kI iksy pMQk afgU jF jQybMdI nUM kdy ieh aiDkfr hY ik gurbfxI dy iksy aMg vfsqy
pMQ nUM ieh ihdfieq kr sky ik BfvyN koeI pVHy aqy BfvyN koeI nf pVHy ? rfg mflf
bfry qF ieh PYslf smuwcy pMQ df hY. BfvyN koeI muMdfvxI Aupr Bog pfvy jF rfg
mflf pVH ky pfvy. ijsdf spÈt arQ hY ik pMQ ies iswty Aupr puwj cukf sI ik rfg
mflf gurbfxI nhIN, pr iksy mjbUrI kfrx iswDf PYslf nhIN idwqf jf sikaf.
3[ sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr aMk nMbr pwky qOr `qy
aqy bVI dUr-aMdyÈI nfl idwqy gey hn. iewk-iewk Èbd ivwc vyKo, hr bMd df nMbr
spÈt hY. aMk joV ieqny vDIaf ZMg nfl idwqy hn ik kyvl aMk nMbr dyKx qoN hI
pRqIq ho jFdf hY ik ies rfg ivwc ikhVy gurU ivakqI aQvf Bgq dy ikMny Èbd pihlF
af cuky hn.
ies dy Ault rfg mflf ivwc ieh iek bVI ajIb gwl hY ik hryk
vfrI aMk ‘1` hI afieaf hY. pMj cOpeIaF aqy pMj dohry afey hn pr hryk qoN bfad
aMk ‘1` hI idwqf igaf hY. ijQoN pfTk nf qF afp hI smJ skdf hY aqy nf hI iksy
nUM dws skdf hY ik Auh iks nMbr dy bMd dI gwl kr irhf hY.
4[ iesy qrHF gurbfxI aMdr hr iek rcnf dy arMB ivwc pMc pdy,
cAupdy, dupdy, iqpdy, dohrf, slok, CMq afid isrlyK vI idwqy gey hn. ies dy Ault
ijvyN ik rfg mflf ivwc pMj cOpeIaF aqy pMj dohry afey hn pr ikwDry vI ies dy
isrlyKF df koeI iËkr nhIN, ikAuN ?
5[ sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr jdoN vI koeI bMd mukMml
hoieaf qF Aus bMd ivwc idwqf pRmfx, ivÈf pUrI qrHF inBfieaf hY aqy ikwDry aDUrf
nhIN Cwizaf. pr rfg mflf dI rcnf `c kfiv rcnf dI ieh KUbI mOjUd nhIN. imsfl vjoN
arMB ivwc BYrAu rfg dI gwl clI hY ‘‘pRQm rfg BYrAu vY krhI``. BYrAu rfg dy
dwsy gey awT puwqrF df iËkr qF Kqm nhIN hoieaf, pr cOpeI dIaF aTo qukF Kqm ho
geIaF aqy bfkI do puwqr Cuwt gey. BYrAu rfg dy bfkI do puwqrF llq qy iblfvl df
iËkr agoN dohry ivwc clfieaf hY. ieh joV-qoV aqy by-inXmqqf bfkI rfg mflf ivwc
vI iesy qrHF vyKI jf skdI hY.
6[ myG rfg dIaF pMj rfgxIaF ivwc rfg goNz nUM vriqaf hY. iPr
iesy rfg goNz nUM hI sRI rfg dy awT puwqrF ivwc dobfrf vriqaf hY. ies qrHF rfg
goNz nUM do vfrI vwKry-vwKry rfgF ivwc vriqaf igaf hY. jdoN iek rfg nUM iek rfg
sIrIË ivwc joV idwqf igaf qF AuhI rfg iPr dUjy rfg ivwc joVnf rfg ividwaf
anusfr ikQoN qIk Auicwq hY, pfTk swjx afp ivcfr kr lYx.
7[ sMsikRq dy Èbd punf (pun;) qoN bixaf Èbd puin ijvyN ik
‘‘puin gfvih sMkr aAu isafmf``, sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI ivwc ikwDry
nhIN vriqaf igaf. ijwQy vI loV peI, ies df srUp Puin vriqaf hY. pr rfg mflf ivwc
ieh Èbd pihlI aqy afKrI vfrI afieaf hY. sfihqk idRÈtIkox qoN ieh gwl iksy vI
rcnf ivwc iswDI imlfvt aQvf joV-qoV df pRqwK sbUq hY.
8[ kuJ swjxF df ieh kihxf vI Xog nhIN ik rfg mflf sfihb sRI
gurU gRMQ sfihb jI ivwc drj hY qy ies vfsqy gurbfxI hY. swcfeI qF ieh hY ik rfg
mflf sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr drj hY hI nhIN. sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr
koeI rcnf qF kI, iek Èbd aQvf pMkqI vI aijhI nhIN ijs nUM Gtfieaf jF vDfieaf jf
skdf hovy. pMcm pfqÈfh jI ny sRI gurU gRMQ sfihb jI dI sMpfdnf smyN aMk nMbr,
qrqIb aqy ivafkrx dI aijhI inXmfvlI vrqI hY ik sRI gurU gRMQ sfihb jI ivwc koeI
imlfvt ho hI nhIN skdI.
9[ swcfeI qF ieh hY ik rfg mflf gurbfxI smfpqI qoN bfad iek
vwKrI rcnf hY. rfg mflf gurbfxI ivwc nhIN. gurbfxI aQvf smfpqI sUck muMdfvxI qoN
bfad aqy bfhr hY. gurbfxI smfpqI dI sUcnf pMjvyN pfqÈfh ny muMdfvxI mhlf 5
‘‘Qfl ivic iqMin vsqU [[[[[`` aqy slok m; 5 ‘‘qyrf kIqf jfqo nfhI [[[[``
rfhIN spÈt dy idwqI hoeI hY.
10[ kuJ swjxF df ieh kihxf vI TIk nhIN ik rfg mflf gurbfxI
ivwc vrqy gey rfgF dI sUcnf aqy incoV hY. swcfeI qF ieh hY ik sfihb sRI gurU
gRMQ sfihb jI aMdr kul rfgF dI igxqI 31 hY aqy 6 hor rfg dUjy rfgF nfl imlf ky
pVHn dI hdfieq hY. ies qrHHF kul 37 rfg gurbfxI aMdr afey hn. jy swc-muwc hI rfg
mflf gurbfxI ivwc vrqy gey rfgF df incoV jF sUcnf huMdI qF ies aMdr gurbfxI ivwc
vrqy rfg qF ËrUr huMdy. swcfeI ieh hY ik ies rfg mflf ivc vrqy gey qkrIbn awDy
rfg qF gurbfxI ivwc hYx hI nhIN. iesy qrHF gurbfxI ivwc vrqy gey 37 rfgF ivcoN
awDy rfg ies rfg mflf ivwc nhIN.
11[ rfg mflf anusfr Cy rfg ‘‘Kstrfg Auin gfey`` vwzy rfg
mMny gey hn aqy iehnF Cy rfgF ivwc iqMn rfg mflkAus, dIpk aqy myG rfg sRI gurU
gRMQ sfihb jI ivwc Aukf hI nhIN. KUbI ieh ik rfg mflf ivwc mMny gey vwzy Cy rfgF
ivcoN hI jykr iqMn rfg gurbfxI aMdr nhIN qF swcfeI nUM smJx vfsqy bhuqI dyr nhIN
lwgxI cfhIdI.
12[ gurbfxI ivwc gurU sfihb ny arMBk rfg ‘isrIrfgu` mMinaf
hY aqy gurbfxI dI qrqIb iesy qoN arMB kIqI hY. gurdyv jI df Purmfx hY ‘rfgf
ivic sRIrfgu hY` (pMnf 83). BfeI sfihb BfeI gurdfs jI vI PurmFdy hn ‘rfgn myN
isrI rfg` pr dUjy pfsy rfg mflf ivwc pRQm aqy muwK rfg BYrAu mMinaf igaf hY ‘pRQm
rfg BYrAu vY krhI`. rfg ividwaf anusfr ieh bVf BfrI svY ivroD hY, jdoN ik gurU
pfqÈfh qF aBuwl hYn hI.
13[ sRI gurU gRMQ sfihb jI ivwc gurU pfqÈfh jI ny rfg gAuVI,
gUjrI, DnfsrI, soriT afid nUM pUry rfgF vjoN vriqaf aqy apxfieaf hY. pr rfg mflf
dy ilKfrI ny iehnF rfgF nUM kyvl rfgxIaF hI mMinaf hY, ikAuN ?
14[ kuJ swjxF df ieh ivcfr hY ik jykr rfg mflf gurbfxI nhIN
qF ieh krqfrpur sfihb vflI bIV ivwc ikvyN drj ho geI ? swcfeI ieh hY ik ijnHF
swjxF ny krqfrpur sfihb vflI bIV dy drÈn kIqy hn, Auh jfxdy hn ik ijs aMqm awDy
pMny Aupr muMdfvxI qIk gurbfxI dI smfpqI huMdI hY, Auh bfkI pMnf aqy Ausdf aglf
pMnf vI KflI pey hn. iPr Ausdy agly pMny Aupr jf ky ‘rfg mflf` drj hoeI hY.
15[ KojIaF anusfr krqfrpur sfihb vflI bIV pRfcIn ËrUr hY,
pRmfxIk nhIN. EQy hor bIVF vI mOjUd hn. pRmfxIk dovyN bIVF, krqfrpur sfihb vflI
ijhVI pMcm pfqÈfh jI ny Bf[ gurdfs jI hwQIN ilKvfeI aqy dmdmI bIV ijs ivwc dsm
ipqf jI ny nOvyN pfqÈfh jI dI bfxI joVI qy BfeI mnI isMG jI pfsoN ilKvfeI, pMQ
pfs mOjUd nhIN hn. Auh GlUGfiraF afid smyN jF qF nÈt ho geIaF hn jF iPr ikwDry
ivdyÈIaF dy hwQ cVH geIaF hn. pMQ ivwc AuhnF bfry Bfl jfrI hY.
16[ iksy pRfcIn bIV dy ipCly pMny Aupr iksy ilKq dy ilwKy jfx
nUM jykr afDfr bxf ky gurbfxI drjf dyxf hY aqy sRI gurU gRMQ sfihb ivwc joVI
rwKxf hY, qF qy keI purfqn hwQ-ilKq bIVF dy ipCly pMny Aupr vrqI geI isafhI df
nusKf, mIrf bfeI dIaF rcnfvF afid hor keI gwlF aqy rcnfvF vI drj hn. aijhIaF
bhuqIaF hQ-ilKq bIVF ipwCy rfg mflf drj hI nhIN. Prk kyvl ieMnf hY ik Auh pRclq
nhIN ho pfieaf. dUjy pfsy Cfpy vflI bIV nfl CpfeI ivwc afAux krky aqy rfgF dy
nfvF dI lVI hox kfrx ies qoN keI swjx rfgF dy incoV, sUcnf jF qwqkry df tplf Kf
gey.
17[ iek ilKfrI swjx ny iek nvIN aqy ajIb mMqk idwqI hY. Auh
ilKdy hn ik ijvyN qqkrf bfxI nfl sbMD nhIN rwKdf pr hY qF iesy hI bfxI df. iesy
qrHF rfg mflf df mUl bfxI nfl koeI sbMD nhIN, pr hY incoV. gurbfxI ivwc vrqy gey
rfgF df qwqkrf arMB ivwc hY aqy rfg mflf aMq ivwc.
18[ rfg mflf ikMnI ku gurbfxI ivwc vrqy gey rfgF df incoV hY,
ies bfry vyrvf qF asIN dy hI cuky hF. bfkI rhI gwl ies mMqk dI, ies bfry bynqI
hY ik qwqkrf qF kdy bfxI jF pfT dy nfl nhIN piVHaf jFdf, qF qy rfg mflf vI pfT
krn vfsqy nhIN. iesdy nfl hI qwqkrf aqy incoV dy Prk nUM smJxf vI ËrUrI hY.
rfgF dy nfm kI aqy AuhnF df incoV kI?
19[ ‘muMdfvxI` vflf slok aqy Aus ivwc idwqy gey ivÈf vsqU
qoN vI spÈt hY ik ieh muMdfvxI ‘Qfl ivic iqMin vsqU peIE[[[` sRI gurU gRMQ
sfihb jI dI sMpfdnf AupRMq gurbfxI dy ies BMzfry bfry, sfrI rcnf df incoV idwqf
igaf hY. iesy inXm nUM kfiem rwKdy hoey dsm ipqf jI ny nOvyN pfqÈfh jI dI bfxI
ilKvfeI qF Aus nUM muMdfvxI dy aMdr-aMdr hI drj krvfieaf, Aus qoN bfhr nhIN.
smfpqI dI sUck muMdfvxI hI kfiem rwKI. muMdfvxI vfly slok dy arQF bfry vI pMQ
ivwc kdy do rfvF nhIN hoeIaF.
20[ sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI dy sMpfdnf inXm dy drÈn
krIey. sfry gurU srUpF dy rcy hoey slok, vfrF ivwc drj hoey hn. ies qrHF ijhVy
slok vfrF ivwc drj nhIN hoey, aMq ivwc ‘‘slok vfrF qy vDIk`` iek vwKrf
isrlyK dy idwqf. nOvyN mhly dy slokF dI rcnf bfad ivwc hoeI aqy AuhnF nUM aMq
ivwc vwKrf drj kIqf igaf. nOvyN mhly dy slokF AupRMq, iPr sfrI qrqIb qoN Ault
pMjvyN mhly dy do slok ‘Qfl ivic iqMin vsqU peIE [[[` aqy ‘qyrf kIqf jfqo
nfhI [[[[` acncyq nhIN afey blik pMjvyN pfqÈfh ny afp drj kIqy hn ijnHF dy arQ
ivÈyÈ iDafn mMgdy hn. afiKr aijhf ikAuN kIqf, sfnUM jfgx dI loV hY.
21[ nOvyN mhly dy slokF AupRMq, sfrI bfxI qrqIb dy Ault
pMjvyN pfqÈfh dy do slok muMdfvxI mhlf 5 aqy slok mhlf 5 drj hn. pihly slok
ivwc pfqÈfh Purmf rhy hn ik sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI rUpI Qfl ivcoN jigafsU
nUM kI pRfpq hovygf ? aqy Ausdf jigafsU dy jIvn `qy asr kI hovygf ? dUjy slok
‘‘qyrf kIqf jfqo nfhI [[[`` ivwc pfqÈfh sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI dI
sMpUrnqf AupRMq akfl purK df Èukrfnf kr rhy hn ik ‘‘hy akfl purK ! ieh jo
mhfn rcnf sMpUrn hoeI hY, ieh sB qyrI bKiÈÈ sdkf hI hoeI hY, nhIN qF myry aMdr
qF koeI aijhf gux nhIN sI afid [[[``. socx dI gwl hY ik jdoN rcnf df incoV qy
sMpUrnqf dI sUcnf, Bfv Èukrfnf dovyN cIËF pfqÈfh ny Aucycy qOr `qy afp hI drj
kr idwqIaF qF Aus qoN bfad rfg mflf jF iksy hor rcnf df aMikq hoxf, koeI arQ hI
nhIN rwKdf.
22[ hux ieh sqrHF, ‘llq iblfvl gfvhI` - llq aqy iblfvl
gfAuNdIaF hn. ieh islislf sfrI rfg mflf ivwc cl irhf hY aqy aMq ivwc ‘sB imil
isrIrfg vY gfvih` aqy ‘Kst rfg Auin gfey`. swc-muwc jy kr ieh rfgF dI sUcI hI
huMdI qF ies sUcI jF incoV ivwc, ies qrHF kuJ iesqRIaF rfhIN rfgF nUM gfAux dI
sUcnf kdy nf huMdI.
23[ kfiv rcnf dy Kyqr ivwc iewQy ieh gwl iblkul inafrI hY.
ies rfg mflf ivwc ijhVI CMdf bMdI, kfiv ZMg aqy kfiv qol vriqaf igaf hY, sfry
sRI gurU gRMQ sfihb jI ivwc ikwDry vI nhIN vriqaf igaf. ieQy ieh afpxy afp ivwc
iblkul vwKrf hY aqy kfiv Kyqr ivwc imlfvt nUM spÈt sfbq krdf hY.
24[ gurbfxI df koeI vI aMg aijhf nhIN ijsdy arQ spÈt aqy
gurmiq isDFq Aupr pUry nf Auqrdy hox. pr rfg mflf iek aijhI rcnf hY ijsdy arQ
awj qIk koeI rfg mflf df kwtV hmfieqI vI nhIN kr sikaf. Ausdf vwzf kfrx ieh hY
ik rfg mflf ijQoN kwt ky ieQy drj kIqI geI hY, krn vflf Èfied iblkul anjfx sI
aqy sQfn bdlx smyN Aus pfsoN ikMny hI lPË bdly gey. iehI kfrx hY ik jdoN qIk
Auh asl Èbd mUl rcnf ivcoN lwB ky nf vrqy jfx, qd qIk iesdy arQ vI pUry nhIN
Auqrdy.
25[ rfg ivwidaf anusfr kuJ rfgF dy ÈuwD nfm hn imÈtFg, brbl
cMd, kfilMgf, mflv, kuMknI, sUhiv, jlMDr, pr afid bIV nfl joVI geI ies rfg mflf
ivwc ieh lPË krmvfr bxfey gey hn - msqaMg, pRblcMz, kflMkf, sflU, gun gunI,
sUhAu aqy jblIDr. spÈt hY ik rfg mflf nUM afid bIV ipwCy drj krn vflf rfg
ivwidaf qoN iblkul korf sI aqy kvI sMqoK isMG jI anusfr Ausny qF kyvl rfgF dy
nfm Xfd krn ihq hI ies nUM ipCly KflI pMny Aupr ilwiKaf.
26[ kyvl rfgF dy nfvF ivwc hI gVbV nhIN, rfg mflf ijs rcnf
ivcoN leI geI hY, Ausdy kul ipCokV ivwc nfcIaF dy nwcx df iËkr cl irhf hY. asl
Èbd AuQy ies qrHF hY ‘gorI gfvih afsfvrI` Bfv gorIaF aQvf Auh nfcIaF iesqRIaF
afsfvrI gfAuNdIaF hn. pr ieQy Èbd bx igaf hY ‘gvrI gfvih afsfvrI`, ijsdf kuJ
vI arQ nhIN bxdf. qy ies qrHF hor vI Èbd hn pr ieh kyvl iek imsfl hY, asl gwl
nUM spÈt krn vfsqy.
27[ pMQ dy bhuq sfry sqkfirq ivdvfn ijnHF df sfrf pMQ qno-mno
siqkfr krdf hY - BfeI sfihb BfeI ardumn isMG bfgVIaf, BfeI kfnH isMG jI nfBf,
ipRMsIpl hrBjn isMG jI cMzIgVH (BfeI sfihb), BfeI sfihb BfeI rxDIr isMG jI aqy
AuhnF df sfrf aKMz kIrqnI jwQf, igafnI Bfg isMG jI aMbflf, kvI sMqoK isMG jI aqy
hor anykF ivdvfn qy ilKfrI ies nUM gurbfxI df ihwsf nhIN mMndy aqy ‘mfDvf nMd
kfm kMdlf` dy pRsMg df kyvl iek ihwsf hI mMndy hn. sUrj pRkfÈ dy krqf kvI sMqoK
isMG jI qF spÈt ilwKdy hn ik jfpdf hY iksy rfgI ny kyvl rfgF dy nfm Xfd krn
vfsqy ies nUM iksy hsq ilKq bIV dy ipCly pMny Aupr drj kr idwqf.
AupRokq qwQF nUM iek-iek krky GoiKaF, kuJ gwlF inwKr ky
sfhmxy af jFdIaF hn. ijvyN rfg mflf df aMdrfj sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr
nhIN, blik muMdfvxI aqy Èukrfny qoN bfad iblkul aMqm pMny Aupr iksy smyN
nf-smJI kfrx nfl juV geI hY. rfg mflf anusfr qF pRQm rfg BYrv hY jdoN ik gurbfxI
anusfr pRQm rfg sRI rfg hY. ieh sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr vrqy rfgF dI sUcI jF
incoV vI nhIN blik ies aMdr idwqy bhuqy rfg qF Auh hn ijhVy gurbfxI aMdr ikDry
vrqy hI nhIN gey. iesy qrHF gurbfxI aMdr vrqy gey anykF rfgF df ies rfg mflf
aMdr nF-pqf vI nhIN. ieh rfg mflf koeI sUcI, qqkrf, AupdyÈ jF incoV vI nhIN
blik kuJ iesqRIaF rfhIN kuJ rfgF dy iksy smyN Aupr gfey jfx dI sUcnf hY.