1984 ivc sRI drbfr sfihb aMimRqsr Aupr hoey PojI hmly qoN
bfad KLflsfeI pRMprfvF KLflsf pMQ dI vKrI hoNd nUM Kqm krn leI aqy iswK nUM
pMjfbI bnfAux dI zMUGI sfijsL qihq pMjfbI siBafcfrk myilaF df ZONg ivdysLF ivc
pUry jfho-jlfl nfl cl irhf hY. ijQy pMQ ivroDI sLkqIaF ienHF myilaF df ajojn kr
rhIaF hn EQy kiQq isWK afgU afpo-afpxI rfjnIqk sLkqI df pRdrsLn krn leI AunHF
pMQ ivroDI sLkqIaF df pUrI qndyhI nfl sfQ inBfh rhy hn. hux qF ienHF afgUaF ny
ienHF myilaF nUM vYsfKI myilaF dy nF hyT krfAux leI pUry kmr ksy kr ley hn.
sfnUM ienHF klcr myilaF qy koeI ieqrfjL nhIN. sfnUM kI ieqrfj hY koeI vI
pqI-pqnI, BYx-Brf, puwq-DI ienHF myilaF ivc ncy mgr gIq cl irhf hovy "qUM
nI boldI rkfny qUM nI boldI qyry ivc qyrf Xfr boldf." jF iPr Byx-Brf nc rhy
hUMdy hn ipCy gIq cl irhf hUMdf hY "myrf lONg gvfcf ingf mfrdf afvIN
vy" sfnUM ieqrfj isrP ies gl df hY ik pihlF ienHF myilaF nUM pMjfbI
siBafcfrk myilaF dy nF hyT kIqf jFdf sI hux ienHF myilaF nUM ivsfKI myilaF dy nF
hyT Dfrimk rMgq dy ky KLflsf pMQ dy gOrvmeI ieiqhfs aqy amIr ivrsy nUM isrP gOx
vjfAux qk hI sImq krky hOlI-hOlI Kqm kIqf jf irhf hY. ienHF myilaF dI bdOlq hI
isWK nONjvfnF ivc piqq puxf viDaf hY aqy isWK bIbIaF zFsr bx rhIaF hn.
KLflsf pMQ dI dI ajLfd hsqI nUM Kqm krn leI ienHF myilaF df
sB qoN vzf Xogdfn ieh hY ik ienHF myilaF dy jrIey iswK nUM pMjfbI bxfieaf jf
irhf hY. pihlF asIN ies lyK ivc isWK aqy pMjfbI df lyKf joKf krFgy. asIN ieQy
sLpsLt kr dyxf cfhuMdy hF ik iswK pMjfbI nhIN, isWK dI isrP bolI pMjfbI hY Auh
vI jo isWK pMjfb ivc rihMdf hY agr isWK mdrfs df vfsI hY qF kI Aus nUM mdrfsI
ikhf jfvygf? jy isWK bMgfl ivc rihMdf hY kI Aus nUM bMgflI ikhf jfvygf? jF iPr
amrIkf ivc ijhVy gory isWK sjy hn AunHF nUM vI pMjfbI ikhf jfvygf? ieh isrP isWK
dI vKrI pihcfx nUM Kqm krn leI pMjfbI df ruqbf idqf jf irhf hY. jykr iksy vI
jLrvfxy ny ihMdosqfn qy hmlf kIqf qF Aus df mUMh qoVvF jvfb KLflsf pMQ ny hI
idqf ihMdosqfnI iejLq jo tikaF ivc nIlfm huMdI sI Aus nUM roikaf qF KLflsf pMQ
ny afpxy-afp nUM kurbfn krky jykr ihMdosqfn dI ajLfdI leI PFsIaF qy cVy, jylHF
ktIaF aqy kfly pfxI gey qF Auh 90% isWK hI sn pr hux isWK sLbd nUM Kqm krky
pMjfbI sLbd dI vrqoN krnI sLurU kr idqI hY. ijvyN pMjfbIaF ny bhuq kurbfnIaF
kIqIaF, pMjfbI bhuq bhfdr hn, guru sfihb vI qF pMjfbI hI sn ieh sLbd afm hI
pRcilq ho igaf hY. ieh koeI sihj suBfey pRclq nhIN hoieaf sgoN KLflsf pMQ dI
hoNd nUM Kqm krn leI hI hoieaf hY.
BfvyN aijhy kiQq klcrl pRogrfm qF pihlF hI cldy sn pr 1978 dI
vYsfKI vyly hoey inrMkfrI kFz ijs ivc nklI inrMkfrIaF hQoN 13 isMG sLhId ho gey
sn aqy Aus qoN bfad bfbf jrnYl isMG iBMzrFvfilaF dy jQy dI agvfeI hyT KLflsf pMQ
ny afpxIaF purfqn pRMprfvF nUM Aujfgr kIqf qF Ausy smy qoN hI bRfhmxvfdI sLkqIaF
ny KLflsf pMQ nUM KLflseI pRMprfvF qoN zygx dIaF goNdF guMdxIaF sLurU kr idqIaF.
sB qoN vzf duK bRfhmx nUM ieh vI sI ik sRI akfl qKLq sfihb qoN jQydfr guridafl
isMG ajnohf ny bRfhmx nUM cYiMlMj kridaF ieh hukmnfmf jfrI kr idqf sI ik isWK
iek vKrI kOm hY ihMdUaF df iek ihsf nhIN. ies qoN bfad KLflsf pMQ ny afpxy afp
nUM sMBfilaf aqy 17vIN sdI vfly mhOl nUM isrj idqf. iesy dOr ivc hI aijhy klcrl
pRogrfm nUM sLurU hoey pihlF rya aqy rIbyro ny iPr ibaMq aqy ky[pI[ays igl ny
ienHF klcrl pRogrfmF nUM bVI hI isLdq nfl agy qoiraf. ijafdf qr ienHF kiQq klcrl
pRogrmF df jor mfJy ivc sI ikAuNik mflvy aqy duafby df bRfhmx nUM bhuqf zr nhIN
sI ikAuNik ienHF ielfikaF ivc bRfhmx ny isWKF nUM ijafdf qr kysfDfrI ihMdU bxf
hI ilaf hY. msfl vjoN mflvy ivcoN anMdpur sfihb holy mhly nUM dyKx vfsqy ienI
isWK sMgq nhIN jFdI ijnI bfbf vzBfg isMG dy zyry, nYnf dyvI dy mMidr, rozUsLfh
dy zyry jF ingfhy vfilaF aqy hor pKMzI sfDF-sMqF dy zyiraF ivc jFdI hY. iesy
qrHF hI duafbf hY EQy vI ijafdf qr bfbf bflk nfQ, bdrI nfQ, mMzflI jF hor iPr
nFgy sfDF jF iPr pfgl hoey sfDF dy zyiraF ivc hI jFdI hY. ienHF ielfikaF dI hflq
dyK ky qF sfnUM isMG sBf lihr dy bfnI ig[ idq isMG dI khI gl Xfd af jFdI hY ik
"koeI aMn dy, koeI phfVF vflI rMn dy, ikqy Zol-Zmkf srvr df, ikqy ikqy
ihVbs bfby nfnk dI" ienHF ielfikaF ivc qF bfby nfnk dy isDFq dI gl qF nf
mfqr hI rih geI hY.
hux ielfkf rih igaf hY mfJf, mfJy ivc ijafdf nhIN kfPI hd qk
guru nfnk df isDFq brkrfr hY. jd vI koeI KLflsf pMQ dI gYrq nUM cYilMj krdf hY
qF Ausy smy hI mfJy dy ivc rih irhf KLflsf afpxy KLfsfeI qyvrF ivc af jFdf hY.
iesy krky hI bRfhmxvfdIaF vloN ijafdf klcrl pRogrfm mfJy ivc hI hoey hn. ienHF
sfry kiQq pRogrfmF df asl mudf hUMdf hY "pMjfbI" isWK sLbd nUM boilaf
hI nhIN jFdf. hux pMjfb ivc ihMdU, muslmfn, iesfeI, jYnI, boDI, inrMkfrI, rfDf
suvfmI, scy sOdy vfly, Binafry vfly, afsLUqosL vfly aqy hor isWK Drm ivcoN
afr[afr[aYs[ vloN icty coilaF vfly, pfKMzI sfD-sMq pYdf kIqy hn Auh vI rih rhy
hn pr jd vI pMjfb qy koeI BIV bxI hY ienHF sfiraF ivcoN ikinaF ku ny ihk qfx ky
jrvfixaF df mukfblf kIqf hY. asIN QoVf ijhf 17vIN sdI vl jFdy hF jd nfdrsLfh
abdflI jF hor jrvfxy ihMdosqfn qy hmlf krdy sn EdoN ikMny ku pMjfbIaF ny AunHF
df mukfblf kIqf jykr ihk qfx ky KVf qF isrP guru df KLflsf. aj vI smy smy cIn dI
lVfeI qoN lY ky pfiksqfn nfl hoeIaF lVfeIaF ivc isWK rYjmYNtF ny hI vD cV ky
afpxf Xogdfn pfieaf. kfrgl dI lVfeI ivc isWK lfeIt rYjmYNt ny hQo pfeI dI lVfeI
lV ky ijq hfsl kIqI pr ienfm kI idqf pMjfbIEN ny bhuq bhfdrI idKfeI, sfzf svfl
hY, isWK sLbd ikAuN nhIN boilaf jFdf?
hux pMjfb vfly kiQq pRogrfm ivdysLF ivc af gey hn ijhVy
klfkfr rya-rIbyro, byaMq isMG aqy ky[ pI[ aYs[ igl dI styj sMBfl dy sn EhI
klfkfr ivdysLF ivc af gey. hux EhI lok ieQy Ausy qrHF dy kiQq klcrl pRogrfm krky
ivdysLF ivcly Auh ikQq isWK afgU jo isrP ienF myilaF dy jrIey isrP afpxI rfjnIqk
qfkq nUM vDfAuxf cfhuMdy hn Auh afpxI hAuNmY nUM pTy pfAux leI isrP afpxy nfvF
qy qflIaF vjfAuxf cfhuMdy hn. hux AunHF dy jrIey ivdysLF ivc ijQy QoVf bhuqf
isWK jLjbfq, isWK ivrsf aqy isWK siBafcfr suriKaq hY EQy isWK sLbd nUM Kqm kIqf
jf irhf hY. sfzI smUMh pMQk jQybMdIaF nUM apIl hY ik koeI aijhf isWK siBafcfrk
joV myly df aXojn kIqf jfvy ijs nfl aj dI nOjvfn pIVHI nUM KLflseI pRMprfvF qoN
jfxUM krvfieaf jf sky.