sLhIdF dy isrqfj guru arjn dyv jI dI sLhIdI bfry ieh qF asIN
sfry jfxdy hF ik Aus smyN dy bfdsLfh jhFgIr dy hukm anusfr ieh Gwtnf vfprI.
jhFgIr ny ajyhf hukm ikAN idqf ? hukm dyx dy ipCy kI kfrn sn ikhVI sfjsL sI ?
ieh sfjsL kdo sLurU hoeI ? iehnF pRsLnF pRwqI iswKF dI vwzI igxqI aMDyry ivc hY.
isK ieiqhfs dy kuJ somyN jo cMdU dI khfxI vrnx krdy ies mhfn Gtnf nUM iek mfmUlI
GrylU rMjsL bfjI df nqIjf dws ky isK sMgq dIaF awKF ivc Gwtf pf rhy hn, jfpdf
hY, ajyhy lyK isKI dy doKIaF ny hkUmq nfl imlky kuJ twukr boc (lflcI[[[[)
ilKfrIaF vloN ilKvfey gey hn. scfeI lwBx leI sfnUM bbyk buwDI vrqky hMs cog
ibrqI apnfAuxI pvygI. gurU jI dI sLhIdI bfry cfnxf pfANudf aihm dsqfvyj Aus smy
ilKI geI bfdsLfh jhFgIr dI inJI zfierI (qujk jhFgIr) nUM GoKx AuprMq pqf lgdf hY
ik ieh sfijsL bhuq sfl pihlF GVI geI sI. jhFgIr afpxI zfierI qujLk ivc Kud
iekbfl krdf hY ik "muwdqhf b-KLfqr my-gujLsLq ik eIN dukfny"-----pMjfbI
AulQf-- Zyr smyN qoN myry idl ivc iKLafl AuT irhf sI ik ies JUT dI dukfn nUM bMd
krnf cfhIdf hY jF Aus (gurU) nUM muslmfnI iPLrky ivc lY afAuxf cfhIdf hY----.
jhFgIr Aus smyN df eysLIaf df sB qoN vwD sLkqIsLflI sLihnsLfh igixaF jFdf sI.
Aus nUM iksy df zr nhIN sI ik Auh JUT ilKy. qujLk ivc cMdU df ijkr qwk nhIN hY.
jy koeI aYsI gwl huMdI qF sLihnsLfh ny Kud ilK dyxf sI. so gurU jI nUM sLhId krn
dI sfijsL akbr dy rfj smy sLurU hoeI idno idn jor pkVdI geI aqy jhFgIr dy
bfdsLfh bxn vyly pUry jobn qy sI. ipCly smNy qoN sfzy kwuJ bysmJ ilKfrIaF vloN
afpxIaF ilKqF rfhIN ieh iswD krn dI koisLs kIqI geI hY ik gurU jI nUM sLhId krn
dI skIm bfdsLfh jhFgIr ny lfhOr phuMc ky cMdU dI slfh nfl bxfeI sI jo ik korf
JUT hY. ies qrF cMdU dI JUTI khfxI iPwt krky sfzy tuwkr boc ilKfrIaF ny iek qF
smNy dI hkUmq nUM ies iGnfAuxy julm qoN brI kr idqf aqy ienfm hfsl kIqy dUjf
afpxI gMdI mfniskqf nUM pwTy pf ky ies Gtnf nUM cMdU dI inrfjLgI df nqIjf ds ky
ieh sfbq krn dI kosLsL kIqI ik gurU jI ny afpxy pRIvfr pRqI vI koeI isafxI soc
nhI apxfeI aqy idwlI dI sMgq dy ipCy lg ky cMdU dy irsLqy nUM Tukrfieaf aqy
afpxy kIqy df Pl Bugiqaf. lwK lfhxq hY ajyhy ilKfrIaF dy qy AuhnF pRcfrkF dy jo
aj qwk vI ajyhIaF JUTIaF khfxIaF nUM smJ nhIN sky aqy imsfly lf ky gurU drbfrF
ivc suxfeI jf rhy hn aqy Drm-pRcfr df Brm pflI jf rhy hn . ieh JUTIaF khfxIaF
gurU jI dI mhFn sLKLsLIaq nUM CoitaFAudIaF hn aQvf dfgI krdIaF hn aqy sfzy ivrsy
nUM Zfh lf rhIaF hn. ikAuik afpF ny cMdU dI gwl sLurU kr leI hY, ieiqhfs dy
ivsQfr ivc jfx qo pihlF, ies pRwqI hor vIcfr kr leIey. jhFgIr sLihnsLfh bxky
pihlI vfr lfhOr pujf sI afpxy puqr Kusro nUM igRPLqfr krn vfsqy. smy dI injfkq
anusfr jhFgIr dy inwJI sikAurytI gfrz aYny sKLq sn ik murqjf KLF dI isPLfrsL
ibnF iksy nUM AuDr qwkx jF Jfkx vI nhIN idMdy sn. jhFgIr dy nyVy icwVI vI PwVk
nhIN skdI sI. murqjf KLF dI dihsLq eynI sI ik iksy ihMdU dI qF kI gwl krnI hY
sFeIN mIaF mIr vrgy Qr Qr kMbdy sn. ieQy ijkr Xog hY ik akbr dy do drbfrI
awbl-Pwjl aqy sLFeI mIaF mIr sUPI ivcfrDfrf dy hfmI sn jo akbr nUM dIny-alfhI
ivcfrDfrf leI AuqsLfhq krdy sn, vI ies juMzlI dIaF awKF ivc rVkdy sn. akbr nUM
jLihr dy ky mfrn dy asPl Xqn AuprMq juMzlI ny ienHf dohF sUPIaF nUM insLfnf
bxfieaf. awbl-Pwjl nUM slIm ny gvflIar dy nyVy kql krvf idqf. AuprMq sFeI mIaF
mIr aYnf ziraf ik AuQo Bwj ky lfhOr af ky sfh ilaf aqy afpxI jfn bcfeI. ajyhy
hflfq ivc mYN iksy bwkrI df acfnk jF acncyq iksy sLyr dy sfhmxy af jfxf qF mMn
skdF hF pr cMdU jF cMdU vrgy ihMdU df murqjf KLF dy sfhmxy af jfxf mMnx Xog nhIN
hY. Aus df qF mUq inkl jfvygf jdoN Auh murqjf KLF dI sLkl vyKygf . Aus vkq qF
sFeIN mIaF mIr vI lfhOr df vfsI sI- Auh ikAuN kwCU vFg isr lko ky bYTf irhf .
ikANu nf Aus ny rsmIN qOr qy sLihnsLfh jhFgIr nUM vYWl kMm kIqf, ieh Aus smy dI
mUMhoN boldI qsvIr hY ik murqjf KLF dI dihsLq kfrn cMdU vrgy ihMdU qF kI ihMdUaF
nfl QoVI bhuqI hmdrdI rKdy hoey sfeIN mIaF mIr vrgy vI Qr Qr kMbdy sn. mY
hYrfn hF sfzy ilKfrIaF ny idwlI invfsI cMdU nUM lfhOr ikhVy Auzx Ktoly rfhIN
phuMcf idqf jd ik murqjf KLF aqy jhFgIr afpxy sfQIaF nfl mfro mfr krdy hoey
Kusro nUM kfbU krn vfsqy CyqIN CyqIN lfhOr phuMcy sn. ieh Aus smy dIaF
srkmstYnsIal guhfeIaF hn . cMdU BFvy kuJ vI hovy aksr akbr vyly dI BrqI sI ajyhy
ihMdU qF iskAurytI kfrn jhFgIr dy nyVy afAux dI juraq nhIN krdy sn. sfzy ilKfrI
khfxI dsdy hn ijvy cMdU ny jhFgIr dy kMn ivc gwl dwsI hovy ik gurU jI ny Aus dI
lVkI df irsLqf Tukrfieaf sI .
keI lyKk hux ilKx lwg pey hn ik gurU jI nUM sjf dyx dI izAutI
cMdU ny bhuq sfrI irsLvq murqjf KLF nUM dy ky afpxy juMmy lY leI . ieh vI korf
JUT hY. jy ajyhf hoieaf hovy mMnx Xog nhI ikAuik aYsf krnf qF murqjf KLF vlo
hukm adUlI mMnI jfxI sI . aqy hukm adUlI iek purKI rfj ivc vwzf gunfh hY. koeI
vI mulfjm aYsf krn dI dlyrI nhIN kr skdf . nfly murqjf KLF qF Aus vyly jhFgIr df
swjf hwQ smiJaf jFdf sI aqy Aus nUM KrIdx vflf jF irsLvq dyx vflf cMdU kI vukq
rKdf sI. jy sLihnsLfh jhFgIr dy swjy hwQ murqjf KLF nUM sfzy ilKfrI iek pMjfb
pulIs df Qfxydfr smJdy hn qF kuJ ikhf nhI jf skdf . hux vIcfrdy hF akbr dy rfj
smy dy hflfq, jdo ies sfijsL df muwZ bwiJaf . gurU amr dfs jI dy vyly qoN hI
akbr gurUGr df sLrDflU sI. jdoN vI akbr pMjfb afAuNdf qF gurU drbfr hfjr ho ky
jFdf sI . akbr dy rfj smyN dy ipCly dhfikaF ivc KLvfjf bfkI iblf ieslfm df
pRcfrk bxky Bfrq ivc afieaf . KLvfjf bfkI iblf kwtV suMnI nksLbMdI afKLfVy
(islisly) df moZI sI ijsdI vIcfrDfrf muqfibk koeI mnuwK BfvyN puwj ky sLrIP,
ikrq krn vflf, nyk, vMz ky Ckx vflf, eImfndfr, iek rwb ivc ivsLvfs krn vflf aqy
sB ivc ieko rwb dI joq vyKx vflf arQfq sB nUM ipafr krn vflf hI ikAuN nF hovy
agr Auh sLrfh aqy suMnq qy ivsvfs nhIN krdf (Bfv jy Auh muwslmfn nhI) qF Auh
kfPLr hY. Aus nUM ijMdf rihx df koeI hwk nhIN hY. ajyhy kfPLrF nfl cMgf vrqoN
ivhfr krnf jF AuhnF dI iejLq krnf vI ieslfm dI qOhIn krn brfbr hY. momnf df PLrj
bxdf hY ik aYsy kfPLrF nUM jLlIl krky KLqm kIqf jfvy. awlf qflf dIaF KLusLIaF
hfsl krn leI sB qoN jrUrI hY ik buwq pRwsq ihMdUaF nUM CyqI qo CyqI KLqm krky
ies DrqI nUM pivqr kIqf jfvy. akbr dy rfj smNy dy hflfq vyKky KLvfjf bfkI iblf
rox hfkf ho igaf sI. Auh hYrfn sI ik Bfrq ivc ieslfmI rfj dy 500 sfl sQfpq rihx
dy bfvjUd vI ihMdUaF df bolbflf sI ijs dI juMmyvfr hkUmq sI. akbr ny qF ihMdUaF
df irsLqydfr bxky ieslfm df byVf zob idqf sI. sLfied almF iekbfl df sLyar Aus dI
hflq df TIk qrjmf kr sky. Xh dIny hjfjI kf bybfk byVf, nf jyhUM myN atkf nf
XyhUM my Tihrf. kIey pfr ijsny Qy sfqoN smuMdr, voh zUbf dhfnymy gMgf ky afkr.
KLvfjf bfkI iblf ny vyiKaf ik hr sfl, ihMdUaF dI gYrq (?) rfjpUq rfjy afpxIaF
sunwKIaF DIaF dy zoly akbr dy mihlF ivc KLud phuMcFdy sn ijs krky ihMdUaF nUM
PLOj ivc aqy hor amly ivc BrqI leI AuqsLfh imldf sI. iesy pKo mfn isMh vrgy PLOj
dy muwKI bx gey sn. KLvfjf jI nUM ies ivc ieslFm dI qOhIn idsdI sI. KLvfjf bfkI
iblf akbr nUM ieslfm df dusLmx smJx lwg ipaf aqy Aus qo Cutkfrf pfAux dIaF
ivDIaF socx lwg ipaf. akbr dy drbfrIaF ivc Gus pYT krky sLyKL PLrId buKLfrI jo
akbr dy drbfr ivc sB qo vwD asr rsUK rKdf sI jo ipCo jf ky murqjf KLF dy nfm nfl
jfixaF igaf sI, nUM afpxI ivcfrDfrf nfl kfiel krky afpxf pwkf cylf bxf ilaf.
sbwb nfl Aus smy iek hor jnUMnI sLyKL aihmd srhMdI (jnm 1564 ) jo ik hwj krn jf
irhf sI, idwlI ivKy KLvfjf jI dy sMprk ivc afieaf qF bfkI iblf Aus dI qIKx buwDI
qoN bhuq pRBfvq hoieaf aqy Aus nUM afpxy imsLn dI sPlqf leI sB qo Xog jfx ky
afpxf KLfs cylf bxf ky juMzlI ivc sLfml kr ilaf. iesy sLyKL aihmd srhMdI nUM
mujwdd alPLsfnI jF dUjf hjfrf afKxf sLurU kr idqf (Bfv hjrq muhMmd sfihb qoN
hjfr sfl ipCoN pYdf hox vflf -ijs ny ieslfm nUM Auvr hfl krnf sI) qy iesdf
hYWz-kuaftr srihMd ivKy sQfpq krvf idqf ijs kfrn hux qwk srihMd nUM dUjf mwkf
igixaF jFdf hY. KLvfjf jI dI hdfieq muqfibk hwj jfx df pRogrfm iqafg idqf igaf
aqy afpxIaF srgrmIaF nUM qyj krn dy Xqn afrMB idqy. ies juMzlI ny afpxI ivAuNq
anusfr sB qo pihlF slIm (akbr df puqr ) nUM kfbU krn ivc sPlqf hfisl kIqI. akbr
afpxI pMjfb vwl afKrI PyrI smy 1598 ivc gurU arjn dyv jI nUM imlky igaf aqy gurU
jI dy kihx qy hI pMjfb dy iksfnf df mfmlf muafPL kr igaf. qF ieh Kbr vI juMzlI
nUM ies qrF jfpI ijvyN juMzlI dy swp lV igaf hovy. akbr df kfPLrF nfl myl jol
juMzlI nUM brdfsLq krnf aOKf sI. akbr nUM jLihr idqI geI pr hkImF ny Aus nUM bcf
ilaf. ipAu puwqr ivc dusLmxI pf idqI geI. Aus smy slIm dI mfnisk hflq kI sI aqy
Auh juMzlI dy ikvyN kfbU af igaf, ivsQfr nfl smJnf vI jrUrI hY. slIm lwg Bg 45
sflF df ho cuwkf sI . pihlF pihl Aus ny sLrfb nUM hwQ vI nhIN lgfieaf sI pr iek
idn isLkfr qo vfps af ky iksy sfQI dy kihx qy sLrfb df suafd aYsf ciKaf ik iPr
qF hr roj cl so cl sLrfb dI aYsI pkV ivc afieaf ik hr roj pMj syr sLrfb pIx lwg
ipaf. Aus dI ijMdgI df shfrf aXfsLI aqy sLrfb sI . pUrf sLrfbI bx cuwkf sI. akbr
df iek puwqr (sLied murfd) pihlF hI sLrfb dI Bytf cV ky mr cuwkf sI aqy akbr ies
pwuqr slIm nUM iesy rfh jFdf vyK ky duwKI sI, socdf sI ik rfj gwdI slIm dy puqr
KLusro nUM dy idqI jfvy. ieh KLbrF slIm nUM vI afpxI juMzlI rfhIN phuMc rhIaF
sn. slIm nUM XkIn ho cuwkf sI ik rfj gwdI Aus nUM jvfnI ivc nhIN imlygI ikAuik
akbr qF mrn dy nyVy qyVy vI nhIN idsdf sI. slIm soc ky duwKI sI ik Aus nUM
buzfpy ivc rfjgwdI imlI jF nF imlI ieko gwl jfpdI sI. AuproN KLusro dIaF KLbrF
Aus nUM awg lgf rhIaF sn. ajyhy hflfq ivc slIm CyqI hI nksLbMdI juMzlI dy kfbU
af igaf aqy AunHF dIaF sfrIaF gwlF mMnx df vfhdf krdf irhf ik jy Aus nUM AuhnF
dI mwdq nfl rfj iml igaf qF Auh ieslfm dy vfDy leI jUMzlI dI ivcfrDfrf nUM lfgU
krygf. ieQy muwK gwl qF iswKI df vfDf kr rhy gurU arjn dyv jI nUM KLqm krnf hI
ieslfm dy vfDy leI jrUrI smiJaf igaf sI. ikANuik gurU arjn dyv jI (jnm 1563)
BfvyN sLyKL aihmd srhMdI dy hfxI sn pr Xogqf ivc Aus nflo ijafdf inpuMn, bhuq
swcy suwcy aqy hrmn ipafry sn. lok DVf DV iswK mwq vwlIN iKcy af rhy sn. bhuq
sfry srvrIey jo pihlF ieslfm Drm apxf cuky sn Auh gurU jI dy prcfr sdkf vfps
iswK Drm ivc af juVy sn. ies qrF iswK mwq dy vfDy dI rPLqfr ieslfm Drm dy vfDy
nflLoN bhuq qyj sI jo nksLbMdI juMzlI nUM eIrKf dI awg bxky sfV rhI sI jo AuhnF
leI brdfsLq krnI musLikl sI. ies gwl df sbUq vI qujik jhFgIr qoN imldf hY ijs
ivc iliKaf hY: goieMdvfl ivc jyhVf ik ibafsf drIaf dy kMZy Auqy hY pIrF bjurgF
dy vys ivc arjun nfm iek ihMdU sI ijs ny bhuq sfry Boly Bfly ihMdUaF, sgoN mUrK
qy by-smJ muslmfnF nUM BI afpxI rihq-bihq df sLrDflU bxf ky afpxy afp nUM vlI qy
pIr hox df Zol bhuq Auwcf vjfieaf hoieaf sI, Auh Aus nUM gurU afKdy sn. sBnF
qrPF qo PLrybI qy TwgI-psMd lok Aus dy pfs af ky Aus Auqy afpxI pUrI sLrDf prgt
krdy sn. iqMn cfr pIVHIaF qoN AuhnF ieh dukfn clfeI hoeI sI. Zyr smyN qo myry
idl ivc iKLafl AuwT irhf sI ik ies JUT dI dukfn nUM bMd krnf cfhIdf hY jF Aus
(gurU) nUM muslmfnI iPrky ivc lY afAuxf cfhIdf hY[[[[[[[[[mYN hukm idqf ik Aus
nUM hfjr kIqf jfey qy mY Aus dy Gr-Gft qy bwcy murqjf KLF dy hvfly kr idwqy aqy
Aus df mfl-asbfb jbq kr ky hukm idwqf ik Aus nUM isafsq aqy Xfsf dy kfnUMn
anusfr dMz dyx. (qujik jhFgIr df pMjfbI ivc anuvfd ipRMsIpl zf[ sfihb isMG jI
ilKy sRI gurU gRMQ sfihb drpx dI dsvIN poQI ivco DMnvfd sihq ilaf igaf hY)
jwd akbr ny (akqUbr 17,1605) nUM awKF mItIaF qF ies juMzlI dI
mwdq nfl slIm ny rfjgwdI kfbU kr leI aqy afpxy puwqr KLusro nUM njrbMd kr idqf
igaf. slIm jhFgIr dy nfm hyT sLihnsLfh bx igaf. qkrIbn 5-6 mhInyipCo (aprYl
6,1606) nUM hI Kusro bfgI ho ky njLrbMdI qoVky rfq nUM afgry dy ikly ivcNo inkl
ky pMjfb vwl dOV ipaf qF jo Auh kfbl phuMc ky afpxy hmdrd iekwTy krky bgfvq krky
rfjgwdI Koh sky. Ausy rfq nUM Kusro dy Bwjx dI KLbr imldy sfr hI jhFgIr ny afpxI
juMzlI dy sB qo vwD KfVkU aqy isry dy Brosy Xog lIzr sLyKL PLrId buKfrI nUM
AusdI coxvIN POj dy ky Kusro df ipCf krn aqy Aus nUM kfbU krn df hukm dy idqf .
idn cVdy sfr hI afp afpxy KLfs PLOjI ispfhI lY ky sLyKL PLrId buKfrI dI PLOj dy
ipCy ipCy pMjfb vwl dOV ipaf aqy lfhOr phuMc igaf. ies vyly qwk Kusro vI cnfb
lfgy pkiVaf igaf sI jo sLyKL PLrId buKfrI ny musLkF bMn ky Kusro nUM sfQIaF smyq
jhFgIr dy sfhmxy pysL kIqf. jhFgIr ny afpxy vPLfdfr sLyKL PLrId buKfrI nUM
murqwjf KLF df iKqfb idqf . AuprMq Kusro nUM Aus dy sfQIaF smyq sKLq sjfvF
afpxIaF awKF sfhmxy dyky mrvf idqf aqy afpxy ipCly kIqy vfhdy anusfr gurU arjn
dyv jI pRwqI jo hukm idqf Aus dI pflxf leI ingrfn vI murqjf KLF nUM Qfp ky afp
sfLied ksLmIr vwl jfx dI iqafrI krn lg ipaf.
qujik jhFgIr anusfr, gurU arjn dyv jI pRwqI hukm qNo bfd, iek
hor hukm jo ik lLfhOr dy vfsI aMbf aqy rfjU pRwqI hY ijnF ny Kusro dI gV-bV
durfn luwt mfr kIqI sI ijs anusfr iek nUM BfrI jurmfnf (sLied zyZ lwK jF do lwK)
kIqf igaf aqy iek nUM Koqy dI dUjy nUM gAU dI Kwl ivc mVH ky mfrn df hukm idqf
igaf. ieh dovyN hukm Bfvy agV-ipCV hn pr spwsLt rUp ivc vwKry qOr qy drj hn. keI
ieiqhfskfrF ny axjfxy ivc jF jfx buJ ky dohF hukmF nUM iek mMn ky glqI nfl gurU
jI nUM jurmfnf aqy gAU dI Kwl ivc mVHn dIaF khfxIaF bxf idqIaF jo ik srf sr JUT
hn.
dfs,
sLivMdr isMG igwl