KUnI
qFzv dy 21 sflF bfad iswK ivDvfvF dI hflq `qy byeImfn iswK lINzrF dI byruKI ikAuN?
ieMdrf gFDI dI mOq qoN
bfad, iswKF dI nslkuÈI df iek rfjsI dOr arMB hoieaf. aËfd Bfrq ‘c rihMdy
iswKF ƒ Gro-GrI kql kIqf igaf. glHF ivwc sVHdy tfier pf ky, pOtRol iCVk ky aiq
iGxfAuxy hQkMzy vrq ky iswKF nUM mOq dy Gft Auqfiraf igaf. iswKF dIaF DIaF,
BYxF, mfvF nfl ÈrHybfËfr blfqkfr kIqy gey. iksy vI Aumr dy iswK ƒ bÉiÈaf nf
igaf, bhuqfq iswK nOjvfnF ƒ kql kIqf igaf. iswK gurDfmF dI byhurmqI kIqI geI.
gurU gRMQ sfihb dy hËfrF srUpF ƒ agn BYNt kIqf igaf. aijhI hflq qF mugl kfl
dOrfn ihMdU mMdrF dI hoeI sI . sMn 1947 ivwc vI piksqfnI muslmfnF vwloN swB kuwJ
kIqf igaf, pr iksy ihMdU mMdr jF gurduafry dI hyTI nhIN sI kIqI geI. ieh sB kuJ
aËfd Bfrq leI kIqIaF kurbfnIaF vwty, iswKF df Kurf-Koj imtfAux leI, Drm
inrpyKqf dy alMbrdfr, Bfrq dyÈ ivc lgfqfr idn rfq, byKOP hkumqI kirMidaF vlo
iswKF ƒ sbk isKfAux leI kIqf igaf. aËfd Bfrq ivwc ijwQy vI iswK vsoN sI, AuWQy
rwj ky iswKF df jfnI, mflI nuksfn kIqf igaf. awj iswKF dI nslkuÈI dy 21 sflF
bfad, jdik pVqflIaf kmIÈnF dy rcy gey ZONg aqy mhfn Bfrq dIaF Drm-inrpyK srkfrF
vwlo, ies kqlyafm pRqI Dfrn kIqy rvweIey qoN koeI afs bfkI nhIN rih jFdI ik, kI
aËfd Bfrq aMdr, ijwQy inaF dy dOhry mfpdMz hn, kdy iswK kqlyafm dy doÈIaF ƒ,
lokqMqrI ZMg rfhIN sËf vI imlygI. curfsI dy hkUmqI Ëbr
ny, ijnHF dy isr dy sfeI, AunHF qoN Koh ley aqy ijnHF ƒ ivDvfvF vflf jIvn bsr
krn leI mËbUr kr idwqf igaf, ijnHF dy mwQy qy afpxy hI
gurBfeIaF dI byruKI dy lyK ilK idqy gey, afAu, do-dhfikaF
bfad, AunHF dI awj dI hflq vwl Jfq mfrIey.
iswK ivDvfvF
- curfsI dy kihr ‘c idwlI dy mMgolpurI, sulqfnpurI, iqRlokpurI, zfbVI afid
vwK-vwK KyqrF ‘c rihMdy hoey, ijnHF suhfgnF dy suhfg, hkUmqI Ëbr-Ëulm dI
ByNt cVH gey aqy Auh duhfgxf ho geIaF. ijnHF dI qfdfd 1000 ku dy krIb hY aqy
pwCmI idwlI dI iqlk ivhfr klonI ivwc rihMdaF, ienHF ƒ awj 20 sfl ho gey hn, ƒ
iml ky pqf lwigaf ik ienHF dI hflq bhuqI cMgI nhIN hY.
nvMbr curfsI dy pIVHqF dy
ibafn
70 sfl dI iek bËurg
mfqf, ijsdy moty cÈmy dy hyTF, aMdr DsIaF awKF, suaflIaF nËrF nfl apxy buZfpy
dy shfry dI Bfl krdIaF hn, ijsdy pirvfr dy pMj jIa kql kr idqy gey aqy curfsI dI
lhU iBjI hnHyrI c ijsdI iek lwq vwZI geI, bfhro afey iksy
ajnbI qoN apxI, hmdrdI cfhuMdI hY. lMgVI mfqf dy nFa nfl pRiswD ieh bËurg mfqf,
hAuky BrdI, afpxI pYnÈn dy kfgË idKFdy hoey kihMdI, ik srkfr vloN imldI ingUxI
jhI pYnÈn vI ipCly smyN dy dOrfn bMd kr idqI geI hY. idwlI
iswK gurduafrf pRbMDk kmytI vwlo imldI 400 ru mhIny dI pYnÈn vI DoKy nfl bMd kr
idwqI geI. curfsI dy nFa qy bxIaF sMsQfvF qoN vI sfƒ koeI PuwtI-kOzI dI mdd
nhIN imlI.
mfqf dI poqrI aYksport
hox vfly kpVy dy pIsF qy brIk moqI lfAux df kMm krdI hY, ijsdy ievj ivwc isrP 10
rupey 1000 pIsF bdly imldy hn. 70 sfl dI bËurgI dI hflq ivwc mfqf afpxI poqrI
df hwQ vtfAujdI hY. jdo ik ies Aumr ivc awKF dI roÈnI mwDm pY jFdI hY.
2[curfsI dI dUsrI ivDvf,
ijsdf nFa mnjIq kOr hY, zfbrI dy ielfky ‘c rihMdy hoey ijsdy isr dy sFeI ƒ
kql kr idqf igaf. ijsdI iek ivafhux Xog bwcI hY. mnjIq kOr srkfrI skUl ‘c cOQy
drËy dI mulfËm hY ny ikhf ik, ies mulk dI srkfr qoN sfƒ inaF dI koeI afs
nhIN. 21 sfl dy lMmyN smyN qoN asIN Drny hI idMdIaF rhIaF hF, sfƒ ÉUn
df bdlf [[[[[ cfhIdf hY, qfhIAuN sfzy aMdr dI BwKdI
jvflf sFq hoeygI. hAuNky BrdI mnjIq kOr hor bolI, ies mulk dI srkfr ny qF sfzy
nfl jo kIqf, so kIqf, pr sfzy afpxy iswK pMQ ny vIN sfzy nfl Gwt nhI kIqI,
curfsI df Auhlf lY bxIaF sMsQfvF ny vI sfzI bfq nf puwCI.
3[ poplI kOr, ijsdI Aumr
35 ku sfl hY, Bry gly nfl kihMdI ik sfƒ dyÈ dy iswK
pRDfn mMqrI qoN vI hux koeI
afs nhIN Ausny mfPI dy nFa qy, curfsI dy ÈhIdf dy mUMh qy cpyV hI mfrI hY.
4[ rfjf isMG 20 sfl dI
Aumr df Auh nOjvfn hY, ijsƒ jnm qoN hI bfp dI god nsIb nf hoeI. apxI 10 sfl dI
Aumr qo NhI, apxI dfdI pfsNo, jdoNNik ies Aumr ‘c bwcy prI khfxIaF suxdy hn,
ieh hr roË apxy bydoÈy bfp dy kql dI dfsqfn suxdf af irhf hY rfjf isMG ny ikhf
ik sfzf BfrqI inaF qMqr qy koeI ivÈvfs nhIN rih
igaf. curfsI dy doÈIaF ƒ, sfzy hvfly kr idqf jfvy. Ausny hor ikhf ik, sfzy nFa
qy bxIaF sMsQfvF ny, ivdyÈF qoN bVy zflr iewkTy kIqy
hn, pr sfzf kMK BMn ky dohrf nf hoieaf. nqIjLn ieQoN
dy bhuqy muMzy niÈaF dy afdI ho gey hn, aqy byruËgfr hn ividak qOr qy vI asIN
pCVy hoey hF .
5[ aYc[ky[aYl[ Bgq
ivruwD, curfsI kql kFz dI muwK gvfh 42 sfl dI drÈn kOr, ijsdy pirvfr dy 21 jIaF
ƒ, curfsI dy GlUGfry ny Kf ilaf ny ikhf ik, myrI Br jvfnI ‘c, jdoN hr iek
aOrq apxy bwicaF leI supny GVdI hY, ivwc hI ivDvfvF vflf jIvn jIAUx leI mjbUr ho
geI. drÈn kOr ijsdy iqMn puqr hn, ijnHF coN do hI kmfAuNdy hn aqy qIjf byrujgfr
hY. drÈn kOr apxI hwz bIqI suxFdy hoey kihMdI ik sfzI
iksy iswK jQybMdI ny koeI mdd nhIN kIqI, hF inÈkfm
sMsQF dy, iksy numfieMdy vwloN, iek vfr Gr kuwJ aftf idqf igaf sI. ividaf rfhIN
iswK nOjvfnF df BivK AuWjlf krn dI dfavydfr, iek sMsQf inÈkfm vloN, isrP kuwJ
sO rupey kfrn myry muMzy nUM itAUÈn klfs ivwc nhIN sI bYTx idqf igaf, mjbUr ho
ky mYƒ 500 rupey, Aukq sMsQf ƒ dyxy pey, qF myry muMzy dI dsvIN pfs hoeI. drÈn
kOr jo ik iek srkfrI izspYNsrI ivwc cOQy drËy dI mulfËm hY dI khfxI ieQy hI
Éqm nhI ho jFdI, Ausƒ aYc[ky[aYl[ Bgq ivruD apxf hlPIaf ibafn nf bdlx krky,
1997 ivwc, Aus smyN dy idwlI kmytI dy mYNbr aqy sRomxI
akflI dl bfdl nfl sMbMDq afqmf isMG lubfxf vloNN, idwlI
gurduafbrf pRbMDk kmytI dy muwK dPLqr gurduafrf mfqf
suMdrI ivwKy, zFgF nfl kuitaf igaf.
ijs nfl drÈn kOr ƒ gMBIr swtf lwgIaF. mfmlf, akfl qÉq
jfx AupRMq, sB doÈI mYNbrF ƒ inguxI ijhI qnKfh lf ky, mfmlf bMd kr idqf igaf.
nvMbr curfsI dIaF pIVq
ivDvfvf qy cl rhy JUTy mukdwmy
afqmf isMG lubfxf, Auh
ÈÉs hY jo ik iqlk ivhfr dI ivDvf klonI qoN, idwlI gurduafrf pRbMDk kmytI df
sfbkf mYNbr rih cuikaf hY, ijs qy nËfieË hQkMzy vrq ky apxI jfiedfdF bxfAux dy
doÈ hn. iesy afqmf isMG lubfxy ny, iqlk ivhfr rihMdIaF, curfsI dIaF pIVq 35 ku
bIbIaF ƒ, JUTy kfƒnI kysF ivwc Psfieaf hoieaf hY aqy ivDvf bIbIaF awj qk
kcihrI dIaF qrIÉF Bugq rhIaF hn. ieh sB ies leI ikAuNik, ivDvf bIbIaF ny,
lubfxy dy Gr dy bfhr Drnf idqf sI. aqy Aus vloN kuwJ gvfh bIbIaF qy afpxy ibafn
bdlx leI dbfa pfieaf igaf sI, nfl hI BfrI rkmF dyx dI pyÈkÈ vI kIqI geI sI.
awj nvMbr cugsI dy
kqlyafm ƒ 21 sfl ho gey hn. iswK kOm vwlo, ies GlUGfry dI iÈkfr hoeIaF ivDvf
bIbIaF leI, koeI sMgiTq Auprflf nhIN hoieaf. cfhIdf qF ieh sI ik ivDvfvf bIbIaF
dy bicaF ƒ ividak qOr qy smyNN df hfxI bxfieaf jfey pr
aPsos sd aPsos; ijs kOm dy aKOqI lIzr, gurduafrf golkF ƒ lutx 'c hI
ruJ jfx ijs kOm dI jmIr mr cukI hovy AunHF kI krnf. jo
cOxF dy idnF ‘c hI isrP curfsI dI muhfrxI rwtdy hn. hux qwk curfsI dy shfry
bxIaF iswK jwQybMdIaF dI kfrguËfrI qy suaflIaf inÈfn lwg jFdf hY. iswK kOm ƒ
gurduafiraF dI kfrsyvf nUM lFBy kr, apxI kOm dy ËÉmI ihwsy dI BlfeI vfsqy
mYdfn ivwc inqrnf cfhIdf hY, nÈf
CuzfAu muihMm ‘c lwgIaF iswK jwQybMdIaF ƒ vI cfhIdf hY ik ieQy niÈaf dy
iÈkfr hoey nOjvfnF ƒ brbfd hoxo rokx.
ikqy ieh ieiqhfs nf bx jfey ik,
iswK kOm apxy ÈhIdF dy pirvfrF aqy kuwJ sO ivDvfvF ƒ vI nf sMBfl skI?
amndIp isMG
nvIN idWlI