ÈRI drbfr
sfihb qoN ‘dsm gRMQ` aMdrlIaF bfxIaF df kIrqn
vfihgurU jI kf Kflsf,
vfihgurU jI kI PLiqh.
dsm gRMQ aMdrlIaF bfxIaF dy drbfr sfihb qNo kIrqn df ivroD
dfs lgBg iek sfl qo sLRomxI gurudvfrf pRbMDk kmytI aqy drbfr sfihb mYnjimMt qNo
ilKq rUp ivc krdf af irhf hY . ikAu ky ienHF bfxIaF df kIrqn drbfr sfihb dI
hjUrI ivc krnf "iswK rihq mirafdf df Kuwlf apmfn aqy AulMGx hY, jo sRI
drbfr sfihb ijhy pivqwr asQfn qo ho irhf hY (pVo rihq mirXfdf df
"kIrqn" isrlyK) . lyikn CyvF irmfeINzr Byjx dy bfvjUd AunHF pfsoN koeI
mfkUl jvfb nhI idqf igaf. dfs AunF nUM ilKy KqF dI nkl ies vYWb sfeIt leI iek
"lyK" dy rUp ivc Byj irhf hY jI . ienF KqF nUM pV ky ies ivsLy
Aupr pfTkF dI jfxkfrI "aKOqI dsLm gRMQ" bfry hor vDygI ieh afs
krdf hF. afp jI ny ienF pwqrF nUM "lyK" dy rUp ivc Cfpx dI
ikrpflqf krnI jI.
not: jy ho sky qF pfTkF dI shUlq leI drbfr sfihb, Drm
pRcfr kmytI qoN Cpx vflI iswK rihq mirXfdf df pMnf nM[15, "kIrqn"
isrlyK ies lyK nfl Cfpx dI ikrpflqf krnI jI .
"iswK rihq mirafdf" df apmfn aqy AulMGx.
KLq nM[ 1
Ç
ÅÆsiqgurU
pRsfid.. Ç
dPqr/mynyjr/aYs[jI[/pI[/ÈI[/ñññ
afdr aqy mfnXog, ø Pwgx, õóö
mYnyjr, ÈRI drbfr sfihb jI, qd anusfr, ñùPrvrI, òúúõ
vfihgurU jI kf Kflsf..
vfihgurU jI kI Pqih ..
ivsLf: ÈRI drbfr sfihb qoN ‘dsm gRMQ` aMdrlIaF bfxIaF df kIrqn.
kuJ idn pihlF, BfeI hrimMdr isMG jI (hjUrI rfgI) pfso ÈRI
drbfr sfihb ivc idn ñõ[úò[úõ ƒ ‘dsm gRMQ`` aMdrlI ivvfidq bfxI ‘‘cMzI
dI vfr`` df kIrqn krn bfbq tYlIPon qy dfs aqy kfnpur dIaF hor sMgqF ny BfeI
hrimMdr isMG jI nfl ivcfr sFJy kIqy. jYsf ik asI sfry jfxU hF ik sRI akfl qKq
sfihb qoN ‘‘dsm gRMQ` AUpr ‘inrxY` ilaf jfxf hflI bfkI hY aqy pMQ df
iek vzf sUJvfn qbkf ‘‘sMpUrn dsm gRMQ` ƒ dsm ipqf dI rcnf nhI mMMndf. jd qk
ies gRMQ aqy ies gRMQ aMdrlIaF bfxIaF qy sRI akfl qKq sfihb vloN koeI inrxY nhIN
ilaf jFdf, ÈRI drbfr sfihb vrgy pivqwr, iswK aDXfqm aqy afsQf dy kyNdr qNo ies
gRMQ aMdrlIaF bfxIaF df kIrqn gfXn krnf gurmiq aqy ÈRI akfl qKq sfihb jI df
mirafdf df apmfn krnf hY.
kfnpur dIaF sUJvfn sMgqF, afp pfs aqy smsq hjUrI rfgI jiQaF
pfs dfs dy ies pwqr rfhIN ieh bynqI krdIaF hn ik, afp srbq rfgI jiQaF ivc ies gl
dI jfgrUkqf aqy cyqnf ilafAux df ÈuB kfrj, pMQ dI BlfeI leI krogy ik Auh ‘dsm
gRMQ` aMdrlI iksy bfxI df kIrqn sRI drbfr sfihb qoN qd qk nF krn, jd qk ÈRI
akfl qKq sfihb qoN koeI inrxY ies gMQ aqy ies aMdrlIaF bfxIaF bfbq nhI lY ilaf
jFdf. . aqy ies pMQk pIVf ƒ, jQydfr ÈRI akfl qKq sfihb aqy pRDfn ÈomxI
gurduvfrf pRbMDk kmytI qk phuMcfx ivc sfzI mdd krogy.
pMQ dI cVdI klf dI ardfs ivc
ieMdr jIq isMG
kfnpur-òúø úòó
nkl : jQydfr, ÈRI akfl qKq sfihb jI,
pRDfn, ÈRomxI gurduvfrf pRbMDk kmytI,
skwqr, ÈRomxI gurduvfrf pRbMDk kmytI,
kuJ prmuK sUJvfn hjUrI rfgI jQy.
not: ies pwqr df jvfb drbfr sfihb mYnyjr aqy mIq skwqr vloN
ieh afieaf ik dsm gRMQ dIaF bfxIaf dy drbfr sfihb qoN kIrqn dI ‘‘purfqn
mirXfdf`` clI af rhI hY. iksy vI isK ƒ ies Aupr ÈMkf nhI krnf cfhIdf. ies df
jvfb dfs vlo:-
KLq nM[ ò
Ç ÅÆsiqgurU pRsfid.. Ç
ñ-mIq skwqr
Drm pRcfr kmytI,
ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI.
ò-mYnyjr
ÈRI drbfr sfihb jI,
ivÈf: afp jI vloN Byjy gey jvfb pwqr n[ óõóøõ idn óñ
cyq õó÷ (ñó[ô[òúúõ) bfry.
aqy mynyjr, ÈRI drbfr sfihb jI, pfsoN Byjy gey jvfb pwqr nM[
÷óö idn òò/úô/úõ
bfbq sFJf jvfb pwqr.
siqkfr Xog BfeI sfihb jIAu,
vfihgurU jI kf Kflsf ..
vfihgurU jI kI Pqih ..
dfs dy pwqr df jvfb afp pfsoN pRfpq hoieaf, lyikn pV ky nf qy
koeI qwslI hI hoeI aqy nf hI, dfs vloN afp pfs Byjy gey iksy vI msly df hwl hI
inkl sikaf. ies df kfrx ieh hY ky ijnF qwQF ƒ dfs ny afpxy pwqr ivc AuTfieaf sI
AunF df qF afp pfsoN jvfb hI nhIN idqf gieaf blik hor hI gwlF ƒ gol mol ZMg nfl
moV idqf gieaf hY.
afp jI dy pwqr df Auqwr dyx qoN pihlF afp jI ƒ ieh spÈt kr
dyxf ieQy mYN Auicq smJdf hF ik dfs apxy Drm, kOm aqy afpxy swcy gurUaF pRqI
pUrI qrF smripq hY. dfs gurU ÈbdF df pujfrI aqy Èbd gurU, sfihb gurU gRMQ
sfihb qo ielfvf iksy hor dy AupdyÈF qy isDFqF ƒ nf mMnx vflf gurU df bMdf hY .
ies leI gurU ÈbdF Aupr ÈMkf krn df svfl hI nhI AuTdf. jYsf ik afp jI ny afpxy
pwqr dI aMqlI lfeIn ivc aMikq kIqf hY.
dfs dy vyrvy vfr svfl ijnF df jvfb afp pfsoN aj qk pRfpq nhI
hoieaf:-
kI ‘‘sMpUrn`` dsm gRMQ, dsm ipqf dI rcnf hY?
(ieQy ‘‘sMpUrn`` Èbd dI vrqoN kr irhf hF, ies leI
jfp sfihb, akfl Ausqiq, óó svYXy afidk bfxIaF Aupr ÈMkf krn df svfl hI nhIN
AuTdf .)
jy ‘‘sMpUrn`` dsm gRMQ, dsm ipqf dI rcnf hYY, qF kI Aus
aMdr drj ‘cirqRXO piKXfn`(iqRXf cirqR) dy lgBg õ÷ù pMny (pMnF n[ øúù qoN
ly ky pMnF n[ ñóøø) dsm ipqf ikqR hn? jy ieh rcnf gurU ikRq hY qF Aus bfxI
df kIrqn ‘cMzI dI vfr`` vFg sRI drbfr sfihb aqy hor gurUdvfiraF qoN ikANu nhIN
kIqf jFdf? jyhVy rfgI jQy ‘cMzI dI vfr`` df kIrqn kr skdy hn Aunf ƒ ‘‘cirqRXo
pKXfn`` df kIrqn krn leI kyhVI iJjk afAudIN hYy? "gurU sfihbfn dI bfxI Aupr
iksy vI iswK ƒ ÈMkf nhI krnf cfhIdf`` jYsf kI afp ny afpxy pwqr nMbr
óõóøõ dI aMqlI lfeIn ivc isiKaf idqI hY. kI ieh bfxI dsm ipqf dI rcnf nhIN?
jo dsm gMQ ivc sB qoN vDyry pMny (lgBg õ÷ù pMny) GyrdI hY aqy ies gRMQ ƒ iek
gRMQ df rUp dyNdI hY. iPr ‘cMzI dI vfr` hI ikANu? ‘‘qRIXf cirqR`` df kIrqn
ikANu nhI?
jy ieh rcnf dsm ipqf ikRq nhI hY qF Aus bfry pMQ pfso inrxy
lYx ivc ôúú sflF qoN vD smF ikAu? jy ieh rcnf gurU ikRq nhI qF ies df mqlb
ieh hY ik ‘‘sMpUrn dsm gRMQ` dsm ipqf dI rcnf nhIN.
kI ‘cirqXo pKXfn`, ‘cMzI dI vfr`, ‘rfmfavqfr`, ‘ikRÈnfavqfr`
afidk ies gRMQ aMdrlIaF bfxIaF sfihb gurU gRMQ sfihb jI dy isDFqf dI ksvtI qy
KrIaF AuqrdIaf hn?
kI iswK rihq mrXfdf ‘dyvI dyviqaF` aqy ‘avqfrvfd` df
smrQn krdI hY?
jy ieh bfxIaF Èbd gurU, gurU gRMQ sfihb aqy iswK isDFqf nfl
myl nhI KFdIaf qF ienF bfxIaf ƒ pMQ dy iksy inrxY qoN bgYr ÈRI drbfr sfihb qoN
pVn dI iejfjq ikAu?
ies bfry afp jI ny afpxy pwK ƒ mjbUq krn leI ieh dlIl idwqI
hY ik purfqn smyN qo dsm gRMQ dI bfxI df kIrqn drbfr sfihb ivc krn dI mrXfdf clI
af rhI hY[[[. afp jI pfsoN ies pRkfr dy jvfb dI afs dfs nuM AuWkf hI nhIN sI.
ies nfjuk ivÈy df jvfb ieqny hOly ZMg nfl idqf jfxf iksy vI qrF iswK Drm pRcfr
dy srvAuc Dfrimk adfry dI ivdvfnqf nfl myl nhIN KFdf.
purfqn smyN nfl XF purfqn mrXfdf nfl afp jI df mqlb XF
ieÈfrf kyhVy vwkq, smy, sfl jF kfl nfl hY? kI afp ies gwl ƒ spÈt krn dI
ikrpflqf krogy? kI Auh purfqn vylf gurU nfnk dyv jI qoN ly ky dsm ipqf sfihb
gurU goibMd isMG jI qk , iks gurU sfihbfn dy jIvn kfl df vylf sI ?
swc qF ieh hY ik Auh purfqn vylf dsm ipqf jI dy joqI joiq
smfAux qoN bfd df vylf sI jdoN iswKF dy isrF dy muwl lg rhy sI . ‘‘iswK``
afpxI hoNd aqy svrUp bcfAux leI afpxy aiDXfqmk asQfnF qoN dUr jMglF, ryigsqfnF
aqy phfVF ivc Cfpfmfr XoiDaF dy rUUp ivc ivwcr irhf sI, mhMqf aqy pujfrIaF ny
ÈRI drbfr sfihb Aupr kbjf kIqf hoieaf sI aqy ÈRI drbfr sfihb dI prIkRmF aMdr
ihMdU dyvI dyvqyaF dIaF mUrqIaF sQfipq kr idqIaF geIaF sn aqy iswK isDFqf df
mKOl Auzfieaf jf irhf sI (ijnF ƒ pMQ ny iek vzI Gflxf Gfl ky ñùúó dy afs
pfs ‘ÈRI gurU isMG sBf lhr` hyT htfAux df kMm kIqf sI) dXfnMd sfDU (afrIaf
smfj df jnk) iswKF ƒ iswKI qo dUr ly jf irhf sI . iswKI pUrI qrF ‘‘bfRhmxvfd``
dI igRPq ivc af cukI sI .
1[ jy afp jI df BfAu ds gurU sfihbfn dy vyly dI ‘gurU Gr dI mrXfdf` nfl hY ijs
ƒ pMQ ‘‘purfqn`` aqy ‘pRmfixk` smJdf hY. qF qy ‘‘dsm gRMQ`` hoNd ivc
hI nhIN sI afieaf. iPr Aus aMdrlIaF bfxIaF, Aus vyly dI purfqn mrXfdf df ihwsf
ikvyN ho skdI hY. ies leI ÈRI drbfr sfihb qoN Aus vyly ienF bfxIaf ƒ gfAux df
svfl hI pYdf nhI huMdf. afp jI df qrk qy ies gwl nfl Aukf hI nhIN Zukdf.
( dsm gRMQ qy dsm ipqf gurU goibMd isMG sfihb jI dy joqI joiq
smfx qoN ñó sflF bfd ñ÷÷ø ivwc ‘‘bicqr nftk`` dy rUp ivc pRgt hoieaf,
jo bfd ivc ‘dsm gRMQ`` aqy hux ‘‘sRI gurU dsm gRMQ`` dy ÈIrÈk ivc mOjUd
hY (dfs pfs ies nfAu df ieh gRMQ mOjUd hY.)y pMQ dy do qKq ies gRMQ ƒ, sfihb
gurU gRMQ sihb jI dy qul snmfn dy ky Aus df pRkfÈ aqy pfT kr rhy hn. ies
aMdrlIaf bfxIaf df kIrqn pfT ho irhf hY. jd ik akfl qKq sfihb aqy pMQ vloN ies
Aupr inrxY lYxF hflI bfkI hY ik ‘‘sMmpUrn`` dsm gRMQ gurU ikRq hY ky nhIN? )
ò- jy afp jI df BfAu Aus vyly dI ‘‘purfqn mrXfdf`` nfl
hY jdoN ‘Kflsf`` pMQ, pujfrI aqy mhMqF dy hwQ iek kTpuqlI bx ky ‘bRFhmxvfd`
df iskfr ho irhf sI . pMQ dI mrXfdf, isDFq aqy pUjf df ZMg ieh pujfrI hI inXq
krdy sn . afp jI df BfAu jy Aus vyly dI purfqn mrXfdf nfl hY jdoN iswK
pMQ dI bhumulI ivrfsq- hsq iliKq gRMQ aqy hsq iliKq sfihq (ijs ivc ‘bicqR
nftk``(dsm gRMQ) vI mOjUd sI) ienF mhMqF aqy pujfrIaF dy hQF ivc sI.‘‘Kflsy``
dI gYr mojUdgI ivc, jdoN ‘‘Kflsf`` apxI hoNd aqy srUp bcfAux leI afpxy
aiDXfqmk asQfnF qoN dUr jMglF, ryigsqfnF aqy phfVF ivc Cfpfmfr XoiDaF dy rUUp
ivc ivcwr irhf sI. ienF gRMQF ivc rj ky imlfvt kIqI geI aqy ienF ƒ ivkrq kIqf
gieaf, ieh ‘‘ÈVXMqr`` ñøvIN sdI dy afrMB qoN hI ÈurU ho cukf sI. jy afp
jI df BfAu Aus vyly dI ‘‘purfqn mrXfdf`` nfl hY jdoN iswK df ivafh vI
ihMdU rIqI nfl vydI aqy agnI dyvqy dy Pyry ly ky hI pUrf hUMdF sI. anMd kfrj nfl
kIqy ivafh ƒ srkfrI aqy Dfrimk mfnqf nhI imldI sI. iswK bwcy df nfAuN vI ihMdU
rIq nfl riKaf jFdf sI . Aus ƒ apny nfAu nfl ‘isMG` XF ‘kOr` dI QF ‘dyvI`
, ‘mwl` afidk nfl joiVaf jFdf sI . jy afp jI df BfAu Aus vyly dI purfqn mrXfdf
nfl hY jdoN pujfrI aqy mhMq bRfhmxI idhfVy sMgRrFd, pUrnmfsI, misaF, pMcmI ,
mfGI nfl iswK pMQ ƒ sdIvI joVn ivc kfmjfb rhy. jy afp jI df BfAu Aus vyly dI
purfqn mrXfdf nfl hY jdoN pRo: gurmuK isMG vrgf pRcfrk bRfhmxvfdI sfijÈF df
iÈkfr ho ky pMQ qo Cyk idqf gieaf. jy afp jI df BfAu Aus vyly dI purfqn mrXfdf
nfl hY jdoN pMQ ƒ apxf ‘‘koz afP kMzkt` (rihq mrXfdf) df KrVf iqafr krn
vyly óõ qoN vwD sflF dI ijwdo jhd krnI peI . rihq mrXfdf dy vrqmfn rUp ƒ hoNd
ivc ilafAux leI keI pRkfr dy
Compromise
krny pey. BfeI kfhn isMG ‘nfBf` vrgy ivdvfn jo ies KrVy ivc sfiml sn, vI mjbUr
aqy inrfÈ jhy mhsUs kIqy gey.
jy afp jI df BfAu iesy vyly dI ‘‘purfqn mrXfdf`` nfl
hY qF qy Aus vyly dI mrXfdf ƒ afp jI vloN eynF snmfn aqy mhwqv dyxf ikQoN qk
jfiej hY ? ies nfjuk ivÈy Auqy qF Pyr pMQ ƒ Porn hI inrxY lYx dI aiq jrUrq hY
. ikAuik ieh vI iek ‘‘Cwut gieaf`` mslf hY jo Aus vyly suDfr qoN vFJf rih
gieaf hY . pMQ ivc ieh ivÈf keI pRkfr dy BrmF aqy BRFqIaF ƒ jnm dy irhf hY.
afp jI ny ‘‘jfpu sfihb jI`` df vyrvf dy ky afpxy pwK
ƒ mjbUq krn df Xqn kIqf hY pr afp Èfied ieh Bul gey ik ‘‘jfp sfihb jI``,
‘‘akfl Ausqiq`` aqy ‘‘óó svYXY `` akfl purK dI Ausqiq hY aqy Èbd
gurU, sfihb gurU gRMQ sfihb jI dy isDFqF dI ksvtI qy vI ieh bfxIaF KrIaF
AuqrdIaF hn. ieh bfxIaF akfl purK dI Ausqiq hn. "cMzI dI vfr``, dyvI Ausqiq
hY akflpurK dI Ausqiq nhIN, ijs dI pYrvI afp kr rhy ho. pMQ dy kuJ BuwlV ivdvfn
‘BgOqI` Xf ‘BgvqI` ƒ akflpurK leI vriqaf Èbd kihNdy hn, ikrpf krky Auh
‘‘cMzI dI vfr`` dI pUrI stIk pVH lYx . AunHF df Brm afp hI dUr ho jfvygf.
‘BgOqI` akflpurK XF ikrpfn nhIN ‘‘durgf dyvI`` leI sMboDn hY. afp jI agy
ieh bynqI hY ik agly KLq ivc hux gurbfxI dy ies pRmfx ‘‘BgOqI[[ BgvMq kf rMg……``
df Audfhrx nf dy dyxF ikAuky aksr lok ies gl ƒ Kfirj krn leI ienF gurU Èbdf dy
arQ df anarQ kridaF ies quk ƒ hI afDfr bxfANudy hn. Auh ieh Bul jFdy hn ik
akflpurK leI sfihb gurU gRMQ sfihb ivc ‘‘rfm``, sXfm, gopfl, hir afidk anykF
ÈbdF df pRXog vI kIqf gieaf hY. iesdf ieh mqlb nhIN ky gurU sfihbfn ny akflpurK
dI qulnf rfm, ikRÈn afidk anmiq dy dyvI dyviqaF XF avqfrF nfl kIqI hY.‘‘cMzI
dI vfr`` isrP qy isrP ‘‘durgf dyvI`` dI Ausqiq hY, akflpurK nfl ies dI iek
quk vI nhIN ZukdI.
ieh gRMQ ajkl ‘‘sRI gurU dsm gRMQ`` dy nfm qo vI
iml irhf hY. (dfs pfs ies nfm df ieh gRMQ mOjUd hY, jo iswK ivroDIaF dI iek
sfijÈ df ihwsf pRqIq huMdf hY.) ieh iswK ivroDI, sfihb gurU gRMQ sfihb qoN
alfvf iswK pMQ ƒ dUjy iek hor ‘‘Èbd gUrU`` nfl joV rhy hn. ieh vI sfzIaF
iZwlIaF, susq aqy prdy pfAux vflIaF nIqIaF df hI nqIjf hY. iek pfsy duÈmn ies
gRMQ ƒ dUjf ‘‘Èbd gurU`` bxf ky iswK isDFqf ƒ qfr qfr kr irhf hY. dUjy
pfsy asIN afp hI afpxy do qKqF (sRI hjUr sfihb aqy sRI ptnf sfihb) qy ies gRQ df
pRkfÈ aqy pfT gurU gRMQ sfihb jI nfl krky AunF dy ies pRcfr ƒ pRoVqf dy rhy
hF.
iek hor svfl: jy ienF do qKqF Aupr guru gRMQ sfihb jI
dy nfl ies gRMQ df pRkfÈ aqy pfT Auicq hY, qF ÈRI akfl qKq sfihb jI Aupr ies
df pRkfÈ ikAu nhIN? jy guru gRMQ sfihb jI nfl ies gRMQ df pRkfÈ aqy pfT Auicq
nhI qF sfzI srvAuc Dfrimk sMsQf ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI, aqy ÈRI akfl qKq
sfihb monDfrI ikAu? iks ÈkqI df zr? cMdn iGE, dIvy bfl ky gurU gRMQ
sfihb jI dI afrqI AuqfrnI, dfqn rwKxf ÈÈqrF ƒ ieÈnfn krAun vrgIaF sYNkVy
‘‘ibprvfdI rIqF`` vrq ky ienF do qKqF Aupr ‘‘isK rihq mrXfdf`` df
Kuwlf mjfk Auzieaf jf irhf hY. dUjy pfsy sfzy srvAuc Dfrimk adfry KfmoÈ hn aqy
‘‘purfqn mrXfdf`` dI duhfeI dy ky sMgqf ƒ byhlfa rhy hn . afp ies gl
ƒ vI bVy sihj nfl tfl skdy ho ik AuQy ieh hI ‘‘purfqn mrXfdf`` clI
af rhI hY asI kI krIey! ‘‘purfqn mrXfdf`` dy qrk nfl ieh mslf hl nhI
hoxf. ies leI mjbUq eIrfdy, iewCf ÈkqI aqy inzr PYsly dI jrUrq hY. ikrpf krky
ienF svflF df jvfb, swcfeI aqy XQfrQ dI roÈnI ivc dyx dI ikrpflqf kro jI. ikAuN
ik ieh myry ivXkqIgwq svfl nhIN hn, blky hr jfgrUk iswK dy mn ivc rojLfnf AuTx
vfly svfl hn.
akfl qKq sfihb aqy ÈomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI, srbq Kflsf
pMQ dI rhnumfeI krnvflI iekloqI Dfrimk sMsQf hY. sfry jgq ivc rihx vflf iswK
afpxy pMQk svflF aqy msilaF df smfDfn afp pfsoN bVI afs nfl krdf hY. ijhVI gwl
afp jI ƒ CotI ijhI lgdI hovygI, Auh iksy dy mn dI bhuq vwzI ivXQf ho skdI hY.
ieh ivXQf jy jV qoN hwl nf kIqI jfvy qF ieh Aus dI Dfrimk afsQf dI bulMd iemfrq
ƒ zygx ivc jrf vI smF nhI lgfAudI . afp jI df Prj bxdf hY ik afp pMQ ivc AuTwx
vfly hr svfl df jvfb bVI gMBIrqf nfl dyAu . iksy svfl jF msly ƒ qrkF rfhIN
tfilaf qy jf skdf hY Aus ƒ Kqm nhI kIqf jf skdf. afs krdf hF ik ies byhwd
nfjuLk ivÈy ƒ bVI gMBIrqF nfl lY ky iksy iswty Aupr phuMcx df Xqn kIqf jfvy.
ies ƒ hor tflxf hux pMQ leI bhuq Gfqk iswD ho skdf hY. iswK ivroDI qfkqF awj
ies gRMQ ƒ afDfr bxF ky gÜq pRcfr kr, kwcI isK soc ƒ vhmF qy BrmF ivc pfAux
df km kr rhIaF hn. mfrc òúúó dy ‘‘gurmq pRkfÈ` ƒ pVo.
not: skwqr, Drm pRcfr kmytI
skwqr, ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI
‘Kflsf jMqrI`` bfry Byjy gey iÈkfXfq pwqr df jvfb awj qk
pRfpq nhIN hoieaf. ikrpf kr ky Aus bfry afp pfsoN kI inrxY ilaf gieaf, sUicq krn
dI ikrpflqf krnI jI. ies bfbq hoeI ilKf pVI dI Poto kfpIaF Byj irhf hF jI.
pMQ df dfsrf
ieMdr jIq isMG
kfnpur-òúø úòó
nkl: pRDfn ÈomxI gurdvfrf pRbMDK kmytI
mynyjr: ÈRI drbfr sfihb
skwqr: sRoLmxI gurdvfrf pRbMDk kmytI
BfeI hrimMdr isMG rfgI.
(jo ÈRI drbfr sfihb qoN aksr ‘‘cMzI dI vfr`` df kIrqn
krdy hn.)
ipMsIpl: iswK imÈnrI kfljL, luiDafxf (ies nfjuk ivÈy Aupr
TIk jvfb, syD aqy suJfv dI afs ivc)
not: dfs dy ies Kq qoN bfd awj qwk Aus pfsoN koeI jvfb nhIN
afieaf jI. awj lgBg iek sfl ho gieaf dfs ö vfr irmFeIzr Byj cukf hY. dfs df
aglf pwqr nM[ 3:-
KLq nM[ ó
ñ- mIq swkqr (pR)
sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI[
sLRI aMimRqsr
ò- mYnyjr, sLRI drbfr sfihb jI irmfeIzr nM[ õ
pwqr nM[ ñô vYsfK 537
ó- skwqr, Drm pRcfr kmytI (27 apRyl, 2005)
ivsLy: sRI drbfr sihb qoN ‘dsLm gRMQ’ aMdrlIaF bfxIaF df kIrqn.
sqkfr Xog siqgurU jI dy svfry guruGr dy jQydfr sfihbfn jIAu.
vfihgurU jI kf Kflsf.
vfihgurU jI kI Piqh.
afp jI pfs sRI drbfr sihb qoN ‘dsm gRMQ’ aMdrlIaF
bfxIaF dy kIrqn ivsLy sMbMDI keIN pwqr ilKy. lyikn bhuq hI aPsos aqy dwuK dI
gwl hY ky cfr cfr irmfeIMzr Byjx qy vI koeI jvfb nhI idwqf gieaf.
iek vfr iPr Aus hI pqwr dI kfpI Byj irhf hF jI. afp jI pfsoN
afs krdf hF ky ies KLq ivc AuTfey gey hr iek muwdy df spsLt jvfb Byjx dI
ikrpflqf krnI jI ikAuik jo pwqr n[÷óö imqI 22[04[05 (mYnyjr, sLRI drbfr sfihb
vloN) aqy nM 35385 imqI 13[04[05
(mIq skwqr, sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI[vloN) ies bfbq
Byijaf gieaf hY. Aus qoN dfs iblkul hI sihmiq nhIN hY. ikAu ik ieh Kq "isK
rihq mirafdf’ dy Ault aqy gurmiq df AulMGx krdy hn. ienF donoN pwqrF ivc ieh
iliKaf hY ik-"sLRI hirmMdr sfihb ivKy pRvfnq bfxI sLRI guru gRMQ sfihb
jI, dsm gRMQ aqy BfeI gurdfs jI dIaF vfrF df kIrqn krn dI purfqn mrXfdf cldI af
rhI hY.………. afidk"
ienF KqF ivc " iswK rihq mirafdf’ df vfsqf qF idqf
gieaf hY. pr KLq ilKx qoN pihlF sLfied " iswK rihq mirafdf’ nMU TIk qrhF
piVaf vI nhI gieaf. iswK rihq mirafdf anusfr –"sMgq ivc kIrqn kyvl
gurbfxI jF ies dI ivafiKaf srUp rcnf BfeI gurdfs jI qy BfeI nMd lfl jI dI bfxI
df ho skdf hY. "(pVo rihq mrXfdf, pMnF nM[ 15 "kIrqn" isrlyK.
rihq mirXfdf dy ies aMsL dI Poto kfpI ies pwqr nfl nwQI hY jI, jo afp jI dy iesy
adfry (Drm pRcfr kmytI ) qoN hI CpdI hY jI.
apIl
ies pwqr dy nfl Byjy jf rhy KLq (ijs df jvfb afp pfsoN awj qk
nhI idqf gieaf.) df vyrvyvfr jvfb dyx dI ikrpflqf krnI jI. aqy ‘iswK rihq
mirXfdf`` aqy ‘gurmiq` df siqkfr krdy hoey ÈRI drbfr sfihb ivc ‘cMzI dI
vfr`` aqy ‘‘dsm gRMQ`` aMdrlIaF bfxIaf dy kIrqn Auopr Porn rok lgfeI jfvy.
ikANu ik ‘‘sMpUrn`` dsm gRMQ dsm ipqf dI rcnf hY ik nhI ieh iek ivvfidq
ivÈf hY. ies Aupr pMQ ny awj qwk koeI inrxY nhI ilaf hY . aqy nf hI ‘iswK
rihq mirafdf’ hI ies gRMQ dI bfxI dy kIrqn dI iejfjq dyNdI hY. iPr drbfr sfihb
qoN ‘iswK rihq mirXfdf`` df AulMGn ikANu ?
not: ‘‘sMpUrn`` dsm gRMQ dsm ipqf dI rcnf nhI hY ies bfbq
iek afdyÈ Drm pRcfr kmytI rfhI imqI ó/ô/ø/ñù÷ó afdyÈ nM: óöö÷ò ƒ
pfs kIqf jf cukf hY ijs dI Poto kfpI ies Kq nfl Byj irhf hF jI.
pMQ df dfs
ieMdr jIq isMG
kfnpur
not: ies KLq df vI jvfb nhIN afieaf, lyikn kuwJ idnF qo ‘‘dsm gRMQ`` dIaF
bfxIaF df kIrqn drbfr sfihb qoN bMd hY. vfihgurU myhr krn- ienF jQydfrF ƒ sumwq
aqy gurmiq igafn bKiÈÈ krn. ó Pwgx, õó÷ (anusfr ñô PrvrI òúúö)
isWK rihq mrXfdf ivcoN:
kIrqn
A) sMgq ivwc kIrqn
kyvl iswK hI kr skdf hY.
a) kIrqn gurbfxI nUM rfgF ivc Aucfrn krn nUM kihMdy hn
e) sMgq ivc kIrqn kyvl gurbfxI jF ies dI ivafiKaf-srUp
rcnf BfeI gurdfs jI qy BfeI nMd lfl jI dI bfxI df ho skdf hY.
s) sLbdF nUM jotIaF dI Dfrnf jF rfg nfl pVHidaF bfhr
dIaF mn-GVq qy vfDU qukF lf ky Dfrnf lfAuxI jF gfAuxf aXog hY. sLbd dI quk hI
Dfrnf bxfeI jfvy.
(not:-
nfnksLfhI kYlMzr bfry zf: hrijMdr isMG idlgIr df 'isWK mfrg' qy pihlF Cp cuwkf
lyK pVHn leI ieWQy kilk kro
jI)