bhuq iBafnk XuD ho
irhf hY. hux dYqF dy mfs qy imJ qo hfQIaF GoiVaf smyq ajyhy dYq pYdf hoey ijnHF
df iek pYr iek awK aqy do hjfr BujfvF hn.(121)(nF mMnx Xog gwl) Auh dYNq sLrfb
dy srovr aqy BMg dy 10-10 hjfr GVy pI ky mYdfn ivc qbfhI mcfAudy hn.(123) AuQy
KUn dI ndI vwg rhI hY ijs ivc GoVy ruVHy jf rhy hn.(133) (JUT dI hwd) mYdfn ivc
keI iksm dy sfj sur-qfl ivc vwj rhy hn. ijMny vI dYq awgy afey kfl ny mfr idqy,
ijMny KUn dy iCwty DrqI qy pey AunyH hI dYq hor pYdf hoey. bhuq iBafnk idRsL hY
ijs nMU dyviqaF qy dYqF dIaF iesqrIaF dyK rhIaF hn.(143) vwzy-vwzy dMdF vfly
dYqF dy hwQF ivc ibRC aqy prbq, Bfly aqy iqRCUl afid pkVy hoey hn.(186) dYqF ny
koRiDq ho ky mUh co agnI kwZI qF DnusLDfrI pTfx aqy mugl pYdf ho gey. suafsF qo
swXLd aqy sLyK pYdf ho gey. (198-199) aqy bVf iBafnk smF hY. mhfkfl dYqF nMU
mfrI jf irhf hY dYNq hor pYdf ho rhy hn. lyKk dI ieqhfsk jfxkfrI dyKo, mugl aqy
pTfx nMU swqXug ivc pYdf hoey dws irhf hY jdo ky muMhmd sfihb jI df jnm CyvI sdI
ivc hoieaf sI. nfhr KLfn, inhMg KLfn, BVMg KLfn, JVMg KLfn, brYm KLfn, bhfdur
Kfn, blvMz KLfn afid bVy roh nfl dMd pIhdy hoey awgy hoky cwl rhy hn.(204) pr
mhF dyv dy awgy ienHF dI koeI pysL nhI jFdI. dYqF ny ijnHy vI mlysL (mugl) pYdf
kIqy mhfkl ny iCx ivc hI Kpf idwqy.(227)
hux dYqF ny hor dYq sYnf iqafr kIqI qy mYdfn ivc ByjI.(228)
ies dYq sYnf ny pfsf hI plt idqF, bhuq iBafnk XuD hoieaf.(233) hux aisDuj ny
lVfeI ivc afpxI koeI pysL nF jFdI dyK ky,‘hMau’ sLbd df Aucfrn kIqf. Aus qo
afiD-ivfafD rog (qfp, sIqlf, isr pIV, goizaF dy drd, KeI, pIlIaf, bvfsIr, pQrI,
dfVH dI pIV, dKUqRf, aDnyqRf, kohV afid ax igxq rog) pYdf ho gey.(238) hux jdo
dYqF df ienHF ibmfrIaF nfl Kfqmf ho irhf sI qF mhfkfl nMU ieh iPkr hoieaf ik jy
sfry dYNq iehnF ibmfrIaF nfl hI mr gey qF myry nfl qmfsLy kox krygf.(248) ies
krky mhfkfl ny afp hI AuQy keI iksm dIaF asLuDIaF pYdf kr idqIaF ijs nfl dYq
qMdrusq hoxy sLurU ho gey. (249) iBafnk XuD Pyr sLurU ho igaf. dYqF ny agnI
asLRq Cizaf qF mhfkfl ny vrux asLRq , dYqF ny pvn asLRq Cizaf qF asuDj ny BUDr
(prbq) asLRq .(254) jdo dYqF ny Aurg asLRq clfieaf qf bysLumfr swp pYdf ho gey.
qd kfl ny Kgpiq (gruV) asRq Cizaf ijs ny swpf nMU qruq Kf ilaf (259) dovy pfisaF
qo anykF iksmF dy asLqr–sLwsqr Cwzy jf rhy hn . jd aiskyq hwQ ivc ilsLkdI hoeI
qlvfr lY ky gwijaf qF Aus nMU vyK ky dyvqy aqy dYq sfry hI zr gey.(271)mhfkfl ny
dYqF dy hjLfr- hjfLr tukVy kIqy ijnHF qo hjLfr-hjLfr dYq pYdf ho gey.
hux ieMdr vI mYdfn ivc af jfdf hY , ijs nMU dyK ky iek dYq
bhuq hI koiDq ho igaf qy Auh sLrfb dy do KUh pI ky ieMdr dy sfhmxy hoieaF. (287)
ieMdr ny ajyhf qIr Cwizaf jo dYq dy srIr nMU cIr ky awgy lwG igaf. Pyr dYNq ny
kRoD kr ky aYsf vfr kIqf ky dyv-pUjf krn vfilaF nMU BfjVF pY geIaF. jdo mhfkfl
ny dyvqy Bwjdy dyKy qF afp mYdfn ivc af igaf. iek-iek qIr nfl sO sO nMU cIrdf
igaf qy dYqF dy srIrF ivco sO sO KUn dIaF qqIrIaF clIaF qy AunHF qo sO sO hor
dYq pYdf huMdy gey.(296) hux mhfkfl ny afpxy hjLfrF rUp Dfrn kIqy qy hjLfrF hI
dYq mfry. pr hux dYq vI hjLfrF dI igxqI ivc vwDx lgy. Bfv, dYq mhfkfl dy kfbU
nhI af rhy. hux mhfkfl ny ajyhy bfx clfey ky iek-iek bfx nfl hjLfr-hjLfr dYq mfr
idqy. axigxq dYqF nMU PVky kwcy hI cwb igaf. aqy dYqF df KUn vI cUs ilaf.(299)
AuDr dYqN vI ikhVy Gt hn, svfsF dI hvf qoN hI hor dYqN pYdf hoxy sLLurU ho gey.
(300) bVf iBafnk XwuD hoieaf ky ieMdr qy cMdR lok kMb gey.(318) ikqy lMbIaF
bMdUkF aqy hfQIaF qy GoiVaF nfl iKcIaF jfx vflIaF qopF vI cwl rhIaF hn. (324)
Xfd rhy ieh XwuD siqXug ivc sLurU hoieaf sI ijs dI Aumr 1728000 sfl hY jdo ky
gMn pfAuzr dI Aumr 1100 sfl qo vwD nhI.
jdo iews qrF df iBafnk XuD ho irhf sI qF dUhl dyeI nf dI iek
iesqrI pYdf hoeI jo sLyr qy svfr sI. ies nMU dyK ky hI dYq Bjxy srU ho gey.(331)
(Xfd rhy pihlF vI bflf nf dI iek dyvI pYdf hoeI sI, Aus df kI bixaf?.) ies ny
dYqF df sPfieaf kIqf. ijnHF dYqf dy vwzy-vwzy isMg sn ijnHF dIaF cuMjF lmZIgF
vFg vwzIaF sn, nMU dUhl dyeI ny cux-cux ky brCI nfl mfiraf.(339) ijhVy sfhmxy ho
ky mrdy AunHF nMU prIaF vr ky lY jFdIaF qy Auh ibbfn ivc bYTky svrgF nMU jFdy.
qy jo Bwjdy hoey mfry gey Auh nrkF nMU jf rhy hn.(346) mhfkfl aqy dUhl dyeI ny,
jo sLyr dI svfrI kr rhI hY aqy buhq hI kRoiDq hY, dYqF df srvnfsL kr idwqf. kfl
ny sfry dYqF nMU afpxI sLkqI nfl iKc ilaf qy kfil nUM afigaf idwqI qy Auh sfry
dYqF nMU Kf geI.(364)
qNd iek dYq hI bfkI rih igaf qF Aus ny mhf-kfl nMU vgfiraf,
hy mhfkfl aYvy Puilaf nf iPr, af myry nfl XuD kr, awj PYslf ho jfvygf, jF aisDuj
nhI jF dYq nhI.(369) dovF ivc iBafnk XwuD huMdf hY dYq ipCy nhI hwtdf BFvNy Aus
dIaF aFdrF igrJF Kf geIaF. mhF kfl ny kroD ivc af ky dYq qy vIh hjLFr bfx
Cwzy.(371) mhfkfl ny iek bfx nfl dYNq df JMzf, do qIrF nfl Aus dy rwQ dy dovy
phIey, cfr qIrF nfl cohF hI GoiVaF nMU mfr idqf. iek hor bfx nfl jgq dy suafmI
ny dYq df mwQf cIr idqf aqy do hor bfxF nfl vYrI dy dovy hwQ kwt suty. (374)
hux qwk pfTk cirqRo pKÙXfn dy404 vy cirqR dy, ijs dy kul 405
bMd hn, ivcoN 1 qoN 374 bMdF dy drsLn kr cuky hn. afAu hux bMd 375 qo 405 qwk dy
drsLn vI kr leIey.
inqnym dy gutikaF ivc, "ÃÄ sRI vfihgurU jI kI Pqh ]
pfiqsfhI 10] cOpeI ]" pqf nhI ieh iks dlIl nfl iliKaf jf irhf hY jdoN ky
asl ilKq ivc ieAuN nhI hY.
puin rfCs kf kftf sIsf . sRI aiskyq jgq ky eIsf..
puhpn ibRsit ggn qyN BeI. sBihn afin bDfeI deI..(375)
iPr jgq dy suafmI aiskyq ny rfKsL df sIs kt idwqf. akfsL qo
PUlF dI brKf hoeI qy sB ny af ky vDfeIaF idwqIaF.(375)
DMnÎ DMnÎ logn ky rfjf. dustn dfh grIb invfjf..
aKl Bvn ky isrjnhfry. dfs jfin muih lyhu Aubfry..(376)
aqy ikhf hy lokF dy rfjy qUsI DMn ho ,qusI dusLtF nMU mfr ky
grIbF dI rwiKaf kIqI hY, hy sfry sMsfr dI rcnf krn vfly ! dfs jfx ky myrI rwiKaf
kro (376)
kbÎo bfc bynqI] cOpeI] (kvI ny bynqI kIqI)
hmrI kro hfQ dY rwCf ] pUrn hoie icq kI iewCf ]
qv crnn mn rhY hmfrf ] apnf jfn kro pRiqpfrf ]1](377)
( Xfd rhy ies bMd df aKoqI dsm gRMQ ivc n: 377 hY. jy ieh
ilKq gurU goibMd isMG jI dI hY qF sfnUM kI aiDkfr hY ky asI ies bMd df n: bdl
deIey)
hmry dust sBY qum Gfvhu ] afpu hfQ dY moih bcfvhu ]
suKI bsY moro pirvfrf ] syvk iswK sBY krqfrf ]2](378)
mo rwCf inj kr dY kirXY ] sB bYrn ko afj sMGirXY ]
pUrn hoie hmfrI afsf ] qor Bjn kI rhY ipafsf ]3](379)
qumih Cfiz koeI avr n iDXfAUN ] jo br choN su qum qy pfAUN ]
syvk iswK hmfry qfrIaih ] cuin cuin sqR hmfry mfrIaih ]4](380)
afp hfQ dY muJY AubirXY ] mrn kfl kf qRfs invirXY ]
hUjo sdf hmfry pwCf ] sRI aisDuj jU kirXhu rwCf ]5](381)
rfiK lyhu muih rfKnhfry ] sfihb sMq shfie ipXfry ]
dIn bMDu dustn ky hMqf ] qumho purI cqur ds kMqf ]6](382)
kfl pfie bRhmf bpu Drf ] kfl pfie isvjU avqrf ]
kfl pfie kr ibsnu pRkfsf ] skl kfl kf kIaf qmfsf ]7](383)
jvn kfl jogI isv kIE ] bydrfj bRhmf jU QIE ]
jvn kfl sB lok svfrf ] nmskfr hY qfih hmfrf ]8](384)
jvn kfl sB jgq bnfXo ] dyv dYq jwCn AupjfXo ]
afid aMiq eykY avqfrf ] soeI gurU smiJXhu hmfrf ]9](385)
nmskfr iqs hI ko hmfrI ] skl pRjf ijn afp svfrI ]
isvkn ko isvgun suK dIE ] swqRün ko pl mo bD kIE ]10](386)
Gt Gt ky aMqr kI jfnq ] Bly bury kI pIr pCfnq ]
cItI qy kuMcr asQUlf ] sB pr ik®pf idRsit kr PUlf ]11] (387)
sMqn duK pfey qy duKI ] suK pfey sfDn ky suKI ]
eyk eyk kI pIr pCfnYN ] Gt Gt ky pt pt kI jfnYN ]12](388)
jb AudkrK krf krqfrf ] pRjf Drq qb dyh apfrf ]
jb afkrK krq ho kbhUM ] qum mY imlq dyh Dr sBhUM ]13](389)
jyqy bdn isRsit sB DfrY ] afpu afpnI bUJ AucfrY ]
qum sBhI qy rhq inrflm ] jfnq byd Byd ar aflm ]14](390)
inrMkfr inRibkfr inrlµB ] afid anIl anfid asMB ]
qf kf mUVH Aucfrq Bydf ] jf kO Byv n pfvq bydf ]15](391)
qf kO kir pfhn anumfnq ] mhf mUVH kCu Byd n jfnq ]
mhfdyv kO khq sdf isv ] inrMkfr kf cInq nih iBv ]16](392)
afpu afpnI buiD hY jyqI ] brnq iBMn iBMn quih qyqI ]
qumrf lKf n jfie psfrf ] ikh ibiD sjf pRQm sMsfrf ]17](393)
eykY rUp anUp srUpf ] rMk BXo rfv khI BUpf ]
aMzj jyrj syqj kInI ] AuqBuj Kfin bhur ric dInI ]18](394)
khUM PUl rfjf hÍY bYTf ] khUM ismit iBo sMkr iekYTf ]
sgrI isRsit idKfie acMBv ] afid jugfid srUp suXMBv ]19](395)
ab rwCf myrI qum kro ] iswK Aubfir aiswK sMGro ]
dusLt ijqy AuTvq Auqpfqf ] skl mlyC kro rx Gfqf ]20](396)
jy aisDuj qv srnI pry ] iqn ky dusLt duiKq hÍY mry ]
purK jvn pg pry iqhfry ] iqn ky qum sMkt sB tfry ]21](397)
jo kil ko iek bfr iDaY hY ] qf ky kfl inkit nih aYhY ]
rwCf hoie qfih sB kflf ] dust airst tryN qqkflf ]22](398)
ik®pf idRsit qn jfih inhirho ] qf ky qfp qnk mo hirho ]
irwiD iswiD Gr mo sB hoeI ] dusLt Cfh CÍY skY n koeI ]23](399)
eyk bfr ijn qumY sMBfrf ] kfl Pfs qy qfih Aubfrf ]
ijn nr nfm iqhfro khf ] dfird dust doK qy rhf ]24](400)
KVg kyq mY srix iqhfrI ] afp hfQ dY lyhu AubfrI ]
srb TOr mo hohu shfeI ] dust doK qy lyhu bcfeI ]25](401)
iswK rihq mrXfdf ivc ieh 25 bMd hI drj hn, ‘Bfv hmrI kro
hfQ dy rwCf’(377) qoN lY ky ‘dust doK qy lyhu bcfeI’ (401) qwk. pr jo zyry
pMQ pRmfxq rihq mrXfdf nMU nhI mMndy Auh Auprokq 375 aqy 376 nM: bMdF smyq hyT
ilKy bMd vI pVHdy hn.
ikRpf krI hm pr jg mfqf] gRMQ krf pUrn suB rfqf]
iklibK skl dyh ko hrqf] dust doiKXn ko CY krqf]26](402)
myry Auqy jgmfqf (durgf,pfrvqI) ny ikRpf kIqI hY (aqy mYN)
sLuB guxF nfl BrpUr (suB rfqf) gRMQ pUrf kIqf hY. (AuhI) myry sLrIr dy sfry pfpF
df nfsL krn vflI , dusLtF aqy doKIaF nMU nsLt krn vflI hY.(402)
sRI aisDuj jb Bey dieaflf] pUrn krf gRMQ qqkfrf]
mn bFCq Pl pfvY soeI] dUK n iqsY ibafpq koeI]27. (403)
jd sRI aisDuj (mhfkfl : vwzf kfl . ivnfsLkfrI srUp ivc isLvjI
df iek nF . vyKo isLv. ‘ihMdU imiQhfs kosL’ pMnf 398) idafl hoey qF Ausy
vyly mY ieh gRMQ mukMml kr ilaf. jo ies df pfT krygf Auh mn-iewCq Pl pRfpq krygf
. Aus nMU koeI duK ivafpq nhI hovygf.(403)
aiVwl]
sunY guMg jo Xfih su rsnf pfveI] sunY mUV icq lfie cqurqf
afveI]
dUK drd BO inkt n iqn nr ky rhY] ho jo XfkI eyk bfr cOpeI ko
khY]28(404)
ieh pMgqIaF suKmxI sfihb jI dIaF pMgqI nfl isDfqk qOr qy
tkrfAudIaF hn.