. |
|
gurduafiraF
df mnorQ aqy asIN
ipRMsIpl
igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI
hukim rjfeI clxf…? mnuWKI
jIvn dI Eh avsQf sWcmuWc hI bVI AuWcI-sWucI avsQf huMdI hY jdoN mnuWK AuWcy
suWcy, afdrsL BrpUr sWcy DrmI jIvn dy bdly, sMsfr df hr iek suWK-afrfm, ahudf
kyvl iqafgx nMU hI iqafr nhIN ho jFdf blik qsIhy-sLhIdI qIk nMU vI svIkfr kr
lYNdf hY pr sWc Drm df iqafg nhIN krdf. mnuWK nMU jIvn dI ieh AuWcI suWcI avsQf
pRfpq huMdI hY- gurbfxI dI kmfeI aqy gurU ivsLvfs dI idRVqf qoN bfd, akflpurKu
nfl ieWk imWk ho ky. ies dy Ault afm mnuWK dI ieh hflq nhIN huMdI.
scfeI ieh hY, ik afm mnuWK jdoN rotI, kWpVf ‘qy mkfn dIaF
mUl loVF qoN hI afqur hMudf hY qF ajyhIaF loVF dI pRfpqI vfsqy Auh apxy
Drm-cirqr (Character) smyq
sB kuJ iqafgx nMU iqafr ho jFdf hY. hr mfVy qoN mfVf krm krn nMU vI agy vWD
afAuNdf hY ijQoN ik AusdIaF ieh loVF pUrIaF hMudIaF njLr afAux. iesy vfsqy
isafixaF ny ‘kuwlI-guwlI-juwlI’ Bfv ‘rotI, kpVf ‘qy mkfn’ nMU mnuwK
dIaF mUl loVF ivc mMinaf hY qy Drm nMU ies qoN bfd.
isWK Drm aqy mnuWK dIaF mUl loVF- DMn
gurU nfnk pfqsLfh ny isWK Drm dy pRcfr df afrMB hI mnuWK dIaF iehnF mUl loVF qoN
kIqf hY. ‘sWcy sOdy’ vflI sfKI, gurUdr qy lMgr dI prMprf ‘qy vyhlVF nUM,
hWQIN mWdd dyky, kfr-ivhfr vl pRyRrx df afrMB hY. ‘Drmsfl aqy gurU kI sMgq’
dy nIXm-mnuWK dIaF smfjk aOkVF aqy loVF dI sMBfl df hI Auprflf hn. ‘Drmsfl aqy
gurU kI sMgq’ dy bdly hoey rUp df nfm hI aj ‘gurduafrf’ hY; aj apxy bdly
hoey nfm ivc sLfied gurduafrf aj apxf asl mWksd hI guaf cuWkf hY. sfzy hWQly
gurmWq pfT rfhIN asF gurduafry pr asl ivc ‘isWK Drmsfl’ ‘qy ‘gurU kI
sMgq’ dy iesy hI asl mWksd nUM smJx df jWqn krnf hY. gurbfxI ivc pfqsLfh ny
Bgq DMnf jI dI bfxI rfhI pMnf 695
Aupr iesy hI scfeI nUM bVI idRVqf nfl smJfieaf hY PLurmfn hY:-
"gopfl qyrf afrqf ] jo jn qumrI Bgiq krMqy iqn ky kfj
svfrqf ] 1 ] rhfAu ] dfil sIDf mfgAu GIAu ] hmrf KusI krY inq jIAu]
pnÙIaf Cfdnu nIkf ] anfju mgAu sq sI kf ] 1 ] gAU BYs mgAu lfvyrI ]
iek qfjin qurI cMgyrI ] Gr kI gIhin cMgI ] jnu DMnf lyvY mMgI
] 2 ] 4 ]
ies dy sMKyp arQ hn ik pRBU ismrn ivc mn joVx vfsqy vI
mnuuWKf sLrIr dIaF kuJ mUl loVF hn. pRBU ismrn sB qoN AuWqm hY pr Aus ivc itkfa
ilafAuyx vfsqy, mnuWKf srIr dIaF mUl loVF vI krqy ny afp hI GVIaF hn. Bgq kbIr
jI dy hyT idWqy iek hor sLbd rfhIN qF gurU pfqsLfh ny ies gl nMU hor vI idRVqf
nfl ilaf hY. sLbd ies pRkfr hY :-
"BUKy Bgiq n kIjY ] Xh mflf apnI lIjY ] hAu mFgAu sMqn
rynf ] mY nfhI iksI kf dynf ] 1 ] mfDo kYsI bnY qum sMgy ] afip n dyhu
q lyvAu mMgy ] rhfAu ] duie syr mFgAu cUnf ] pfAu GIAu sMig lUnf ] aD syru mFgAu
dfly ] mo kAu donAu vKq ijvfly ] 2 ] Kft mFgAu cAupfeI ] isrhfnf avr
qulfeI ] AUpr kAu mFgAu KINDf ] qyrI Bgiq krY jnu QˆØIdf ] 3 ] mY
nfhI kIqf lbo ] ieku nfAu qyrf mY Pbo ] kih kbIr mnu mfinaf ] mnu mfinaf qAu hir
jfinaf]4]11]"(pM: 656)
mnuWK dIaF mUl loVF aqy mOjUdf pRcfr isWstm- ies
qoN vWD syD hor kI ho skdI hY ? pfqsLfh ny ies sLbd rfhIN ieQoN qIk spWsLt kr
idWqf hY ik srIr dI Gto GWt iqRpqI qoN ibnF pRBU BgqI vI sMBv nhIN. mnuWKf jIvn
df jnmFdrU hWk hY ik hr iek mnuWK dI ‘kulI-gulI ‘qy julI’ vflI loV pUrI
hovy. aWj isWK nojuafn bWcf-bWcI ikWQy KVf hY? gurduafiraF dy pRogRfm, pRbMDkI
injLfm, isMG sBfvF, isWK sosfietIaF dy pRogRfm, isWK buDIjIvIaF dI socxI ieWqnI
ismt cuWkI hY ik isWK smfj dIaF ienHF mUl loVF nfl, AuhnF dI AuWkf hI koeI sFJ
nhIN rhI.
kyvl kIrqn jF kIrqn drbfr, gurpurbF mnf lYxy, vWD cWVH ky
mItgF-sYmInfr-ienHF nfl isWK Drm nhIN bWc skygf. aj isWK bWcf-bWcI rotI-rojLI qo
pRysLfn hY; Ausdy irsLiqaF dy mWsly hn; AusdI pVHfeI, tYknflojI, AuWc ividaf-sB
pWCVy pey hn. AusnUM mOlk loVF ‘qy sMsfr ivc agy vWDx dy lfly pey hn. isWK
pnIrI aj apxIaF mUl loVF vfsqy dUijaF dy afsry hY. isWK Drm df afgU-pRbMDk jF
pRcfrk Aus vfsqy kyvl ieWk kfgjLI ilPfPf bxky rih cuWkf hY. gurduafiraF dIaF
vWzIaF-vWzIaF ‘qy inWq bx rhIaF iblizgF-Ausdf mUMh icWVf rhIaF hn. ajoky
gurduafry, gurU sfihb vloN sQfpq ‘Drmsfl ‘qy gurU kI sMgq’ AuWkf nhIN rhy.
ajoky gurduafry ‘qy gurU pfqsLfh vloN pRgt isWK Drm ivWckfr
PLrk? gurU nfnk pfqsLfh dy bKsLy isWK Drm
ivc mnuWK ‘qy Aus dIaF mUl loVF dI sFJ sI. afm mnuWK apxIaF mUl loVF aqy smfjk
sFJF kfrx ies ielfhI Drm vl apxy afp iKicaf afAuNdf sI aqy cMgy AuWcy-suWcy
afcrn vflf DrmI mnuWK ho inbWVdf sI. pr jo kuJ aj gurU nfnk, gurU goibMd isMG jI
mhfrfj dy Drm dy nfm hyT vMizaf jf irhf hY Aus ivcoN ‘‘BUKy Bgiq n
kIjY" vflI gl hI muWk cuWkI hY. aj df isWK Drm-AuWkf hI smfjk Drm nhIN
rih cuWkf.
kfrx bhuq hn pr hWQlf ivsLf AuqWm hY. aj dy gurduafrf pRbMD
ny isWK bWcy-bWcI aMdroN Drm dI rucI nMU hI iblkul muWkf idWqf hY. cuxfvI isstWm
kfrx ieh Drm aj bhuqf krky aWn-aiDkfrI, jIvn hIxy pRbMDkF-pRcfrkF dy hWQF ivc jf
cuWkf hY. iehnF qoN hI pYdf hoeIaF pRbMDkI ‘qy pRcfrkI KfmIaF df isWtf hY ik
aj isWK bWcf-bWcI apxy Drm qoN pUrI qrHF nfbr ‘qy afkI hoieaf ipaf hY. ijhVf
Drm Ausdy sfhmxy pysL kIqf jf irhf hY Auh bhuqf krky isWK Drm hY hI nhIN. ies
qrHF jdoN Drm ivcoN AusdIaF mUl loVF dI vI sFJ nhIN rhI qF isWK pnIrI lgfqfr glq
hWQF ivc pY rhI hY. aj Aus aMdr vWD rhI isWK Drm bfry arucI aqy piqWqpuxy dI
lihr nMU sfrQk hoky ivcfrx dI loV hY. iesy krky hWQlf gurmWq pfT ivsLysL iDafn
mMgdf hY.
afiKr isWK Drm hY kI? isWK
Drm mUl rUp ivc, gurbfxI rfhIN akfl purKu dI byaMqqf dy drsLn krvfAuNdf hY. iPr
Aus krqy dI byaMq rcnf ivcoN hI Aus pRBU dI ivafpkqf dI pihcfx krvfky mnuWKI
brfbrI aqy smfnqf df mudWeI Drm sfbq hMudf hY. syvf aqy ismrn- ijsdI mUl
phicfx gurbfxI ivcoN hI hoxI hY-ies Drm dIaF jVHF dI Kurfk hY aqy ieh jVHF smucI
mfnvqf ivc hn. mfnvqf qo kWtky aqy akflpurKu qo tuWt ky isWK Drm dI apxI koeI
hoNd rih hI nhIN rih jFdI. ies nMU hirafvl pRpfq hoxI hY-gurbfxI ivcfrDfrf ivc
ivWcr ky.‘syvf ‘qy ismrn’ dy sfzy afphudry jF bRfhmxI arQF ivcoN nhIN. ies
Aupr hor vyrvy vfsqy gurmWq pfT nM: 13
‘isWKI pRcfr dy iqnyN ipVH KflI-isWKI vWDy Puly qF ikvyN?’ pVHo aqy sYNtr
pfsoN mNgvf sMgqF ivc vOzo jI.
gurU pfqsLfh ny 239 vrHy
lfky ‘qy dWs jfmNy Dfrn krky ies Drm nMU, sdIvI smfjk lihr bxfieaf sI. smucy
mnWuK smfj dIaF sfrIaF loVF, smisafvF df hl kyvl aqy kyvl isWK Drm hI sI. dWsvyN
pfqsLfh dy smyN qIk aqy kuJ smF bfd vI ies dy BrvyN sbUq imldy hn ik isWK Drm
lok-lihr ‘qy smUcI mfnvqf dI vWzI loV bx ky AuBiraf sI. ivakqI aqy pRvfr dIaF
sfrIaF injI aokVF qo lY ky, sMsfr pWDr dIaF mnuWKI smfisafvF df hl kyvl isWK Drm
pfs hI sI. imsfl vjoN:-
* aOVF, kflF, mhfmfrIaF smyN kyvl isWK hI agy ho ky
inqWiraf; inqfixaF, mjLlUmF vfsqy liVaf aqy jLorfvr jLflmF nfl tWkr leI.
* ibnF ivWqkrf gLrIb, apfhj rfq nUM BuWKf nf sovyN, ibnF
arBMk ielfj koeI rih n jfvy, koeI pfly n TWry, muWZlI pMjfbI ‘qy gurmWq ividaf
hr iksy nMU pRfpq hovy- ies sfry df sdIvI hWl gurdyv ny gurduafiraF rfhIN
bKisLaf.
* Drm dy nfm hyT ho rhI luWt KsuWt ‘qy AusqoN pYdf hoeI
sVFd-ijvyN ieWk krqy nMU BuWl ky anykF dI PrjI pUjf ivc AulJxf. iPr Aus PLrjLI
pUjf qoN pYdf hoeI jfqpfq, vrx-vMz, CUaf-CUq, iQWq-vfr, vihm-Brm, sgn-rIqF,
suKxf, hWT krm-blIaF, tUxy-prCfvyN afid anykF smfjk burfeIaF df hWl-jIvn vfly
pRcfrkF rfhIN gurbfxI aMimRq rfhIN sfry mnuWK smfj nMU bKisLaf.
* iesqrI vrg nfl ivWqkrf, nisLaF dI lfhnq qo smfj nUM
bcfnf, sqI -prdf-dyvdfsI pRQf, ivWDvf afzMbr; ajyhIaF iGrxq smfjk burfeIaF df
hWl, jIvn vfly pRcfrkF rfhIN gurbfxI sWc dI vrKf krky smUcI lokfeI nMU sucyq
kIqf.
* ‘ikrq kro-nfm jpo-vMz ky Cko’ ‘qy ‘dsvMD’ dy
AuWqm isDfqF rfhIN sWcf smfjvfd sQfpq kIqf aqy kuJ hWQF ivc pYsy dy isWmtx vflI
burfeI nMU vMgfiraf.
* mnuWK smfj ivcoN mMgqf-iBKfrI pRQf Kqm krn vl ieh ieWk
vWzf kdm sI. isWK Drm ivWclI aj dI inWGr cuWkI hflq dy bfvjUd vI isWKF ivco
mMgqy njLr n afAuxy ies ‘ikrq kro’ vfly sMdysL df hI isWtf hn afid:
sMsfr pWDr df Drm sI isWK Drm-
ieh burfeIaF qF smfj ‘qy sMsfr pWDr dIaF sn nf ik isWK Drm dIaF. gurU nfnk
pfqsLfh dy mWq ny qF sMsfr ivcoN hI ajyhIaF anykF burfeIaF nMU KWqm krn df
Auprflf krnf sI. ieQy kuJ iesLfryy dyx df mWksd kyvl ieWqnf sfbq krnf hY ik gurU
nfnk sfihb rfhIN mnuWK mfqr vfsqy 239 sfl
lfky pRgt kIqf Drm, iek vWzI lok lihr sI jo sdIv kfl vfsqy sI. isWK qF-ies lihr
ivc sLfml hox vfsqy, nIXm-pUrvk mnuWK dy ielfhI kysfDfrI srUp vfilaF aqyy
gurbfxI mfrg qy clx vfilaF df hI iek kfPlf sI. "isK
df mqlb hI
‘gurbfxI
gurU’ dI isiKaf qy clx vfilaF df nfm hY".
smyN nfl ies isWK lihr ny vWzf jLor pkiVaf. iesdy hmdrdF aqy gurUdr dy sLrDflUaF
ivc idn dugxf ‘qy rfq cOguxf vfDf hoieaf. iehnF ‘hmdrdW
‘qy sLrDflUaF’ df hI aglf pVfa
hMudf sI, isWK Drm ivc pRvysL.
isWKI KusLbU qoN KflI hY, sfzf aj df isWK Drm-
kI aj df sfzf isWK Drm AuhI isWK Drm hY? ies dy Ault aj sfzI kI hflq hY? asF
apxI nfsmJI kfrx isWK Drm dI ies mhfn lok lihr nMU vI, vfDU df Drm bxf idWqf hY.
cyqy rKx dI gl hY ik isWK Drm, dUjy DrmF dI igxqI ivc vfDf krn vfsqy, iek hor
Drm kdy vI nhIN sI blik smUcI mfnvqf dI sMBfl aqy agvfhI vfsqy ieko ieWk sMpUrn
aqy suKI jIvn df mUl rsqf hY ‘isK Drm’.
dUijaF nMU qF asF ikhVI iKWc pfAuxI sI, kuJ pusLqF pihlF
ijnHF ny isWK Drm ivc pRvysL kIqf, aWj asIN AuhnF dIaf aolfdF nMU vI isWKI
dfiery ivcoN kWZI jf rhy hF. aWj isWK Drm kyvl gurduafiraF ivc hI ismt cyWkf hY
blik ieh iblizMgF vI isWKF qoN KflI hMudIaF jf rhIaF hn. iksy pRkfr dy isWKI jF
smfjk jIvn dI gurduafiraF ivcoN AuWkf hI KusLbU nhIN af rhI.
dUijaF nMU qF asF apxy nyVy kI ilafAuxf sI, iksy isWK dy pVOs
ivc, dUjy isWK df bWcf vI jykr BuWK-nMg nfl qWVP irhf hY, qF AusdI hmdrdI ivc
pihly isWK nMU koeI cfa nhIN. smfjk Drm dy mudWeIaF dy apxy hI bWcy-mfiek kmI
kfrx AuWc ividaf qoN vFJy hn, iksy nUM apxy bWcy jF bWcI vfsqy mfiek QuWV vjoN
anMd kfrj leI lfly pey hn. bWcy-bWcI df irsLqf ZUMzxf hY, pMQ pfs koeI pRbMD
nhIN. apxIaF hI nUhF-pWqnIaF nfl isWKI srUp vfly afp hI DWkf kr rhy hn, koeI
hAukf lYx vflf nhIN. sLfdI-sLuWdf bWcIaF apxy GrF ivc vfps bYTIaF hn, koeI hfa
df nfarf mfrx vflf nhIN. kOm pfs koeI Auprflf nhIN ik GWt qoN GWt isWK bWcy
bWcIaF nMU hI koeI rujLgLfr pRdfn krvf sky. AuhnF aMdr tYknIkl, KyqIbfVI,
iezMstrIal, IAS jF
IFS dI tryinMg
dy pRbMD kIqy jfx. GWt qoN GWt rotI-kpVf ‘qy mkfn dIaF mUl loVF kfrx qF Auh
glq hWQF ivc pYky isWKI nMU iqlFjLlI nf dyx.
kyvl kihMdy jfxf-’kysF dI sMBfl kro, KMz bfty y dI pfhul
lvo, gurduafry afvo’ ies nfl isWKI nhIN bWc skygI- isWKI
nMU bcfAux vfsqy aWj sfnMU afp isWK Drm dy mUl srUp nMU smJxf pvygf. gurbfxI
ivWcly cfnx dI rosLnI ivc lokfeI nMU ilafAux vfsqy, pihlF afp Aus rosLnI ivc
afAux dI loV hY.
aj sfzI isWKI ikWQy KVI hY, kI iehI hY isWK Drm?-
ijhVI isWK lokfeI aj afp jfqF pfqF, CUaf-Cuq, vihmF-BrmF, tUixaF-prCfivaF,
iQWqF-vfrF, sMgRFdF-misaf-pUrnmfsLIaF, srfDF-nOrfiqaF, mMglF-snIcrF ivc zuWbI
peI hY Auh isWKI vfly suaWC smfj dI qsvIr ikvyN pysL kr skdI hY? sLrfb dy nsLy
ivc zuWbf isWK aj isWKI df ikhVf rUp pysL kr irhf hY? apxIaF hI dfVHIaF, kysF,
BrvitaF qy kYNcI Pyrx-iPrfx vflf nfeIaF dy DWky Kf irhf aj df aKOqI isWK, afiKr
isWK Drm nMu iks rMg ‘qy sLkl ivc sMsfr sfhmxy pysL kr irhf hY? pr koeI Prk
nhIN pY irhf sfzy lIzrF, gurduafrf pRbMDkF jF pRcfrkF nMU.
gurduafrf pRbMDk ‘qy sMgqF ivWckfr ajOkI DWVybMdI-
isWKF dI aj vWzI qfkq gurduafrf kmytIaF ‘qy
isMG sBfvF hn pr kWtI pqMg dI qrHF aWj isWK sMgqF ivc AuhnF dI koeI sfK jF puWC
hI bfkI nhIN rhI. bhuqy ielfikaF ivc jfky sMgqF ivcoN pqf kro, qF sMgqF ivcoN 90%
nUM ieh vI pqf nhIN ik Aus ielfky dy gurduafry df pRDfn kOx hY ‘qy skwqR kOx?
ieMnF hI nhINN ielfky ivc iksy isWK pRvfr nfl kI vfpr rhI hY iksy pRbMDk nMU kuJ
pqf nhIN. AuhnF kmytIaF dI bhuqf krky afpxI hflq ieh hY, ik kOsl vI nfm-mfqr hI
hY. gl kyvl skwqR qy pRDfn qIk hI ismt ky rih cuWkI hY. jdoN isWKI df mUl srUp
hI sfnMU BuWl cuWkf hY qF gurduafiraF df kMm bfkI rih hI nhIN jFdf. kMm hY qF
kyvl aOKy-sOKy gurpurb mnf ky rvfieq pUrI kr lYxI-iblzgF KVIaF kr lYxIaF jF
rotIn df QoVf bhuq kMm clf lYxf. ieWqny ‘vWzy’ kMm vfsqy Blf 15-31-51
bMidaF dI kYbnyt nMu krnf vI kI hY? skwqR, pRDfn hI kfPLI hn. ieh do ahudy, sB
nMU qF iml nhIN jfxy AuQoNN arMB ho jFdI hY sfzI DWVybMdI. ielfky dI ieko ieWk
gurU kI sMgq-iBMn-iBMn DWiVaF ivc vMzI jFdI hY aqy nvIaF-nvINaF dusLmxIaF jnm lY
lYNdIaF hn. lokfeI nMU sW‘c dy nyVy ilafAux dy dfavydfr afp sWc qoN kohF dUr,
guWtF-DWiVaF ivc vMzy hMudy hn. isWK, isWK df vYrI aqy iek dUjy dy KUn df ipafsf
bixaf huMdf hY.
qF vI pRbMDk sMBfl skdy hn pr ikvyN?-
ies sMBfl leI ies pUry ivgfVy nMU iqMn pWKF
qoN pWkVx dI loV hY. (1) lokl pWDr qy-
isMG sBfvF sWcmuWc mfzl isMG sBfvF ‘qy
gurduafrf kmytIaF bnx vl kdm putWx. pRbMDk sWjx pUrn qOr qy pfhulDfrI hoky,
hWPqfvfrI gurmWq soJI dIaF klfsF lfAux qy iml bYTx, qfik jo pRbMD AunHF ny krnf
hY, gurU afsLy anusfr AunHF aMdr TIk-glq dI soJI hovy. ies qoN agy pRbMDMkF
ivcoN hI ieWk-ieWk numfieNdf lYky iPLr ielfky dIaF sMgqF ivcoN, gurmWq soJI vfly
vIrF, bIbIaF dIaF sWb-kmytIaF bxfeIaf jfx. ieh kmytIaF svyry-sLfm, hPqfvfrI, jF
do-cfr idnF ivc iek vfrI, apxI-apxI ijLmyvfrI anusfr, sMgqF dy GroN GrIN jfx.
AunHF dy injI jF pRvfrk duWK-suWK, jLrUrqF aokVF nfl sFJ pfAux. ielfky ivc isWK
bWicaF dIaF tYknIkl jF dUjIaF tRyngF dy pRbMD kIqy jfx. AuWcIaF izWgrIaF aqy
ivdysL jfx dy loVvMd bWicaF nMU sBf vloN mfiek afid dI shfieqf kIqI jfvy. ijnHF
dy bWcy mfiek qMgI kfrx pVHfeI qo asmrQ hox, AunHF dI sBf vloN bFh PVI jfvy.
ijnHF pRvfrF ivc koeI hor rukfvtF hn ijvyN bfp-byty, pqI-pWqnI, nMUh-sWs ivWckfr
koeI ivWQ bxI hovy, inrpWK ho ky AusnMU sulJfx ivc mWdd kIqI jfvy. ielfky dy
bWicaF vfsqy vr-irsLqy ZUMzx ivc sfQ idWqf jfvy. iek hor gl iDafn krn dI ieh hY
ik, hriek sWb-kmytI df kMm-gurduafry dy pRDfn jF skqR dy aMgUTy, sfeInF jF afrzr
df muQfj n hovy. AunHF dy kMMmF df sImF-KyqR aqy kMm krn vfsqy pUrI afjLfdI ‘qy
PLMz vI pRfpq hox.
hr iek gurduafry ivc sYNtr qoN CWp rhy gurmWq pfT nM: 30
anusfr pMjfbI ‘qy gurmWq dI arMBk pVHfeI df pRbMD vI jLrUrI hY (vWzy skUl-kflj
nhIN). arMBk ielfj, XfqrUaF leI lMgr-irhfiesL df vWkqI pRbMD,
lfiebyRrI-kMm-rIizMg rUm ‘qy iesqoN ielfvf sulJy jIvn vfly pRcfrkF rfhIN
gurbfxI kWQf-ivafiKaf df nIXm vI jLrUrI hY. loV anusfr, mfipaF nfl afAux vfly
bicaF leI vWKry vI[sI[afr[, tIvI, afzIAu-vIzIAu kMm lfiebRyrI isWstm vfly ‘bybI
isitNg kmiraF’ df pRbMD ‘qy bWicaf dI loV anusfr kYstF qy pRcfrkF df pRbMD
vI jLrUrI hY. cyqy rhy! mfipaF rfhIN bWicaF nMU Gr CWzky afAuxf AunF hI
glq hY ijMnF ik gurduafiraF ivc AunHF dI bflVI Aumr anusfr isWKI sMBfl pKON
pRbMD df nf honf.
hor qF hor sMgq dI mfieaf aqy AudWm nfl pRfpq jLmInF qy
dukfnF jF bysmYNtF bxf-bxf ky ibjLns vfsqy ikrfey qy dy dyxy, bjr gxfh hY ijsdI
pUrqI kdy vI nhIN ho skygI. ies qoN vWD jLrUrI hY AuQy 40-50
kursIaF df kmrf nIXmq kIqf hovy ijWQy nIXm nfl ‘gurmWq klfsF’ df Xog pRbMD
hovy aqy ielfky dy bWcy-bWcIaF vfsqy BFq BFq dIaF tRyinMgf-korsF df isLPLtF ivc
pRbMD kIqf igaf hovy.
(2) kyNdrI pWDr qy- isWK-Drm
pfs sMpx sMsQfvf ‘idWlI isWK gurduafrf pR: kmytI’,‘sLoRmxI gu: pR: kmytI,
aMimRqsr’ mOjUd hn, ijnHF pfs mfieaf ‘qy sfDn vI asImq hn. sWcfeI qF ieh hY
ik aj cODr, mYNbrIaF, pRDfxgI-skwqRI dI vwD cuWkI BuWK kfrx, ieh sfDn ‘qy
byaMq mfieaf vI AunHF nUM GWt pY rhI hY. AunHF dIaF afpsI lVfeIaF aqy
vkIlF-kichrIaF dy KricaF, mYNbrF dI KrId df hI koeI aMq nhIN. ieQy vI sfnUM TIk
lokl kmytIaF- isMG sBfvF vfsqy suJfeIaF lIhF qy hI sMBlx dI loV hY. Prk pvygf
kyvl pwDr df.
isWKI dI hirafvl hI sMsfr dI hirafvl hY-
asIN pUrI qrHF BuWl cuWky hF ik isWK Drm spUMrn mfnvqf dIaF aOkVF, jLrUrqF aqy
Dfrmk jfgRqI vfsqy kfiem hoieaf hY. jykr asIN TIk hovFgy qF sfzy gurduafry vI
apxy mUl DrmsflfvF vfly isWKI PrjLF dy nyVy afAuxgy. bhuqIaF sMgqF dy vWK vWK
syvf ivc juWt jfx kfrx, pRDfxgI-skqRI jF cODr afid dI BuWK vI GWtyygI.
DWVybMdIaF ivc kmI afvygI, jdoN gurduafry sWcmuWc hI sfzIaF smfjk-pRvfrk loVF df
kyNdr hoxgy, qF sMgqF vI vWDxgIaF ‘qy golkF vI vWzIaF hoxgIaF. hr ielfky ivc
nvyN pRfjYkt arMB hoxgy ijs qoN dUjy lok vI gurduafiraF vl iKWcy afAuxgy. aj
ijhVf isWK nOjuafn bWcf-bWcI isWKI qoN afkI hoky piqWqpuxy vl vWD irhf hY jdoN
AusdI rotI-kpVf-mkfn dIaF mUl loVF hI gurduafrf Bfv isWK-Drmsfl hovygI kuWdrqI
qOr qy Ausdf isWKI nfl ipafr vWDygf. qno-mno gurUdr nfl sMbMDq hox kfrx, gurmWq
Ausdy aMdr vWDy-PulygI. Ausdf jIvn gurbfxI guxF dI KusLbU vflf hMudf jfvygf.
Ausdf piqWq hoxf qF dUr, dUsry vI isWK sWjx vfsqy Auqfvly hoxgy. Aus vyly sWcmuc
gurbfxI dI TMzk ‘qy ivcfrDfrf df sMsfr nMU vI pqf lg skygf.
aj dI inWGr cuWkI hflq ivc sfnMU ieh sfry pRogRfm pihlF apxy
Gr qoN hI AulIkxy pYxgy. dunIaF vl vWDx qoN pihlF sfnMU GWt qoN GWt isWK pRvfrF,
isWK bWcy-bWcIaF dIaF mUl loVF rotI-kpVf ‘qy mkfn, AunHF dI pVHfeI, izWgrIaF,
tYknIkl-ieMzstrIal ‘qy dUjIaF tRyinMgF, AunHF dy vr-irsLqy dy msly afid vl
iDafn dyxf pvygf. ies qrHF jykr isWK pRvfrF ivc itkfa af jfvy, isWK pnIrI
gurduafiraF vl iKWcI jfvy qF piqqpuxy nMU vI TWl pvygI. ajyhI hflq ivc jdoN isWK
apxy ikrdfr ivc vI isWK hI hovygf qF iesdf lfB sfrI mfnvqf nUM apxy afp pujygf.
gurduafry iPLr qoNN pfqsLfh rfhIN kfiem kIqIaF
DrmsLflfvF
hoxgy. pr ies sfry dy nfl nfl AunHF aMdr hr kWdm qy gurmWq soJI dy pRbMD nUM
kfiem rKxf sB qoN vWD jLrUrI ‘qy pihlf kMm hovygf qfik Auh lok kyvl pYsy
iekWTy krn jF ieafsLI vl hI n tur pYx. gurbfxI soJI qo ibnF ijMny vI
pRogRfm-pRfjYkt ikAuN nF GWV ley jfx, Auh kyvl pysLy hn, AuhnF df lfB nhIN
hovygf.
gurduafiraF df mWksd? iDafn
dyx dI loV hY ik gurduafiraF df mWksd kyvl gurpurb mnf lYxy, ngr kIrqn, rMg
ibrMgy lMgr, sMgmrmr dIaF ibWlzgF, sony dy kls, srovr qoN bfd srovr kfiem krI
jfxf nhIN. sMgqF nUM bRfhmxI soc ivc lbyV ky aKMzpfTF, rumfilaF, pRsLfd krvf ky
Gr lYjfxf jF iPLr sMgqF nUM PulF dy hfrF-joqF ivc aWtkfeI rKxf, ibnF jLrUrq
lMgrF nfl BIV iekWTI krnf vI gurduafiraF df mWksd nhIN.
gurduafiraF nUM pfqsLfh vloN bKsLy iehnF dy Drmsfl vfly mWksd
ivc vfps ilafAuxf hI gurduafiraF df mWksd hY. jd qIk iehnF aMdr, gurbfxI syD ivc
smfjk-mfnvI pIVf nhIN, gl nhIN bxygI. aj gurduafiraf ivc jo ho irhf ieh sB sMgq
‘qy AusdI mfieaf nfl mjLfk qoN vWD hor kuJ nhIN. ijWqny
mrjLI Zol vjf lvIey-aj asIN afpxI krnI
nfl gurU pfqsLfh aqy gurbfxI dy mUl afsLy qoN bhuq dUr jf cuWky hF. iehI hY asl
kfrx, lgfqfr vWD rhy piqWqpuxy df.
vWzI pWDr qy pMQk sMBfl ikvyN? iesy
hI lVI df qIjf pWK kI hY sfnUM ivsLysL qOr qy smJx dI loV hY. AupRokq gurduafrf
kmytIaF vfsqy ieWk kMm hor vI bhuq jLrUrI hY. gurduafiraF dy dfiery qoN bfhr,
gurbfxI jIvn vfly vIrF aqy bIbIaF dIaF tImF kfiem kIqIaF jfx. AunHF nMU ajyhy
pRfjYktF dI ijLmyvfrI idWqI jfvy jo AunHF dy kfr-rujLgfr vI hox qy kOm dI pnIrI
dIaF vWK-vWK smisafvF-loVF df hl vI qfik AunHF pRfjYktF qoN iqafr hoky
gurduafiraF dI sImF qoN bfhr jfx vfilaF vfsqy kuJ ikWqy qy rujLgfr vI bxy hox
‘qy Auh lok sdIvI pMQ df aMg vI.
imsfl vjoN isWK-bWcy bWcIaF vfsqy sMjog (mYtrImoinal),
tYknIkl tRyinMg, kMipAUtr (sfPrvyar-hfrzvyar) tRyinMgF afid nfl susWjWq ( Well-Furnished)
kyNdr, sohxIaF iblizMgF ivc, cMgIaF qnKfhvF pRfpq (Well-Paid)
zfierYktrjL, kfAuNsl afid gurmWq tryNz stfP vfly kyNdr kfiem kIqy jfx. sfzIaF
sMpMn kmytIaF ajyhy kyNdr kfiem krx qo bfd sfeIn borzF rfhIN aqy irkfrz ivc qF
pWkf kr dyx ik ieh pRfjYkt jF pRogRfm aWQvf kyNdr, ‘idWlI kmytI’ vloN jF
gurduafrf kmytI aMimRqsr vloN jF Plfxy adfry vloN kfiem kIqf igaf. jdik kfiem
krn qoN bfd, iehnF kmytIaF aqy AuhnF dy rojL rojL bdlx vfly pRbMDkF, cyarmYnF df
Aus ivc koeI dKl-kMtrol nf hovy. Aus adfry/pRfjYkt nfl BfvyN ieh gl qF spsLWt kr
idWqI jfvy ik amuWkf pRfjYkt kdoN ‘qy iksdI pRDfngI-skqRI smyN arMB hoieaf.
ies nfl afAux vflI kmytI vI koeI hor cMgf vWDIaf Auprflf krn vfsqy Auqsfhq qF
hovygI pr vfDU dKl KWqm ho jfx krky pihly kIqy ivc BMn-qoV nhIN kr skygI.
iesy qrHF isiKaf sMsQFvF nMU vI pUrI qrHF-gurmWq isiKaf
pRfpq, gurmWq DfrnI inpuMn sWjxF dy hWQF ivc bdilaf jfvy. afjLfd adfry bxfky,
kmytIaF vloN AunHF ivcoN apxf dKl hmysLF vfsqy kWZ ilaf jfvy. jy sWcmuc
eImfndfrI nfl asF pMQ dI sMBfl krnI hY, piqWqpuxy dy dYNq qoN pMQ nMU bcfAuxf
hY, nOjuafn bWcy-bWcIaF ‘c isWKI vfsqy Aumfh ‘qy AuqsLfh pYdf krnf hY, qF
sfnUM ies pfsy vWDxf hI pvygf.
sMsfr pWDr df, iek kMm hor vI hY-
vWzIaF gurduafrf kmytIaF vfsqy loV hY ik iBMn iBMn KyqrF ivcoN, sMsfr pWDr qy
ijhVy isWK nfmnf KWtdy hn-AunHF nMU iek ikWqy hyT iekWqR krn vfsqy Xog Auprflf
krn. asl ivc AunHF dy AuBrx df muWK kfrx vI AunHF aMdr pusLq-dr-pusLq cldf af
irhf smrpq isWK bjLurgF df KUn
hI huMdf hY. ieh vI TIk hY ik pMQ dI gurmWq pKoN ivgVI hoeI hflq kfrn aj AunHF
ivcoN bhuiqaF aMdr nf hI isWKI df jWjLbf huMdf hY ‘qy nf hI soJI. iPLr vI
huMdy qF hn isWKI hfr dy hI mxky. ies leI iek qF isWK hox dy nfqy AunHF nMU pUrf
siqkfr idWqf jfvy. AunHF aMdr gurmWq dI isKlfeI dy pWky pRbMD ‘qy loV pYdf
kIqI jfvy, qfik AunHF nMU vI apxy isWK hox qy PLWKr mihsUs hovy.
dUjf-ijs-ijs Kyqr ivcoN Auh AuBry hn,
AunHF dy Aus huWnr df lfB pMQ dI pnIrI nMU phuMcfieaf jfvy.
pr aj ho kI irhf hY?
ibsLn isMG bydI, nvjoq isMG isDU aqy ies gurmWq pfT dI pMjvIN ilKq qIk munINdr
isMG, hrBjn isMG afid-sn qF ieh sfry isWK Drm df hI amulf aMg. jdoN Kyl jgq ivc
AunHF nUM vfh-vfh imlI qF isWKI srUp nMU vI apxy hI Gr dI dukfn mMn bYTy. ijWDr
jI afieaf, srUp dI moV-qoV ‘qy kWt-vWZ sLurU kr idWqI. ienHF isWK iKzfrIaF dI
hr ieWk gMdI Kyz df, ijvyN topIaF pfky dunIaF sfhmxy afAuxf afid-ivroDIaF ‘qy
mIzIaf ny vI AunHF dI ies kmjLorI df isWKI ivruD BrvF lfB AuTfieaf. gurmWq qoN
dUr DWkI jf cuWkI isWK pnIrI vfsqy qF ieh iksy jLihr dy ieMnjYksLn qoN GWt nhIN
sI. BfvyN ik ienHF iKzfrIaF dy nfmxy df guWJf kfrx qF ieko hI sI-jnmFdrU qOr qy
ieh sfry AunHF hI bjLurgF df aMsL sn ijhVy iksy smyN pfqsLfh vloN vrosfey gey
sn. pr nf hI qF ieh gl AunHF dI soc ivc sI aqy nf hI, AunHF dI ieh aslIaq pMQ hI
kdy AunHF nUM smJf sikaf. ies dy nfl hI jykr pMQk pWDr qy kuJ Auprflf huMdf aqy
pMQk pWDr qy AunHF nMU CfqI nfl lfieaf jFdf. AunHF nMU Gto GWt pqf hMudf ik
AuhnF rfhIN pRfpq siqkfr, sMpUrx pMQ df siqkfr hY aqy Auh pMQ df anmol hIrf hn.
qFqy sLfied AunHF nMU apxy afp Aupr vWDIaf iKlfVI afid hox dy nfl-nfl isWK hox
qy vI mfx hMudf. ies qrHF pMQ nfl ajokf topIaF, hYlmYtF vflf duKFq vI n vfprdf,
ieh kyvl iek imsfl hY.
afE! pMQk kmytIaF, isMG sBfvF qy jQybMdIaF dy rUp ivc asIN
apxy-apxy PrjLF nMU pihcfxIey. isWK Drm apxy afp ivc inrol akflpurKI smfjk Drm
hY. injI, isMG sBfvF ‘qy hor jQybMdIaF dy rUp ivc sfzf jIvn, smUcy mnuWK smfj
vfsqy iek vWzI smfjk loV hY. Aus mUl loV qoN kWtky, asIN isWKI qoN bhuq dUr jf
cuWky hF. Xfd rKo! gurbfxI soJI aqy gurbfxI jIvn qo ibnF koeI vI cuWikaf
kWdm, inrf purf sLosLf hI sfbq hovygf iesqoN vWD hor kuJ nhIN. TIk Ausy qrHF
ijvyN aj hor vI anykF gYrisWK sMpRdfvF, jQybMdIaF ajyhy AudWm qF bhuq krdIaF hn
pr isry nhIN cVHdy, ikAuNik AuhnF pfs gurbfxI vflf aMimRq nhIN ijs qoN mnuWK
mfqr dI akflpurKI aslI-aMdrUnI afqmk sFJ jfgRq ho sky.
‘srbWq dy Bly’ df mWqlb?-
gurbfxI rfhIN pRgt ieko mnuWKI BfeIcfry qoN hI sWcy BrfqrI Bfv aqy smfjk sFJIaF
loVF dI pihcfx afAuNdI hY. asl ivc iehI hY sWcf smfjvfd. srbWq dy Bly vflI gl,
gurbfxI afDfr qy isWK dI apxI sMBfl qoN ibnF kdy vI sMBv nhIN. asIN gurduafiraF
aMdr, srbWq dy Bly dI ardfs qF krdy hF pr cyqy rKIey! apxy Gr ivc hI aWg lgI peI
hovy qF dUijaF vfsqy kdy kuJ nhIN soc skFgy. ies vfsqy ajyhy pRogRfmF nMU aWj
Gto GWt isWK pRvfrF qIk hI sImq rKxf pvygf. jykr isWK pRvfr sMBl jfxgy qF kOm
ivc vWD cuWkI cOhdr dI BuWK, aYsLo-iesLrq, sLrfb KorI, idKfvf, hUVmWq, mnmWq
afid nMU vI TWlH pvygI, piqWqpuxf rukygf. ies qrHF sihjy hI isWK pMQ, iPLr qoN
sMpUrn mfnv smfj dI sMBfl vI kr skygf. ies dIaF jVHF qF hYx hI smUWcI mfnvqf
ivc. pihlF apxf Gr qF sMBflIey, bfhr nMU sMBflx dy Xog qF hI bx skFgy. iPr smJ
afvygI ik asF KflI ardfs hI nhIN krnI blik sfzI hoNd df mWksd hI-‘srbWq df Blf’
hY.
kuJ hor ivcfrx jog qWQ- hWQly
ivsLy qy ivcfr sFJy krn df ieh mqlb nhIN ik kyvl iehI kfrx hY aWj isWK Drm dI
aDogqI df. hyT idWqy kfrx qF hor vI hn. hr iek kfrx apxy afp ivc pUrn ivsLf hY.
jdoN qIk ienHF dI qih qIk nhIN jFdy, gl KulygI nhIN. iPLr vI iksy pfisEN sLurU
qF krIey:
pihlf- isWK styj dy
siqkfr aqy iesdy ikrdfr vl pUrI qrHF iDafn dyx dI loV hY. ies bfry pUrf vyrvf
‘isK styj df siqkfr’ (gu:pf:41)"
pivqR gurduafiraF nMU aMnHI sLrDf qoN ikvyN bcfeIey’ (gu:pf:6)
ivc idWqf jf cuWkf hY. lLoV hY sYNtr pfsoN mMgvfky afp pVHo aqy gurmWq pRsfr
ihWq sMgqF ivc vI vMzo jI.
dUjf- isWK ividaf
kyNdr pUrI qrHF gurduafiraF qo afjLfd krny pYxgy. ienHF dI
mYnyjmYNt-tIcr-pRPosYr ‘qy stfP dy imafr nMu AuWcf cuWkx dI loV hY. hr iek dI
gurmWq pKoN vI bfkfiedf iqafrI jLrUrI hY aqy hr koeI pfhul pRfpq vI hovy. aWj
CotIaF-CotIaF sMsQfvF aDIn D.A.V.
skUl qy kfilj; ieslfimk aqy snfqnI adfry qF sfzy qoN bhuq agy lMÕ cuWky hn.
asIN ieMnf pWCV cuWky hF ik apxy hI skUlF-kfljF rfhIN isWK pnIrI hQoN vI isWKI
Kuafh rhy hF. gurduafiraF dy pRbMD qoN bfhr nvyN isiKaf kyNdr vI Koly jfx.
qIjf- isWK pRcfrkF
df imafr TIk krn leI gurmWq ieMnstIicAUsLn kfiem kIqy jfx.ienHHF ivc gurmWq
ividaf dy nfl-nfl sMsfrk, tYknIkl, dWsqkfrI, kMipAutr afid dI ividaf-tRyinMg dy
pRbMD kIqy hox. ieh kyNdr kflj pWDr dy aqy GtoGt dWs klfsF pfs ividafrQIaF nMU
hI ienHf ivc ilaf jfvy. purfxy pRcfrkF nMU suDfeI df aWvsr idWqf jfvy. jy kr Auh
ies vfsqy iqafr n hox qF AunHF nMU ‘pRcfrkF’ vflyy ikWqy qo vWK krky , AunHF
dI rotI-rojLI dy pWky pRbMD kr idWqy jfx.
iehnF ieMnstIicAUsLnF ivc pRcfrkF dI iqafrI qy korsF ivc
ieksfrqf, AunHF dI iqafrI krvfAux vfly pRoPYsrF df apxf jIvn pwDr bhuq AuWcf
suWcf hoxf jLrUrI hY. AuNJ ky:jI qoN lY ky kfilj pWDr qIk KLflsf skUlF-kljF aMdr
vI gurmWq dI nIXmq iqafrI krvfeI jfvy. mojUdf adfiraF df nvInIkrn kIqf jfvy jF
iPr nvyN kfilj, skUl Koly jfx pr ajoky izvntI pIrIazF vflI Kfnf purI nhIN.
cOQf- isWK bIbIaF
ivc isWKI pRcfr dI Bfvnf nMU pRbl kIqf jfvy. isWK rihq mirXfdf anusfr isWK
bIbIaF pfhul sMcfr vI kr skdIaF hn. AunHF nMU pfhul sMcfr dy jWQy kfiem krn
vfsqy Auqsfhq kIqf jfvy. ajyhy kfrjF vfsqy pVHIaF-ilKIaF bIbIaf nUMu agy ilaFdf
jfvy. pRcfr dy anykF KyqrF ivc sulJyy pRcfr ZMgF nfl, anpVH bWcIaF-bIbIaF dI
byysLumfr qfkq nMU vI vriqaf jf skdf hY. iesqRI siqsMg sBfvF nMU nIXmq krky pMQk
qfkq df vWzf lfB hfsl ho skdf hY.
pMjvF- isWK Drm vrgy
dlIl BrpUr, agFh-vDU, pUrn ivigafnk Drm ivc aWj sB qoN vWzI Gft "kI Prk
pYNdf hY" af cuWkI hY. ieh aWj Aus kOm df hfl hY, ijs kol dUjy aqy qIjy
pqfsLfh vrgf ieiqhfs mOjUd hY. ijWQy gurU dy hukmF qoN kurbfn hox vfilaF dIaF
sfKIaF BrIaF peIaF hn. ivrilaF nMU CWzky, aWj afm pWDr qoN lY ky, vWzy qoN vWzf
pRcfrk, pRbMDk ‘qy rfjsI nyqf vI ies mfrU rog df isLkfr hY. gurmWq qo kohF
dUr, hr iek anmWq, durmWq, hUVmWq ‘qy mnmWq nMU sMBflI bYTf hY kyvl iek lPjL
dI ZITqfeI ivc ‘kI Prk pYNdf hY’. hr iek, isWK ivroDI kMm nMU, Kuly
afm kr irhf hY. jdoN iksy Drm dy anuXfXIaf blik afgUaF dI hflq, gurU hukmF vloN
ieQoN qIk inWGr jfvy, qF Aus Drm df bcfa ikQy?
CyvF- isWK nOjuafnF
(bWcy-bWcIaF) vfsqy ajyhf vfqfvfrx bnfAux dI loV hY ijQoN AunHF aMdr svY ivsLvfs
pYdf hovy ik pMQ df aMg hox kfrx Auh kdy BuWKy jF byrujLgfr nhIN rihxgy. AunHF
dy duWK-suK, pVHfeI, izplomf, AuWc pWDr dIaF aqy ivdysLF ivc jf ky lYx vflIaF
tRyinMgF dI pUrI ijLmyvfrI pMQ pfs hY. pMQ df koeI ibrD apxI aOlfd dI lfprvfhI
df isLkfr nhIN hovygf. koeI isWK apxy ielfj dI Gft kfrx moq df isLkfr nhIN
hovygf. isMG sBfvF dy nfl nfl pMQk pWDr qy vI ajyhy pRbMDF dI loV hY. Gr rijaf
hovygf qF sMpUrn mnuWKqf vl vI sOKy vWD skFgy.
sWqvF- Xon BuWK, mnuWK dI hI nhIN hr jIv sLRyxI dI mOilk BuWK
hY ‘qy sMsfr df jIvn cWkr iesy Aupr afDfrq hY. gurbfxI ivc ies BuWK dy afdrsLk
pihlU dI bVI suMdr ivafiKaf hY aqy iesdy ivWBcfrk pWK qo vI pUrI qrHF sucyq kIqf
hY. aWj gurbfxI syD anusfr isWK bWcy-bWcI dI ies pKoN AuWkf sMBfl nhIN ho rhI.
blik AusdI ies kuWdrqI BuWK nMU burI qrHF msoisaf jf irhf hY. isWK, ijsny sMsfr
nMU ies pKoN agvfhI dyxI sI, Aus vfsqy hI iesnUM ieMnf vWzf hAuaf bxf ky pysL
kIqf jf irhf hY ik nOjuafn bWcy-bWcIaF nMu gurduafry afAux qoN hI zWr lg irhf
hY.
isWKI df vfqfvrx qF Aus kol pihlF hI nhIN sI, ies kuWdrqI
BuWK ny AusnMU DWk idWqf sLrfb qy ivWBcfr dy kyNdrF vl-ijWQy isgrt, sLrfb, sYks
‘qy nMgyj df hI bool-bflf hY. ies kudrqI BuWK dI gurbfxI anusfr smyN isr sMBfl
n hox kfrn sfzy bWcy isWKI qoN hI ieMnI dUr cly jFdy hn ik vfpsI df suafl hI
muWk jFdf hY. isWK bWcf piqWq hoky gYrisWK bWcI nMU apxf lYNdf hY ‘qy isWK
bWcI nUM gYr isWK cMgy lgdy hn aMq mfpy hWQ mldy rih jFdy hn. kfsL! asIN Aus pMQ
df aMg hF, ijsdy rihbr ny sMsfr pWDr qy, sB qoN pihlF mnuWK dI ies mOilk loV dy
afdrsLk pWK nMU ieMny AuWcy suWcy pWDr qy pysL kIqf ik pRBU imlfp dIaF gurbfxI
ivWclIaF 95%
qoN vWD imsflF pqI-pWqnI dy pivqR irsLqy nfl hI sMbMDq hn. nfl hI iesdy ivWBcfrk
pWK qo vI smfj nMU jfgRQ krn qoN AuWkf iZWl nhIN kIqI.
aWTvF- mnWuKI suBfvF
df aMqr, pRBU vloN mnuWK nMU iek kuWdrqI dyx hY. koeI mnuWK suBfa krky ivcfrvfn
huMdf hY, dUjf hWs-muWK ‘qy nWcx tWpx dy suBfa vflf. gurbfxI ivc sMsfrk rMg
qmfisLaF, hWsx-Kyzx nMU mnuWKf jIvn leI akflpurKu dI mhfn dfq disaf hY. hF! iesy
nWcx kuWdx ivc KcWq, jF iesnMU pRBU pRpqI ‘qy ‘Drm’ mMn lYx vflI Dfrnf nUM
pRvfn nhIN kIqf. iesnMU mnuWKI mn dI KusLI df pRgvfvf jF icMqf dUr krn df sfDn
jLrUr disaf hY. ijvyN :-"ncxu kudxu mn kf cfAu" (pMnf 465)
aqy "rMg qmfsf pUrn afsf kbih n ibafpY icMqf"(pMnf 496)
afid.
aj isWKI pRcfr dy niKWDsfDnf kfrx ijhVf isWK bWcf jF bWcI
QoVf ijnHF vI ies klf vl agy vWDdf hY, Aus vfsqy iGrxf df ieMnf vfqfvfx pYdf kr
idWqf jFdf hY ijvyN ik hux Ausdf isWKI ‘qy afcrx nfl koeI vfsqf hI nhIN irhf.
ivvhfrk qOr qy AusnMU ieMnf dUr DWk idWqf jFdf hY ik kyvl do kWdm ies pfsy vWDx
qoN bfad Auh vfps afAux jogf rihMdf hI nhIN. iesdy Ault, jdoN ivroDI bHfvF Kol
ky AusnMU sMBfl lYNdy hn qF hWQ mlx qoN isvf hor kuJ nhIN ho skdf. iPr jdoN
sMsfr pWDr qy AusnMU vfh-vfh iml jFdI hY qF Auh iensfn, hjLfrF hor isWK
bWcy-bWcIaF nMU isWKI qo piqWq krn df kfrx bx jFdf hY.
jykr AunHF dy jIvn dy aMdrly ies nWcx-tWpx jF hWsx-Kyzx vfly
kuWdrqI rWs nMU klf pKoN, gurbfxI syD ivc sMBfilaf hMudf qF pMQ ies duKFq qoN
bWc skdf sI. aj anykF isWK klfkfrF df isWKI qoN dUr jfx df iehI kfrx hY. iesy df
vWzf sbUq hn ajokIaF pMjfbI gIq ‘qy sMgIq mMzlIaF ijnHF df ipCokV bhuqf krky
isWKI hI hY. ienHF ivcoN BfvyN gurdfs mfn nUM lY lvo jF dlyr mihMdI jF hor
hjLfrF hI. AuMJ qF asIN inWq pVH iehI rhy hF "nfnk siqguir ByitaY pUrI
hovY jugiq] hsMidaf Kylµidaf pYnµidaf KfvMidaf ivcy hovY mukiq" (pM: 522)
pr isWK nUM asIN ies qrHF dyKxf cfhuMdy hF-inrf purf sMjIdf ‘qy ivcfrvfn hI.
hfsf, KusLI, rOxk Ausdy cyhry qy hovy hI nf. pMQk pWDr qy sfnUM ies ivsLy qy
ivsLysL iDafn dyx dI loV hY.
nOvF- gurU nfnk
pfqsLfh df akflpurKI mWq sfrI mfnvqf vfsqy ipafr qy siqkfr df mWq hY. ies gWl df
duWK qF AudoN hMudf hY jdoN kuJ gYrisWKF nMU hI isWKI dy pRcfrk mMn ky pMQk
styjF qy ibTf idWqf jFdf hY. ies qrHF iek pfsy qF asIN ‘isWK rihq mihXfdf’
dIaF DWjIaF Auzf rhy hMudy hF, dujy isWK pnIrI nUM piqWqpuxy vfsqy hrI JMzI dyx
dy vI afp hI ijLmyvfr huMdy hF. ieh gl vWKrI hY ik jdoN gYr isWK sLrDflU,
gurbfxI kIrqn-kQf ivcfr vfsqy agy vWDx qF AunHF nUM vWD qoN vWD Auqsfh ‘qy
siqWkfr pRfpq hovy, ieh sfzf PrjL hY. ies vfsqy pMQk pWDr qy qF kuJ ZMg lWBy jf
skdy hn ‘qy ZUMzxy vI jLrUrI hn. pr ibnF isWK sjy, iksy nMU isWK Drm df pRcfrk
mMn lYxf, vWzI BuWl ‘qy piqWqpuxy nMU Kulf sWdf hY.
dWsvF- gurduafrf
coxF isWK Drm dI qbfhI aqy piqWqpuxy df vWzf kfrx hn. ieh coxF nOjuafn pIVHI
Aupr bhuq gMdf pRBfv pf rhIaF hn. coxF rfhIN gurmWq soJI-jIvn vflf bMdf qF ivrlf
hI agy puWj skdf hY. ies nfl qF Aultf gurduafiraF ivc srmfeydfrI ‘qy rfjsI
dWKl nMU hI isWDf rsqf imldf hY. isWKF ivc afcrx dI loV qF rihMdI hI nhIN. isWK
pnIrI nMU bcfAux vfsqy coxF df bdl ibnF iZWl ZUMzxf aiq jLrUrI hY. AuMÖ vI
gurduafrf coxF isWK Drm df nIXm nhIN hn. aMdfjLf lgfE! ijhVy sWjx afp sLrfbF vMz
ky aqy hor keI JUTF- PLrybF- guxfhF dy rsqy apxy vfsqy ‘vot’ btorxgy. AunHF
ivco afp bhuqy ikhVI gurmWq dy DfrxI hoxgy aqy ikhVI gurmWq df pRcfr krxgy? iPLr
votrF ivcoN ijhVy kysF-dfVHI dI byadbI krn vfly ‘qy sLrfbF ivc DuWq rihx vfly
vot dyxgy, AunHF dI apxI dOV kI hovygI? jykr coxF nfl hI isWK Drm ny agy turxf
huMdf qF nf hI bfbf lihxf jI ‘gurU aMgd sfihb’ huMdy aqy nf hI cldy-cldy
qlvfr dI Dfr dI Dfr qy pfs hox vfly ieiqhfsk ‘pMj ipafry’ aqy nf hI axKIlf
ipWClf isWK ieiqhfs.
XfhrvF- pMjfbI
ipWkcrF aqy ihMdI-pMjfbI tIvI sIrIal, isWK rihxI ‘qy afcrx df BrvF Gfx krn ivc
sB qoN agy hn. ies ivsLy vl sLfied aWj qIk sfzy pRcfrkF, pRbMDkF ‘qy lIzrF Bfv
pMQ ny iDafn nhIN idWqf. iehnF ipWkcrF-sIrIalF ivc isWKI srUp aqy afcrx df KuWly
afm ijWqnf mjLfk Auzfieaf jFdf hY isWK pnIrI Aus gMdy pRBfv qoN kdy bWc nhIN
skdI. iehnF ipWkcrF ivc isWK df srUp hI bhuqf krky ieh pysL kIqf jFdf ijsdy nf
mUMh ‘qy dfVHI hY ‘qy nf hI isr qy kys. jF iPr dfVHI-kys idKfey jFdy hn qF
iGnfAuxy ZMg nfl kWty hoey. ies qrHF pMjfb smyq, pUrI dunIaF ivc jdoN ieh
ipWkcrF-sIrIal dyKy jFdy hn, qF ies sfrI Kyz df isWK pnIrI qy kI asr ho skdf hY,
socdy dyr nhIN lgdI.
bfrHvF- aj
aMqrrfsLtrI pWDr qy kimAuinjLm lihr df pihlf insLfnf isWK Drm hI hY. ipWT ipCoN
vfr krn dI inafeI ieh sMgTn gurbfxI nMu afDfr bxfky BrvF iltrycr pMjfb ivc isWt
irhf hY. ieh iltrycr jLfihrf qF gurbfxI ivafiKaf huMdI hY pr bVy kuitl ZMg nfl
gurbfxI dy ajyhy arQ kIqy jFdy hn ijvyN ik, ieQy iek akflpurKu aqy AusdI bKisLsL
vflI gl hY hI nhIN, mnuWK hI sB kuJ hY. iesy qrHF iesfeI afgUaF dI soc ivc vI
ies vWkq isWK Drm Uiek KflI plft ipaf hY ijs Aupr kbjLf krn vfsqy Auh lok vI
pUrI qrHF juty hoey hn. ieQy hI bWs nhIN anykF afsUqosL-Binafry, sWcy sOidaF
afid dy rUp ivc, idn-rfq iek krky, bVy inXojq ZMg nfl, isWK Drm ivc GuspYT kr
rhy hn jF krvfeI jf rhI hY. BolIaF-BflIaF pr aMdro gurbfxI soJI qo KflI ho
cukIaF sMgqF pihlF qF ies sfry nMU gurbfxI pRcfr smJky nyVy afAuNdIaF hn iPr
iehnF dy mWkVI jfl ivc Psky isWKI qoN hI kohF dUr blik piqWq hox vl agy vWD
jFdIaF hn.
qyrHvF- bVy-bVy
sulJy hoey pMQ dy irtfierz bjLurgF dI qfkq nMU pMQ ny kdy sMBfilaf nhIN. bysLk
gurduafrf kmytIaF jF pMQk pWDr qy Auprflf krky jykr ies pfsy iDafn idWqf jfvy qF
pMQ dI ieh amulI qfkq pMQ ‘qy idsdI pnIrI dI anykF pWKF qoN sMBfl kr skdI hY.
jykr AuhnF dI ijLMdgI dIaF kmfeIaF nMU nojuafn pnIrI dIaF sMbDq tRyinMgF ‘qy
Ausdy nfl-nfl dovyN pfsy gurmWq dI pVHfeI dyky AunHF nUM vriqaf jfvy qF irtfierz
bjLurg , pMQ dI bhuq vWzI qfkq bxky AuBr skdy hn.
ieh qF kyvl kuJ iesLfry hn pr ieWk ieWk ivsLy Aupr pUry pUry
vyrvy dI loV hY, ijvyN ‘gurduafiraF dy mnorQ’ vfly hWQly ivsLy nUM ilaf igaf
hY. iesy qrHF ajyhy bhuqyry pWK hn ijhVy ik isWK nOjuafn bWcy-bWcIaF nMu isWKI
qo DWkx aqy inq piqWq krn df kfrx bxy hoey hn. jykr asIN kyvl ieWqny hI ivsLy
sMBfl leIey qF vI bhuq kuJ ho skdf, kfsL! ik asIN sMBl skIey. 028s95.6s050
Including this Gurmat Lesson No 28
" gurduafiraF df
mnorQ aqy asIN"
For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh
Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily
available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in
rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S
Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808
web site- www.gurbaniguru.com
|
. |