIvn ivc gurmWq pKoN koeI jfgRqI nhIN afAuNdI. smJ qF af rhI hMudI hY ik ieh
pRcfr qF gurmWq df hI kr rhy hn pr gurmWq dI iksy rihxI nMU Auh AuWkf hI spWsLt
nhIN krdy, AunHF nUM iehI zWr rihMdf hY ikWDry ‘myrI’ sMgq dI igxqI nf GWt
jfvy.
AunHF ivWcoN ieWk qF aijhy smJoqf vfdI kQfvfck hn, ijs
qrHF df smF jF loV dyKI, gurmWq dy arQ vI Ausy hI rMg ivc bdl ky pysL kr idWqy.
iek jgHf dyiKaf sMgqF sUJvfn hn qF aKMz pfTF df ivroD kr idWqf, dUjI jgHf dyiKaf
ik dWs-dWs aKMz pfT iekWTy cl rhy hn qF pRoVqf kr idWqI. iek jgHf vrq rKx qoN
bIbIaF nMU sucyq kr idWqf aqy dUjI jgHf dyiKaf bhuq sfrIaF bIbIaF ny krvf cOQ jF
pUrnmfsLI afid df koeI vrq riKaf df hY qF vrqF nMU ishq vfsqy cMgf dWs idWqf.
jykr dyiKaf, sMgqF ivckfr bhuqy gYrisWK hn qF gurmWq isDFqF Aupr hI ishfeI PLyr
idWqI jF hr gl nUM gol-mol krdy gey.
bfbf rfmrfie aqy sfzy
ieh pRcfrk- gurbfxI ivWcoN kyvl iek
pMkqI bdlx qy sWqvyN siqgurF ny apxy spuqR nMU vI mMUh lgfAux qoN ienkfr kr
idWqf sI. sfzy ajyhy pRcfrk jdoN pfqsLfh dI hjLUrI ivWc bYTky, pUrI dI pUrI
iPlfsPI hI bdl dyNdy hn jF gurU dI gl nUM hI CupfAuNdy hn qF akflpurK dI drgfh
ivWc AunHF df kI hfl hovygf? gurU dI gl iksy nMU smJ ivc afvy jF nf afvy, gurmWq
iPlfsPI df BfvyN Bog pY jfvy, pr ‘myrI’ vfh vfh hovy, ‘myrI sMgq vWDy. asl
ivc qF ieh vI DMn pdfrQF dI hI pUjf df iek hor rUp hY jo amuly suafsF dI kImq
pihcfnx ivc rukfvt bx irhf hY. afiKr rfmrfey jI Aupr vI dosL qF iehI sI. Auh vI
qF cfplUsI aqy apxI vfh vfh df hI isLkfr hoey sn. ies sLyRxI bfry ieQy iDafn
duafAuxf ies vfsqy vI jLrUrI ho jFdf hY ik jdoN qIk sfzI pRcfrk sLyRxI, ‘smRpq’
pRcfrkF dy rUp ivc ivksq nhIN huMdI, ies rUp ivc vI pRcfrk inWq pMxpdy rihxgy
ijhVf ik sLWKsI pUjf df hI iek hor iBafnk rUp hY.
zyry aqy sMq mWq
afid- iesy kVI ivc ajoky gurmWq pRcfrkF df
iek hor aMg vI hY. ieh hY sfzy kuJ zyrHy jF sMq mWq. mUl
rUp ivc ieh vI pMQ dI qfkq df hI ieWk bVf vWzf ihWsf hn. ijvyN aKoqI pRoPYsLnl
pRcfrkF nMU dosL idWqf jFdf hY ik AunHF dI sfrI dOV pYsy, DMn pdfrQF aqy ‘vfh
vfh’ vfsqy hI hY. TIk Ausy qrHF ienHF ivcoN vI bhuqy zyry aqy ‘sMq’ gurmWq
dI afV ivc apxI aqy apxy zyrHy dI qfkq-hoNd nUM pWkf krn ivc hI lgy rihMdy hn.
ienHF ivcoN bhuiqaF dy jWqn kyvl gurmWq dI cfsLnI cVHf ky sMgqF nMU sLKsI (apxI)
pUjf ivc hI AulJfAuxf huMdf hY. AuNJ ieh sWjx vI isWK pRcfrkF dI iek bVI vWzI
qfkqvr sLRyxI hn pr gUrU aqy gurbfxI dI gl nfm-mfqr hI huMdI hY, bhuqI vfrI qF
gurmWq ivroDI.
bRfhmx mWq aqy ieh zyry- blik
ieh zyry aqy ‘sMq’ sfzy pRcfrkF dI Auh sLyRxI hY jo ieMn-ibMn bRfhmx mWq
vloN mnuWK smfj nfl kIqI ijLafdqI nUM hI dohrf ky sMgqF ivc gurU jF akfl purK dI
pUjf dI bjfie apxI (sLKsI) pUjf vWl moVx dy dosLI hn. afiKr iehI kMm qF bRfhmx
ny kIqf sI. Ausny sdf qo mnuWK nMU bRhm qoN qoV ky krmkFzF rsqy apxy vWl moiVaf
sI. igxqI dy zyrHy qF ies dosL qoN mukq ho skdy hn pr sfry nhIN. ijvyN aKoqI
pRyPYsLnl aqy insLkfm pRcfrkF ivc kWcy bMdy hWV dI qrHF af rhy hn Ausy qrHF
ienHF zyirHaF-sMqF-gurUzMmF ivc vI ajyyhy mdfrIaF dy nvyN nvyN zyrHy, inWq apxy
nvyN nvyN rUp ivc bVI qyjLI nfl KuWl rhy hn.
smRpq gurmWq
pRcfrk- ies sfry df ieko hI hl hY jykr
smuWcI pRcfrk sLyRxI ivc hWQly gurmWq pfT dI Bfvnf anusfr smRpq pRcfrkF df ivkfs
ho jfvy qF kyvl zyiraF ivc hI nhIN blik sMpUrx pRcfrk sLRyxI ivc pMQk AusfrI
vflI qbdIlI afp muhfry af skdI hY. mslf qF ieko hI hY ik sfzI soJI aMdr DMn
pdfrQF rUpI sMsfrk sfDnF dI aslIaq jfgRrq hovy aqy suafsF dy bhumuWly hox dI
scfeI pRgt hovy. 023s96.3s030
Including this Gurmat Lesson No 23
pRcfrk sLRyxI vfsqy ivsLysL- pRoPYsLnl pRcfrk aqy insLkfm
pRcfrk?
svfs kImqI hn-DMn pdfrQ nhIN
For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh
Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily
available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in
rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S
Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808
web site- www.gurbaniguru.com