isWK pRcfrk dI pdvI aqy siqkfr
pRoPYsLnl pRcfrk
aqy insLkfm pRcfrk- pRcfrk sLRyxI vfsqy ivsLysL
ipRMsIpl
igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI idWlI
isWK Drm sMsfr pWDr
df Drm hY ies vfsqy ieh vI jrUrI hY ik Aus kol sMsfr pWDr dy ajyhy pRcfrk vI hox
ijnHF df ruqbf pdvI aqy siqkfr vI sMsfr pWDr df hI hovy. gurbfxI jIvn sMpUrn
mnuWK mfqr vfsqy hY. ies dy Ault jykr sfzI phuMc hI sMpUrx mfnvqf qIk nhIN qF
ies vfsqy dosLI kox hY? isvfie sfzy koeI hor bfhr df nhIN.
iksy iesfeI pfdrI nMU jdoN QoVI ijMnI hI gurbfxI dI soJI hoeI
qF Auh afp muhfry kih AuiTaf "kfsL. gurU sfihb df afgmx ikDry pWCmI dysLF
ivc hoieaf huMdf qF aj ieQoN df bwcf bwcf isWK huMdf". ieh sfzI bdiksmqI hY
ik aj sfzy kol sMsfr pwDr df nf hI koeI ilKfrI hY aqy nf hI pRcfrk. iesy df
nqIjf hY ik sMsfr pwDr dI iksy vI vwzI lfiebRyrI ivc isWK Drm dI aj qIk koeI
pihcfx jF iliKq hI pRfpq nhIN. ies dy Ault sMsfr Br dy ijs vI anmqI ivdvfn ny
‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI’ dI stWzI kIqI, Auh afp muhfry kih AuiTaf ‘ies
qoN Aupr hor koeI Drm ho hI nhIN skdf. ieh qF Auh Drm hY ijs nMU srb kflI aqy
srbdysLI Drm ikhf jf skdf hY’.
aj iesfeI pfdrIaF jF ieslfm dy mOlvIaF dy drsLn kro, AunHF dI
tyRinMg dyKo, AunHF dI rihxI aqy AunHF dI kOm vloN AunHF df siqkfr pRbMD, AunHF
dy pRvfrF dI rotI-rojLI dI pRfpqI dy ZMg dyKo qF idl asL asL kr AuwTdf hY. ies
dy Ault jykr ieWk ieWk pWK nUM lY ky iehI cIjL apxy pRcfrkF vl dyKo qF idl ro
AuwTdf hY. Aus qoN bfd asIN ieh vI ZUMzdy hF ik isWK Drm vDy Puly, afiKr iks
rsqy? ies dy nfl ieh ivsLf vI iDafn mMgdf hY ik muslmfn jF iesfeI vIrF dy aMdr
ies ikWqy vfsqy, AunHF dy mOlvIaF aqy PLfdr dI pVHfeI-tRyinNMg qF
15-15
sflF qoN GWt nhIN. AunHF lokF dI kyvl pVHfeI hI nhIN blik jIvn pwKoN vI ztvIN
iqafrI krvfeI geI huMdI hY, ikAuNik AunHF Aupr AunHF dI kOm nUM sMBflx dI
iËMmyvfrI ny afied honf hY. drasl ieh sfrI dyx hI gurU dr dI sI pr asF sB kuJ
ivsfr idWqf aqy dUijaF ny sMBfl ilaf. aj Auh lok iesy df BrvF PLfiedf vI AuTf
rhy hn pr asIN[[.
isWK pRcfrk df siqkfr-
aijhf
socxf sfzI vWzI Bul hovygI ik isWKI df pRcfrk koeI iZWlV ijhf, smfijk jIvn qoN
pCiVaF, kyvl tuWty-PuWty gujLrfn vflf jF iPr dUijaF dy rihm krm qy hI plx vflf
hI hovy. aijhf pRcfrk nF qF smfj nMU kuJ dy skygf aqy nf hI isWKI dI KusLbU nUM
hI PYlf skygf. isWKI dy pRcfrk bfry ijWQy ieh jLrUrI hY ik Auh AuWc ividaf
pRfpq, piVHaf-iliKaf gurbfxI-isiKaf soJI aqy jIvn vflf hovy AuQy ieh vI jLrUrI
hY ik-
1[ Aus dI rihxI aqy idWK (
personality)
vI dUijaF nMU iKWc pfAux vflI hovy. Aus df suBfa imWT-bolVf aqy sihj vflf hoxf
vI jrUrI hY.
2[ Aus dI mflI hflq ieqnI vDIaf hovy ik dUjy Aus nMU grIb aqy
iZWlf ijhf smJ ky, Aus Aupr qrs Kfx vflI socxI nf rWKdy hox.
3[ jIvn dIaF afDuink jrUrqF, afvfjfeI dy sfDnF aqy tYknOlojI
afid nfl pUrI qrHF sMpMn hovy.
4[ ijhVf dysL Aus df pRcfr Kyqr hovy AuQoN dI smfijk bxqr,
pRBfvF aqy smfijk ivgfV aqy AusfrU pRvrIqIaF nUM vI nyVy ho ky jfxdf hovy.
5[ jykr Auh mihsUs krdf hY ik tI[vI[ jF ipkcr sfzI pIVHI qy
mfVf pRBfv pf rhy hn qF Aus nMU ajyhy mfVy pRBfvF dI afp vI pUrI qrHF jfxkfrI
hovy. ies qoN ibnF Auh aMdfjLf nhIN lgf skygf ik Auh ikhVy mfVy pRBfv hn ijs qoN
Ausny afpxI pnIrI nMU bcfAuxf hY.
6[ kyvl iehI kihMdy jfxf ik "ipkcrF nf dyKo, tI[vI[ nf
dyKo" ies nfl gl nhIN bxygI. ies qrHF Aus rfhIN inrf purf ivroD, Aultf apxI
hI pnIrI nMU dunIaf qoN pWCVI hoeI bxfAux df kfrx bx skdf hY. nqIjf-Auh afp vI
pnIrI qoN kWitaf rhygf aqy pnIrI nMU vI isWKI qoN bfgLI krx df vWD ijMmyvfr
hovygf.
7[ isWK pRcfrk vfsqy jLrUrI hY ik mnuWK smfj dy hr iek pRcfr
ZMg aqy sMsfr pWDr dI aMiqm kfZ (
latest technology
& development)
dy nfl ho ky afp vI cly aqy isWK smfj nMU vI syD dy skdf hovy.
8[ mnuWKI jIvn ivc, juafnI dy AuBfr smyN bWcy-bWcIaF dIaF
smisaFvF aqy loVF smyN-sQfn-dysL dy clx dy nfl iBMn iBMn aqy smyN-kfl nfl
bdlvINaF hMudIaF hn. ienHF loVF df pWDr vI sLihr-ipMz, dysL ijvyN
Bfrq-amrIkf-aPrIkf nfl vWK vWK huMdf hY. iesy nMU smyN-dysL kfl df ‘cfl clx’
vI kihMdy hn. ies dy arQ hn smyN-dysL dI ‘cfl’ dy nfl bdlx vflf ‘clx’.
pRcfrk vfsqy jLrUrI hY ik Ausny gurbfxI anusfr, ies dy dfrsLink pWK qoN sdf apxI
pnIrI dI sMBfl krnI hY. ies nfl sfzI pnIrI hr iek dysL-smfj ivc
syhq-socxI-suhWpx pWKoN aglI kqfr ivc KVI ho skygI. ies dy Ault, hr dysL aqy
smfj dI isWK pnIrI nMU krYktr aqy clx dI ieWko hI pirBfÈf ivc bMnH ky isWKI qoN
duVfAux df kfrx sfzf Auh pRcfrk hI hovygf, aj bhuqf krky iehI ho irhf hY.
9[ isWK pRcfrk nMU kyvl afpxy Drm dI hI nhIN blik dUjy DrmF
bfry qulnfqmk jfxkfrI aqy rihxI dI vI pUrI stWzI hoxI jrUrI hY.
isWK pRcfrk dy jIvn vfsqy, ieh kyvl kuJ nukqy hn iPr BfvyN
Auh aj dI bolI ivc ‘pROPYsLnl hY jF insLkfm’. ies qoN ibnF nf qF Auh pRcfrk
dy jIvn dI Awucqf aqy siqkfr nMU hI kfiem rK skdf hY aqy nf hI isWK sMgqF aqy
isWK pnIrI dI agvfeI hI kr skdf hY.
lgdy hWQ ies sMbMD ivc, ies gl nMU ivcfrnf hor vI jLrUrI ho
ik isWK Drm sMsfr pWDr df aqy smwucy mnuK mfqr df mUl Drm hY. ies ivsLy nUM hor
smJx vfsqy gurmiq pfT nM:
39
‘afid kfl df Drm-isWK Drm’ qoN pUrf
lfB AuTfieaf aqy gurmiq pRsfr ihWq sYNtr pfsoN mMgvf ky sMgqF ivc vMizaf jf skdf
hY. iPr jy asIN isWK Drm nMU sMsfr pWDr qy vDdy Pwuldy qwkxf cfhMudy hF qF sfnUM
KwulHidlI nfl aMgRyjLI pVHy ilKy, gurmiq soJI-jIvn vfly, vDIaf sUitWz-bUitWz
bulfry aqy ilKfrI isWK skflr vI iqafr krky sMsfr nMU dyxy hoxgy. ies qoN ibnF
isWKI vWD-Pul nhIN skygI. ivdysLF ivc ivcrdy, an DrmF dy ho rhy pRcfr pRbMDF nMU
GoKx qoN bfd lyKk df apxf ieh isWtf hY aqy sLfied ieh glq vI nhIN.
krqy dI bKisLsL aqy isWK
pRcfrk- ieh ieWk vWKrI gl hY ik iek
grIb prvfr ivcoN siqgurF dI bKisLsL sdkf koeI sWjx, igafnI idWq isMG, BfeI
gurmuK isMG, nwQU rfm qoN pRo:sfihb isMG jF Bfg ml qoN igafnI Bfg isMG pRgt ho
jfvy. hWQly pfT df sMbMD qF kyvl AunHF vIrF aqy BYxF nfl hY ijhVy isWK Drm dy
pRcfr nMU apxy jIvn df aMg bxfAux dy cfhvfn hn jF iPr isWKI dy pRcfrk aKvfAuNdy
hn. isWK Drm df pRcfr iek bhuq vWzI ijLMmyvfrI hY, ieh bicaF dI Kyz jF KfnfpurI
nhIN. isWKI pRcfr dI ijhVI hflq aWj bxI peI hY, Aus dy isWty vI sfzy sfhmxy hn.
sfrf pMQ KyrUM KyrMU hoieaf ipaf hY aqy hr iek jMmdf isWK bWcf-isWK Drm sMbMDI
anykF sLMikaF-suaflF nMU nfl lY ky ies sMsfr ivc aWKF KolHdf hY.
pRcfrk dy siqkfr ivWc ivGn
ijQoN
qIk pRcfrk dI Xogqf aqy smrpx Bfvnf df qawlk hY ies ivsLy Aupr asIN gurmiq pfT
nM: 23 ‘svfs
kImqI hn-DMn pdfrQ nhI’ ivc ivcfr kr cuwky hF pr ieh ivsLf AudoN qIk sMpUrn
nhIN hMudf jdoN qIk pRcfrk dy snmfn aqy siqkfr ivc af rhy ivGnF vWl iDafn nhIN
idWqf jfvygf. ies qoN ibnF ieh sfrf ivsLf kyvl lkIr ipWtx vflI gl qoN ibnF hor
kuJ nhIN. qF qy afE! ies ivsLy vWl vI kuJ njLr dOVf leIey:
1[ pRcfrk df pihrfvf-
gurU pfqsLfh ny apxy dsF jfimaF smyN pRcfrk sLRyxI dI kdy koeI vWKrI pihcfx nIXq
nhIN sI kIqI. kyvl Xog bIbIaF aqy vIrF nMU hI pRcfrk Qfipaf jFdf sI. pRbMDk aqy
afm sMgqF dy pihrfvy Aupr qF BfvyN aj vI koeI ikAuN-ikMqU nhIN. ieh vWKrI gl hY
ik jdoN qIk koeI ivsLysL pihrfvf iksy sMbMiDq Kyqr dy smfijk pWDr qoN hI hoCf jF
igiraf hoieaf nf hovy. dUjy pfsy sfzy pRcfrk sWjxF, gRMQI isMGF, syvfdfrF qy ieh
pfbMdI hY ik Auh kurqy-pfjfmy ivc hI hovx. ies qrHF asF Aus dI iek vWKrI pihcfx
bxf ky, Aus nMU kOm ivc iek vWKrI pujfrI sLRyxI df rUp dy idWqf hY. TIk Ausy
qrHF ijvyN ik ihMdUaF ivckfr ‘pMzq’ jF ‘bRfhmx’ pihcfixaf jFdf hY. ‘pMizq
jI’ vfsqy qF apxy afp nMU vWKrf rWKx ivc injI svfrQ sI. Ausny qF bfkI iqMnf
vrxF nMU apxy aDIn rwKxf aqy krm kFzF dy pVdy hyT bhuq kuJ krnf-krvfxf sI. pr
asF vI isWK isDFqF dy Ault, AunHF hI lIhF Aupr iehI Kyz ieQy vI vrqf idWqI hY.
isWK Drm sMsfr pWDr df Drm hY. ieh Drm kyvl pMjfb jF
Bfrq vfsIaF vfsqy hI nhIN. ies dy Ault, kyvl pihrfvf bdilaf qy isWK Drm dy
pRcfrk bx gey, ieh hY sfzI aj dI hflq. BfeI mnsuK, kOzf BIl, sWjx (TWg),
aWxBI (sryvVf), BfeI mMJ, BfeI kilafxf, BfeI lMgfhf, BfeI bihlo, BfeI gurdfs jI
qoN lY ky dsmysL jI qIk pRcfrkF nMU Qfipaf jFdf irhf hY. ieiqhfs ivc ies bfry qF
spWsLt ijLkr afAuNdf hY pr AunHF Aupr smyN dy afm pihrfvy qoN CuWt, vWK pihrfvf
jF vWK pihcfx Tosx df ikDry ijLkr nhINN imldf. apxy AuWcy suWcy jIvn aqy Xogqf
kfrx Auh isWK ieiqhfs dy cmkdy isqfry hn aqy sdf rihxgy. sMgqF aMdr AunHF vfsqy
hIx Bfv vflI Bfvnf jF pRivrqI nf hI kdy pYdf hoeI hY aqy nf hI hovygI hI. ies dy
Ault aj sMgqF ivckfr ajoky pRcfrkF bfry ijhVI nukqfcInI aqy GMuqrF bxIaF peIaF
hn jy eImfndfrI nfl kOm dI sMBfl krnI hY qF sfnMU ies ivsLy Aupr bVI isdk idlI
‘qy bhuq gihrfeI qoN iDafn dyx dI loV hY.
dyKx dI gl hY jdoN gurU sfihbfn ny hI pRcfrk dI koeI vWKrI
pihcfx bxfAux df nIXm nhIN GiVaf kyvl Xogqf aqy jIvn nMU afDfr bxfieaf hY qF aj
ieh hWk sfnMU ikvyN pRfpq ho igaf hY? pRcfrk dy pihrfvy sMbMDI ajyhI syD nf hI
qF gurbfxI isDFq ivcoN imldI hY aqy nf hI ‘isWK rihq mirafdf’ ivc hI ajyhf
koeI nIXm hY. Xogqf vflf asl pWK qF asF CWz idWqf hY aqy isWKI pRcfr nMU
bWicaF rfhIN aWg nfl Kyzx vflI Kyz bxf ky, isWK mfns nUM qbfhI vl DWkx df kfrx
bx gey. apxI nfsmJI kfrx ‘pMizq’ jF ‘bRfhmx’ vFÕ asIN Aus nMU vWKrI
pihcfx dy ky vrx vMz qoN vI vWD, isWKF aMdr vI nvIN iprq tor idWqI.
ieQy hI bs nhIN, aj sfzf pRcfrk iksy KusLI ÊmI vyly
kIrqn kQf krdf hY qF kyvl AuqnI dyr vfsqy Auh siqkfr jog hY aqy bfd ivc
lMc-izWnr smyN iek nuWkry vWKrf bYTf hMudf hY. Aus vkq kyvl ies vWKry pihrfvy
kfrx hI Aus df koeI mul nhIN rih jFdf. ajyhy smyN Auh apxy afp nMU iks hIx Bfv
ivc mihsUs kr irhf hMudf hY, ivcfrn df ivsLf hY. Aus dI ies bx cuWkI vWK
kYtygrI df hI isWtf hY ik aj mMUh qy iksy pRcfrk df BfvyN ikqnf vI siqkfr kr
ilaf jfvy pr Aus dy Gr koeI afpxI bWcI dyx nMU iqafr nhIN aqy nf hI Aus dI bWcI
vfsqy apxy bWcy dI koeI gl hI krdf hY.
vWK pihcfx aqy bfkI
sMsfr- dUjy pfsy zfktr dunIaf Br ivc
siqkfrXog sLRyxI hY, izAUtI smyN Auh iek cogf pf lYNdy hn, AunHF dy aMdr df
pihrfvf BfvyN kuJ vI ikAuN n hovy. izAUtI AuprMq cogf Auqfr ky Auh iPr
pRvfr-smfj dy Ausy qrHF hI aMg huMdy hn ijvyN ik dUjy. iehI hfl adflqF ivc jWj
sfihbfn aqy vkIlF df hY. hspqflF ivc nrsF dI aqy AuzfxF smyN eyar-hostsF afid df
hY. Dfrimk Kyqr ivc hI lY lvo, aj lgBg 1/3
dunIaf qy Cf cuWky iesfeI vIrF ivckfr AunHF dy ‘Pfdr’ df hY. crc ivWc gfAun
pfky qF ‘Pfdr’ isiKaf dyNdf hY pr bfhr af ky ibnF gfAun dy apxy pUry smfj
ivc Aus dI vWKrI pihcfx nhIN rih jFdI. msijd dy mOlvI kfËI dI gWl vI iehI hY.
iesy qrHF jykr ivsLysL smyN vfsqy isWK pRcfrk leI vI koeI ajyhI pihcfx bxf idWqI
jfvy qF ies ivc vI koeI hrj nhIN. iPr vI ieh iek aslIaq hY ik gurU sfihbfn dy
smyN qIk isWK Drm ivc nf hI qF koeI pujfrI sLRyxI sI aqy nf hI pRcfrkF df vWK
pihrfvf jF pihcfx. ieh sB kuJ dyx hY qF sMn 1716
Bfv bfbf bMdf isMG jI dI sLhIdI qoN bfd dI.
isWK pRcfrk dI
rotI rojLI- ieh vI iek scfeI hY ik aj
isWK pRcfrk dI roËI rotI jF qF pRbMDkF pfsoN gurduafiraF dIaF qnÉfhF qy jF
sMgqF dI sLrDf Bfvnf qy inrBr hY jF iPr ienHF donF ZMgF dI imlvIN. nqIjf huMdf
hY ik aj sfzf pRcfrk iek pfsy qF pRbMDkF agy hWQ joVI Kloqf huMdf hY aqy dUjy
pfsy Aus dI hr smyN sMgqF pfsoN pRfpq krn dI Bfvnf pRbl ho rhI huMdI hY. ieh sB
kuJ Aus aMdr sMpUrx hIx Bfv nMU jnm dyNdf hY. Aus nMU mfieaf dyx vflf pRbMDk,
injI jIvn ivc BfvyN ikqnI vI hlkI jF GtIaF rihxI df ikAuN nf hovy-pRcfrk dI njLr
Aus sfhmxy sdf nIvIN aqy iBKfrI ibrqI nMU jnm dyx vflI hI rhygI. XkInn mOjUdf
isstm ivWc qF Auh ‘BfeI lflo’ df nhIN blik ‘mlk Bfgo’ df hI pRsMsk bx
skdf hY. ijhVf ik gurU nfnk df mWq nhIN, pr ies vfsqy iËMmyvfr kox?
byaMq imhnq krky vI aj ies sLRyxI dI rotI rojLI pUrI qrHF
dUijaF Aupr afsLRq hY. iesy qrHF bfkI kOm Aus vfsqy irjLk dfqf jF Aus nMU dfn
dyx vflI hY. ajyhI socxI jo ies vkq pUrI qrHF AuBr cuWkI hY, gurbfxI isDFq nfl
AuWkf myl nhIN KFdI ikAuNik dfqf qF kyvl ieWk akfl purK hI hY, mnuWK kdy vI
nhIN. iesy df hI nqIjf hY aj isWK Drm ivc ies qrHF anykF ‘mlk Bfgo’ aqy dfnI
pursL jnm lY rhy hn aqy pRcfrk, gRMQI AunHF sfhmxy ———. iPr ijQoN asF Drm
aqy jIvn syD pRfpq krnI hY, jykr Aus vfsqy sfzy mn aMdr ies qrHF df hIx Bfv
pihlF hI bixaf hovygf qF sfzy jIvn ivc AuWcqf aqy cmk af hI nhINN skdI. jykr
Kuly idmfgL nfl dyiKaf jfvy qF cMgy pRcfrk dI gYrqmMd aOlfd aj jF qF pRcfrk vflf
rsqf hI CWzdI jf rhI hY jF iPr pRcfrk afp hI Aus nMU ies pfsy pfAux nMU iqafr
nhIN.
kOx ‘BfeI lflo’ aqy kOx
‘mlk Bfgo’?- aMdfjLf lgfE! pRcfrk
kIrqn kr irhf hY, kQf jF ZWz sfrMgI qy hY jF pfTI. afiKr Auh Ausy mnuWK dIaF
isPqF-cfplUsIaF krygf jo Aus nMU BrvIN mfieaf nfl invfj irhf hY jF pfT dIaF vWD
qoN vWD syvfvF (vfrIaF) dy irhf hY. aj dy ivgVy pRcfr pRbMD ivc bhuqf krky
pRcfrk nMU vI ies gwloN koeI PLrk nhIN pYNdf. Aus agy mfieaf dy Zyr lgfAux vflf
BfvyN piqq hY, dfVHI kysF dI byadbI krn vflf, sPLf-cWt, sLrfb ivc zwubF, ivBcfrI
jF kuJ hor-bWs mfieaf pwKoN BrvIN syvf kr irhf hY. iesy vfsqy sMgqF ivWc, pRcfrk
vloN Aus ‘dfnI dfqy’ dIaF qfrIÌF, cfplUsIaF hI hoxgIaF, soihly hI gfey
jfxgy aqy ho vI iehI irhf hY. ajyhI hflq ivc koeI ikvyN AumId kr skdf hY ik sfzf
pRcfrk axKIlf jF DrmI hovy. jF iPr iks qrHF iksy DrmI jIvn vfly pRcfrk nUM agy
afAux df mOkf iml skdf hY? ieqnf hI nhIN jdoN pRcfrk afp hI axK hIxf hoky
cfplUsI dI KWz ivc izWgf ipaf hovygf qF Auh Aus ivgVy hoey mfieafDfrI dy jIvn
ivc suDfr ikvyN ilaf skdf hY?[[[dUjy pfsy, Aus mfieafDfrI nMU qF kyvl mfieafDfrI
hox krky hI BrvIN sLoBf pRfpq ho rhI hY, isWKI isdk dI Aus nMU vI loV nhIN. qF
iPr ihsfb lgfE! aj asIN pMQ aMdr ‘mlk Bfgo’ pYdf kr rhy hF jF gurU nfnk dy
isWK ‘BfeI lflo’. afiKr asIN iks pfsy jf rhy hF?
aWj iesfeI aqy muslmfn vIrF ivWc Pfdr aqy mOlvI apxy smfj dy
DnfZ sLrDflUaF dI sLrDf aqy mfieaf Aupr afsLRq nhIN hn, blik AuWcy siqkfr dy
pfqR hn. aj AunHF dy pRcfrk hox ipWCyy AunHF dI 15-15 sfl
dI tRyinMg, ruqbf aqy AunHF dy Auwcy suWcy jIvn dI GfVq KloqI huMdI hY.
apxy-apxy smfj dy iksy aMg sfhmxy AunHF dI njLr kdy nIvIN jF hWQ PYlfAux vflI
nhIN huMdI. kI gurU hsqIaF smyN iehI ruqbf aqy AuWcqf sfzy pRcfrkF df vI nhIN
sI? ieh scfeI sfzy qoN dUijaF ny qF sMBfl leI, pr asIN ies dy vfirs huMdy hoey
vI guaf bYTy hF. sfnMU apxy rfgI-ZfzI-pRcfrkF aqy gRMQI isMGf dy mfiek aqy rojLI
rotI dy vsIly nMU ies pWKoN vI GoKxf pvygf.
pRcfrk sLRyxI ivc
GuWspYT- aj
isWK Drm df pRcfr, suMdr jIvn jfc qoN hWt ky luWt Koh df ibjLns aqy byisr pYr dI
ivcfrDfrf ivc guafc cuWkf hY. jykr ajy vI ies pfsy iDafn nf idWqf igaf qF ho
skdf hY ik vfips muVnf vI aAuKf ho jfvygf. ies qrHF pfqsLfh dI 239
virHaF dI Gflxf nUM Kqm krky isWK Drm dI qbfhI dy ijMmyvfr asIN afp hovFgy.
ajoky ivgVy pRcfr pRbMD df nqIjf aqy isWK pRcfrk dI ies bx cuWkI vWKrI sOKI
pihcfx aqy Aus dI rojLI rotI dy pRclq ho cuWky isstm df hI isWtf hY ik aj anykF
anaiDkfrI, jIvn qoN kory, gurmiq igafn qoN anjfx sWjx vI ies sLyRxI ivc dbf-db
Dsdy af rhy hn. rfgI-ZfzI, kQf vfck aqy pfTI bx ky ies siqkfr jog sLyRxI ivc Auh
lok sLfml ho rhy hn ijhVy mUl rUp ivc isWK Drm df A-a vI nhIN jfxdy. keI vfrI qF
ajyhy sWjx sMsfr pWDr qy isWK Drm dI bdnfmI df kfrx vI bxdyy hn. ies nMU pMQ dI
bdiksmqI hI ikhf jf skdf hY. iesy df ieh vI isWtf hY ik cMgf jIvn vflf drdI qy
DrmI bMdf ies ikwqy ivcoN lgBg inkldf hI jf irhf hY jF inkl cuWkf hY.
ies df ieh vI nqIjf hY ik aj afm mnuWK hI nhIN blik keI vfrI
qF isWK sMgqF vloN vI ies siqkfrXog pihrfvy aqy srUp nUM anpVHF aqy luWt-KsuWt
krn vfilaF dy rUp ivc dyiKaf jfx lg ipaf hY. aj anykF ajyhy lok ies siqkfrXog
pihrfvy dI kyvl kuvrqoN krky hI, apxI roËI rotI aqy sOKI mfieaf iekqR krn dy
ivcfr nfl, gurbfxI ividaf df kyvl ivAupfr krn ivc sB qoN agy hn. TIk AuhI gl
ieQy vI bx cuWkI hY, ijs vfsqy bfxI rfhIN gurdyv bfr bfr bRfhmx nMU AulfmHf dy
rhy hn. afiKr ieh rsqf vI qF bRfhmx df hI sI ijhVf ik aj isWKI dy pRcfr vfsqy
asIN apxf cuWky hF. ies sfry vfsqy iËMmyvfr hY, coxF rfhIN AuBr cuWkf gurduafrf
pRbMDkI isstm ijs df bdl ilaFdy ibnF pRcfrk dI Xogqf, axK aqy siqkfr nUM vfips
ilafAuxf sLfied sMBv vI nhIN rih cuWkf. ivrilaF nUM Cwz ky, Auh pRbMDk ijhVf afp
dunIaf Br df JUT bol ky, sLrfbF iplf ky aqy hor sB qrHF dy pfpV vyl ky pRbMDk dI
kursI qIk puWjf hY, Ausny afiKr isWKI sMBfl jF pRsfr ivcoN lYxf vI kI hY. iPr
mOjUdf pRcfrk vI qF Ausy dI hI GfVq hY Ausy dI muWTI ivc hY. nqIjy df aMdfjLf
lgfAuNdy dyr nhIN lgdI.
‘pujfrI’ sLyRxI
nhIN; ikWqf hY- asl ivc ieh sfrf mslf
ivgiVaf hY, sMn 1716-bfbf
bMdf isMG bhfdr dI sLhfdq qo bfd. isWK qF jMglf, mfrU QlF ivc cly gey. sLihrF
ivc sMgqF aMdr byaMq sLrDf df lfB AuTfieaf ivroDIaF ny aqy kyvl rUp bdl ky
gurduafiraF Aupr kfbË ho gey. hr iek an mqI aqy bRfhmxI krnI-rihxI nUM gurmq dI
cfsLnI cVHf ky gurduafiraF Aupr hfvI kr idWqf igaf. ieQoN hI arMB huMdI hY, isWK
Drm ivc anumqI GuspYT df KwulHf-zwulHf islislf. ‘gurbfxI qoN PLfslf’ gurmiq
pfT nM: 77 ivc
ies bfry vyrvf idWqf jf cuWkf hY. gurmiq pRsfr ihWq pVHn aqy sYNtr pfsoN mMgvf
ky sMgqF ivc vMzx vfsqy bynqI hY jI. KYr! ies qrHF jdoN iehI bRfhmx BfAU kyvl
apxf rUp bdl ky gurduafiraF Aupr kfbË ho igaf qF ieh vWKrf pihrfvf, Aus dI rotI
rojLI df ajokf ZMg-Bfv AuhI sB kuJ ieQy vI apxy afp dfiKl ho igaf. anjfxy ivc,
hor anykF imlfvtF vFÕ, asIN ies nUM vI aj qIk sMBflI bYTy hF. iesy df nqIjf hY
ik ihMdU Drm vFÕ, isWKI ivc vI holy holy pujfrI sLRyxI ny apxf vwKrf qy pWkf
rUp Dfrn kr ilaf. scfeI ieh hY ik gurU sfihbfn dy smyN qIk isWK Drm ivc ajyhI nf
hI qF koeI pujfrI sLyRxI sI aqy nf hI ieh sB kuJ. cyqy rhy! isWK Drm df ‘pRcfrk
hoxf’ sdf qoN kyvl iek ikwqf sI blik pRcfrk smyq hr iek ikWqy ivc ivcr rhy
isWK df jIvn hI ieWk ‘isWKI dy pRcfrk’ df jIvn huMdf sI.
sfzy aj dy gurmiq
smfgm-gurmWq smfgmF df mUl ZMg- asl ivc
gurU sfihbfn smyN isWK Drm df pRcfr isstm vI aj vflf nhIN sI. ghu nfl dyiKaf
jfvy qF aj df isWKI pRcfr df isWstm-isWK pRcfrk aqy sMgqF, donF dy jIvn nfl
iKlvfV qoN vWD hor kuJ nhIN aqy ieh inrol bRfhmxI lIhF qy cl irhf hY ijvyN ik
mMidrF-isLvfilaF ivc. aj
dy sfzy khy jFdy gurmiq smfgmF df isstm lgBg ies qrHF hY ijvyN ik loV smyN iksy
rfj, imsqrI, drjLI, qrKfx, hlvfeI afid nMU bulf ky apxf kMm krvf lYxf. imsfl dy
qOr qy asF pRkfsL Auqsv, brsI, sLhIdI idn jF koeI hor smfgm krnf hY. ieh sB ies
qrHF ho jFdf hY "aWCf jI! Plfxy BfeI sfihb pfT kr lYxgy, amkf jWQf kIrqn kr
leygf, iek kQfkfr bulf lvo, bhuqf hoieaf qF ieWk ZfzI jwQf jF do-cfr kvI nfl ho
gey qF kvI drbfr vI ho igaf. hor agy vDxf hY qF lMgr afid df pRogrfm hor joV
lvo". tYNt Èfimafny lgvf ley jF iPr iksy gurduafry ivc kr ilaf; "clo
kMm muWkf. smfgm vI ho igaf; sMgq bhuq juVI" sMgq afeI aqy clI geI; vfh!
vfh! iml geI vfDU dI.
ieh qF hfl hY sfzy lokl pWDr dy pRogrfmF df. iPr BfvyNy ieh
smfgm vWzI pWDr dy pRogrfm hox jF vWzIaF kmytIaF aDIn jF iPr sLqfbdIaF dy,
mnfAux dy mUl ZMg ivc AuWkf PLrk nhIN huMdf. ihsfb lgfE! ies sfrI krnI dy ipCy
nf hI qF ieh jrUrI hY ik krvfAux vfly pfhulDfrI jIvn vfly hox jF iPr kysF dfVHI
dI byadbI krn vfly hn. BfvyN anmqIey ÊYriswK hn jF sLrfbF pIx vfly jF koeI hor.
ajoky pRogrfmF nMU mnfAux ivc iksy nUM koeI idWkq nhIN. TIk iehI hflq agy AunHF
bulfey gey rfgI, ZfzI, pRcfrkF, kQf-vfckF jF pfTI sWjxf dI hY ijnHF ny af ky
pRogrfm krny hn.
hF! jy koeI nfmI jWQf jF pRcfrk cfhIdf hY qF AugrfhI vWzI kr
lYxI hY aqy pYsy vfDU dy hI dyxy hn, nhINN qF koeI ssqf ijhf pRcfrk jF aKOqI
insLkfm bulf ky kMm tpf ilaf. bs muV-GuV ky iehI ZMg hn sfzy aWj dy mnfey jf rhy
gurpurbF dy.bfkI lY lvo gurduafiraF aMdr rojLfnf dy lokl pWDr dy pRogrfm-AuQy vI
pRbMDkF nUM qF phuMcx dI AuWkf loV nhIN huMdI, kMm sfrf BfeI sfihb afpy hI sfr
lYNdy hn. hF ivsLysL smfgmF ivc BrvIN sMgq smyN lfAuzspIkrF qy bolx vfsqy pRbMDk
jLrUr puWj jFdy hn. ienHF hI smfgmF ivcoN asIN ZUMz rhy hF isWKI df vfDf aqy
pRsfr jo iqMn kfl sMBv nhIN. ajyhy pRcfr pRbMD ivcoN qF iehI inkl skdf sI, jo
kuJ aj inkl irhf hY. iehI hY aj sfzy sMsfr Br dy isWKI pRcfr dy pRogrfmF df ZMg.
jdoN sfzf sfrf pRcfr ZMg hI "khIN kI eINt khIN kf roVf-Bfn mqI ny kuMbf
joVf" vflf bixaf ipaf hY qF ies ivcoN gurU nfnk pfqsLfh dI isWKI nhIN blik
rMg-brMgI isWKI hI pYdf hY skdI aqy Auh ho vI rhI hY, iPr duKI hox dI kI loV.
isWK Drm igafn df Drm hY aqy igafn vI Auh ijhVf bfxI rUp ivc
sdIv kflI, srbdysLI aqy hr iek mnuWK dy jIvn jIAUx vfsqy jLrUrI hY. iehI kfrx hY
ik pfqsLfh ny ies igafn nMU DrmsflfvF ivc bMd nhIN sI kIqf aqy nf hI ieh
iËMmyvfrI iksy aYry KYry nMU sONpI sI. gurU nfnk sfihb dy smyN qoN hI Xog
pRcfrk Qfpy jFdy sn aqy jgHf jgHf qy sMgqF kfiem kIqIaF jFdIaF sn. dsmysL ipqf
qIk isWK Drm dy pRcfr pRbMD Aupr gurU sfihbfn df pWkf kMtrol sI aqy irhf vI. Aus
smyN dy pRcfrk coxF nfl cuxy hoey pRbMDkF dy aDIn kdy nhIN sn. dsmysL ipqf qIk
dUr-drfj qIk pwuj ky isWKI df bIj pfieaf jFdf irhf. afiKr bfbf bMdf isMG jI
bhfdr iksy gurduafry ivc af ky isWK nhIN sn sjy aqy iesy qrHF hor anykF. hor
vyrvy vfsqy gurmiq pfT nM 13
‘isWKI pRsfr dy iqMny ipV KflI-isWKI vDy Puly qF ikvyN?’df lfB
AuTfieaf jf skdf hY.
ieQy hI bs nhIN, dsmysL ipqf dy smyN qIk sfzy kol aj vfMÕ
rfgI, pfTI, kQf vfck afid vI nhIN sn aqy nf hI aj vrgy smfgmF df ZMg hI sI. pUry
smfgm ivc kyvl ieWko hI sLbd lY ky sfËF rfgF rfhIN sMgqF nfl sFJf kIqf jFdf sI
aqy Ausy sLbd dy afDfr qy, Qfpy hoey Xog pRcfrk Kulf smF lgf ky, sLbd nUM mnuWK
dy inWq dy clx aqy jIvn nfl joV ky Ausy sLbd dI kQf-ivcfr-ivafiKaf krdy sn.
AunHF kQfvF aqy ivafiKaf ivcoN apxyy jIvn dIaF loVF, suaflF aqy AuxqfeINaF df
smfDfn huMdf sI. ienHF smfgmF ivcoN hr iksy nUM apxI jIvn syD imldI sI. iesy df
nqIjf huMdf sI ik sMgq ivc anykF anmqIaF nMU vI isWK sWjx df cfa cVH afAuNdf sI,
anykF anpVHF ivc vI isWKI pRPulq huMdI sI. isWKI srUp ivc af ky lokfeI isWKI dI
dfq lYx leI, JoÜIaF tWz ky KloqI rihMdI sI.
apxy ieiqhfs qoN nf shI jykr aj asIN iesfeI jF muslmfn vIrF
pfsoN jF iPr sfzy qo hI vWK inrMkfrI, rfDf suafmIaF nMU ies pwKoN GoK leIey qF
vI sLfied kuJ cMgy nqIjy af skdy hn. nhIN qF sfzf aj vflf ijqnf isWKI pRcfr
vDygf, ijqny sfzy rfgI, ZfzI, pRcfrk, kQf-vfck, pRbMDk aqy gurduafry vDxgy,
AuqnI hI jldI isWK Drm dI qbfhI nyVy afeygI. ies ivsLy nUM hor vyrvy sihq smJx
vfsqy gurmiq pfT n:M 41
‘isWK styj df siqkfr?’ qoN pUrf lfB AuTfieaf aqy gurmiq pRsfr ihWq
sYNtr pfsoN mMgvf ky sMgqF ivc vMizaf jf skdf hY. siqgurU imhr krn, pMQ jfgy aqy
isWKI dy pRcfrk dI Xogqf aqy siqkfr apxI asl avsQf nUM pRfpq kr sky. 094s96.4s050
Including this Gurmat Lesson No 94
isWK pRcfrk dI pdvI aqy siqkfr
For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh
Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily
available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in
rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S
Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808
web site- www.gurbaniguru.com