afid, apfr, alyK, anMq, akfl, ijs ny isLv-sLkqI, cfr
vyd, rjo-qmo sqo iqMn gux pYdf kIqy hn; ijs ny idn-rfq, sUrj, cMdRmf vrgy
dIpk bxfey hn, pMj qwqF df pRkfsL kr ky sfrI isRsLtI dI rcnf kIqI hY. jo
dyviqaF aqy dYNqF nMU afps ivc lVfAudF hY qy afp bYTf qmfsLf dyK irhf
hY.(1) jy qyrI ikRpf hovy qF mY durgf dI kQf dI rcnf krF, ijs dI joiq jgq
ivc jgmgf rhI hY. (3) Auh hI
(5)
ivsLxU sON irhf sI, Aus dI nfBI qoN kml-Pul pYdf hoieaf aqy Aus ivco ivsLv
df krqf bRhmf pYdf hoieaf, ijs dy kMnF dI mYl qo mDu aqy kYtB nf dy do dYq
pYdf hoey (8), dYqF ny afpxy srIr eyny vDf leyy ky AunHF nMU pYdf krn vflf
bRhmf hI BY-BIq hoik jgmfqf (durgf) dy crnf ivc jf hfjr hoieaf. (9) Ausy
vyly cMzI dI awK KLulI, ivsLxU jfigaf qy XuD dI iqafrI arMB idqI. (10)
ivsLxU aqy dYNqF ivc pMj hfLjLr sfl XuwD hoieaf pr koeI iDr vI hfr mMnx
nMU iqafr nhI hoeI. aKIr dYNqF ny ivsLxU dI dlyrI dyK ky ikhf ky koeI vr
mMg lY qF ivsLxU ny ikhf ky mYnMU afpxy isr dy idAu, dYNqF ny hF kr idwqI
qy ivsLxU ny dovf dy isr kwt ley. (10) dyviqaF dy rfj dI sQfpnf kIqI qy
ivsLxU bYkuMT nMU cly igaF. (12) ieQy sRI mfrkMzy purfn dy sRI cMzI
cirqR Aukiq iblfs dy ‘mDu kYtB dy mfry jfx vfly’ pihly aiDafie dI
smfpqI hY.
hux iek hor dYNq, ‘mihKfsur’(Joty dI sLkl vflf)
pYdf hoieaf. (ikvy pYdf hoieaf?) ijs ny sfry sMsfr nMU hI ijwq ilaf. dyv
sYnf dy toty-toty kr idwqy, klvqu vFgU cIr idwqf. (15) hux ieMdr kRoDvfn
hoik dYNq qy hmlf krdf hY. awgo mihKfsur ny vI ajyhf XuwD kIqf ik sUrj
afpxf rsqf hI Bul igaf. (18) dyvqy zrdy hI Bwj gey. hux suarg qy dYNq df
kbjf hY. (21) dyvqy cMzI dy jf hfjLr hoey, cMzI sLyr qy svfr ho mYdfn ivc
af hfjr hoeI, awgo dYNq vI 45 pdm cqurMgxI sYnf smyq aF hfjLr hoieaF, dyvI
sMK vjf ky vYrI dy dwl qy jf peI aqyy ieko dbky nfl hI vYrI dI awDI POj
nMU Kqm kr idwqF . POj Bwj ky dYq kol puhc geI qy jF ky dwisaf ky sfzI 20
pdm sYnf Kqm ho geI hY ijs nMU sux ky mihKfsur buhq hI kRoDq ho igaf Aus
ny sYnf nMU hukm idwqf ky jf ky dyvI nMU Gyr lvo. (39) sYnf ny afpxy
suafmI df hukm mMinaf pr dyvI ny qIrF nfl vYrI dI POj nMU ivMn idwqf. DrqI
qy KUn hI KUn sI, ievy lgdf sI ijvy ivDfqd ny awTvf smudr Auygl idwqf
hovy. (40) bhuq hI iBafnk idRsL hY isLvjI df iDafn vI BMg ho igaf. iekwlI
dyvI ny sfrI dYq sYnf (45000000000000000) df Kfqmf kr idwqf. hux mihKfsur
afp mYdfn ivc af hfjLr hoieaf. (45) ijAu hI dYNq ny iBafnk irC vFg Bbk
mfrI qF dyvI ny mugdr nMU ies qrF dYq dy mfiraf ijvy hnUmfn ny phfV rfvx
dI CfqI ivc mfiraf sI. (46) dyvI ny ajyhy vfr kIqy ky prbqF ijMny vwzy
hfQI jwKmI hoky khfr rhy sn. cMzI mYdfn ivc ievy Gum rhI sI ijvy bwdÜF
ivc ibjlI Gum rhI hovy. dyvI ny ajyhf cwkr Cwizaf ijs ny vYrI df sIs DwV
qo alwg kr idwqf Aus dy lhU dI Dfr akfsL vwl ieAu cwlI ijvy prsLurfm ny
sUrj nMU jlFjlI idwqI hovy. (49) jgq mfqf (cMzI) dy pRqfp nfl dyviqaF df
sMkt nsLt ho igaf. dyvI ny ieMdr nMU rfj iqlk idwqf aqy dysL-dysLFqr dy
rfjy Aus dy crnI pfey aqy afp alop ho ky AuQy jf pRgt hoeI ijQy isLv bYTf
sI. (52)
‘ mihKfsur bD vfly’ dUjy aiDafie dI smfpqI hY.
dyvqy afpxI ijq dy jsLn mnf hI rhy sn ky suMB aqy
insuMb nfm dy dYq pYdf ho gey aqy ieMdr qy cVfeI kr idwqI. dYq POj vlo
AuzfeI DUV ny sUrj nMU Zwk ilaf, DrqI kMb geI, ieMdr lok sihm igaf aqy
sumyr prbq ihl igaf. (59) dyviqaf ny iekwTy hoky XuWD df Aupf kIqf qy
mYdfn ivc af pujy. dyv sYnf nMU dyKdy hI dYq sYnf ipwpl dy pwiqaF vFgU
kMbx lwg peI. hfQI drKqF vFg, GoVy PlF vFg, rQ PulF vFg aqy ipafdy klIaF
vFg ihlx lwg pey. (68) ieDroN ieMdr ny cVfeI kIqI qy AuDroN suMB rx-BUmI
ivc af jMimaf. cfro pfsy mfro-mfr mwc geI. dovy pfsy XoiDaF dIaF CfqIaF
qIrF nfl ibnIaF geIaF. suMB nMU lwgy qIr vyK ky Aus dI sYnf ny ajyhf hwlf
boilaf ky dyv sYnf nMU BfjVf pY geIaF. hux ieMdr dy rfj Bfg qy dYNqF df
kbjF hY. dYNqF ny kubyr qoN Éjfnf lut ilaf, sLysL nfg qo mxIaF Koh leIaF,
sUrj, cMdRmf aqy gxysL afid nMU Bjf idwqf aqy iqNno lok afpxy kbjy ivc kr
ley. (71) ieMdr, sUrj qy cMdRmf afid dyvqy kYlfsL prbq dIaF kMdrfvF ivc jf
luky. (73) jdo ieh sUcnf cMzI (isLvf) nMU imlI qF Auh buhq hI kRoDq hoeI,
Auh hwQ ivc qlvfr PV ky ajyhI grjI ky sLysL nfg dy isr qy itkI DrqI kMb
geI, sumyr prbq ihl igaf, bRhmf sUrj, kubyr afid zr gey aqy ivsLxU dI CfqI
DVkx lwg peI. (75) ieQy lyKk ny dyvI dI sudrqf df ajyhf sLbd icwqr pysL
kIqf hY ijhVf ky vfirs vI nhI sI kr sikaf. dyvI sumyr prbq qy afsx lgfeI
bYTI nMU iek dYq (insuMB) ny dyiKaf qF Aus ny dyvI nMU bynqI kIqI ky mY
Aus rfjy suMB df BFeI hf ijs df iqMnF lokF qy kbjf hY qUM Aus nMU vr lY
.(83) dYq dI gwl sux ky dyvI ny ikhf ky hy murK dYNq mY XuWD kIqy ibnf Aus
nMU nhI vrFgI. dYq ibjlI dI gqI nfl suMB kol pujf qy dyvI dI sudMrqf dy
nfl-nfl Aus dI sLrq vI dwsI. rfjy ny iksy isafxy dUq nMU Byjx bfry soicaf
qf sBf ivc bYTy DUmRlocn ny ikhf, "mY jfvFgf" mY Aus nMU gwlf
nfl hI Puslf ky lY afvFgf nhI qF kysF qo pkV ky lY afvFgf jy kRoD krygI qF
XuwD krfgf, mY iewk PUk nfl hI sumyr prbq nMU Auzf dyvFgf. (92) DUmRlocn
ny dyvI nMU jf llkfiraf, hy dyvI jf qF rfjy suMB nMU vr lY jF iPr XuwD leI
iqafr ho jf. dYvI qF pihlf hI iqafr bYTI sI bhuq hI iBafnk XuwD hoeaf,
dyvI ny gdf nfl aYsf vfr kIqf ky DUmRlocn cIKL AuiTaf aqy dYNq dl ivc
BfjVF pY geIaF. cMzI ny qlvfr dy vfr nfl dYNq df isr kwt idwqf jo dYq purI
ivc jf izigaf. (99) ‘DUmRlocn bD’ nF df qIjy aiDafie dI
smfpqI hY.
jdo sfrI sYnf Kqm ho geI qF isrP iek dYq hI bfkI bicaf
sI ijs nMU dyvI ny jfx buJ ky bcfieaf sI, ny suBM nMU jf Kbr kIqI. rfjy ny
buhq hI kRoD kIqf qy cMz aqy muMz nF dy dYqNF nMU hukm kIqf ik cMzI nMU
bMnH ilafE jF mfr idE. (107) dYNqF ny afpxI sRysLt cqurMgnI sYnf lYik cMzI
qy cVfeI kIqI . jdo durgf ny ieh sLor suixaf qf Auh syLr qy svfr hoky vYrI
dl qy ieAu JwptI ijvy kUjF qy bfj. cMzI dI kmfno inkly qIr iewk qoN ds, ds
qoN sO aqy sO qoN hjLfr dI igxqI ivc vDdy hoey dYqF df nfsL kr rhy sn.
muzM ny qlvfr nfl aYsf vfr kIqf ky dyvI dy KUn dIaF qqIrIaF cwl peIaF. pr
dyvI dy moVvy vfr nfl muzM df sIs DV nflo vwK ho ik DrqI qy ieMj izigaf
ijvy vyl nflo Ntut ky kwdU . (114) dYNq sYnf ivc hfhfkfr mwc geI, dyvI ny
ihmMq krky cMz nMU vI Gyr ilaf qy brCI dy ieko vfr nfl hI dYNq df isr DV
qo ievy vwK kr idwqf ijvy qRYsLUl nfl isLv ny gxysL df isr DV qo vwK kIqf
sI. (116) ‘cMz muMz bD vfly’ cOQy aiDafie dI smfpqI hY.
qVpdy hoey kroVF Gfiel dYqF ny jf ky suMB awgy pukfr
kIqI, suxdy sfr hI rfjy ny rkqbIj nMU sYnF dy ky dyvI nMU Kqm krn leI
Byijaf. (126) jdo cMzI nMU ieh KLbr imlI qF Auh vI mYdfn ivc af hfjr hoeI.
pRcMz cMzI nMU afANdf vyK ky rkqbIj buhq pRsMn hoieaf. buhq iBafnk XuwD
hoieaf. XoiDaF dy qIr vYrIaF dy srIrF nMU cIr rhy hn. cMzI dy sLrIr qy
lwgy jLKLmF ivco KUn dIaF ndIaF vg rhIaF hn. (131) kroD ivc afeI cMzI ny
vYrIaF df ajyhf nfsL kIqf mfno hnUMmfn ny lMkf dy iklHy nMU awg nfl sfV
idwqf hovy. vYrIaF df sfrf KUn pI ilaf ijvy agsq irsLI ny smuMdr nMU pI
ilaf sI. (133) rkqbIj ny afpxI POjL nMU hwlfsLyrI idwqI . dYNq sYnf ny
cMzI qy Pyr hmlf kIqf buhq hI iBafnk idRsL hY. cMzI ny bwdl vFg gwj ky
qIrF dI vrKf kIqI . lhU dIaF ndIaF vwg peIaF. cMzI dy qIr ieAu sn ijvy
sUrj dIaF ikrnF. aKIr ivc rkqbIj qy cMzI df mukfblf hoieaf. dyvI ny dYNq
nMU ieko qIr nfl ievyN mUriCq kr idwqf ijvyN Brq ny prbq smyq hnMUmfn nMU
DrqI qy swuitaf sI. (155) dYq iPr AuiTaf, Aus ny qlvfr dy vfr nfl sLyr nMU
jLKmI kr idwqf. kRoDvfn hoeI cMzI ny vYrI dl nMU ies qrfH imD idwqf ijvy
qylI iqlF qoN qyl kwZdf hY. rkqbIj dy KUn dy iCitaF qo hI hor rkqbIj pYdf
ho rhy hn buhq hI iBafnk idRsL hY XuwD df sLor sux ky dyviqaF df iDafn BMg
ho igaf . cMzI dI koeI pysL nhI jfdI. dYq lgfqfr pYdf hoeI jf rhy hn. aKIr
cMzI ny afpxy mwQy ivcoN iek lft kwZI ijs qo kflI pRgt hoeI. kflI ny ajyhI
iklkfrI mfrI, sumyr prbq ihl igaf, dyv ngrI sihm geI, DrqI kMb geI, dsF
idsLvF ivc prbq Bwjx lwgy, bRhmf BYBIq hY. hux cMzI ny kflI nfl iml ky
ivcfr kIqI ky mY dYqF nMU mfrfgI qy qMU AunHf df KUn pINdI jf. bhuq hI
zrfvxf idRsL hY. aKIr rkqbIj DrqI qy izg ipaf cMzI ny Aus nMU cIr idwqf
aqy kflI ny Aus df KUn nMU pI ilaf. (172) ‘rkqbIj vD’ vfly pMjvy
aiDafie dI smfpqI hY.
bcy-Kucy dYNqF ny suMB nMU jf dwisaf ky ikvy cMzI aqy
kflI ny iml ky rkqbIj nMU mfiraf. ieh suxdy hI rfjy ny kRoDq ho ky sYnf
nMU cVfeI krn df hukm idwqf. suMB aqy insuMB ny sumyr prbq nMu Gyrf pf
ilaf. jdo ieh ibVk cMzI nMU hoeI qF Auh vI kflI smyq mYdfn ivc hf hfjLr
hoeI. kflI ny KVg aqy cMzI ny DnusL lY ky dYqF qy hmlf kr idwqf. axigxq
dYNqF nMU kflI ijAudy hI cwb geI. cMzI ny vYrIaF dy sIs DV qo alwg kr
idwqy . AuQy lhU df smuMdr bx igaf. dYq mYdfn ivco Bjxy sLurU ho gey. buhq
hI iBafnk idRsL hY. hux ivsLxU ny sfrIaF dyv-sLkqIaF nMU vI cMzI dI
shfieqf leI mYdfn ivc Byj idwqf. dUjy pfsy suMB ny insuMB nMU hukm idwqf
qyy Auh afpxI sYnf nMU lY ky awgy viDaf. pr cMzI awgy Aus dI koeI pysL nhI
geI. kflI qy cMzI ny insuMB dI cqurMgxI sYnf nMU Kqm kr idwqf . (190) hux
insuMB cMzI dy sfhmxy af zwitaf. cMzI ny aYsf bfx dYq dy mfiraf jo Aus dy
muK ivc jf Dwisaf qy dYq df bhuq sfrf KUn DrqI qy af ipaf mfno akfsL ivc
sUrj ny lhU dI vwzI AultI kIqI hovy. (192) dyvI ny sFg nfl dYNq dy mwQy qy
aYsf vfr kIqf jo AUs dy loh top nMU cIrdf hoieaf awgy lwG igaf. inMsuB ny
Ausy sFg nMU afpxy mwQy ivco kwZ ky dyvI dy mfiraf jo dyvI dy mMUh ivc Dws
igaf. hux dyvI ny hwQ ivc cwkr lYky vYrI qy hmlf kIqf . jo-jo vI sfhmxy
afieaf Aus nMU cIr idwqf. cMzI ny ikRpfn nfl blvfn dYNq dy isr qyy aYsf
vfr kIqf jo Aus dy loh top nMU cIrdI hoeI GoVy dy plfxy smyq GoVy nMU
cIrdI hoeI DrqI ivc Dws geI. bVf iBafnk smf hY . aMq cMzI ny insuMb dy isr
qy qlvfr df vfr kIqf qy Aus dy srIr nMU ievy do PfV kr idwqf ijvy sfbx
bxfAux vflf lohy dI qfr nfl sfbx dy do toty krdf hY. (202) ‘insLUMB
bD’ vfly CyvNy aiDafie dI smfpqI hY.
iewk dYNq ny jf ky suMB nMU Kbr idwqI ik qyry Brf
nMU dyvI ny mfr idwqf hY. kRoDq suMB afpxI sYnF nfl mYdfn ivc af zitaf.
afpxy Brf df DV vyK ky duKI hoey dYNq dy hukm qy dYNq sYnF ny dyvI nMU
cONhF pfisaF qo Gyr ilaf. (207) Gyrf vyK ky cMzI ny kflI nMU iesLfrf kIqf
qy XuwD sLurU ho igaf. kflI ny ikqny hI mfr idwqy , ikqny dYNq ijAudy hI
cwb ley, hfQIaF nMU hwQF dy nhuMaF nfl cIr idwqf. ieh idRsL vyK ky ieMdr
buhq hI pRsMn hoieaf. hux suBM afp awgy hoieaf aqy dUjy pfisAu cMzI vI
sLyr qy svfr hoky mYdfn ivc af hfjLr hoeI. buhq hI iBafnk smf hY. cfr sO
koh dy mYdfn ivc dYNq ievy iKlry pey hn ijvy pqJV ivc drKqF dy suky pwqy.
(212) cMzI ny kRoD nfl ktfr df aYsf vfr kIqf jo suBM dI CfqI ivc Dws geI.
dYNq dy lhU nfl jogxF rwj geIaF . lhU qy imJ dy icwkV ivc isLv nwc irhf
hY. cMzI ny suBM nMU afpxy hwQ nfl ies qrF cuk ilaf ijvy ikRsLn ny govrDn
prbq cuikaf sI. (219) cMzI dy hwQo iKsk ky suBM akfsL nMU clf igaf aqy
cMzI vI Aus dy ipCy hI akfsL nMU cwl peI . hux XuWD df mYdfn akfsL-mMzl
hY. ieMnHF iBafnk XuwD hieaf jo kdy pihlf nhI sI hoieaf. sUrj, cMdRmf,
qfry aqy ieMdr smyq sfry dYvqy XuWD nMU vyK rhy hn. cMzI ny qlvfr nfl dYNq
dy isr qy aYsf vfr kIqf ky afry dI qrHf cIr ky dYNq dy do PfV krky DrqI qy
suwt idwqf. (221) ‘suBM-vD’nF vfly swqvy aiDafie dI smfpqI hY.
sfry dyviqaF ny iekwqr ho ky cMzI dy mwQy qy iqlk
lfieaf. dyv iesqrIaF ny cMzI dI afrqI kIqI. cMzI ny ieMdr nMU rfj iqlk
idwqf aqy sUrj qy cMd nMU akfsL ivc sQfpq kIqf. dusLt dYqF nMU ijqx vflI
cMzI qyrI jY hovy. (230)
cMzI-cirqR kivqf rOdr-rs ivc ilKI hY. ‘sqseI’ dI
ieh pUrI kQf vrixq hY. ijs mnorQ leI koeI ies nMU pVHygf dyvI AuhI vr
pRdfn krygI. (232) mY ‘sqseI’ (durgf spqsLqI) gRMQ dI rcnf kIqI hY ijs
dy smfn hor koeI gRMQ nhI hY. hy cMizkf! ijs mnorQ leI kvI ny ieh kQf khI
hY , Aus df AhI mnorQ pUrf kro. (233)
ieQy sRI mfrkMzy purfx dy sRI cMzI cirqR Auikq iblfs
pRsMg dy ‘dyv surys sihq jY jY kfrf’ awTvF aiDafie smfpq hY.
iswK pfrlImYNt dI aMiqRk kmytI dI mIitMg bIbI jgIr kOr
dI pRDfngI hyT gurU arjn dyv invfs qrn qfrn ivKy ho rhI sI ipCy bYnr Aupr
iliKaf hoieaf sI
dyh isLvf br moih iehY suB krmn qy kbhUM n tro.
‘sRI gUru goibMd isMG jI’
pMQ drdIE! jrf soco. kI iksy sfkq mqIey dI rcnf ‘c
cfr pMgqIaF nUM lYik, ies nMU sLbd kihxf, ies df komI qrfny vjo gfien krnf
jF gurU goibMd isMG jI dy pivwqr nfm nfl joVnf sfnMU soBf idMdf hY?.