pihlI pMgqI (quwk) hY jo ardfsf soDx smyN arMBqf
ivwc pVHI jFdI hY, pr ies ivcly ‘BgAuqI` Èbd dy arQ afpo-afpxI mnOq anusfr
hyT ilKy iqMn rUpF ivwc drsfey jFdy hn –
1[ akfl purK, 2[ sRI sfihb (qlvfr), 3[ BgvqI (durgf).
1[ afm ardfsIey ardfs smyN BgAuqI df arQ afpxy vloN akfl purK
smJdy hoey ‘‘pRQm BgAuqI ismr kY [[[[`` Aucfrn krdy hn, Bfv, mUMhoN qF ‘BgAuqI`
Aucfrdy hn pr aMdroN-aMdrIN iesdf arQ akfl purK anuBv krdy hn.
2[ kuJ vIr ‘BgAuqI` df arQ sRI sfihb (qlvfr) inÈcy krky
ardfs krn vyly dohF hwQF ivwc nMgI ikRpfn PV ky ‘‘pRQm BgAuqI [[[[[``
Aucfrdy hoey Aucycy qOr `qy ‘sRI sfihb jI shfie` vI kihMdy hn.
3[ keI inrpwK ivdvfn ‘BgAuqI` df iswDf pwDrf arQ BgvqI
dyvI, Bfv durgf jfx ky ‘‘pRQm BgAuqI ismr kY[[[[`` dI QfeyN ‘‘pRQm sqnfm
ismr kY[[[[`` jF ‘‘afid sRI inrMkfr aibnfsI ismr kY gurU nfnk leI iDafie``
Aucfrdy hn, ijvyN ik sRI gurU isMG sBf BsOV aqy inrMkfrI drbfr (rfvlipMzI vfly)
afid keI QfeIN lgfqfr keI sflF qoN pRclq hY.
kuJ igxqI AunHF zrfkl ivdvfnF dI vI hY jo BgAuqI df arQ akfl
purK supny ivwc vI nhIN mMndy, sgoN ‘BgAuqI dI vfr` dy cldy pRkrxk afDfr Auqy
inrol ‘durgf` lKfiek smJdy hn pr ajfx ÈrDflUaF dI bhu-igxqI vloN rOlf pfAux
qoN zridaF AuGV ky afpxI afqmk afvfË pRgt krxoN iJJkdy hn, ijnHF ivc ies hQlI
pusqk df ilKfrI vI kuJ smF muhrlI kqfry irhf hY.
hux vyKxf ieh hY ik BgAuqI sbMDI Aupr dwsy iqMn arQF ivcoN
XQfrQ arQ ikhVf ho skdf hY.
1[ ‘BgAuqI` df arQ akfl purK qF AuWkf hI nhIN ho skdf, kfrx
ieh ik ies arQ dI pRoVHqf ihq afid sRI gurU gRMQ sfihb, blik ‘dsm gRMQ` ivcoN
vI koeI Tos pRmfx nhIN imldf. qy nf hI iksy pRmfxIk grMQ aQvf Èbd koÈ afidk
ivcoN BgAuqI df arQ akfl purK iliKaf imldf hY. iPr iesy vfr dy isrlyK ivwc ‘sRI
BgAuqI jI shfie` aqy vfr sRI BgAuqI jI kI qQf pRQm BgAuqI ismr kY, iqMn vfrI ‘BgAuqI`
Èbd dI vrqoN suqy hI ieh inÈcf krfAuNdI hY ik cldy pRkrx anusfr ieQy BgAuqI df
arQ durgf qoN ibnF akfl purK afidk hor koeI nhIN ho skdf. aqy ‘BgAuqI` Èbd dI
iqMny vfrI iekwTI vrqoN df kfrx hyT ilKy anusfr hY –
A) ‘‘sRI BgAuqI jI shfie`` - ies isrlyK ivwc sfkq kvI ny
afpxy ieÈt BgAuqI (durgf) qoN shfieqf mMgI hY ikAuNik hr gRMQkfr afpxI rcnf dI
sPlqf leI pihlF-pihl afpxy ieÈt koloN shfieqf mMgdf hY. ivÈyÈ krky sfkq mqIey
BfvyN BgOqI df anykF dyvIaF dy rUp ivwc afvfhn krdy hn. pRMqU hr kfrj dI sPlqf
ihq ‘‘sRI BgvqI ey nmh`` jF ‘‘sRI BgOqI jI shfie`` afidk Èbd vrqny
ienHF df mUl inXm hY. iesy leI BgAuqI vfr dy arMB ivwc sfkq kvI ny ipRQm BgAuqI
ismr kY [[[[ ÈbdF rfhIN BgvqI dyvI nUM ismiraf (arfiDaf) hY.
a) ‘‘vfr sRI BgAuqI jI kI`` - qoN Bfv sRI BgvqI (durgf)
df js hY.
e) qlvfr - koeI Èwk lhIN ik ‘BgAuqI` Èbd qlvfr df lKfiek
vI hY, ijvyN ik iesy ‘BgAuqI dI vfr` ivclI 53vIN pAuVI dIaF hyT ilKIaF qukF
qoN spÈt hY -
leI BgAuqI durgÈfh vrjfgx BfrI..
lfeI rfjy suMB nUM rq pIaY ipafrI..
pRMqU avDfibRqI (asQfn-Byd) Bfv, cldy pRkrx dy afDfr Auqy
‘‘pRQm BgAuqI ismr kY[[[[`` ivwc afey ‘BgAuqI` Èbd df arQ qlvfr krnf kyvl
asMgq hI nhIN, blik inrol ajfxpnf hY ikAuNik ies qrHF qF suKmnI sfihb ivwc ilKy
-
BgAuqI BgvMq Bgiq kf rMgu.. (afid gRMQ, pMnf 274)
anusfr BgAuqI df arQ ‘Bgq` vI hY.
3[ durgf - qF qy ‘pRQm BgAuqI ismr kY [[[` ivcly ‘BgAuqI`
Èbd df XQfrQ arQ cldy pRkrx anusfr inrsMdyh BgvqI Bfv durgf dyvI hI hY.
kuJ ivdvfnF ny ‘BgAuqI` df arQ ‘akfl purK` vI kIqf hY
pRMqU ies BulyKy df mUl kfrx ‘BgAuqI dI vfr` dy isrlyK nfl iliKaf ‘pfqÈfhI
10` hY (jo ies vfr dy krqf, BgAuqI AupfÈk kvI ny ieh vfr dÈmyÈ ikRq drsfAux
ihq kuitl nIqI qoN kMm lYNidaF ilK idwqf hY) ijs nUM vyK ky AupRokq ivdvfnF ny
‘BgAuqI dI vfr` nUM dÈmyÈ jI dI rcnf inÈcy kr lYx df BulyKf KfDf hY, pr nfl
hI AunHF ny ieh vI anuBv kIqf ik dsm ipqf BgAuqI nUM ismrx vfly kdficq nhIN ho
skdy ijs kfrx AupRokq ivdvfnF ny mjbUrn vl-Pyr pf ky BgAuqI df arQ akfl purK
drsfieaf hY.
ikhf cMgf huMdf jy ies ‘BgAuqI dI vfr` aqy `cMzI cirqR` df
krqf ieko hI, dyvI AupfÈk kvI smJ ilaf jFdf qF ik ieqnf BulyKf nf pYNdf jo ik
iesy ‘BgAuqI dI vfr` qoN pihlF rcnf `cMzI cirqR` dy aiDafvF dI hr aMiqkf ivwc
‘aÌËU` Èbd jo ies gwl df lKfiek hY ik ajy pRkrx cl irhf hY, pRqwK hI inÈcy
krfAuNdf hY ik ‘BgAuqI dI vfr` aqy `cMzI cirqR` df krqf ieko hI hY. ienHF dohF
rcnfvF ivwc kyvl BfÈf df aMqrf hY, `cMzI cirqR` ibRj BfÈf ivwc hY aqy ‘BgAuqI
dI vfr` pMjfbI ivwc. hor nhIN qF iesy BgAuqI dI vfr dI 55vIN Bfv aMqlI pAuVI
dIaF hyT ilKIaF quwkF nUM hI ivcfr ilaf jFdf ik :
‘durgf pfT’ bxfieaf sBy pAuVIaF..
Pyr n jUnI afieaf ijn iehu gfieaf..
qF qy ies vfr dIaF 55 dIaF 55 pAuVIaF Ausy kvI dIaF rcIaF
hoeIaF hn ijsny ik pihlI pAuVI ivwc nON gurU sfihbfn dy iDafAux, ismrx df ckmf
dy ky dÈmyÈ jI vloN sB qoN pihly BgAuqI nUM aMnX purK rUp ivwc ismrnf drsfieaf
hY.
kI koeI sUJ-bUJ vflf isdkvfn guriswK ieh mMnx nUM iqafr hY ik
durgf pfT bxfAux (rcx) vflf kvI gurU goibMd isMG hY?
qF qy AupRokq dovyN quwkF spÈt qOr `qy iek dyvI AupfÈk kvI
vloN hn jo Kuly-zuwlHy ÈbdF ivwc kih irhf hY ik ijhVf purK durgf pfT arQfq vfr
sRI BgAuqI jI dIaF 55 pAuVIaF dy pfT df gfien krygf, Auh jnm mrn dy gyV ivwc
nhIN afvygf. ienHF quwkF dy arQ vwl iDafn n dyx aqy BgAuqI vfr df krqf dÈmyÈ
jI nUM mMnx krky hI sfzy keI ajfx vIr aMimRq vyly AuWCl-AuWCl aqy JUm-JUm ky ies
df pfT krdy aqy gfAuNdy hn ik ‘iPr n jUnI afieaf ijn ieh gfieaf`.
kI durgf pfT (BgAuqI dI vfr) nUM gfAux df AupRokq AupdyÈ iek
akfl purK dy lV lwgf dÈmyÈ ipqf iswKF nUM dy skdf hY ? nhIN, hrigË nhIN. swc
puCo qF ies dyvI arfiDk kvI ny Èihd ivwc Ëihr Gol ky iplfAux dI jugqI vrqI hY
jo ies vfr dI mMglfcrx rUpI pihlI (ardfs vflI) pAuVI ivwc nOvF pfqÈfhIaF df
pRBfv pf ky ivcoN-ivwc sfnUM BgAuqI (durgf) dy lV lfAux df jqn kIqf hY aqy iksI
lUM-lUM ivwc pRvyÈ kr cukf hY.
ieQy iek hor gwl pfTkF vfsqy ivÈyÈ krky not krn vflI ieh vI
hY ik BgAuqI AupfÈk kvI ny ies ardfs vflI pAuVI ivwc ‘ktfh kuMzl inXfie` Bfv,
Aupkrm, AupsMhfrqI ZMg nfl hI sgoN dÈmyÈ jI vloN BgAuqI nUM dsF pfqÈfhIaF dI
shfiek drsfieaf hY. ijvyN ik ies pAuVI dI pihlI quwk ivwc ‘pRQm BgAuqI ismr kY
[[[[` qoN arMB krky ivwc-ivwc nON guru sfihbfn nUM vizafAuNidaF hoieaF iPr aMqlI
quwk ivwc vI spÈt ilK idwqf hY ik ‘sB QfeIN hoie shfie` Bfv BgAuqI asF dsF
gurUaF dI hr QfvyN shfiek hoeI, arQfq dsF hI gurUaF dI hr QfvyN BgvqI (dyvI) ny
shfieqf kIqI.
ieQy ieh dwsxf vI ËrUrI hY ik dsm gRMQ dIaF purfqn aqy pRclq
bIVF ivwc ijQy hor keI pfT-Byd hn, AuQy AupRokq mMglfcrx vflI pAuVI ivwc vI keI
aMqry hn, ijvyN ik purfqn bIVF ivwc ‘rfmdfsY hoeI shfie` iliKaf hY pr pRclq
bIVF ivwc ‘hoeI` nUM ‘hoie` ivwc bdilaf hoieaf hY. purfqn bIVF ivwc ‘arjn
hrgoibMd nUM Pyr ismro sRI hir rfie` pfT hY pr awj-kl dIaF bIVF ivwc ‘Pyr`
Èbd dI vrqoN nhIN hY. purfqn bIVF ivwc ‘qy| bhfdr ismrIaY` hY pr awj-kl ‘ismrIaY`
dI QfvyN ‘ismiraY` Bfv ‘r` awKr dI ibhfrI nUM ishfrI ivwc bdilaf igaf hY.
iqvyN hI purfqn bIVF ivwc ‘sB QfeIN hoeI shfie` pfT hY pr awj-kl dIaF bIVF
ivwc azo-awz ilKfrIaF ny afpo-afpxI sUJ anusfr ‘hoeI shfie` nUM bdl ky ‘hoie
shfie` kIqf hoieaf hY. blik keI purfqn bIVF ivwc ies df isrlyK vI ‘vfr sRI
BgAuqI jI` dI QfvyN ‘vfr durgf jI` hY.
BfvyN ies vfr dI 55vIN (Bfv, aMqlI) pAuVI ivclI ‘durgf pfT
bxfieaf sBy pAuVIaF` vflI quk qoN spÈt hY ik ies sfrI dI sfrI vfr df krqf ieko
hI kvI hY, iPr vI keI ivdvfn ies vfr dI dUjI pAuVI ivclIaF hyT ilKIaF quwkF df
afsrf lY ky pihlIaF do pAuVIaF dÈmyÈ ikRq aqy ipClIaF 53 pAuVIaF kvI rcnf
drsfAux df ibrQf jqn krdy hn, XQf –
KMzf ipRQmY sfj kY ijn sB sYsfr Aupfieaf..
bRhmf ibsn mhys sfij kudrqI df Kyl rcfie bxfieaf.. [[[[[
qY hI durgf sfij kY dYqF df nfsu krfieaf..
qYQoN hI bl rfm lY nfl bfxf dhisru Gfieaf..
qYQoN hI blu ikRÈn lY kMs kysI pkiV igrfieaf.. [[[[[
iknI qyrf aMqu n pfieaf.. [[[[[
Aukq ivdvfn AupRokq quwkF vwl sMkyq krky kihMdy hn ik ‘BgAuqI`
dI arQ akfl purK hY ikAuNik ieQy akfl purK nUM hI dÈmyÈ jI ny mwDm purK rUp
aMdr ‘qY hI` aqy ‘qYQoN` kih ky sMboiDaf hY.
AuWqr ieh ik purfx sfihq qoN ajfx aqy dsm gRMQ df aiDaYn ghu
nfl nf krn krky AupRokq ivdvfn swjxF ny AuWqy drsfeIaF quwkF qoN BulyKf KfDf hY.
kfrx ieh ik ies pAuVI ivwc vI kvI ny afpxy ieÈt BgvqI dyvI nUM hI mMgl rUp ivwc
sMboiDaf hY.
ikAuNik dyvI BgvqI dI pUjf ihMdU Drm df iek ivÈyÈ aMg hY.
purfxF ivwc dyvI BgvqI bVI ÈkqIÈflI mMnI geI hY ijsdf kfrx iksy vI sMkt smyN
dyviqaF nUM AusdI shfieqf nfl hI afey sMkt qoN Cutkfrf pfAuNidaF drsfieaf igaf
hY. skMD, pdm aqy mqwsX afidk purfxF ivwc dyvI BgAuqI dy anykF pRsMg hn. dyvI
Bfgvq, mfrkMzyX aqy kflkf purfx qF ilKy hI BgOqI dI mhqwqf drsfAux leI hn. blik
mfrkMzyX purfx ivwc qF arMB qoN lY ky 29 aMk qk durgf-pfT df Pl ieQoN qk iliKaf
hY ik aijhf koeI pdfrQ nhIN jo durgf sqoqR qoN pRfpq nf hovy.
not - BfvyN iesy leI keI ajfx ÈrDflU cMzI dI vfr (durgf pfT)
nUM suKmnI sfihb qoN vI ivÈysL smJ ky aMimRq vyly ËrUr pVHdy hn. Aukq purfxF
anusfr dyvI BgvqI hI sMsfr dI AuqpwqI, pflxf aqy nfÈ df kfrx hY, AuhI bRhmf,
ivÈnUM aqy iÈv afidkF nUM jnm idMdI hY. BgAuqI hI Drm aqy dyviqaF dI rwiKaf
ihq avqfr DfrdI hY. iesy leI AusnUM BgvqI, BvfnI, iÈvf, durgf, cMzI afidk anykF
nfm lY ky ismiraf jFdf hY.
purfxF dy bhuqy ivsQfr ivwc nf jf ky isrÌ dsm gRMQ ivclIaF
sfkq mqIey, dyvI Bgq kvIaF dIaF rcnfvF nUM hI ghu nfl vyiKaf jfvy qF pRqwK ho
jFdf hY ik ies sfrI vfr df krqf ieko sfkq kvI hY, ijsny ies dUjI pAuVI ivwc vI
mMgl rUp duafrf kyvl BgOqI dyvI nUM hI sMboiDaf hY.
iek hor BulyKf ieh ik ‘KMzf ipRQmY sfj kY [[[[`` ivcly ‘KMzf`
Èbd df arQ afm qOr `qy do-DfrI qlvfr kIqf jFdf hY. pr ieQy ies df arQ qlvfr
nhIN ikAuNik qlvfr qF lohy df iek ÈsqR hY ijs nUM luhfr bxfAuNdf hY. ies leI jy
‘KMzf` df arQ duDfrI qlvfr mMinaf jfvy qF qlvfr qoN pihlF ‘luhfr sfijaf`
mMnxf pvygf. jy lwCxF ibRqI jF alMkfr rUp ivwc bdl ky ‘KMzf` df koeI hor
aMqRIv arQ kIqf jfvy qF iesdy nfl ieko bRhmf, ivÈnUM, [[[durgf, rfm, ikRÈn
afidkF dy vI bdl ky aMqRIv arQ kihxy pYxgy. drasl ies Èbd df Aucfrn ibMdy sihq
‘KMzF` krn nfl arQ afpxy afp hI spÈt ho jFdf hY. vyKo -
ies qrHF cMzI dI vfr dI dUjI pAuVI dI pihlI quk ‘KMzf
ipRQmY sfij kY ijn sB sMsfru Aupfieaf` df Bfv ieh hY ik ‘hy BgvqI ! dyvI sMsfr
rcx smyN sB qoN pihlF ipRQvI dy KMzF aqy sMsfr dy AUDm nUM qUM hI sfijaf. ikhf
jf skdf hY ‘KMzf` Èbd Auqy ibMdf nhIN lgf hoieaf, ies leI ies nUM KMzF dI
QfvyN ibMdy qoN ibnF ‘KMzf` pVHnf aqy iesdf arQ duDfrI qlvfr krnf hI Auicq hY.
AuWqr ieh ik dsm gRMQ ivwc axigxq Èbd ieho ijhy hn ijnHF nfl
ibMidaF dI vrqoN nhIN pr afpxy koloN avwÈ hI ibMdy lf ky pVHxy pYNdy hn, nhIN
qy arQ spÈt nhIN ho skdy blik keI QfeIN arQF dy anrQ vI ho jFdy hn ijnHF df
ivsQfrk vyrvf idwiqaF Ébry ikqny hI siÌaF dI pusqk ilKxI pvy.
qF qy ivsQfr BY kfrx irwJdI dy| ivcoN kyvl iek-awD dfxf vyKx
vFgUM iesy BgAuqI vfr blik iesy hI dUjI pAuVI ivwc nmUny mfqR hyT idwqy pRmfx
vyKo :
1[ ‘qYhI` Èbd Auqy ibMdf nhIN lgf hoieaf pr afpxy koloN
ibMdf lf ky ‘qYNhI` pVHnf pvygf nhIN qy ‘qY` df arQ ‘aqy` jF `qy` hovygf.
2[ ‘dYqf` Èbd Auqy ibMdy dI vrqoN nhIN pr koloN ibMdf lf
ky ‘dYqf` dI QfvyN ‘dYqF` piVHaF hI spÈt arQ inKrygf.
3[ ‘bfxf` Èbd Auqy ibMdf nhIN ijs Auqy koloN ibMdf lf ky
‘bfxf` dI QfvyN ‘bfxF` pVHnf pvygf, nhIN qy ‘bfxf` df arQ ‘qIrF` dI
QfvyN ‘ByK` jF ‘kpVf` bx jfvygf.
4[ ‘kysI` Èbd vI ibMdy qoN bgYr hY pr koloN ibMdf lfieaF
hI ‘kysIN` piVHaf ieh arQ spÈt hovygf ik kMs nUM kysF qoN pkV ky igrfieaf.
kfrx ieh ik sRI md Bfgvq purfx dy dsvyN skMD ivwc ilKy anusfr ikRÈn jI ny kMs
nUM kysF qoN pkV ptkf ky mfiraf sI.
qF qy Auqy drsfey pRmfxF duafrf iswD hoieaf ik AupRokq ‘KMzf`
Èbd Auqy vI koloN ibMdf lf ky ‘KMzF` pVHxf hI ÈuwD pfT hY ijsdf arQ suqy hI
DrqI dy KMz bxygf, nhIN qy duDfrI qlvfr hovygf, jo pRkrx anusfr AuWkf hI asMgq
(aZuwkvF) hovygf.
Auqy drsfey qoN ibnF lwCxF ibRqI jF iksy hor aMqRIv arQ df
afsrf lY ky KMzF df arQ kfl rUpI KMzf kdficq nhIN ho skdf. kyvl dsm gRMQ hI nhIN
sgoN afid gurU gRMQ sfihb ivwc vI ieho ijhy anykF pfT hn ijnHF Auqy avwÈ hI
koloN ibMdf lfieaF arQF dI XQfrQ igafq huMdI hY. ijvyN ik -
afsf kI vfr ivcly slok ivwc GVIaf aqy gopIaf vflI quwk ivwc
GVIaf qQf gopIaf dohF ÈbdF Auqy ibMdy nhIN pr koloN ibMdy lf ky GVIaF aqy
gopIaF pVHnf pYNdf hY.
ijvyN blvMz-swqy dI vfr aMdr ‘puqRI kAulu nf pfilE` vflI
quwk dy ‘puqRI` Èbd Auqy ibMdf nhIN, ijs Auqy koloN ibMdf lf ky ‘puqRIN`
pVHy qoN ibnF ‘puqrF` dI QfvyN Aultf ‘puqRI` (lVkI) arQ ho jfvygf, ieiqafidk
byaMq Èbd pRmfx vjoN idwqy jf skdy hn pr ivsQfr BY kfrx nhIN ilKy.
afE ! hux dsm gRMQ ivcoN hI vyKIey ik ienHF kvIaF anusfr
iksny sMsfr ricaf, iks ny bRhmf, ibÈn, mhys sfjy aqy iks ny dyv-dfnv bxfey, iks
ny rfm aqy ikRÈn nUM bl idwqf. iPr iksny durgf sfj ky dYqF df nfs krfieaf.
vyKo mwC avqfr aMk 29 ijs ivwc isafm kvI afpxy ieÈt mhF kfl
nUM sMKypkI rUp aMdr kfl aqy Aus dI ÈkqI kfilkf (BgvqI) nUM BvfnI rUp ivwc
drsfAuNidaF hoieaF ilKdf hY ik -
ipRQm kfl sB jg ko qfqf..
qF qy BXo qyj ibKXfqf..
soeI BvfnI nfm khfeI..
ijn isgrI ieh isRÈit AupfeI..
qF qy sfkqF ny prmfqmf dI sfrI ÈkqI dyvI BgvqI ivwc hI mMnI
hY. ijvyN ik cirqro pKXfn dy isrlyK ivwc ‘sRI BgOqIey nmh` Bfv BgAuqI nUM
nmskfr krky pihly aiDafey ivwc iesy nUM XogmfXf, jgqmfqf afidk mMnidaF hoieaF
ikhf hY ik qUM hI bRhmf, ibsn aqy rudR (iÈv) nUM pYdf kIqf. dYNq, dyvqy, jwC
afidk qUM hI pYdf kIqy hn. XQf -
qU hI jogmfXf qU hI bfkbfnI..
qU hI afp rUpf qU hI BvfnI..
qU hI ibsn qU bRhmf qU rudR rfjY..
qU hI ibsP mfqf sdf jY ibrfjY.. 2..
qU hI dyv qU dYq qU jwC Aupfey..
qU hI qurk ihMdU jgq mY bnfey.. 3.. [[[[
qumI bwk (mUMh) qy byd cfro Aucfry..
qU hI suMB nY suMB dfnO sMGfry.. (aMk 4) [[[[
qumI rfm hvY ky hTI dYq GfXo..
qUhI ikRÈn hvY kMs kysIN KpfXo.. 6..
qUM hI afid AupfvY qUM hI aMq mfrY.. 7.. afidk
ikRÈnvqfry CMdF ivwc ‘aQ dyvI ju kI Ausqiq kQnM` isrlyK
hyTF iliKaf hY ik -
qU hI asqRxI s®sqRxI afprUpf. [[[[
Aupr idwqy pRmfxF qoN spÈt hoieaf ik dyvI BgOqI (BgvqI jF
BgAuqI) qoN hI rfm aqy ikRÈn ny rfvx qQf kMs nUM mfrx leI bl pRfpq kIqf sI.
blik AupRokq pRmfxF qoN qF pRqwK ho irhf hY ik dyvI Bgq kvIaF dI idRÈtI ivwc qF
BgAuqI ny afp hI rfm aqy ikRÈn jI dy rUp ivwc avqfr Dfiraf sI.
rfm cMdr jI ny rfvx nUM mfrn ihq bl pRfpqI vfsqy jo dyvI
BgvqI dI pUjf kIqI sI, AusdI kQf dyvI Bfgvq, mhF Bfgvq aqy kfilkf afidk purfxF
ivwc ilKI hY. ienHF sfkq mqIey kvIaF ny afpxI rcnf ikRÈnfvqfr ivwc ikRÈn jI
qoN vI inqfpRqI durgf spqÈqI (durgf-pfT jF durgf sqoqR) df pfT krvf ky AunHF
nUM vI dyvI Bgq iswD kIqf hY, XQf -
iPr pfT krY siq sYit slok ko
sXfm inqfpRiq pY n trY. (aMk 230)
qF qy AupRokq quwkF ‘qumI suBM ny suBM dfno sMGfro` afidk
qoN iehI iswD huMdf hY ik BgOqI ny afp hI durgf rUp Dfrn krky dYNqF df nfs kIqf.
vfsqv ivwc dyvI BgqF anusfr dyvI dy keI rUpF (avqfrF) ivcoN Ausdf iek aqI krUr
kRoDI aqy joDf rUp vI hY ijs ivwc Auh mOq, BY, ÉUn-Érfby aqy nfs dI dyvI hY.
afpxy ies pwK nUM pRgt krn ihq BgvqI, kflI, durgf, BvfnI, cMzI afidk rUpF ivwc
avqfr DfrdI hY. qF qy BgOqI dI vfr ivwc BgAuqI dy iesy rUp aMdr drÈn huMdy
blik, dsm gRMQ dy keI purfqn AuqfiraF ivwc ipCy dwsy anusfr, ies vfr df isrlyK
vI ‘vfr sRI durgf jI` iliKaf hoieaf imldf hY.
ies qoN ibnF, dyvI Bfgvq, purfx aqy mhFinrvfx qMqR anusfr
dyvI BgvqI ny afp hI pfrbqI df rUp Dfrn krky iÈv jI nfl ivafh kIqf aqy dyviqaF
dI rwiKaf ihq durg dYNq (jo gur dYNq df puwqr sI) dF bwD krky durgf nfm nfl
pRiswD hoeI.
ies qrHF spÈt hoieaf ik BgAuqI dI vfr dI dUjI pAuVI vI dyvI
BgOqI nUM hI sMboDq krky ilKI geI hY. ies leI AuQy BgAuqI Èbd df arQ ‘dyvI
BgvqI` qoN ibnF akfl purK afidk koeI hor arQ nhIN ho skdf.
BgAuqI (cMzI) dI vfr dI qrHF hI mhFkfl aqy kflI dy AupfÈk,
BgAuqI Bgq kvIaF ny afpxIaF rcnfvF ivwc hor vI anykF QfeIN BgOqI pUjf idRVfAux
ihq zUMGIaF qoN zUMGIaF cflF clIaF hn. nmUny leI vyKo iesy dsm gRMQ ivcoN ‘klkI
avqfr` nF vflI rcnf jo 1428 pMny vflI pRkfÈq bIV dy 571vyN sÌy qoN lY ky 610
sÌy Auqy muwkdI hY, ijs dy kul 588 aMkiVaF df sfr sMkocvyN rUp ivwc hyT ilKy
anusfr hY, XQf –
arMB qoN lY ky 140 aMk qk anyk pRkfr dy mnorMjk CMdF rfhIN
kvI ny kljug ivcly pfp-Aupwdr aqy aiqafcfr, ieQoN qk drsfey hn ik ipqf-puwqrI,
BYx-Brf aqy mF-puwqr vI afpo-afpxf Drm iqafg dyxgy. 141 aMk qoN 156 qk 16 svYXy
smwisaf pUrqI rUp hn ijnHF dI smwisaf ‘Bl Bfg BXf ieh sMBl kY hir jU hirmMdr
afvYNgy` hY. 156vyN bMd qoN awgy ‘aMdr kmfxf srpr AuGVy` gur-vfk anusfr kvI df
muwK mMqv AuGV afAuNdf hY. kvI ny afpxI zUMGI cfl duafrf iek rock ZMg nfl nftkI
rUp dy ky hyT ilKy anusfr dyvI pUjf df mhfqm drsfieaf hY, ijvyN ik –
kljugI pRBfv hyT sMBlpur df ÈUdr rfjf dyvI dI pUjf hukmn bMd
krvf idMdf hY [[[[ iek bRfhmx luwk-iCp ky dyvI pUjdf hY [[[[ AusdI GrvflI
bRfhmxI AusnUM dyvI pUjxoN vrjdI hY qF BI Auh bRfhmx dyvI dI pUjf nhIN Cwzdf
[[[[ bRfhmxI rfjy nUM dws idMdI hY [[[[ rfjf bRfhmx nUM mfr dyx dI DmkI idMdf
hY. bRfhmx iPr vI dyvI pUjf nhIN Cwzdf, XQf -
qh ibpR eyk ijh gux anyk.. aMk 163
inq jpq ibpR dyvI pRcMz..
ijh kIm DUmRlocn duKMz.. aMk 164
rfjf sUdR bfc
kY qjo syv dyvI pRcMz..
nhIN krq afj qo ko duKMz.. aMk 172
ibpR bfc rfjf soN kIjY duKMz nhIN qjh syv..
sux lyhu sfc qo khoN dyv..
ikAuN nf hoihN tuk qn ky hËfr..
nhIN qjhu pfieM dyvI Audfr.. aMk 173
Bfv - BfvyN myry hËfr tukVy ho jfx, mYN dyvI BgvqI dI Èrn
nhIN CwzxI.
iqh bFD aFK muskY cVfie..
kr lIn kfZ aws ko ncfie..
jb lgy dyx iqh qyg qfn..
qb kIE kfl ko ibpR iDafn.. aMk 176
jb kIXo icq mo ibpR iDafn..
iqh dIn drs qb kfl afn..
nhIN kro icMq icq mfJ eyk..
qv hyq sqR hn hY anyk.. aMk 177
Bfv - dyvI pUjk bRfhmx nUM mfrn leI rfjy ny qlvfr pkVI qF
bRfhmx ny mhFkfl aqy BgvqI nUM Xfd kIqf, qd mhFkfl ny klkI (inhklMk) avqfr rUp
ivwc pRgt ho ky DIrj idwqf aqy ikhf ik qyry sfry vYrI huxy mfr idaFgf. iPr klkI
avqfr vloN juwD krky rfjy nUM mfr idwqf iliKaf hY.
ies qoN awgy klkI avqfr vloN juwD-jMgF rfhIN sfry dys-dysFqr
nUM ijwq lYx ipCoN inhklMk dI imRqXU mihMdI pIr hwQoN dws ky 588vyN aMk Auqy
smfpqI kIqI hY.
muwkdI gwl ieh ik inhklMk avqfr dy pRgt hox df muK kfrx cflfk
kvI ny iek dyvI pUjk bRfhmx dI rwiKaf leI drsfieaf hY. atwl ivÈvfs hY ik
AupRokq iviQaf nUM ivcfr ky sUJvfn pfTk sihjy hI inÈcf kr lYxgy ik BgAuqI
AupfÈk kvI ny zUMGI cfl duafrf iek rock ZMg nfl klkI avqfr df pwj bxf ky BgvqI
pUjf dI mhqwqf drsfeI hY.
ieQy hI bws nhIN, ienHF BgAuqI AupfÈk kvIaF ny BgOqI mihmf
drsfAux leI hor vI anykF kuÌr qoly hn ijvyN ik ihMglfj dyvI dy mMdr ivcoN iek
bRfhmx ny ieh afvfË suxI ik ieQoN df rfjf klH svyry mr jfeygf, pr koeI mnuwK
afpxy swq puwqr myry Bvn ivwc blI dy dyvy qF rfjf bc skdf hY [[[[ bRfhmx Gr af
ky dwsdf hY [[[ suxdy-sfr bRfhmxI afpxy swqy puwqr iljf ky dyvI awgy Byt cfVH
idMdI hY [[[[ moey puwqrF nUM vyK ky bRfhmx afpxy afp nUM ktfr mfr ky mr jFdf hY
[[[[ iPr bRfhmx dI bRfhmxI vI mr jFdI hY [[[[ ieh kOqk vyK ky rfjf vI mrn leI
ktfr PVdf hY qF dyvI pRsMn ho ky pRgt rUp ivwc bRfhmx aqy bRfhmxI nUM puwqrF
smyq sfvDfn krky rfjy nUM icrMjIvqf df vr dy idMdI hY. (vyKo qRIaf cirqR 165)
hor qy hor rhI, ienHF BgAuqI Bgq kvIaF ny gurU klgIDr pfqÈfh
nUM vI BgAuqI df mMqR iswKx vfsqy aqIq sfDU dy ByK ivwc sRI BgAuqI nUM
mnfAuNidaF hoieaF anUp kOr (jo kfm-cyÈtf nfl ivafkul sI) dy Gr ByjxoN vI Gwt
nhIN kIqI. (vyKo qRIaf cirqR nM[ 21 aMk 10), XQf
cilXo ByK afqIq ko Dfir rfeI..
mnfpn mo sRI BgOqI mnfeI..
swc puCo qF gurU klgIDr jI df BgOqI dyvI nUM arfDxf drsf ky
ienHF kvIaF ny Éflsy dI sUJ aqy isdk nUM iswDI vMgfr pfeI hY. pqf nhIN sfzy
Auc-kotI dy ivdvfnF nUM kI ho igaf jo ieho ijhy cirqRF df krqf vI gurU goibMd
isMG jI nUM iswD krn Auqy quly hoey hn. hflFik iesy cirqR ivcly ‘qIr ÈqdRv ky
huqo pur anMd iek gfAu` ivclf ‘huqo` Èbd pRqwK hI BUqkfl df sUck hY, ijs qoN
iswD huMdf hY ik ieh cirqR gurU dÈmyÈ jI dy joqI-joiq smfAux qoN vI ipCy
iliKaf igaf hY. awgy vyKo, `cilXo ByK afqIq ko Dfr rfeI` ivclf ‘rfeI` Èbd
pRqwK hI aMnX-purK df lKfiek hY. iPr ieh rcnf gurU sfihb jI dI ikvyN ho skdI hY?
jy ieh rcnf gurU jI dI huMdI qF afpxy afp nUM Auqm purK dI QfvyN aMnX purK rUp
ivwc pyÈ nf krdy.
ieQy iek gwl AucycI Xfd rwKx vflI ieh vI hY ik dsm gRMQ nUM
dÈmyÈ ikRq drsfAux vfly ivdvfn AupRokq cirqRF nUM afpxIaF pusqkF ivwc jurawq
nhIN krdy blik ‘dyKn afieE jgq qmfÈf` afidk copVI-cfpVI ÈbdfvlI vrq ky ajfx
ÈrDflUaF nUM shI jfxkfrI dyx dI QfvyN Aultf gumrfh krdy hn. jykr afm guriswKF
ny dsm gRMQ df aiDaYn kIqf huMdf qF ieh ivdvfn iswK jnqf nUM ies qrHF gumrfh krn
dI jurawq kdy vI nf krdy.
ieh dlyrI sR[ ÈmÈyr isMG jI aÈok, zf[ rqn isMG jwgI aqy
zf[ krqfr isMG jI bfVI vrgy ivdvfnF dy ihwsy afeI hY ijnHF luk-luko qoN kMm nF
lYNidaF hoieaF dsm gRMQ ivclI rcnf rUpI vsqU inzr ho ky afpxIaF pusqkF ivwc pyÈ
kIqI hY aqy Tos qwQF dy afDfr Auqy iswD kIqf hY ik ‘vfr BgAuqI jI kI` vflI
rcnf dÈmyÈ ikRq nhIN sgoN dyvI pUjk kvI dI hY. awj anmqI dyvI pUjkF ny iesy
‘vfr sRI BgAuqI` df afsrf lY ky Boly-Bfly iswKF nUM kurfhy pfAuxf arMiBaf
hoieaf hY ijvyN ik dyvI dy jgrfiqaF smyN styjF AuWqy dyvI dI mUrqI qoN QoVI
nIvIN jgHf AuWqy sRI guru nfnk dyv jI aqy sRI gurU goibMd isMG jI dIaF qsvIrF
rwKIaF hoeIaF afm vyKx ivwc afAuNdIaF hn. ieh guwJI cfl iswK kOm dy kuJ aMÈ
(ihwsy) nUM hOlI hOlI afpxI ardfs qoN zyg rhI hY. sRI gurU nfnk dyv jI aqy gurU
goibMd isMG jI dIaF qsvIrF dyvI dy jgrfqy smyN AupRokq ZMg nfl styjF AuWqy rwKx
df mnorQ gurU sfihbfn nUM dyvI pUjk drsfAux qoN ibnF hor koeI nhIN hY.
ho skdf hY ijvyN BgAuqI AupfÈkF ny dyvI BgvqI dIaF BytF
(gIqF) ivwc hyT iliKaf gIq :
‘nMgI nMgI pYrIN akbr afieaf,
isr sony df CqR Julfieaf.`
pRclq kIqf hoieaf hY, Ausy qrHF iksy idn ieh gfAuxf vI arMB
dyx ik :
‘nMgI nMgI pYrIN gurU nfnk afieaf [[[[[[`
ies leI iek-dm sucyq hox dI loV hY. ieh jgrfiqaF dy idRÈ vyK
ky Boly-Bfly iswK qF BfvyN KuÈ huMdy hoxgy, pr sUJ-bUJ vfly isdkIaF aqy
pMQ-drdIaF dy ihrdy qF ClnI ho jFdy hn. sok ik ieh kuJ vyKidaF hoieaF vI sfzy
Dfrimk afgU aqy ivdvfn kuMBkrxI nINdr ivcoN AuTx df nF qk vI nhIN lYNdy.
vkq mMg krdf hY ik ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI aMimRqsr,
isMG sBf ÈqfbdI kmytI afidk Dfrmk sMsQfvF dsm gRMQ sbMDI AuWc pwDr `qy iswK
ivdvfnF dIaF goÈtIaF krvfAux aqy ibnf iksy iZwl-mwT dy ies msly nUM sucwjy ZMg
nfl inbyVn df Auprflf krn ik dsm gRMQ ivclIaF ikhVIaF rcnfvF sRI gurU goibMd
isMG jI ikRq hn aqy ikhVIaF kvIaF dIaF hn.
ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI nUM ieh vI cfhIdf hY ik iksy
vI dsm gRMQ dy pRkfÈn leI ‘dsm sRI gurU gRMQ sfihb` jF ‘dsm gurU gRMQ` nfm
dI vrqoN (jF ieh nfm Cfpx) qoN rokx leI Aucycf jqn kry.
jy vkq isr kuJ nf kIqf igaf qF ho skdf hY ik smF pf ky pMQ
ivroDIaF vloN ieh kihxf qy ilKxf vI ÈurU ho jfvy ik iswKF df aslI guru afid
gurU gRMQ sfihb nhIN ‘dsm sRI gurU gRMQ sfihb` hY. afs hY ies ilKq nUM Éqry
dI GMtI smiJaf jfeygf, aYvyN nËr aMdfË nhIN kIqf jfeygf.
not - iek hor gwl pfTkF dy iDafn gocrI krn vflI ieh vI hY ik
sB qoN pihlI sMmq 1770 ivwc hwQ ilKI dsm gRMQ dI bIV ivwc ‘BgAuqI dI vfr`
QfvyN ‘vfr durgf jI ilKXqy` isrlyK hY aqy hor vI keI aMqry hl blik bhuq QfeIN
pfTF Auqy hVqfl vI iPrI hoeI hY. BfvyN hor vI keI QfeIN hVqfl iPrI hoeI hY pr
vfr durgf (BgAuqI dI vfr) ivwc qF hVqfl dI vrqoN sB qoN vDyry kIqI geI hY.
AupRokq bIV ies vyly svrgvfsI rfjf gulfb isMG jI syTI, koTI nM 47, hnUmfn roz,
nvIN idwlI ivwc vyKI jf skdI hY.