hmrI kro hfQ dY rwCf (bynqI cOpeI)
igafnI Bfg isMG
aMbflf
AupRokq isrlyK vflI cOpeI df mUl iqRXf cirqRF ivcoN 405vF Bfv
aMqlf mhFkfl vflf cirwqr hY, ies dy aMk vI 405 hn ijnHF df aqI sMkocvF sfr hyT
ilKy anusfr hY, XQf –
siqjug ivwc iek vzy qyj pRqfp vfly rfjy siqsMD Auqy iek
dIrGdfVH (vwzIaF lMmIaF dfVHF) vfly dYNq ny ds hËfr aChUn sYnf lY ky cVHfeI
kIqI ijsdy tfkry ihq siqsMD ny vIh hËfr aChUnI dyv dl joV ky tfkrf kIqf [[[[
lVdy-lVdy dohF pfisaF dIaF ÌOjF ] qm ho geIaF, Aus rx-BUmI dI kop agnI ivcoN
iek dUlh dyvI pYdf hoeI. (vyKo aMk 28-29)
Aukq dyvI nUM afpxf pqI bxfAux leI koeI mnuwK psMd nf afieaf
qF mhFkfl dI pqnI bxn leI Aus ny jMqRF-mMqRF nfl mhF-mfeI Bfv pfrbqI nUM pRsMn
kIqf [[[[ pfrbqI ny ikhf ik svwC ho ky mhFkfl df iDafn Drnf [[[[ mhFkfl vloN
afkfÈ-bfxI hoeI ik sPfs bIrj nUM mfrn ipCoN qYnUM vrFgf [[[[ sPfs bIrj nUM mfrn
ihq Aus dyvI ny dYq dy ikly nUM Gyrf pf ky vMgfiraf [[[[ XuwD-BUmI ivwc Qwk jfx
AupRMq Aukq dyvI ny mhFkfl nUM arfiDaf [[[[ mhFkfl Aus dI shfieqf leI rx-BUmI
ivwc af igaf [[[[ AuDr dYqF dIaF ÌOjF hfQI, GoiVaF, rwQF qoN Cuwt KwcrF, mwJF,
ibilaF, sUrF, ibiGafVF, igrJF, igwdVF, icqry afidkF Auqy cVH ky afeIaF (vyKo aMk
179 qoN 184)
ies lVfeI smyN GoiVaF dy suwmF nfl DrqI dy Cy puV AuWz gey
ijs qoN sq pfqflF ivcoN kyvl iek pfqfl rih igaf aqy sq afkfÈF qy 13 afkfÈ ho
gey, XQf –
QIvq kop aimq kir Bey. ipRQvI ky Kwt pwt Auz gey. aMk 78
eykY pwt ipRQvI rih geI. Kwt pwt hXn pgn Auz geI.
jnU ibiD eykY rcf pXfrf. ggn rcy ds qIn suDfrf. aMk 79
mhFkfl ny sB nUM pCfV idwqf [[[[ sPfs bIrj ny afpxy mUMh
ivcoN awg AuglI ijs qoN pTfx pYdf ho pey. iPr mUMhoN hvfV kwZI ijs qoN muÊl
pYdf ho gey, muV mUMh rfhIN sPfs Bfv pvn CwzI qF Aus qoN ÈyK qy sYXwd AuT
KVoqy. Auqy ilKy pTfxF dy anykF nfmF ivcoN nfhr Éfn, bYrm Éfn, bhfdr Éfn,
rusqm Éfn afidk mhFkfl sfhmxy lVn afey [[[[ mhFkfl ny ‘huaM` Èbd Aucfiraf
ijs qoN afD-ibafs afidk anykF ibmfrIaF pYdf ho geIaF ijnHF nfl axigxq dYqF dI
sYnf mr geI [[[[ aMq mhFkfl ny kop krky iek qIr nfl sPfs bIrj dYNq df JMzf igrf
idwqf, dUjy nfl Ausdf sIs Auzfieaf, iPr do qIrF nfl rQ dy phIey cUr-cUr kIqy aqy
GoVy mfr idwqy afidk, XQf –
eyk bfn qy Dujih igrfXo.. duiqX sqR ko sIs AuzfXo.. 372..
duhUM ibisK kir dvY rQ cwkR.. kfit dey iCn iek mYN bwkR..
cfrihN bfn cfrhUM bfjf.. mfr dey sB jg ky rfjf.. 373..
bhur asur kf kftis mfQf.. sRI aiskyiq jgq ky nfQf..
duiqX bfn so doAU air kr.. kfit dXo ais Duj nr nfhr.. 374..
puin rfCs kf kftf sIsf.. sRI aiskyq jgq ky eIsf..
puhpn ibRsit ggn qY BeI.. sBhn afin bDfeI deI.. 375..
DMnX DMnX logn ky rfjf..
[[[[ [[[[ [[[[
[[[[ [[[[ [[[[
dfs jfin muih lyhu Aubfry.. 376..
kbXo vfc bynqI.. cOpeI..
hmrI kro hfQ dY rwCf.. pUrn hoie icq kI iewCf..
qv crnn mn rhY hmfrf.. apnf jfn kro pRiqpfrf.. 377..
[[[[ [[[[ [[[[
srb TOr mo hohu shfeI.. duÈt doK qy lyhu bcfeI.. 401..
ikRpf krI hm pr jg mfqf.. grMQ krf pUrn suB rfqf..
ikl ivK skl dyh ko hrqf.. duÈt doKIan ko CY krqf.. 402..
sRI asDuwj jb Bey dieaflf.. pUrn krf grMQ qq kflf..
[[[[ [[[[ [[[[
dUK n iqsY ibafpq koeI.. 403..
aiVwl..
sunY guMg, jo Xfih su rsnf pfveI..
sunY muV icq lfie cqurqf afveI..
[[[[ [[[[ [[[[
ho jo XfkI eyk bfr cOpeI ko khY.. 404..
cOpeI
sMbq sqRh shs BixjY.. arD shs Puin qIin kihjY..
BfdRv sudI astmI riv vfrf.. qIr squdRv grMQ suDfrf.. 405..
ieqI sRI cirqR pfKXfny iqRXf cirqRy mMqRI BUp sMbfdy cfr sO
pFc cirqR smfpqmsq suBmsqu.. 405.. 7555. aPjUM.
inrxf
1[ ieh cOpeI sRI gurU goibMd isMG jI dI rcnf nhIN ikAuNik ieh
pfKXfn (kQf khfxI) cirqRF Bfv qIvIaF dy mwkr-PrybF df hI aMg hY qy pfKXfn cirqRF
dy ivwc afeI aÈlIl BfÈf (Bogiblfs dIaF nMgIaF kQfvF) spÈt qOr qy PYslf krn
ivwc shfiek hn ik ieh cirqR gurU jI dI rcnf nhIN, qy kdI vI nhIN ho skdI.
2[ ies cOpeI ivc afeIaF keI quwkF gurmiq dI ksvwtI (aQvf afid
sRI gurU gRMQ sfihb dI bfxI) Auqy priKaF gurmiq ivruwD idsdIaF hn, ijvyN ik -
(A)[[[[ hmry duÈt sBy qum Gfvhu [[[[.. 378..
(a)[[[[ sB bYrn ko afj sMGrIXY.. 379..
(e)[[[[ cun cun swqR hmfrY mfirXih.. 380..
(s)[[[[ isK Aubfir aisK sMGro.. 397..
3[ ieh cOpeI spÈt qOr qy kvI dI rcnf hY ijsdI puÈtI ies dy
isrlyK ‘kbXovfc bynqI` qoN suqy iswD hI ho jFdI hY.
4[ 405vyN cirqR (ijsdf ik ieh cOpeI iek aMg hY) dI aMqkf ivwc
afey ieh vfk ‘ieiq sRI cirqR pfKXfny [[[[ suBmsq[[[.. 405.. 7555..` ieh iswD
krdy hn ik ieh sfry 405 cirqR icqRvqI ngrI dy rfjy icqR isMG dI khfxI dy afDfr
`qy hn ijsdf pUrf vyrvf iesy pusqk dy iqRXf cirqR vfly lyK ivwc idwqf igaf hY.
cirqRF dy rcnhfr sfkq mqIey kvIaF ny ktfh-kuMzl nXfX anusfr
pihlf cirqR afpxy ieÈt cMzI (durgf, kfilkf) df ricaf hY aqy aMqlf vI afpxy
ieÈt mhFkfl df iliKaf hY. aMqly mhFkfl dy cirqR nUM ÈurU qoN lY ky 376vyN aMk
qk pRsMgk rUp ivwc vrixaf hY Bfv sPfs bIrj dYNq dUlh aqy mhFkfl duafrf kIqy
juwD-jMg df vrxn hY. ies qoN agly (376 vyN aMk qoN) agy AUhf sfkq kvI afpxy
ieÈt arQfq mhFkfl aqy jgmfqf (kfilkf dyvI) Auqy mhFkflkf pfsoN afpxy duÈmxF df
ivnfÈ aqy afpxI rwiKaf ihq bynqI krdf hoieaf aMqkf ivwc ies rcnf dI smfpqI df
smF idn aYqvfr, BfdoN sudI aÈtmI sMmq 1753 dwsdf hY ijvyN ik ‘sMmiqsqRh shs
[[[[.`
ieh kbXobfc bynqI cOpeI 377vyN aMk ‘hmrI kro hfQ dY rwCf`
qoN lY ky krmvfr 403 aMk ‘duK n iqsY ibafpq koeI` `qy smfpq huMdI hY, pr
ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI dI rihq mrXfdf anusfr ‘hmrI kro hfQ dY rwCf`
qoN lY ky 401 aMk aQvf ‘duÈt doK qy lyhu bcfeI` qk pVHn dI afigaf hY.
afE, hux vyKIey ik ies cOpeI dy pUry pfT qoN ikAuN vrijaf
igaf hY. ieh smJx leI 402 qy 403 aMkF vfly pfT df vyrvf hyT idwqf jFdf hY, XQf
–
ikRpf krI hm pr jgmfqf..
grMQ krf pUrn suBrfqf..
iklibK skl dyh ho hrqf..
duÈt doiKXn ko CY krqf.. 402..
sRI aisDuj jb Bey dieaflf..
pUrn krf grMQ qqkflf..
mn bFCq Pl pfvY soeI..
dUK n iqsY ibafpq koeI.. 403..
hux vyKo ienHF AUpr idwqIaF qy cOpeI nfloN kwtIaF hoeIaF
quwkF nUM. kI ieh quwkF ies leI nhIN kwtIaF geIaF ik ienHF ivwc jgmfqf (kflI
dyvI durgf) dI (kibXo bfc bynqI cOpeI rcn vfly kvI qy hoeI) ikRpf drsfeI geI hY,
ijs ikRpf dy kfrx hI kvI ieh cirqropfKXfn rUpI suBrfqf grMQ (suhxy mjmUn vflf
grMQ, vyKo mhfn koÈ - pMnf 217) mukMml kr sikaf. AupRokq qwQF qoN iswD hoieaf
ik ieh cOpeI dÈmyÈ ikRq nhIN blik mhFkfl dy AupfÈk sfkq mqIey kvI dI hY.
not - awj-kl kuJ gutikaF ivwc ‘kbXo bfc bynqI cOpeI dy nfl
ikqy -ikqy pfqÈfhI 10 jF sRI muKvfk pfqÈfhI vI iliKaf jf irhf hY, jo dsm gRMQ
dIaF bIVF ivwc nhIN imldf.
hF, ies cOpeI ivwc ‘inrMkfr`, ‘afid aMq eykY avqfrf`, ‘inribkfr`,
‘inrlMb`, ‘KVg kyq` afidk ÈbdF dI vrqoN qoN ieh BulyKf pYNdf hY ik ieh Èbd
akfl purK leI vrqy gey hn pr aslIaq ivwc ieh Èbd kvI (Èfm) ny afpxy ieÈt
mhFkfl pRQfie anykF QfeIN vrqy hn. vyKo ies aMqly (405vyN) cirqR df aMk 36 –
qb aisDuj as mMqR ibcfro.
ies ibD qy dfnvih sMGfro.
Èbd ‘KVgkyq` aqy ‘aisDuj` df arQ ieko hI hY qy Auh arQ
hY - ‘ijs dy JMzy ivwc qlvfr df icMnH hY aQvf mhFkfl` (vyKo mhfn koÈ, pMnf
29).
icq mo kIaf kfl kf DXfnf..
drÈn dIaf afin Bgvfnf.. (pMnf 52)
qum ho skl lok isrqfjf.. [[[[[[[
afid, akfl, ajOin ibnf BY..
inribkfr inrlMb jgq mY.. aMk 91
inribkfr, inrjur aibnfÈI..
inrMkfr, nvinwqX sXuMBv.. aMk 92
ieQy ieh dwsxf vI Auicq Bfsdf hY ik ÈRomxI gurduafrf pRbMDk
kmytI ny Dfrimk slfhkfr kmytI dI afigaf anusfr ijQy ‘hmrI kro hfQ dY rwCf`
vflI cOpeI dy nfl dIaF Auqy dwsIaF quwkF pVHnIaF rok idwqIaF hn, AuQy ‘mY n
gnyÈh pRQm mnfAU` vflI sfrI cOpeI dy pfT qoN hI vrijaf hoieaf hY ikAuNik ieh
cOpeI vI AuqlI cOpeI vFgU kflkf aqy mhFkfl dy AupfÈk kvI dI hI rcnf hY ijs ivwc
kfrj sPlqf ihq kvI ny afpxy ieÈt dyvI BgvqI aqy mhFkfl agy bynqI kIqI hY - vyKo
ikRÈnfvqfry aMk 420 qoN 440vyN aMk qoN ipClI puÈipkF ivwc vI ieiq sRI dyvI
Ausqq smfpq iliKaf hY.
AupRokq 421 aMk qoN 432 aMk qk 12 bMdF ivwc dyvI BgvqI nUM
ssqRxI, asqRxI, jXf, ipMgulf, qoqlf, isvf afidk anykF nfvF nfl sMboDn AupRMq
433vyN aMk ivwc hyT ilKI bynqI kIqI hY, XQf –
dohrf
dfs jfn kir dfs pr kIjY ikRpf apfr..
afp hfQ dY rfK moih mn kRm bcn ibcfr..
Aukq dohry ipCoN 434vyN bMd qoN 440vyN qk 7 bMdF ivwc mhFkfl
pRqI afpxI aMinn ÈrDf drsfeI hY ijvyN ik –
‘hy mhF kfl mYN n gnyÈh pRQm mnfAU`1
Bfv - afid gnyÈ nUM nhIN mnfAuNdf qy nf hI kdy ikÈn ibÈn
nUM iDafAuNdf hF, (hy mhFkfl) myrI ilv afp dy ienHF crnF nfl lwgI hoeI hY. hy
mhF loh, hy Bgvq, mYN afp df dfs hF, ies leI pRQmy afp df hI iDafn Dr ky ikRÈn
cirqR rcdf hF ?
Èok ik sfkq mqIey kvIaF dIaF ikRqIaF ivcoN Auqy drsfeIaF kuJ
BfvnfvF nfl imldIaF-juldIaF df afsrf lY ky sfzy kuJ Dfrimk afgUaF ny jfxy jF
ibnf jfxy ienHF nUM dÈmyÈ rcnfvF df rUp dy idwqf. kyvl ieqnf hI nhIN, sgoN
Aukq kvIaF vloN afpxy ieÈt mhF kfl dyvqy pRQfie vrqy eIsf, inrMkfr, Bgvq afidk
ÈbdF df Bfv akfl purK imwQ ky rihrfs sfihb afidk inqnym dIaF bfxIaF ivwc rlgwzf
kr idwqf.
Èukr hY ik Dfrmk slfhkfr kmytI ny afpxI iËMmyvfrI ihq Koj-
Bfl aqy CfnbIn krky ‘mY n gnyÈh pRQm` aqy ‘ikRpf krI hm pr jg mfqf` afidk
kwcIaF-ipwlIaF kvI rcnfvF nUM inqnym smyN pVHn qoN mnfhI kIqI hY.
ikhf cMgf hovy ik Aukq ÈlfGfXog kIqy Audm dy nfl ‘hmrI kro
hfQ dY rwCf` afidk hor vI anykF kvI klpnfvF dy inrxY leI vDyry hMBlf mfiraf jfvy
qF ik sony Auqy suhfgy dI vMnI cVH jfx vFgUM hor vDyry ingr Aupkfr ho jfvy.
‘kibXobfc` vflI cOpeI nUM dÈmyÈ rcnf drsfAux ihq awj-kl
ikhf jFdf hY ik dsm pfqÈfh ny anMdpur sfihb lfgy ijQy ieh cOpeI AucfrI sI, AuQy
hux ieiqhfsk gurduafrf vI bx igaf hY.
not - kI jfxIey iksy idn ajfx ÈrDflUaF vloN ies asQfn dIaF
dIvfrF Auqy ieh sfrI cOpeI vI ilK idwqI jfvy.
inrxf
ijnHF guriswK ÈrDflUaF ny gurU klgIDr jI dy joqI joiq smfvx
qoN vI lgpg pOxy iqMn sO sfl ipCoN Auicq cOpeI vflf mnoklpq asQfn lwiBaf aqy
ieiqhfsk rUp dy ky syvf arMBI hY, AunHF dI pRbl ÈrDf qoN pRBfivq ho ky koeI
ÈrDfvfn jigafsU bhuqIaF puwC-puwCfvF Cwz ky kyvl ieqnI puwC hI kry ik ies asQfn
Auqy gurU jI ny ikhVI cOpeI AucfrI sI ikAuNik ‘hmrI kro hfQ dY rwCf` vflI
cOpeI qF Auqy dwsy anusfr qRIXf cirqRF ivcoN hY aqy ‘mYN n gnyÈh pRQm` vflI
ikRÈnf avqfr vflI cOpeI Auqy dws afey hF, iPr suqMqr cOpeI ‘pRxvo afid
eykMkfrf` sRI muKvfk vflI pfqÈfhI suqMqr hY. ienHF iqMnF ivcoN ikhVI cOpeI
AucfrI sI, qF Aukq rDflUaF vIrF kol cup sfDn qoN ibnF hor kI cfrf hovygf.
muwkdI gwl ieh ik ies mno-klpq asQfn Auqy sr-pr hI cOpeI rcI
drsfAux df hT krnf hovy qF iPr akfl Ausqq ivclI Auqy drsfeI sRI muKvfk pfqÈfhI
ds ‘pRxvo afid eykMkfrf` vflI cOpeI drsfeI jfvy, jo kuJ nf kuJ myl qF iml
jfvy.
afE, hux ies kibXobfc bynqI cOpeI dI apykÈf ivwc akfl Ausqq
dy arMB ivwc afeI ‘qv pRsfid cOpeI` ijs nUM smuwcf pMQ dÈmyÈ rcnf mMndf hY,
vwl nËr mfrIey :
à siqgur pRsfid pfqÈfhI 10
qÍpRsfid.. cOpeI..
pRxvo afid eykMkfrf.. jl Ql mhIal kIE psfrf..
afid purK aibgq aibnfsI.. lok cqurds joiq pRkfÈI..
arQ - pfqÈfhI 10 dsvyN gurU jI dI Aucfrn kIqI hoeI bfxI,
qPpRsid = qyrI ikRpf nfl (ieh cOpeI rcdf Aucfrx krdf hF).
iek
EaMkfr (jo srb ivafpk aqy sB df afid jF) muwZ hY, AusnUM mYN nmskfr krdf hF.
(Aus EaMkfr nUM nmskfr krdf hF ijsny) pfxI ivwc,DrqI aqy DrqI qoN afkfÈ qk
(afpxf) psfrf kIqf hoieaf hY. Auh afid purK hY (ijs qoN pihlF koeI nhIN sI) jo
aibgq (aivakq) ÈrIr rihq hY aqy kdy nÈt nhIN huMdf. cOdh lokF ivwc Aus ny
afpxI joq df pRkfÈ kIqf hY. 1.
hsq kIt ky bIc smfnf.. rfv rMk ijh iek sr jfnf..
advY alK purK aibgfmI.. sB Git Git ky aMqrjfmI.. 2..
(Auh) hfQI qoN lY ky kIVI qk (ijqny vI jIv hn Bfv) sfry jIvF
ivwc smfieaf hoieaf hY, (ijhVf) rfjy (qoN lY ky) kMgfl qk (Bfv sB mnuwKF nUM)
iek sfmfn jfxdf hY (Bfv, Auh smidRÈtI rKdf hY). dvYq qoN ibnf (kyvl iek jF Ã
hY) lKqf qoN pry srb ivafpk (purK) hY. Gt-Gt dI jfxnhfr hY (aqy ies krky XQfrQ
igafnI hY. 2.
alK rUp aCY anByKf.. rfg rMg ijh rUp ny ryKf..
brn ichn ijh jfq n pfqf.. sqR imqR ijNh qfq n mfqf.. 3..
Ausdf rUp jfixaf nhIN jf skdf. Auh nfm qoN rihq aqy ByK
(bnfvt, iÈMgfr afidk) qoN ibnF hY. vrnF ichnF (Bfv jfq-pfq, iPrikaF aqy AunHF
dy iqlk Cfpf vgYrf) qoN inafrf (vKrf,inrlyp) hY. Auh sB df muwZ hY, dvYq qoN
rihq hY, Bfv Auh sdf iek rs kfiem rihx vflf hY. 3.
brn ichn ijh jfq n pfqf.. sqR imqR ijNh qfq n mfqf..
sB qy dUr sBn qy nyrf.. jl Ql mhIail jfih bsyrf.. 4..
ijsdf koeI vrx (jfqI Byd aqy) ichn (Aus Byd nUM drsfAux vfly
inÈfn) jF jfq-pfq nhIN hYL ijsdf nf koeI duÈmx hY nf imwqr, nf ipqf hY nf
mfqf. jo sB qoN dUr vI hY aqy ijsdf vfs-asQfn jl, Ql aqy DrqI qoN afkfÈ ivcly
Klfa ivwc vI hY (Bfv, jo sB QfeIN hfËr-nfËr hY). 4.
anhd rUp anfhd bfnI.. crn srn ijh bsq BvfnI..
bRhmf ibsn aMq nhI pfieE.. nyq nyq muK cfr bqfieE.. 5..
(Auh) hd bnHy qoN rihq srUp vflf hY aqy AusdI bfxI anfhd
(kMT, mUMh, dMd, jIB, hoTF aqy suafsF qoN ibnf pRgt hox vflI) hY, BvfnI (dyvI jF
mfieaf) ijsdy afsry (jF aDIngI ivwc) rihMdI hY, bRhmf aqy ivÈnUM vI Ausdf aMq
nhIN pf sky aqy cfr mUMhF nfl (AunHF ny) ijsnUM nyiq-nyiq (nf+ieqIL ieh vI nhIN,
ieh vI nhIN, Bfv byaMq, byaMq) dwisaf hY. 5.
koit ieMdR AuipMdR bnfey.. bRhmf rudR Aupfie Kpfie..
lok cwqRds Kyl rcfieE.. bhur afp hI bIc imlfieE.. 6..
(Ausny) kRoVF (Bfv axigxq hI) (dyviqaF dy rfjy mMny jfx vfly)
ieMdr aqy Aup-ieMdr bxfey, (axigxq hI) bRhmy (jo ihMdU imiQhfs anusfr isRÈtI
nUM sfjx vflf dyvqf mMinaf igaf hY aqy) iÈvjI afidk pYdf krky nÈt kr idwqy.
Ausny afp hI cOdh lokF dI iek Kyz (qmfÈf) bxfeI aqy iPr sfrI Kyz nUM afpxy ivwc
hI imlf ilaf. 6.
dfnv dyv PinMd apfrf.. gMDRb jC rcy ÈuB cfrf..
BUq BivK Bvfn khfnI.. Gt Gt ky pt pt kI jfnI.. 7..
(Ausny) byaMq dYNqF, dyvqy (PinMd, PinMdR, swpF df rfjf, Bfv)
ÈyÈnfg aqy (dyviqaF dy gveIey) gMDrb (dyviqaF dy nfcy, nwcx vfly) jC aqy
AuqpwqI dIaF cfr KfxIaF dI rcnf kIqI. Auh bIqy hoey smyN, afAux vfly aqy vrqmfn
(bIq rhy) smyN dI aqy hryk dy idl dI qy hryk prdy dI Bfv hr-iek gupq-pRgt gwl
nUM jfxnhfr hY. 7.
qfq mfq ijMh jfq n pfqf.. eyk rMg kfhU nhIN rfqf..
srb joiq ky bIc smfnf.. sBhUM srb Tor pihcfnf.. 8..
(Ausdf) nf qF ipqf hY, nf mfqf hY aqy nf hI koeI jfq-pfq hY.
jo iksy ivwc msq nhIN aqy sdf iek rs (afpxy anMd ivwc) rihMdf hY. jo sfrIaF
joqIaF ivwc smfieaf hoieaf hY (Bfv, sfrIaF joqIaF ivwc Ausy dI joiq df pRkfÈ
hY) aqy sB ivwc hox krky hr QF isMJfixaf jFdf hY. 8.
kfl rihq ankfl srUpf.. alK purK aibgq avDUqf..
jfq pfq ijMh ichn n brnf.. aibgq dyv aCY anBrmf.. 9..
(Auh) kfl (Bfv smyN dy asr qoN) rihq hY (Auh bfl, juafnI aqy
buZypy afidk dy asr qoN pry hY aqy mOq qoN rihq hY) aqy Ausdf srUp vI kfl (mOq
aqy smyN dy pRBfv qoN) rihq hY. (Bfv Auh jo abcl hY, iek rs hY aqy jo) lKqF qoN
pry aibgq (ÈrIr rihq purK) hY aqy (sfry ivafpk hox krky vI sIimq nhIN aqy sB
qoN) inrlyp rihMdf hY, ijsdI koeI jfqpfq nhIN. Bfv, jo iksy ivÈyÈ kul jF
Kfndfn ivwc pYdf nhIN huMdf aqy ijsdf nF hI koeI vrn ichn hY aqy jo aibgq pRkfÈ
rUp, nfs qoN rihq aqy BrmF qoN rihq hY. 9.
sB ko kfl sBn ko krqf.. rog sog doKn ko hrqf..
eyk icq ijh iek iCn iDafieAu.. kfl Pfs ky bIc n afieE..10..
(Auh akfl purK) sfiraF df kfl hY (Bfv Auh sB nUM mfrn vflf
hY) aqy sB nUM pYdf krn vflf (vI AuhI) hY. Auh rogF (bImfrIaF), sogF (gmF) aqy
doÈF nUM dUr krn vflf hY (ijhy vfihgurU nUM) ijs ny vI iek icwq ho ky iek iCn
mfqR leI vI iDafieaf Bfv iDafn ivwc ilaFdf jF Xfd kIqf hY, Auh (jIv) iPr kfl dI
PfhI Bfv afvfgvn dy cwkr ivwc nhIN afieaf. 10.
ies qrHF AupRokq akfl Ausqq vflI qiv pRsfid cOpeI ivwc afid
qoN aMq qk kyvl iek akfl purK dI (aMnX purK rUp ivwc) byaMqqf drsfeI aqy mihmf
gfeI hY.
AupRokq ‘pRxvo afid eykMkfrf` qoN lY ky ‘kfl Pfs ky bIc n
afieAu` vflI cOpeI afid sRI gurU gRMQ sfihb ivclI bfxI dI ksvwtI `qy pUrI AuqrdI
hY, ies leI ieh cOpeI sRI muKvfk gurbfxI hY, aqy ies dy Ault ‘hmrI kro hfQ dY
rwCf` vflI cOpeI kibXobfc Bfv kvI dI rcnf hY ijs ivwc kvI ny Auqy dwsy anusfr
afpxy ieÈt mhFkfl awgy bynqI krn AupRMq jg-mfqf aqy mhFkfl df iekwTf DMnvfd
kIqf hY ijvyN ik ‘ikRpf krI hm pr jg mfqf` [[[[ aqy ‘sRI aisDuj jb Bey
dieaflf` afidk qoN pRqwK hY.
kibXobfc bynqI cOpeI bfbq idwqI geI AupRokq vIcfr dI puÈtI
sR[ sMqoK isMG jI cMzIgVH vloN ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI aMimRqsr aqy zf[
rqn isMG jwgI nfl hoey icwTI pwqrF qoN vI spÈt huMdI hY.
Aukq icwTI-pwqrF df vyrvf sR[ mfn isMG jI, Bgq isMG mfrkIt,
nvIN idwlI ny afpxI hÌqfvfrI aKbfr ‘mfnsrovr` ijld 19 nMbr 23-24- 28, jUn qoN
julfeI 1974 dy prcy ivwc sÌf 5 dy cOQy kflm dy aMqly pYry qoN ÈurU krky sÌf 6
dy cOQy kflm qk idwqf hY, ijs dI nkl hyTF idwqI jFdI hY :
kuJ ivcfrF, kuJ hlUxy
sR[ sMqoK isMG, cMzIgVH
‘dsm gRMQ qy pKXfn cirqR’
ipCly sfl ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI, aMimRqsr nfl dsm
gRMQ ivcoN pfKXfn cirqRF sbMDI myrf icwTI-pwqr hoieaf sI. mIq skwqr, Drm pRcfr
kmytI vfsqy ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI, icwTI nMbr 36672 imqI 3-8-73 rfhIN
ieh juafb afieaf sI [[[[.
afp jI dI piqRkf imqI 6-7-73 dy sbMD ivwc isMG sfihbfn sRI
drbfr sfihb aqy jQydfr sRI akfl qKq sfihb, sRI aMimRqsr jI dI rfey hyT ilKy
anusfr afp jI nUM ByjI jFdI hY.
cirqRo pfKXfn jo dsm gRMQ ivwc aMikq hn, ieh dÈmyÈ bfxI
nhIN, ieh purfqn ihMdU imiQafsk sfKIaF df Auqfrf hY.
ies icwTI dy afAux mgroN kmytI pfsoN bynqI cOpeI, ‘hmrI kro
hfQ dY rwCf`, jo dsm gRMQ dy pfKXfn cirqRF df hI Bfg hY, sbMDI iliKaf igaf.
kmytI vloN icwTI nM[ 37540/6-2 imqI 13-10-73 rfhIN jvfb ieh sI :
afp jI dy ikRpf pwqR 10-9-73 dy sbMD ivwc rIsrc skflr sfihb
ÈRomxI kmytI dI rfey hyT ilKy anusfr hY :
kibXobfc bynqI cOpeI ‘hmrI kro hfQ dY rwCf` dy sbMD ivwc
zf[ rqn isMG jwgI, pMjfbI XUinvristI pitaflf ny vDyry Koj kIqI hY. ies leI afp
ny jwgI horF nfl qbfdlf iÉafl kr lYxf.
AuqlIaF dovyN icwTIaF zf[ rqn isMG jwgI nUM Byj ky AunHF dy
vIcfrF leI bynqI kIqI geI. AunHF df jvfb ievyN sI :
bynqI hY ik afp jI dI icwTI aqy ÈRo[gu[pR[kmytI dIaF icwTIaF
pVH leIaF hn. bynqI ieh hY ik purfqn hwQ ilKqF qy ieiqhfsk gRMQF ivwc ieh cOpeI
aMimRq bfxI dy rUp ivwc ikqy ilKI nhIN imldI. arvfcIn ikRqIaF ivwc BfvyN aijhy
sMkyq iml jFdy hn. pRkrx anusfr iqRXf cirqR dy aMq ivwc drj hY aqy aMqlI
puÈipkf qoN ieh Ausy df aMg iswD huMdI hY,ies qoN bfad pRsMg ivwc afey sMkyq vI
pUrI qrHF cirqRF nfl hI sbMiDq hn. ies leI Auh Ausy kvI dI rcnf hY ijs ny cirqR
ilKy hn. jy cirqR gurU jI dy ilKy iswD nhIN huMdy qF iesdI pRmfixkqf `qy vI
pRÈn icMnH lwg jFdf hY aqy Auh qd qk AupsiQq rhygf jd qk koeI Tos pRmfx nhIN
idwqf jFdf ik iqRXf cirqR gurU cirqR hn.
ÈRo[gu[pR[kmytI aqy zf[ rqn isMG jwgI sfihb nfl hoey AupRokq
icwTI-pwqrF dy afDfr `qy vI ieho spÈt hoieaf ik ‘hmrI kro hfQ dY rwCf`vflI
cOpeI dÈmyÈ ikRq nhIN, blik Aus dyvI AupFÈk kvI dI rcnf hY ijsny 405vyN Bfv
aMqly cirqR mhFkfl vfly ivcilaF 376 bMdF ivwc nftkI ZMg nfl afpxy ieÈt mhFkfl
df qyj-pRqfp (sbuwD nfmy mMqRI dy mUMhoN) drsfAux AupRMq 25 bMdF vflI cOpeI ivwc
Ausy mhFkfl awgy bynqI krn ipCoN 2 bMdF ivwc jg-mfqf (durgf) aqy aisDuwj
(mhFkfl) df DMnvfd krn aqy cOpeI df mhfqm drsf ky aMqlI puÈipkf aMdr sMmiq
afidk dwsx ipCoN 405vyN aMk totlI 7555 aMkF Auqy smfpq kIqI hY.
kuJ swjx cirqR qF kvI ikRq mMndy hn pr aMqlI kibAuvfc cOpeI
dÈmyÈ jI vloN AucrI dwsx dI mhfn Buwl krdy hn. AunHF vIrF nUM ies cirqr dy
arMB (ijsdf isrlyK sbuwD vfc hY) qoN lY ky 405 Bfv aMq qk idwqy kRmvfr (lVI
proqvyN) aMkF vwl Aucycf iDafn dyxf cfhIdf hY ijnHF ivwc Aukq cOpeI dy 405vyN
cirqR nfloN azry hox df rMck mfqR vI sMkyq nhIN imldf.
ieh vwKrI gwl hY ik ies cOpeI ivclIaF kuJ-kuJ quwkF gurU
klgIDr dI ivcfrDfrf nfl imldIaF-juldIaF hn, pr ienHF df ieh Bfv nhIN ik Aukq
cOpeI (jo pRqwK hI kvI ikRq hY) vI dÈmyÈ rcnf hY ikAuNik ieho ijhIaF rcnfvF qF
keI anmqIaF dIaF vI afpo ivwc hor keI QfeIN myl KF jFdIaF hn.
hux kibXobfc cOpeI dy ÈrDflU vI afp hI dwsx ik `pRxvo afid
eykMkfrf` vflI cOpeI (jo pRqwK hI sRI muKvfk pfqÈfhI ds hY) dI, QfvyN Auqy dwsy
anusfr iek durgf AupfÈk kvI vloN afpxy ieÈt (mhFkfl) awgy bynqI rUp ivwc rcI
geI kwcI bfxI df pfT krnf buwDmqf hY jF inrol [[[[[
cOpeI qF ikqy rhI, kuJ ÈrDflU jo ies 405vyN mhFkfl vfly
(cOpeI smyq) sfry cirqR nUM hI dÈmyÈ rcnf mMnx df ibRQf hT krdy hn, AunHF dI
syvf ivwc bynqI hY ik ies mnOq nfl qF ies cirqR ivwc iliKaf kory df korf sfrf
JUT hI swc srUp gurU klgIDr pfqÈfh vloN mMnxF pvygf, ijs df aiq sMkocvF vyrvf
hyT ilKy anusfr hY, XQf -
pihlF pihl ieh mMnxF pvygf ik rfjy sq sMD aqy dIrGdfV dYNq dy
XuwD smyN lVn vflI dovF pfisaF dI ÌOj qIh hËfr aCUhnI hYsI hflFik mhf-Bfrq
purfx ivwc ilKy anusfr duafpr Xuwg dy mhF BXMkr XuwD ivwc kOrvF aqy pFzvF dohF
iDrF dI aTfrF aCUhn sYnf hY sI.
Xfd rhy ik iek aCUhnI ivwc ds hËfr rQ, vIh hËfr hfQI, cflI
hËfr GoVy aqy awsI hËfr pYdl huMdy hn ijs nUM cqurMgnI sYnf kihMdy hn pr
iksy-iksy pusqk ivwc ies qoN vI vDyry ilKI hY.
dUjf, sÌyd JUT ieh mMnxf pvygf ik qIh hËfr aCUhnI sYnf nÈt
hox AupRMq Aus rx-BUmI ivcoN iek dUlhf dyvI ny jnm lY ky mhFkfl nfl ivafh krfAux
ihq mhf-mfeI (pfrbqI) qoN jMqrF-mMqrF rfhIN asIsF leIaF.
qIjf, ihmfly ijwzf ieh JUT vI mMnxf pvygf ik ‘sPfs bIrj`
dYNq aqy mhfkfl dI lVfeI smyN GoiVaF dy suwmF nfl DrqI dy 6 puV puwty gey jo
afkfÈ nfl iml ky 7 afkfÈF dy 13 afkfÈ ho gey aqy 7 pfqflF ivcoN kyvl 1 pfqfl
hI rih igaf.
cOQf, ieh gwp vI swq-swq krky mMnxI pvygI ik dYNqF dIaF ÌOjF
hfQI, GoVy afidk qoN Cuwt mwJF, gfvF, kuwiqaF, ibwilaF, igrJF, srpF aqy ibwCU
afidkF Auqy cVH ky afeIaF.
pMjvF, ieh gpoVf vI aBul gurU dÈmyÈ jI vloN inÈcy krnf
pvygf ik sqXug ivwc ho rhI lVfeI smyN suvfs bIrj dYNq dI mUMhoN inklI hvfV nfl
(klXug ivcly) mugl aqy pTfx afidk jMm pey.
sfry aMÈ ieh ik AupRokq aiq kQnI aqy asMBv qQf kfl-BMg afidk
hfso-hIxy doÈF nfl Bry cirqRF nUM dÈmyÈ rcnf drsfAuxf dsm ipqf jI dI inrfdrI
blik smuwcy iswK pMQ dy isdk, Brosy aqy soc-smJ nUM iswDI vMgfr hY, ijs df
qfqprj ieh ik ies hfso-hIxy cirqR nUM dÈmyÈ rcnf Auh ajfx ÈrDflU hI mMnxgy jo
soc-ivcfr qoN hwQ Do bYTy hox.
iek purfxk kQf anusfr iÈv jI ny gnyÈ jI nUM ieh vr idwqf sI
ik dyv pUjf smyN aqy hr kfrj dI iswDI ihq pRQm (pihlF) qYNnUM mnfieaf jfeygf.