iswK kqlyafm curfsI dy dosLIaF nMU sjLf nf hoxf srkfrI awqvfdI
mfniskqf hI kfrn hY
blbIr isMG sUc, aYzvokyt, luiDafxf
sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI sRI aMimRqsr ny nvMbr 1984
ivwc iswKF dy kql aqy hor Aus vyly hoey vihsLIafnf jLulmF sbMDI ‘iswK kqlyafm’
isrlyK hyT cfr BfgF ivwc irport pRkfisLq kIqI hY.jfxkfrI iekwTI krn qoN bfad hor
vyrvy gurduafrf gjLt ivwc Cfpx df vcn kIqf hoieaf hY. ieh iswKF df kqlyafm lMby
smyN qoN kIqI iqafrI dy iswty vjoN bVy XojnfbwD ZMg nfl nfl kIqf igaf. ieh
kqlyafm srkfr ny Kud puils aqy srkfrI msLInrI dI sLqr sLfieaf hyT krvfieaf. Bfrq
dI rfjDfnI aqy dysL dy hor ihwisaF ivwc iqMn-cfr idn qwk sLryHafm iswKF df
kqlyafm huMdf irhf. ieh sfrI gwl dunIaF jfxdI hY. Aus qoN bfad ivwc bxIaF Bfrq
dIaF srkfrF ies pRqI axjfx nhIN hn. iswKF dy ies kqlyafm nMU BfrqI hfkmF, AunHF
dy ipwTUaF qy pRYs vwloN dMgy ilKxf qy kihxf sLrfrq pUrn qF hY hI, ieh
iPrkfpRsqI dI AuGVvIN imsfl vI hY.
ivdvfn im[ rjnI kuTfrI anusfr, "jo kuJ idlI ivwc nvMbr
1984 dy sLurU ivwc hoieaF, Auh dMgy nhIN sn sgoN iksy sfijsL aDIn pihlF qoN GVI
Xojnf sI. ies nMU isry cfVHn leI iKwqy dI cox (iswKF dIaF hI irhfiesLI afbfdIaF)
sfjo-smfn df pRbMD, ies aprfD nMU krn vfly jfxy-pihcfxy sn. sB kuJ pihlF qoN hI
qihsLudf skIm nMU isry cfVHn leI srkfr dI iewCf anusfr sRImqI ieMdrf gFDI dy kql
nMU guMizaF ny isrP bhfny dy qOr ‘qy ZukvyN smyN vjoN vriqaf. ieh kqlyafm
Kud-b-Kud ibnF Aucyc sLurU nhIN hoieaf. ies nMU puils dI dyK ryK ivwc iswKF df
vihsLIafnf kqlyafm kihx qoN ibnF hor nF nhIN idwqf jf skdf.
kfqlF dIaF ieh vihsLIafnf axmnuwKI hrkqF dyK ky sRI rfj Qfpr
ny iliKaf hY, "qusIN ienHF kfqlF nMU mnuwK jfqI ivwcoN nhIN kih skdy. ieh
iksy hor rlfvt nfl bxy hn. ikAuNik sMsfr aMdr ikDry hor ies ZMg nfl nhIN
vfpiraf. ihtlr ny vI ies qrHF nhIN kIqf BfvyN Aus ny smUihk qOr ‘qy lokF df
kqlyafm krvfieaf. Auys ny ieh krvfAux leI rfKsL qy krUp jIv iqafr kIqy. pr sfrf
kuJ lokF dI vsoN qoN dUr kIqf." jdoN ik srkfr ny afpxy gMuzaF koloN Xojnf
bwD qrIky iswKF df kqlyafm sMGxI vsoN vfly ielfikaF ivwc puils dI dyK-ryK aMdr
krvfieaf. ies nMU dMgy kih ky srkfr afpxI ijLMmyNvfrI qoN BwjdI hoeI afpxy
guMizaF nMU ies bwjr pfp qoN brI krnf cfhuMdI hY qy aijhf hI kr rhI hY.
Aus vyly sLRomxI akflI dl dI aYzhfk kmytI ny ieh inrxf ilaf
ik nvMbr dIaF vihsLI GtnfvF leI pRDfn mMqrI rfjIv gFDI qy Aus dI srkfr iswDy
ijLMmyvfr hn. cfhIdf qF ieh sI ik iswKF dy kqlyafm dI srkfr juzIasLl jFc
krvfAuNdI
pr Aultf rfjIv
gFDI ny ieh kih ky ik "jb koeI drwKq igrqf hY qo DrqI ihlqI hY" sgoN
kfqlF qy guMizaF dI ipwT pUrI sI qy ajy vI pUrI jf rhI hY.
Xfd rhy ik gYr-srkfrI ‘pIpljL XUnIan Pfr zYmokryitk rfeIts
‘qy ‘pIpljL XUnIan Pfr isvl ilbrtIjL’ sMsQfvF vwloN iswKF dy kqlyafm leI
ijLmyNvfr lokF nMU nMgy krdI irport ‘dosLI kOx hn’ CfpI geI.srkfr ny ies
irport nMU lokF qwk phuMcx nhIN idwqf. ies qrHF swcfeI sfhmxy afAux nhIN idwqI
geI ikAuNik srkfr Kud dosLI sI. kFgrs srkfrF ny ijhVy kimsLn bxfey sn, AunHF
inrpwK ZMg nfl jFc nhIN kIqI. jsits rMgf nfQ imsLrf kimsLn df Gyrf sIimq sI.
jwjF dI kmytI ‘qy afDfirq iewk nvF juzIsLIal kimsLn bxfAux dI ajy mMg kIqI jf
rhI hY, pr gRih mMqrI sRI aYl[ ky[ azvfnI ny afpxy smyN, lok sBf ivwc vfr-vfr
cuskIaF lY ky ivroDI iDr dy mYNbr zf[ mnmohn isMG nMU kih rhy sn ik dwso nvF
kimsLn bxfAux dI loV hY, jF nhIN. sRI azvfnI cMgI qrHF jfxdy hn ik nvMbr 84 ivwc
iswKF df vihsLIafnf kqlyafm Aus vyly dI kFgrs srkfr ny afpxy afgUaF aqy guMizaF
rfhIN krvfieaf sI. Auh ieh vI jfxdy hn ik zf[ mnmohn isMG jy ‘hF’ krdy hn qF
musLkl ‘c Psxgy jy ‘nhIN’ kihMdy hn qF AuWkf hI mrdy hn.
sRI
azvfnI jF Aus dI srkfr nf hI swcfeI sfhmxy lY ky afAux cfhuMdI sI qy nf hI Auh
iswKF nfl vPfdfr sI. ieh sfrf isafsI zrfmf hY. dunIaF dy awKI Gwtf pfAux vflIaF
gwlF sn. iswK aigafnqf dy isLkfr qy afriQk pwKoN lfcfr hn.
ies iswK kqlyafm sbMDI kuJ CpIaF irportF anusfr, "ieh
sfkf ieMnf iBafnk qy XojnfbwD sI qy ies ivwc hukmrfn pfrtI dy srginaF df hwQ sI,
qwQ rONgty KVHy krn vfly hn. inrsMdyh ienHF jLulmF ipwCy srkfr df afpxf hwQ sI.
puils aqy srkfrI msLInrI dI Cqr Cfieaf hyT ieh sRI drbfr sfihb qy akfl qKq sRI
aMimRqsr Auqy jUn curfsI ivwc BfrqI POj dy vihsLIafnf hmly qoN bfad afjLfd Bfrq
dy iswKF nfl ieh vwzf sLrmnfk kFz vfpiraf. ies Gor jLulm nMU ihMdU-iswK Psfd
(dMgy) kihxf hkIkq qoN awKF mItx qy swcfeI ‘qy prdf pfAyx dy quwl hY. ieh
srkfrI guMizaf vwloN iewk pfsV inhwQy iswKF df vwzI pwDr ‘qy kqlyafm hoieaf.
mfsUm bwcy ijLMdf jlfey gey. hjLfrF hI muitafrF df blfqkfr kIqf igaf. iswKF dy
GrF nMU luwt-mfr krn qoN bfad awgF lfeIaF geIaF. dysL Br ivwc smuwcI iswK kOm
nMU ieh nf Buwlx vflf sfbk isKfAux leI 31 akqUbr dI sLfm nMU PYslf Auc pwDr ‘qy
kr ilaf igaf sI.
imlIaF irportF dy afDfr ‘qy kuJ drdnfk GtnfvF dIaF JlkIaF
idwqIaF jf rhIaF hn jo XojnfbwD axmnuwKI iksm dy jLulm df pRgtfvf krdIaF hn:
(A) guMizaF df kql krn df qrIkf bVf zrfAuxf qy brdfsLq qoN
bfhr sI. ivDvfvF ny cIkidaF kurlfAuNidaF dwisaf ik "Auh bdmfsL sfzy GrF
ivwcoN afdmI PV ky Aus dy vfl kwt idMdy. vfl kwtidaF Auh sfry Aus iswK df mKOl
AuzfAuNdy qy hwsdy qy ‘monf monf’ kih ky hwsI jFdy. ies qoN bfad kuwt-mfr
krky Aus afdmI nMU nwcx leI kihMdy qy afp jMglIaF dI qrHF iBafnk mOq vrgf hfsf
hwsdy. Pyr Aus nwcdy afdmI ‘qy imwtI df qyl iCVk ky Aus nMU awg lf ky kol hI
rihMdy, ijMnf icr qk Auh ijLMdf sV ky dm nhIN qoV idMdf. Auh bdmfsL kFgrsI cmcy
sn.
(a) iswKF nMU kql krn qoN bfad AunHF dIaF bIbIaF, BYxF dy
blfqkfr kIqy gey. bhuq sfry bdmfsLF ny iewk nOjvfn lVkI nfl blfqkfr kIqf aqy Pyr
AunHF ny Aus lVkI dy gupq aMg ivwcoN sIK lMGf ky afr-pfr kr idwqI. Auh lVkI
gMBIr hflq ivwc hspqfl peI sI.
(e) iswKF nMU GrF ivwcoN bfhr ilaf ky bVI byrihmI nfl kuwitaf
jFdf. AunHF dy kys ‘qy dfVIaF kwt idMdy. AunHF awD-moey iswKF nMU Tuwzy mfr
mfr ky Puwtbfl dI qrHF roVH ky sIvryjL dy gMdy gtrF ivwc suwt idMdy. jdoN Auh
mrn iknfry ho jFdy qF AunHF Auqy pYtrol pf ky ijLMdf hI sfV idwqf jFdf.
(s) kfPI ielfikaF ivwc ihMsf qrIkf bVf hI iBafnk huMdf. iswKF
dy isrF Auqy awg lf idMdy, ies qrHF jfpdf ijvyN koeI iensfnI imsfl jgdI hovy.
(h) ies qoN vI vwD iBafnk qrIkf ieh sI ik ijLMdf afdmI dIaF
isrP lwqF nMU awg lf idMdy aqy afp Aus dy cfry pfsy KVHy rihMdy. ies qrHF Auh
afdmI ijAUNdf hI awg ivwc qVP qVP ky afpxI jfn dy idMdf.
(k) nMd ngrI ivwc ijLafdf blfqkfr aqy aiq ihMsf qy jLulm ies
krky hoieaf ikAuNik iewk klonI dy hI vfsIaF Auqy hI dirMdgI Cf geI sI. Auh afpxy
hI iswK guaFZIaF qy jfxkfrF Auqy afpxy dirMdypx df pRgtfvf kr rhy sn. iesy hI
klonI dIaF do aOrqF agjLnI aqy kqlogfrq dIaF ihMsk GtnfvF ivwc guMizaF nfl
pUrf-pUrf ihwsf lY rhIaF sn.
(K) guMzy iksy vI iswK jF iswKI nfl sbMDq cIjL nMU KUn nfl
rMigaf vyKxf cfhuMdy sn. pRqfp isMG ny dwisaf ik AunHF ny myry isr ‘qy axigxq
hI srIey mfrny sLurU kr idwqy. ies dy nfl hI Auh sfry AucI AucI cIk rhy sn-
"khF hY qfjLy cUhy, hm Aunkf isLkfr kryNgy."
"Xh Kfilsqfn cfhqy hYN, clo hm XhI Kfilsqfn bnf dyqy
hYN."
pRqfp isMG Auqy hoeI lohy dIaF iswKF dI vfCV nfl Aus nMU
hmysLF vfsqy awKF dI inrml rOsLnI qoN hwQ Doxf ipaf. Auh bhuq hI jKmI hflq ivwc
ipaf, hmysLF vfsqy aMnHf ho cuwkf hY. myrf sB qoN Cotf puwqr pRIqm myry ipwCy af
ky luk igaf. bdmfsLF ny myry pihny hoey kwpiVaF nMU iKwcxf qy pfVnf sLurU kr
idwqf. mYN bVy qrly kIqy, vfsqy pfey, pr kuJ hI imMtF ivwc AunHF mYnMU nMgf kr
idwqf aqy Pyr myry puwqr sfhmxy myry nfl blfqkfr kIqf.
(G) rylvy stysLn ‘qy ryl gwzIaF ivwc bVy iBafnk qrIky nfl
kIqI kqlyafm. sLuwkrvfr nMU idwlI stysLn ‘qy afAux vflI hryk gwzI lfsLF nfl
BrI afAuNdI. anykF hI lfsLF gwzI dy hryk zwby ivwc peIaF huMdIaF.
puils ny iswKF dI surwiKaf krn dI QF iswKF nMU Kud PV ky
byhiQafry krky guMzf toilaF dy hvfly kIqf. srkfrI msLInrI ny guMzfgrdI nMU
AuqsLfihq kIqf. kuJ inaFpsMd aPsrF qy afm lokF kfrn hkIkq sfhmxy vI afeI.
injLfmUdIn puils stysLn dy iewk aPsr ny dwisaf ik "mYN hryk ds imMt bfad
tYlIPon krky PorsF dy hYzkuafrtr qoN bI[ aYs[ aYP qy sI[ afr[ pI[ aYP[ dI mdd
mMg irhf sI pr hryk smyN mYnMU ieh jvfb imldf ik "aijhI koeI gwl nhIN.
qusIN cuwp cfp bYTy rhy."
srkfr df hwQ iswK kqlyafm krvfAux ivwc puils dy jLubfnI ieh
qwQ dwsy gey hn:
XmunfpurI qy Xmunf ivhfr dy puils aPsr afpxy pfly guMizaF nMU kih rhy sn,
"iswKoN ky mfrny aOr brbfd krny ky lIey afp logoN ky pfs afj kI sLfm aOr
rfq bfkI hY. ies lIey qum apnf kfm Kqm kr skqy ho."
KjOrI puils stysLn dy puils aPsrF duafrf iqMn nvMbr dI svyr nMU afpxy rwKy
bdmfsL nUM ieh kihMdy suixaf ik "afp logoN ky pUry qIn idn dIey Qy iswKoN
ko Kqm krny ky lIey, pr abI qk Xh kfm nhIN kr sky."
dosLI kOx hY? irport ivwc pRmuwK kuJ dosLIaF dy nF idwqy hoey
hn. kfqlF nMU ilafAux qy AuqsLfihq krn vfly aYc[ ky[ aYl[ Bgq, jgdIsL tfeItlr,
swjx kumfr afid brI kr idwqy gey hn. dosLI Aultf kFgrs rfj ivwc AuWcyy ahuidaF
‘qy ibrfjmfn ho ky blYk kmFzoaF dI surwiKaf hyT dndnfAuNdy iPrdy rhy. srkfrI
aMkiVaF anusfr 2733 iswKF dy kql kIqy gey jdoN ik iekwlI idwlI ivwc mfry gey
iswKF dI igxqI 4000 qoN vwD dwsI jf rhI hY. sfry muljLmF nMU igRPqfr hI nhIN
kIqf, sjLf qF kI hoxI sI. ijnHF do dosLIaF nMU iewk iswK pirvfr dy cfr jIaF nMU
byrihmI nfl mfrn dy dosL ivwc sjLf hoeI, AunHF dI sjLf adflq ny ieh kih ky Gtf
idwqI ik, "ienHF dI koeI inwjI dusLmxI nhIN sI, sgoN ieh kfrf pRDfn mMqrI
ieMdrF gFDI dI hoeI hwiqaf dy roh ivwc aMnHy ho ky kIqf igaf hY." pr ijnHF
iswKF ny sRI drbfr sfihb qy akfl qKq Auqy BfrqI POj vwloN kIqy hmly dy roh ivwc
jnrl vYidaf qy ieMdrf gFDI nMU mfiraf AunHF nMU Jtpt PFsI lf idwqf. ienHF iswKF
dI vI koeI inwjI dusLmxI nhIN sI. hjLfrF iswKF nMU ajy vI ibnF mukwdmf clfey,
mfVI hflq ivwc jylF ivwc bMd rwiKaf hoieaf hY. Bfrq aMdr aijhf Gwt-igxqIaF dI
blI dy ky, bhu-igxqI nMU KusL krn leI isafsI mnorQ dI pUrqI leI kIqf jFdf hY.
rwiKaf mMqrI jfrj PrnFizjL ny lok sBf ivwc kirscnF ‘qy hoey hmilaF df jvfb
idMdy hoey ikhf ik ivroDI ies msly nMU bVf AuCfl rhy hn pr kI AunHF nMU Buwl
cuwkf hY ik ipCly 50 sflF ivwc Bfrq aMdr jo iswKF nfl anrQ hoieaf? AunHF sMn
curfsI dI Xfd krvfAuNidaF ikhf ik Aus pfs ies df iswKF bfry lMbf ieiqhfs mOjUd
hY. ies ‘qy sRI cMdr sLyKr sfbkf pRDfn mMqrI ny do vfr AuT ky ikhf ik ieh
ikwsf ieQy hI bMd kr idE nhIN qF dysL dI siQqI kfbU qoN bfhr ho jfvygI iPr awgy
hor bihs Twp kr idwqI geI sI.
Aus vyly tI[ vI[ ‘qy afey pRogrfm ‘qy hoeI bihs qoN pqf
lwg irhf sI ik srkfr pfs isrP ky[ pI[ aYs[ igwl vrgy hI slfhkfr hn. ieh srkfr dI
dmnkfrI nIqI dy aMg rhy jF hn. aijhy slfhkfr Kud hIro aKvfAux dy cfhvfn hn.
srkfr nMU smwisafvF hwl krn qy Bly dI slfh nhIN dy skdy sgoN Krfby leI swdf
idMdy af rhy hn. asl ivwc srkfr zr qy sihm pYdf krn dy ierfdy nfl ienHF nMU Kud
hIro bxf ky pysL krn dI ieCuwk rihMdI hY. ies nfl srkfr df dihsLqgrdI vflf ichrf
hI nMgf huMdf hY, hor koeI lfB nhIN imldf.
kI ies df koeI hwl hY?
zf[ aYs[ rfDf ikRsLnn (Bfrq dy sfbkf rfsLtrpqI) ny TIk iliKaf
hY ik "gurU nfnk dyv jI ny mUrqI pUjf nMU iPtkfiraf hY. rwb iewk hY aqy ieh
inaFpUrn, ipafr krn vflf qy nyk hY. Auh inrfkfr qy inrgux huMidaF hoieaF vI
isRsLtI df sfjxhfr hY aqy ipafr qy nykI dI pUjf cfhuMdf hY. ieh ivsLvfs iswK Drm
ivwc pRmuwK hY."
sRI gurU goibMd isMG jI ny aOrMgjLyb nMU Byjy gey afpxy lMmy
pwqr (jLPLrnfmf) ivwc ihMdU phfVI rfijaF dy Drm aqy afpxy mjLHb dy Prk nMU ienHF
lPjLF duafrf jLihr kIqf hY:
ik E buq prsqMdu, mn buq-isLksq]
(jLPLrnfmf-95)
arQ: hy bfdsLfh! qyry sfQI phfVI rfjy buwqF dI pUjf krn vfly
hn, jd ik mYN buwqF dy qoVn vflf hF.
Auprokq qoN spwsLt hY ik ihMdU Drm df iswK Drm nfl koeI myl
nhIN hY. rfmfnMd vI mUrqI pUjf dy ivruwD sn. ‘jy rwb iewk pwQr hY qF mYN iewk
phfV dI hI pUjf kr lvFgf.’ ihMdU dy anyk rwb hn, rwb AunHF leI pwQr hY. iswK
Drm igafn df somf hY BfvyN Bfrq aMdr hux qwk lokF nMU igafn qoN dUr rwKx leI
anpVH rwiKaf jf irhf hY. pr ijAuN ijAuN lokF ivwc igafn df vfDf hovygf, lok pwQr
pUjx qoN ht jfxgy, aMD ivsLvfsF qoN Cutkfrf pf lYxgy.
Bfrq dI bhu-igxqI srkfr nMU pqf hY ik ijMnf iswKF nMU mfrFgy
Aunf hI ihMdUaF aMdr AunHF df vot bYNk vwDdf hY. ies leI iswKF nMU kuwtx leI
hmysLF koeI bhfnybfjLI GVnI ihMdU afgUaF dI Dfrimk qy isafsI mjLbUrI hY. Bfrq
aMdr Gwt-igxqIaF ‘qy ho rhy jLulmF ivwc vfDy df kfrn vI iehI hY.
ihMdU bhu-igxqI nMU aMdr KusL krn leI ieMdrf gFDI ny BfrqI
POj vwloN sRI drbfr sfihb sLRI akfl qKq qy hor gurduafiraF qy hmlf krn leI imqI
03 jUn 1984 nMU sRI gurU arjn dyv jI df sLhIdI idhfVf cuixaf sI. Aus idn lwKF
drsLn krn afey iswK sLrDflUaF nMU mfr mukf ky iswKF nMU nf Buwlx vflf sbk
isKfAux dI ivAuNq bxfeI sI qy POjI hmly leI 2 jUn qwk POj bulfAux df kMm mukMml
kr ilaf sI. ieh hmlf krn ‘qy myjr jnrl jOnvfl ijs pfs 15 zvIjLn sI, ny jvfb dy
idwqf qF jnrl brfV nMU afpxI POj lfAux ivwc do idn lwg gey, ijs ny vihsLIafnf
hmlf kIqf pr iPr vI ieiqhfs df sB qoN vwzf hwiqaf kFz hox qoN bc igaf. sR[
ismrnjIq isMG mfn ny ies sbMDI rfsLtrpqI igafnI jLYl isMG nMU ilKy pwqr nMbr zI[
E[ aYn[ sI[ afeI[ aYs[ aYP[/jI[ aYc[ bI[/aYs[ aYs[ aYm[/84 imqI 2 julfeI 1984
ivwc ijLkr kIqf hoieaf hY.
hmly smyN hfl bfjLfr ivwc sVk ‘qy sPYdI nfl iPrkU ihMdUaF
ny POj df svfgq krn leI moty awKrF ivwc "BfrqI POj nMU jI afieaF"
iliKaf sI. jnUMnI ihMdU bVIaF KusLIaF mnf rhy sn. POjIaF nMU lwzU, pUrIaF, kVfh
afid vMz rhy sn. POjIaF nMU mubfrkF dy rhy sn. dyKo zfierI dy pMny sPf 41-42 pr
iPr vI swcfeI ‘qy kfPI prdf pfieaf jfpdf hY. ihMdUaF ny POjIaF leI ies qoN vI
vwD kIqf.
ies KusLI nMU dyK ky ieMdrf srkfr ny iswKF nMU hor kuclx dIaF
iqafrIaF afrMB idwqIaF sn. Aus ny pfiksqfn nfl lVfeI CyVn leI srhwd ‘qy POjF
jmHF kr leIaF sn qF jo pMjfb nMU jMg df aKfVf bx ky iswKF nMU iewQy pUrI qrHF
Kqm kIqf jf sky. pr AusdI mOq ho jfx kfrn ieh kihr vfprn qoN tl igaf qy POjF
vfips bulf leIaF geIaF. iesy Xojnf df iswtf sI ik srkfr ny loV pYx ‘qy krjLy
afid dy ky pUrI iqafrI nfl afpxy guMizaF nMU iswKF briKlfP vrqx leI rwiKaf
hoieaf sI. ijnHF nMU kFgrsI afgUaF, puils aqy pRsLfsn ny ieMdrf gFDI dy kql bfad
iswKF dy kqlyafm leI vriqaf ijs nMU jfx buwJ ky srkfr, pRYs qy AunHF dy ipwTUaF
ny curfsI dy dMigaF df nf dyx dI koisLsL kIqI hY.
sMsfr aMdr ijwQy srkfrF dI sihmqI nf hovy iksy mhwqvpUrn
ivakqI dy mrn smyN nslF, jfqIaF, DrmF dy lokF df afpsI ies pwDr ‘qy kqlyafm
kdI huMdf nhIN suixaf. jo lok iswKF dy kqlyafm leI ieh sPfeI pysL krdy hn ik ieh
kqlyafm sRI mqI ieMdrf gFDI dy do iswK aMg-rwiKakF vwloN kqlyafm hox kfrn hoieaf
aijhf kihx vfly iblkul JUTy qy mwkfr hn qy awgoN leI vI aijhy kqlyafm krvfAux
leI Kuwl dyx dI vkflq krdy hI njLr afAuNdy hn. jykr aijhI vkflq ivwc dm hovy qF
sRI rfjIv gFDI dy kql hox nfl qfimlF df kql hoxf jLrUrI sI pr AuQy aijhI koeI
siQqI nhIN bxI. jdoN bfbrI msijd nMU igrfieaf igaf sI qF muslmfnF vwloN dysL
aMdr ihMdUaF dy kql hoxy vI jLrUrI sn pr aijhf nhIN hoieaf. iesy pRkfr hI sRI
mohn dfs krm cMd gFDI (mhfqmf) dI mOq ipwCoN vI dysL ivwc afpsI kqlyafm hoxf
jLrUrI sI pr Aus vyly vI aijhf nhIN hoieaf. ies qrHF bfhr dy dysLf dIaF vI
imsflF idwqIaF jf skdIaF hn.
qusIN
afpxy JUT nMU CpfAux leI ieh vI dws jFdy ho ik Bfrq dy lokrfj dIaF jVHF ikqnIaF
KoKlIaF hn.
ies dysL aMdr Gwt-igxqIaF dI rKvflI leI lIzrisLp dI axhoNd hY
ikAuNik Bfrq dIaF eyjMsIaF rfhIN hI Gwt-igxqIaF ivwcoN aijhI lIzrisLp AuBfrI
jFdI hY jo bhu-igxqI ivwcoN afey lIzrF dI aDIngI qy srpRsqI mMn ky cwlx nMU
iqafr hox qy AunHF leI hI jvfb dyh rihx nf ik afpxy Gwt-igxqI lokF pRqI iksy vI
ijLMmyNvfrI inBfAux leI iqafr rihx aqy nf hI afpxy lokF pRqI iksy iksm nfl vI
koeI jvfbdyh hox. Bfrq dy lok rfj ivwc eyjMsIaF rfhIN Gwt-igxqIaF ivwcoN ies ZMg
nfl lIzrisLp AuBfr ky AunHF leI isrP drsLnI afgU idKf ky vrqxf iewk bhuq vwzf
gYr-lokrfjI ZMg qrIkf hY ijs qoN awgoN leI vI mukq hox dI koeI afs nhIN hY.
iswK kqlyafm dy dosLIaF dI ieqnI BfrI igxqI sI ik jy srkfr
cfhuMdI qF ienHF ivwcoN ikqny hI dosLIaF nMU bqOr srkfrI gvfh/iekbflI gvfhI (
Approver)
bxf ky kysF nMU sjLf Xog bxf skdI sI. srkfr
ny gvfhF nMU afpxy tfAutF qy puils Pors rfhIN zrfAux df kMm qF jLrUr kIqf
ikAuNik srkfr iswKF dy kqlyafm leI Kud dosLI sI qy hY. ies leI gvfhF dy ibafn qy
hoey kqlF sbMDI POjdfrI kys vI drj nf kIqy gey. ieh sB kuJ awj ieiqhfs df aMg bx
cuwkf hY.
keI idlfsf dyx leI kihMdy hn ik ieh sB kuwJ Bfxy ivwc hoieaf
hY. jy ies gwl nMU vI svIkfr kr leIey qF ieh nhIN Buwlxf cfhIdf ik ies Bfxy df
Pl vI Bfxy nfl hI imlxf hY. ies iesLfry nMU awj dy Xuwg ivwc axizwTf nhIN kr
dyxf cfhIdf sgoN iswKF nMU hr iensfP dyx leI vcnbwDqf inBfAuxI cfhIdI hY.
huxy hI 29 akqUbr 2005 nMU idwlI bMb DmfikaF dI iGnOxI krqUq
nfl idwlI ‘dihlI’ hY. pr ieh duKdfeI Gtnf iensfP psMd hr iensfn nMU gihrf
duwK phuMcf rhI hY. ies duKFq nfl pihlF aijhIaF kIqIaF sB axmnuwKI krqUqF dI vI
Xfd af geI hY ijnHF ivc iswK kqlyafm curfsI dI Xfd qF hY hI ik Aus smyN, ikAuN,
iks dy iesLfry ‘qy? ikvyN kihr bIiqaf sI? ies qoN vI vwD Aus ibmfr mfniskqf
vwl iDafn jFdf hY ijnHF ny idl ihlf dyx vfly kfry krn vfly srkfrI dosLIaF nMU
bcfAux leI hr smyN nvIN pirBfsLf GVI, nvyN ZMg qy bhfinaf qoN kMm ilaf. iewQy
nvMbr 1984 iswKF dy kqlyafm dy dosLIaF nMU sjLf nf dyx sbMDI hux qwk kI mfniskqf
kMm krdI af rhI hY BfvyN sB nMU sB kuJ spwsLt hY ik ieh iGnOxf kfrf Bfrq srkfr
ny Kud krvfieaf sI? pr iPr vI jy srkfr ies qoN tflf vwtdI hY qF ies ipwCy kMm kr
rhI srkfrI awqvfdI mfniskqf nMU smJx leI pRsLnicMnH lwgf rhygf ikAuNik dosLIaF
nMU sjLf nhIN idwqI geI, sgoN ieMnf hI kih ky Bfrq dy pRDfn mMqrI zf[ mnmohn
isMG ny muafPI mMg leI ik,
"awj
asIN AunHF muwidaF Auqy crcf kr rhy hF ijnHF ivwc nf isrP iek bhfdr kOm dy BivwK
dIaF AulJxf mOjUd hn sgoN sfzy rfsLtr dy BivwK Auqy vI suaflIaf icMnH lwg igaf
hY. ies mhfn kOmI qrfsdI, jo sfl 1984 ivwc vfprI, dOrfn cfr hjLfr qoN vDyry lok
(iswK) mfry gey".
"
mYN ies dysL df
pRDfn mMqrI hox dy nfqy byiJwjk ho ku kihMdf hF–kI vfpiraf, iewk aijhI pRDfn
mMqrI dI hwiqaf hoeI ijs ny jMg aqy sLFqI dOrfn dysL dI ivlwKxq rUp ivwc syvf
kIqI. bMglf dysL dI jMg mOky AunHF ny dysL nMU mhfn ijwq idvfeI, Aus sLKsLIaq dI
mOq afpxy hI rwiKaf amly dy do gfrzF hwQoN hoxf iewk mhfn qrfsdI hY. ies
dy nqIjy vjoN jo kuJ vfpiraf, Auh
hor vI brfbr dI hI sLrmnfk Gtnf sI".
kI huxy hI 29 akqUbr 2005 nMU ‘dihlI idwlI’ bMb DmfikaF
dI iGnOxI krqUq nMU iksy hor brfbr dI Gtnf dy nqIjy vjoN jo kuJ vfpiraf kih ky
sLrmnfk qy jfiej jfx ky dosLIaF nMU dosL mukq kIqf jf skdf hY? jvfb nf ivwc hI
hoxf cfhIdf hY. iesy qrHF gujrfq dy muwK mMqrI sRI nirMdr modI vwloN AuQy kIqy
muslmfnF dy Gfx nMU vI goDrf kFz df kfrn dws ky dosLIaF dI mdd leI, dosL mukq
krnf vI TIk nhIN hY ijvyN iswKF dy kqlyafm dy dosLIaf nMU hux qk dosL mukq kIqf
hoieaf hY.
hux jfnx dI
loV hY ik ikDry srkfrI awqvfd dI mfniskqf nMU jfiej TihrfAux dI nIqI hI ies
ax-mnwKI GtnfvF nMU Auqsfhq krn dy ipwCy qF hI kMm nhIN kr rhI hY? iswK kqlyafm
curfsI leI ijLMmyvfr srkfrI awqvfdIaF nMU 21 sfl bfad vI sjLf nf hoxf ies gwl
leI Tos gvfhI qy pRmfx hY.srkfr
nMU afpf pVcol krn dI loV hY.
idwlI dy sfbkf Aup-rfjpfl pI[jI[ gveI ny dosL lfieaf hY ik
sfbkf pRDfn mMqrI pI[ vI[ nrisMmHf rfE aqy sfbkf pRmuwK skwqr pI[ sI[ alYgjLYNzr
ny JUT bol ky AunHF nMU blI df bwkrf bxfieaf hY.
AunHF
ny ikhf ik 1984 dy iswK dy kqlF ivwc sLfiml lokF nfl inptx ivwc dyrI hoeI hY
ikAuNik kyNdr dy
pRBfvsLflI nyqfvF ny AunHF dI gwl nhIN suxI.sRI
gveI df kihxf hY ik Aus nMU qF Aus vyly dy pRDfn mMqrI rfjIv gFDI ny bulf ky 2
nvMbr 1984 nMU kih idwqf sI: "gveI jI, qusIN idl dy mrIjL ho qy hux quhfnMU
afrfm krnf cfhIdf hY qy Aus nMU CuwtI jfx dI slfh idqI geI".
sRI gveI ny ieh vI iewk pwqrkfr mnoj imwqf nMU Ausy mulfkfq
smyN dwisaf ik mYnMU hI blI df bwkrf bxfAux dy do kfrn hn:
iewk
qF ik mYN kFgrsI isafsqdfn nhI hF qy dUsrf mYN anusUicq jfqIaF nfl sMbMD rwKdf
hF.
sRI gveI ny hor afpxy afp nMU axBol dwsidaF ikhf ik mYN sRI
aYs[ sI[ tMzn nMU imqI: 01 nvMbr 1984 nMU svyry hI POj blfAux leI kih idwqf sI
pr Aus dy bws qoN bfhr rhy kfrnF kr ky POj dyr 03 nvMbr 1984 nMU hI asrdfr hoeI
jd qk hjfrF iswKF df ksfeI dy bwkry vFg KLUn ho cuwkf sI.idwlI puils kimsLnr
tMzn df bYnrjI kimsLn kol hfsohIxf ibafn kuwJ hor hI idrsfAuNdf hY jdoN Auh
afpxI gvfhI ivc ieh kihMdy hn ik Aus nMU qF ienHF isWK kqlF bfry iksy ny bhuqI
jfxkfrI hI nhIN idwqI jdoN ik sB kuwJ sfry sMsfr dy sfhmxy hoieaf sI qy dunIaf
Br dy sfhmxy pUrI irport geI hY. ies qoN ieAuN lwgdf hY ik Aus vyly ijvyN pRDfn
mMqrI sRI rfjIv gFDI ny Aup-rfjpfl pI[jI[ gveI nMU idl dy mrIjL hox krky kih
idwqf sI ik hux quhfnMU afrfm krnf cfhIdf hY qy Aus nMU CuwtI jfx dI slfh vI dy
idqI geI sI jdoN ik idwlI puils kimsLnr tMzn nMU suwqy rihx leI kih idwqf sI.gwl
qF afKr iewQy af ky muwkdI hY ik iswKF nMU kql krvfAux dIaF hdfieqF AuproN hI
iml rhIaF sn qy lfgU ho rhIaF sn.
kuJ ku mhwqvpurn ivakqIaF dy ibafn jo nfnfvqI kimsLn sfhmxy
pysL hoey:
srdfr pqvMq isMG pRiswD lyKk qy vfqfvrx mfihr aqy lYPtInYNt
jnrl j[y aYs[ aroVf ny Bfrq dy rfsLtrpqI jYl isMG nMU iml ky iswKF iKlfP ihMsf
rokx leI ikhf qF rfsLtrpqI ny jvfb idwqf ik myry pfs dKl aMdfjI krn df koeI
aiDkfr nhIN hY jdoN ienHF pqvMqy swjxf ny jLor dy ky ieh ikhf ik qusIN pRDfn
mMqrI rfjIv gFDI nMU kho qF jYl isMG ny ikhf ik ieh kMm mYN 3-4 idnF qwk krFgf.
jsits rxjIq isMG nrUlf (irtfierz cIP jsits afP pMjfb aYNz
hirXfxf hfeI kort ) ny kimsLn nMU dwisaf ik jdoN Aus ny afpxy imwqr s[ mnmohn
isMG, mynyjieMg dfierYktr afP Pirk ieMzIaf ilmitz vwl 03 nvMbr 1984 nMU tYlIPon
kIqf qF Aus ny slfh idwqI ik Aus nMU Aus dy kFgrsI dosqF qoN pqf lwigaf hY ik
isWKF ’qy iqMn idn hmly jLfrI rihxy hn qy Auh bfhr nf inklx.
srdfr pqvMq isMG ny rfsLtrpqI nMU bynqI kIqI ik qqkflI kyNdrI
gRih mMqrI pI[ vI[ nrismhf rfE nfl gwl kro qF rfsLtrpqI ny ikhf ik myry nfl Aus
df koeI sMprk nhIN hY qy mYnMU AunHF Kud afp hI gwl krn dI slfh dy idwqI.
s[ KusLvMq isMG jo pRiswD lyKk qy bjLurg pwqrkfr hY dI vI
rfsLtrpqI Bvn koeI mdd nf kr sikaf qy Aus ny svIizs amYNbsI jf ky afpxI jfn
bcfeI.
sRI rfm jyTmlfnI vrgy vwzy vkIl qy hor keIaF ny kyNdrI gRih
mMqrI pI[ vI[ nrismhf rfE kol iswKF nMU bcfAux dI apIl kIqI sI pr inrfsL hI prqy
sn.
sLbdfvlI BfvyN hor hovy pr ieh gwl sfhmxy afeI hY ik jdoN
klkwqy qoN rfjIv gFDI 31 akqUbr 2005 nMU nvIN idwlI phuMicaf qF Aus ny afpxy
iewk sInIar aPsr dy kMn ivwc hOlI ijhy ikhf, " ik hF, sfnMU AunHF (iswKF)
nMU sbk jrUr isKfAuxf hY".ieh Aus aPsr ny pwqrkfr isafm Koslf aqy sfbkf
mMqrI ky[ aYl[ imafnI nMU dwisaf sI.
myjr jnrl jy [ aYs[ jmvfl (kmFizMg aPsr, idwlI eyrIaf sfl
1984 ) ny ikhf ik jdoN Aus ny idwlI puils kimsLnr nfl 31 akqUbr 1984 nMU rfq
11[30 vjy qflmyl kIqf qF kimsLnr ny ikhf ik hflfq bhuq mfVy hn pr kfbU hyT hn.
sRI gveI ny ‘d ieMzIan aYkspRYs’ nMU dwisaf ik gRih mMqrI
pI[ vI[ nrisMmHf rfE qF Aus nMU tYlIPon afpxy imwqrF nMU bcfAux leI hI krdf irhf
jdoN ik rfj Bfg sMBflI isafsIaF ny ieh sB dyrI jfx buwJ ky kIqI qy ajy vI scfeI
mMnx dI QF ieh sLrm vflI gwl hY ik ieh lok zrfmfbfjLI krn ivc ruwJy hoey hn-pwqrkfr
mnoj imwqf, nvIN idwlI, 08 agsq 2005
ieh slfh idwqI jf rhI ik awj vI jykr Aus nvMbr kFz 1984 smyN
dy idwlI dy 20 kFgrsIaF nMU igRPqfr krky aDuink ZMg-qrIikaF nfl puwC-pVqfl kIqI
jfvy qF scfeI sfhmxy af skdI hY. kFgrs
pfrtI kyNdr ivc afpxI srkfr hox smyN BlF afpxy hI bMidaF iKlfP ieh aDuink
ZMg-qrIikaF nfl puwC-pVqfl ikvyN kr skdI hY? ieh kMm qF ivroDI iDr dI srkfr jo
kyNdr ivwc 1989 qoN 1991 qy iPr 1996 qoN 2004 qk rhI pr ijhVy hux afKdy hn ik
AunHF nMU scfeI pqf hY. AunHF ny kimsLn ibTf ky afpxy gloN lf ky ieh kMm lmkfAux
df hI kIqf sI qy ies qrHF jo vI iDr rfj Bfg sMBfldI hY Auh ‘kfnMUn dy rfj’
nMU drinkfr krn df hI kMm krdI hY. ies
leI qF ahudf Cwz rhy mfnXog suprIm kort dy cIP jsits rmysL cMdr lfhotI ny ikhf
ik, "Bfrq aMdr isafsI aprfD nMU rokx leI kfnMUn bxnf musLkl lgdf hY qy ieh
gwl vI krIb krIb qYa hY ik isafsq dy aprfDIkrn nMU kfnMUn bxfky nhIN roikaf jf
skdf"-dyKo: pMjfbI itRibAUn, cMzIgVH, sLuwkrvfr, 28 akqUbr 2005 (15)
iswKF df kqlyaf rfjDfnI idwlI, kfhnpur, bokfro aqy dysL dy
hor ihwisaF ivwc 21 sflF qoN bfad vI awj qwk sjLf idvfAux leI koeI kfrvfeI nhIN
hoeI jdoN ik iekwly rfjDfnI idwlI ivwc 4000 iswKF nMU 3-4 idnF ivwc sLryHafm bVy
hI jLflmfnf ZMg nfl sVkF glIaF aqy GrF ivwc kql kr idwqf igaf sI pr pqf nhIN hux
ikvyN 29 akqUbr 2005 nMU idwlI bMb DmfikaF dy surfg hwQ lwgx sbMDI pRDfn mMqrI
mnmohn isMG ny vfrdfq qoN sfZy pMj GMty bfad hI ibafn dy idwqf sI?jdoN ik nvMbr
1984 dy iswK kqlyafm sbMDI 9 kimsLn dIaF irportF aqy anykF hor gYr-srkfrI
sMsQfvF vwloN kIqIaF pVqflF rfhIN dosLIaF dI insLfndyhI krn AuprMq vI Bfrq srkfr
’qy awj qwk koeI asr nhIN hoieaf ikAuNik spwsLt rUp ivwc dosLI Aus vyly dy
pRDfn mMqrI rfjIv gFDI, gRih mMqrI nrisMmHf rfE jo bfad ivwc pRDfn mMqrI bixaf,
sfbkf pRmuwK skwqr pI[ sI[ alYgjLYNzr qy Aup-rfjpfl pI[jI[ gveI qy Aus vyly dy
isafsqdfnF jgdIsL tfeItlr, swjx kumfr, aYc[ ky[ aYl[ Bgq, Drmdfs sLfsqrI, puils
kimsLnr aYs[ sI[ tMzn aqy ienHF qoN ielfvf hor 10 kFgrsI kONslr Aus smyN iswKF
dy kfqlF dI agvfeI kr rhy sn aid sn.
ies qoN sfP hY ik AuproN kMm iswKF nMU bcfAux dI QF mfrn df
sONipaf hoieaf sI. jdoN iPr hflfq ies qrHF dy bx cuwky hox qy bdlx dI afs muwk
cuwkI hovy qF awgoN leI iPr kI inrxf qy insLfnf hI hmysLf leI TIk rhygf?
(Revised and enlarged)
vwloN:
blbIr isMG sUc, aYzvokyt;
mnuwKI aiDkfrF leI srgrm:
muKI qy bulfrf,
iswK ivcfr mMc, luiDafxf
Mobile: 98143-34544
October 31, 2005