mskIn sfihb dI moq qoN TIk iek idn pihlF, kfnpur dy kuJ vIrF,
(ijnF ivc dfs vI sfiml sI) dI mulfkfq, mskIn sfihb jI nfl hoeI . ies mulfkfq ivc
jo gl bfq hoeI Auh mskIn jI dI sLKsILaq aqy mfniskqf nUM aMdr qk Aujfgr kr geI .
aj ies pRcfrk nUM "pMQ' ny "pMQ rqn" df jo iKqfb idqf hY kI Auh
Aus dy vfkXI hwkdfr sn? ieh PYslf AunF dy ivcfrF nuM pV ky pfTk afp hI kr lyxgy.
dfs aqy kfnpur dy kuJ pMQk vIr aksr ies gl nUM bhuq hYrfngI
nfl afps ivc ivcfrdy rihMdy sI ky mskIn sfihb vrgf ivdvfn "nfnk sLfhI
kYlMzr" df ivroDI aqy sMpUrn "dsLm gRMQ" nUM dsLm ipqf dI rcnf
kih ky ikAu pRcfrdf hY. Aus kol ikhVf afDfr hY ijs nUM lY ky Auh ienIN idRVqf
nfl Kuwly afm "nfnk sLfhI kYlMzr" df ivroD kr irhf hY. "iqRaf
cirqR", avqfrvfd, dyvI pUjf, kfm aqy nsLy pRyrk rcnfvF nfl Bry hoey ies
gRMQ nUM dsLm ipqf ikRq dwsx qoN rqf ku vI nhIN iJjkdf. ieqnF vwzf kuPr qoln
vyly Aus nuM vfihgurU koloN jrf jyhf vI zr nhI lgdf. mskIn sfihb bfry myry ivcfr
pihlf qoN hI kuJ TIk nhI sn, pr iPr vI mn ivc QoVI jhI sMkf rih rih ky AuT jFdI
sI ik pMQ ijsdy ipCy lgf iPrdf hY, pMQ df iek bhuq vzf vrg AunHF nMU
"bRhmigafnI" aqy nF jfxy hor kI kI kihNdf hY, ikDry mYN hI iksy
pUrvfgRhI ivcfrF df isLkfr qF nhI ho gieaf hF? (myrf ieh Brm AunF nfl mulfkfq qo
bfd jVoN hI imt gieaf.) mYN AunF dI kQf nUM eI[ tI[ sI[ qy suxdf qF jrUr sI pr
Auh pMj imMt dI gl nUM awDy GMty ivc iks qrF iKcdy hn isrP ieh hI suxdf sI .
"afsQf cYnl" dy "bfby aqy bfpUaF" qo vD myry mn ivc Auh kdI
vI QF nf bxf sky. kfrx iPr Auh hI sI –dsLm gRMQ aqy nfnk sLfhI kYlMzr bfry
AunF df glq pRcfr.
sMq ngr gurdvrf, kfnpur ivc AunF dI kQf df sqR cl irhf sI.
kuJ vIr jo ibnF nfgf AunHF dI kQf sunx jFdy sI hmysLF dI qrF awj vI kQf sux ky
afey aqy kQf df guxgfn kr rhy sI. AunHF dy jfx ipCoN jyhVy vIr AunF dy ivcfrF qo
sihmq nhI sn ieh mqf bxfieaf ky kwl AunHF nfl iml ky afpxI hr sLMkf df smfDfn kr
leIey. sfry hI ies gwl leI rfjI ho gey. dUjy idn asI lgBg 10 vIr ijnHF ivc kuJ
vIr jo AunF dy murId vI sn, gurdvfrf sMq ngr, ijQY Auh Tihry hoey sI phuc gey.
ienF vIrF ivc AunHF dy murIdF dI igxqI 2 jF 3 hI sI. jyhVy swjx AunHF nUM imln
gey pRmfx srUp AunHF dy nfm ies pRkfr hn- igafnI pRhlfd isMG jI, igafnI prmjIq
iswG jI ‘rfjsQfn, igafnI hrcrx isMG jI, BfeI rivMdr isMG jI, BfeI mnmIq isMG
jI, BfeI ivkRm jIq isMG, dfs aqy kuJ hor vIr ijnF dy nfm mYnMU pqf nhI hn.
pfTkF dI jfxkfrI leI ieQy ieh ds dyxf TIk hovygf ik igafnI
pRhlfd isMG jI kfnpur dy virsLt iswK ivdvfn hn. AunF ny "dsLm gRMQ"
Aupr kfPI aiDXYn kIqf hY aqy Auh sfzy Dfrimk tIcr vI rhy hn. ieh bjurg ivdvfn
BfgsLflI hn ikAuky "dsLm gRMQ inrxY" dy lyKk BfeI Bfg isMG jI ‘aMbflf"
dy kfPI krIb rihx df AunHF nUM suBfg pRfpq hoieaf. mskIn sfihb ny BfeI Bfg isMG
jI nUM afpsI ivcfrF dy mqByd kfrx akfl qKq dy qwqkflIn jQydfr Borf sfihb nfl iml
ky 85 sfl dI Aumr ivc iks qrF pMQ ivcoN Cykx df glq kMm kIqf, igafnI pRhlfd isMG
jI ieh sfrf vfikaf BfeI Bfg isMG jI dvfrf dwisaf, awj vI sfnUM suxfAudy hn. Auh
keI vfr sfnUM dws cuky hn ik BfeI Bfg isMG jI akfl qKq sfihb qoN Cyky jfx ipCoN
kfnpur afAudy qF lK kihx dy bfvjUd vI Auh gurU mhfrfj jI dI hjUrI ivc kQf nhI
krdy sI. Auh rUMDy gly aqy BrIaF awKF nfl isrP ieh hI kihMdy ik mYN pMQ qo
brKfsq hF mYNnMU gurU mhfrfj dI hjUrI ivc bolx aqy bYTx df hwk nhI hY. KYr bjurg
ivdvfn BfeI Bfg isMG jI nfl mskIn jI ny ikvyN DoKf kIqf ieh iek alwg ivsLf hY
ijs nUM koeI vI igafnI pRhlfd isMG horF dI jubfnI awj vI sux skdf hY. ieQy sfzf
mksd pfTkF nUM pMQ rqn mskIn jI dy vIcfrF nfl avgq krfAuxF hY.
kmry ivc jmIn qy ivwCy sPyd ibsqr Aupr mskIn jI kMD nfl Zoa
lf ky byTy sn asI sfry vIr kmry ivc dfiKl hoey aqy AunF nUM gurU Pqyh gjfeI.
AunHF ny Aus df koeI jvfb nF idqf blik mfVf ijhf isr ihlf idqf. do iqMn imMt qk
Auh sfzy vl muKfiqb nhI hoey ikAuky Auh apny iksy cyly nfl Pon Aupr kuJ idsLf
inrdysL dy rhy sI. Auh Aus cyly nUM kih rhy sI ik "……sunIqf kih rhI hY
ies leI iek aKMz pfT df ieMqjfm hor kr dynF……" afidk iesy qrF dy hor
inrdysL dyNdy rhy. ies drimafn do iqn hor Pon afey…. ijMny vfrI AunHF ny Pon
atYNz kIqf AunHF iek vfr vI Pqyh nhI bulfeI. asI sfry AunHF dy afpxy vwl muKfiqb
hox df ieNqjfr hI kr rhy sI ky acfnk Auh boly-
"puCo jo kuwJ puwCxf hY mYN arfm krnF hY".
AunHF df ieMnF ruKf rveIaf vyK ky dfs ieh socx lg ipaf ik
ieny vwzy ivdvfn dI bolI ivc ikMnf ahMkfr Jlk irhf hY. ibnF iksy nfl pircYX
kIqy, sfzy afAux df mksd jfxy bgYr aYsy Krvy bcn bolnf, iek ivdvfn Auh vI jo
gurUbfxI df jfxkfr hovy ies qrF ikvy gl kr skdf hY? gurU sLbdf nfl juiVaf mnwuK
qF shj dI imsfl huMdf hY. ijafdf qr ivdvfn ahm dI BfvnF nfl gRsq huMdy hn aqy
Auh ieh smJdy hn ik sfmxy vflf sfzy igafn dy agy kuJ nhI . ieh sfzy igafn df
Pfiedf hI lYx afieaf hoxf hY. iPr mn ivc bVf klysL jyhf ieh pYdf ho gieaf ik
ienf koloN asF kI pwuCxF hY, ienF qy gwl sLurU krn qoN pihlf hI "stfp
vfc" df btn db idqf hY. asI ieQy koeI kivjæ jF aMqfKsLrI Kyzx qF afey nhI
ik tfeIm ho gieaf qF ieh bjær jF bYl vjf dyxgy. dfs ieh gItIaF gfl hI irhf sI
ky sfzy nfl gey vIr s[ mnmIq isMG ny vkq dI cyqfvnI df iDafn rKdy hoey apny mn
dy qrksL ivcoN apxF pihlf svfl mskIn sfihb vl dfg idqf sI-
"mskIn sfihb jI kI sMpUrn dsLm gRMQ gurU sfihb ikRq hY?
"
mskIn jI- "hF ieh gurU goibMd isMG ikRq hY".
mnmIq isMG- "qy iPr gurU goibMd isMG jI dy pUrv jnm bfry
afp kI socdy ho? jYsf ky dsLm gRMQ ivc dsLm ipqf dI afqm kQf ivc vrxn afAudf
hY".
mskIn jI- gurU sfihb afpxy pUrv jnm ivc koeI irsLI munI rhy
hoxgy".
mnmIq isMG –"gurbfxI ivc qy ieh aFAudf hY ik
siqguru myrf sdf sdf nf afvY n jfie]
Ehu aibnfsI purKu hY sB mih rihaf
smfie]
qF iPr gurU sfihb jnm mrx ivc ikvyN hoey. jYsf ik qusI kih
rhy ho".
gurbfxI df ieh pRmfx sux ky mskIn jI dIaF iqAuVIaF cV geIaF,
aqy krvt lYNdy hoey kRoD nfl boly-"ieh sfrIaF gwlF mYN klL aqy prsoN dI kQf
ivc Kol idqIaF sn. qusI kQf qF suxdy nhI kyvl tfeIm Krfb krn leI tury afAudy
ho".
ies smyN AunHF df iek syvk vzy Qrms ivcoN iksy Pl df jUs kwZ
ky dyx lg ipaf aqy Auh holI holI jUs pIx lg pey. gwl df pRvfh ruk igaf sI aqy
myry nfl bYTy mnmIq isMG jo myry nfl Zuk ky bYTy hoey sI, myry kMn ivc boly-
"vIr jI, mYN ienF koloN hor kuJ nhI puCnF jo qsI puCnF
hY puC lvo. jyhVf bMdf gurU sfihbfn nUM jnm mrn dy cwkr ivc pf irhf hY Auh
gurmiq df ikMnF kU vzf ivdvfn hY mYNnMU pqf lg gieaf hY. (mnmIq isMG dy buJy
hoey cyhry qo Aus dy mn dI sfrI ivXQf sfP sfP Jlk rhI sI. Auh Audfs ho ky isr
hyTF kr ky bYT gey.
iqn cfr iglfs juUs pI lLyx aqy afpny nfl afey syvkF nfl kuJ
jrUrI gl bfq krn qoN bfd acfnk Auh boly-
"qusF hor kuJ puCnf hY ik asI arfm krnF hY".
vkq dI vfr vfr cyqfvnI iml jFdI sI jd ky sfnUM afieaF musLikl
nfl hflI 15 ku imMt hI hoey sn. dfs ny bhuqf vkq Krfb nF kridaF pihlf svfl kIqf-
"mskIn jI qusI nfnk sLfhI kYlMzr dy iKlfP pRcfr kyhVy
afDfr qy kr rhy ho?"
mskIn jI- "nfnk sLfhI kYlMzr hY hI glq"
dfs-"ikAu"
mskIn jI- ikAu ky koeI vI kYlMzr jdoN bxfieaf jFdf hY qF Auh
iksy mhFpurK dy jnm idhfVy vfly idn qoN sLurU huMdf hY. jd ik ieh kYlMzr gurU
nfnk dyv jI dy jnm idhfVy qoN sLurU nhI hMUdf . ijny vI kYlMzr mojUd hn Auh iksy
mhFpurK dy jnm idhfVy qoN sLurU huMdy hn.
mskIn jI dy ies XblIaF Bry jvfb nUM sux ky myry mn ivc iek
sYikMz dy hjfrvy ihwsy ivc hjfrf gwlF ibjlI vFG kOND geIaF. myry pYrF QloN jmIn
hI ijvyN inkl geI sI ikAu ik mskIn jI df ieh qrk qF afr[ aYWs[ aYWs[ dy pRmuK
sudrsLn nfl iblkul myl Kf irhf sI. aimRq sr ivc rfsLtrIX isK sMgq dy aiDvysLn
(PrvrI 2003) ivc khy gey sudrsLn dy Auh sLbd mYnMU Xfd af rhy sI ijs ivc Aus ny
ikhf sI ik-"isK hI holI holI ies nfnk sLfhI kYlMzr dy ivroDI bx jfxgy aqy
isK pMQ ies nUM afp hI Kfirj kr dyvygf…". myry mn nUM Aus sMkf ny Gyr
ilaf ik mskIn vrgy bMdy……. kI afr[ aYWs[ aYWs[ kfmXfb ho gieaf……".
kI cfxikaf dy cyly apnI kuitl nIqI ivc kfmXfb ho gey……". nfl hI mskIn
jI dI ies hfsohIxI gwl qy qrs af irhf sI ik "ijny vI kYlMzr mojUd hn Auh
iksy mhfpurK dy jnm idhfVy qoN sLurU huMdy hn.…"kI ies ivdvfn nUM ienF vI
nhI pqf ky nfN qy muslmfnF df kYlMzr mhuMmd sfihb jI dy jnm idhfVy qoN sLurU
hoNdf hY, aqy nF hI eIsfeIaF df kYlMzr eIsf msIh dy jnm idhfVy vfly idn qoN
sLurU hUNdf hY . iPr gurU nfnk sfihb jI df pRkfsL idhfVf qy pMQ dy bhuqy ivdvfnF
aqy pMQ ny 1 cyq hI mMinaf hY. gurU nfnk dyv jI dy pRkfsL idvs nUM kwqk dI
pUrnmfsI nUM mnfAux dI pRQf iek alwg ivsLf hY.
ieh sfrIaF gwlF hflI mYN soc hI irhf sI ik cup rihx df inrxY
lYx vfly mnmIq isMG dy jjbfqF df bFD twut gieaf aqy AunF pwuC ilaf ik-
"ijs vyly nfnk sLfhI kYlMzr lfgU hoieaf, afp vI Ausy
kmytI ivc sLfml sI . Aus vyly afp ny ies df ivroD ikAuN nhI kIqf jo hux afp ies
dy Ault pRcfr kr rhy ho?
mskIn jI- "myrI Aus kmytI ivc koeI nhI suxdf sI. do iqMn
mItIgF mYN atYNz kIqIaF iPr mYN gieaf hI nhIN. ds igafrh bMidaF ny iml ky ies
nUM lfgU kr idWqf".
dfs- jdo akfl qKq sfihb vloN ieh kYlMzr lfgU kr idqf gieaf
aqy Auh pMQ df srmfieaf bx gieaf qF hux afp jI dvfrf ies df ivroD krnf kI Auicq
hY?
mskIn jI- (cup kr gey) koeI jvfb nhI idqf.
dfs- pMQ vlo asI afp jI nUM ieh puwCnf cfhuMdy hF ik afp nfnk
sLfhI kYlMzr dy Ault qKq ptnf sfihb, ijQy ibkRmI kYlMzr anusfr dsLm ipqf df
pRkfsL idhfVf mnfieaf jFdf hY aqy ardfs kIqI jFdI hY, ivc hr sfl sLfiml ikAu
huMdy ho? jy afp jYsf ivdvfn aYsf kry qF pMQ ivc kI sMdysL jfeygf?
ies gwl df jvfb dyx dI bjfey. Auh kRoD ivc BVk gey aqy boly-
qusI PflqU glF krky vkq brbfd krnF hY.
qsI jfAu, quhfzy vrgy isr iPry 10-15 log hr
sLihr ivc hMudy hn ijn df kMm isrP rolHf pqAuxf huMdf hY .
(mYNnMU ies vkq lwg irhf sI kI igafnI Bfg isMG jI dy vyly
ieMdor ivc dsLm gRMQ df pRcfr krn ipCNo ienF kol kuJ sUJvfn vIr gey sn aqy AunHF
mskIn jI nUM dsLm gRMQ dy iqRaf cirqR ivcoN kuJ lfeInF dy ky ikhf sI ik "…
jy qusI dsLm gRMQ nUM gurU ikRq mMndy ho qF kl dI kQf ivc ienF dI ivafiKaf kiraf
jy" ies gwl nfl mskIn jI ieMnF kRoiDq hoey ky AunF jfgrUk isMGf nUM igafnI
Bfg isMG dy Byjy hoey gMUzy ikhf. ies gwl dI isLkfieq AunHF akfl qKq dy jQydfr
Borf sfihb agy kIqI aqy igafnI Bfg isMG jI nUM pMQ qo bfhr krvf idqf. lgdf sI ik
sfzy svfl sux ky mskIn sfihb nUM Auh iedOr vfly vIrF dI Jlk iml geI hovy aqy
BfeI Bfg isMG jI nfl kIqf DRo Xfd af gieaf hovy. KYr ieh qy myrf iKafl mfqr hI
sI)
iksy qrF cuwp rih ky asF AunF nUM sLFq kIqf. dfs ieh smJ
gieaf sI ik ienHF kol nF qy sfzy svflF df jvfb hY aqy nF hI ienHF koloN sfnUM
kuJ imlx dI AumId hI hY ies leI dfs AunF nUM vwD qo vwD tYst kr lYxf cfhMudf sI,
myrI ieh mnsf nfl dy vIr jfx gey sn ikAuik mYN AunF kolo lgfqfr svfl puCx lwg
ipaf sI . BFvy Auh vI iksy svfl df TIk jvfb nhI dy rhy sI.
dfs- drbfr sfihb ivc iek hjUrI rfgI hrimNdr isMG "cMzI
dI vfr" df aksr kIrqn krdf hY. kI gurU hjUrI ivc, Auh vI drbfr sfihb ijhy
pivqr asQfn Aupr ‘dyvI Ausqiq’ krnf jfiej hY.
mskIn jI- jfAu akfl qKq sfihb jF sRomxI kmytI koloN puCo.
myry koloN kI puCdy ho?
dfs- bVy Kq pfey koeI shI jvfb nhI dyNdy.
mskIn- AuQy sfry msMd Bry hn AunF df kbjf hY. ieh dsLm ipqf
dy vyly dy msMdf nflo vI Kqrnfk hn. (iek ieh hI AunHF dI gwl sfzy ivcfrF nfl
rldI kIqI sI, Kbry afpxf KihVf Czfx vfsqy hI kIqI hovy, ieh rwb jfxy.)
dfs-ienHF qoN afpxI gwl mnfAux leI kI kIqf jfey?
mskIn jI- ieMnF soKf nhI ijMnF afp log smJdy ho KUn dIaF
ndIaF vgx gIaF qF ieh suDrn gy.
mnmIq isMG- afp ies kMm leI awgy ikAuN nhIN afAuNdy?
mhFpurK hI qy kRFqI ilafAuNdy hn.
mskIn jI- "mYN kQf vfck hF smfj suDfrk nhI. 15 lwK rupXY
brbfd kIqy "gurdvfiraF df pRbMD qMqr" ikqfb ilK ky, pMQ dy ikMny logF
ny pVHI hY? jfE kfPI smF brbfd kIqf hY qusF myrf. kih ky mskIn jI AuT gey qy nfl
hI ivCy plLMg qy lyt gey.
(mn ny ikhf ikqfb qy qusF pYsf kmfx leI ilKI hY. iswKI dy
pRcfr leI QoVI ilKI hY.)
sfry vIr kmry qoN bfhr af gey sI . "nfnk sLfhI
kYlMzr" df ivroDI aqy "dsLm gRMQ" nUM gurU ikRq kihx vfly ies
aKOqI ivdvfn pRiq jo sLMkf mn ivc sI Aus sMkf nUM hor pRoVqf iml cukI sI aqy ieh
pusLtI ho cukI sI ky Auh ibnF iksy afDfr Aupr "dsLm gRMQ" nUM gurU
ikRq aqy iswKI dI sLfn "nfnk sLfhI kYlMzr" df ivroD kr rhy sI. pfTk
ieh socx ik ieh dono ivcfr, kI afr[ aYWs[ aYWs[ dI ivcfr Dfrf nfl myl nhIN KFdy?
AunF nUM vI qy ajyhy pRcfr dI loV hY aqy jy aijhf pRcfr pMQ df iek mohqbr bMdf
kry qF AunHF df mksd qy hwl hoieaf hI hoieaf hY.
ieMdr jIq isMG
kfnpur