. |
|
tukiVaF ivwc vMizaf ‘‘pMQ``
pRo: ieMdr isMG
‘Gwgf’
siqgurU nfnk sfihb jI lMmy Drm pRcfr dOiraF qy gey, jwg jfhr
hY. ielfky dI loV ƒ muwK rwKky, sMgq ivwcoN koeI, coxvF sUJvfn ivakqI lY ky,
‘‘Drmsfl`` asQfpn krn leI afKdy qy muKI iswK ƒ Dfrmk iËMmyvfrIaF, aqy smfj
suDfr dy kMm sMBfl ky, awgy cly jFdy. AuhnF Qfpy gey ivakqIaF dI koeI pwkI sUcI
pRfpq nhIN hY. pr gurU nfnk sfihb jI dI cox ivDI qoN ieh gwl BlI BFq smJ afAuNdI
hY, ik Qfpy gey mohrI iswK, vkqI muKI huMdy sn, KfndfnI nhIN. ikAuNik gurU
sfihbfn jI ny Kud BI, gurgwdI dI syvf dyx lwigaf, guxF ƒ pRmuwKqf idwqI hY, nf
ik sMsfirk irÈqy ƒ. smyN smyN loV anusfr, siqgurU jI ies pRbMD ivwc suDfr BI
krdy rihMdy sn. gurU nfnk sfihb jI vwloN Qfpy DrmsflIey, pRbMD ƒ hor cMgyrf
bxfAux vfsqy, qIsry nfnk jI ny bfeI mMjIaF (pRcfr kyNdr) qy bvMjf pIhVy (Aup
pRcfr kyNdr) dyÈ qy bdyÈ ivwc sQfpq kIqy. cOQy nfnk sfihb jI ny hor suDfr
kridaF iehnF ƒ msMd nfm idwqf, qy Drm kfrjF leI af rhI mfieaf, aMn dfxy df pUrf
ilKqI ihsfb rwKx leI afigaf kIqI. ieh pRbMD bhuq lMmy smyN qwk cldf irhf. pr smF
bIqx nfl, ies ivwc ivgfV pYdf huMdy gey. dsvyN nfnk qwk puwjidaF iehnF dIaF mMd
krqUqF dI sfry pfsy crcf hox lwgI. siqgurU jI ny iehnF msMdF bfry afpxy ivÈvfÈ
Xog iswKF rfhIN, hr qrHF dI pVqfl krvfeI. ijs ivwc swcmuwc hI ieh qbkf vwzf
doÈI pfieaf igaf. jdoN siqgurU jI ny iehnF ƒ suDrn leI icqfvnI idwqI qF, ieh
lok iKmf mMg ky nyk rfh qy cwlx dI QfvyN, gurU nfnk sfihb dI gwdI ƒ hI vMgfrn
lwg pey. iehnF df hMkfr qy mnmuwKqf, isr cVH bol peI. afKx lwgy- ‘‘siqgurU
jI! iswKI df pRcfr asIN krdy hF, quhfzI qfkq vDfAux leI nvIN sMgq joVdy hF. anyk
musklF Jwlky, dsvMD dI mfieaf quhfzy qwk puwjdI krdy hF. afh rOxkF, lMgr dI
soBf, hiQafr, GoVy, hfQI, sB asIN hI qF iBjvf rhy hF. dUjy spwÈt ÈbdF ivwc sux
lE! qusIN gurU AuqnI dyr ho, jdoN qwk asIN quhfzy nfl hF. asIN iksy hor ƒ BI
gurU bxf skdy hF[[[[[[.`` siqgurU jI ny zUMGI soc ivcfr qoN bfad, sfrf msMd
pRbMDkI ZFcf, rwd kr idwqf. iehnF dy sfry aiDkfr vfps lY ley. iswKF ƒ iswDf
gurU nfl sbMD rwKx df mfx dy idwqf. ‘‘gurU ky Kflsy`` bxf idwqf igaf, sfry
ivcoly Éqm kr idwqy gey.
dsm pfiqÈfh jI qoN bfad isMGF qy aiqaMq sÉqI df smF af
igaf. AujfVy ÈhIdIaF, GwlUGfry vfprdy rhy. bcy hoey iswK, jMglI vfs krn leI
mËbUr ho gey. ies ibKVy dOr ivwc iPr ‘‘sMq mhMq lfxf`` gurdvfiraF qy kfbj
ho igaf. hr qrHF dIaF bRfhmxI rIqF, gurdvfiraF ivwc pRclq kr idwqIaF geIaF.
rxjIq isMG dy rfj ivwc, sfry iswK srdfr, bRfhmx ƒ (prqwK jF pRoK) apxf gurU
svIkfr kr cuwky sn. Kud rxjIq isMG (mhfrfjf) apxI akl qy iswK rfj dI asIm qfkq
bRfhmxF dy pyty pf cuwikaf sI. bhuq hI Kqrnfk, iswKI dIaF jVHF vwZx vflIaF rIqF
rsmF, iesy smyN surU hoeIaF hn. BfvyN ik lMmI soc muqfbk bRfhmx ny ikqfbF
pihlF hI ilKxIaF ÈurU kr idwqIaF sn, pr amlIjfmf rxjIq isMG dy rfj vkq qy mgroN
hI puafieaf jFdf irhf hY. iehnF KfndfnI msMdF ƒ, gurdvfiraF ivwcoN bydKl vrn
vfsqy, isMGF ƒ bhuq lMmI lVfeI lVnI peI. iBafnk tkrfAu qoN bfad BfvyN ‘‘sfhmxy
mwQy`` iswK ijwq gey, pr ieh aDUrf swc hY. sMn 1925 df gurdvfrf aYkt pRbMD iswKF
dy hvfly krdf hY. pr sfry iswK pMQ dy mn msqk aMdr jo bRfhmxI rIqF rsmF zUMGIaF
Ds cuwkIaF sn, Auh qF aYkt bxn nfl nhIN inklx lwgIaF sfrI iswK kOm gurbfxI ƒ
Bulf cuwkI sI. siqgurU jI dy AupdyÈ ƒ ivsfr cuwkI sI. Èbd qoN agvfeI pRfpq
krn dI QfvyN, sfDF, bRfhmxF, jogIaF, sMinafsIaF, pIrF PkIrF dy pYrF qy izwg
cuwkI sI. mfno smuwcI iswK vsoN bRfhmxI Kfry sfgr ivwc Tyl idwqI geI sI. dyhDfrI
gurUaF dIaF DfVF pYdf ho cuwkIaF sn. gurdvfry qF BfvyN sRomxI kmytI dy pRbMD
ivwc af cuwky sn, pr sfDF sMqF pRqI aMnHI ÈrDf qF lok mnF ivwcoN Kqm nhIN sI
hoeI. ies kmËorI ƒ BFpidaF, sfDF sMqF ny afpxI inwjI mflkI vfly zyry, tksflF,
TfT, Dfm, aidk bxfAuxy ÈurU kr idwqy, ijhVy awj qwk inrMqr vDdy cly af rhy hn.
siqgurU sihbfn jF pRmuwK iswKF nfl sbMDq ieiqhfsk gurdvfry qF
ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI kol cly gey. axigxq zyrydfrF ƒ BivwK dI icMqf vwZ
vwZ Kfx lwgI. aijhy cflbfË lokF ny, awgoN vfsqy ËmIn mkfn sFJy sMgq dy, nf
rihx dyx df ierfdf Dfr ilaf. ilKqI irkfrz ivwcoN iehnF df nfm bdl idwqf igaf.
zyrf, TfT, tksfl, Dfm jF aijhf hI kuJ hor nfm rwK ilaf. kuwJ iewk ny sfhmxy
mhwqv pUrn sQfn qoN, gurU gRMQ sfihb jI df srUp cuwk idwqf, ipCly kmry jF Bory
afid ivwc lukf idwqf igaf. keI zyrydfrF ny iswKI srUp pihlF hI iqafigaf hoieaf
sI. keIaf ny bfad ivwc iqafg idwqf. mirafdf ivwc iewksfrqf qF pihlF hI nhIN sI.
pMQ vwloN iqafr kIqI, mirafdf mMnx qoN BI ieh lok nfbr ho gey. afpxI dukfndfrI
(zyry) ƒ pwky pYrIN krn vfsqy, aijhI soc vfly lokF ny, kuJ ieiqhfsk qOr qy
nfmxy vfly guriswKF df nfm BI apxI jQybMdI leI vrqxf ËrUrI smiJaf. iehnF ivwcoN
kuJ ku nfm ieh hn- BfeI ibDI cMd df nfm-iewk inhMg jQybMdI, ipMz sur isMG,
iËlHf aMimRqsr. BfeI GnweIaf jI df nfm-syvf pMQI jQybMdI, ijnHF dI pRmuwK bRFc
goinafxf mMzI, iËlHf biTMzf ivKy hY. dmdmI
tksfl vfly-pihlF (1970 qwk) ieh lok afpxI jQybMdI BfeI mnI isMG jI qoN cwlI
ilKdy pRcfrdy rhy. sMn swqr qoN bfad bfbf dIp isMG ƒ apxf muKI grdfnx lwg pey.
iewk hor jQybMdI (zyrf) ‘‘nfnksrIey`` hox df dm Brn lwgy. iPr qF iewk ibmfrI
iewk vbf bx ky AuBrI, jo vDdI hI clI geI. soZI qy bydI AuWT Kloqy-aKy asIN
siqgurU jI dy Kfndfn ivwcoN hF, sfzf iesy kfrx ivÈyÈ snmfn hoxf cfhIdf hY. kI
ieh nhIN jfxdy peI iprQI cMd, DIrml, rfm rfey, isrI cMd afidk sfry hI soZI bydI
sn. pr siqgurU jI ny KUn dy irÈqy ƒ koeI mhwqv nhIN idwqf, guxF ƒ pRmuwKqf
idwqI hY. ies
qoN mgroN qF mfno ieh mukfblf hI cl ipaf. sfry BgqF dy nfm qy afpo afpxy, alwg
gurdvfry AuWsr gey. BfeI mrdfnf jI dy Kfndfn df hokf dy irhf lfxf, dfhVI kys
ktvf ky, qMbfkU dI vrqoN krky, ieslfm Drm dy asUlF ƒ idloN mno svIkfridaF, ajy
BI gurU nfnk sfihb jI dy Kfs inktvrqI iswK hox df aYlfn krdf af irhf hY. sfeIN
mIaF mIr dy Kfndfn nfl sbMDq, lok BI iswKF qoN ivÈyÈ snmfn pRfpq krn vfsqy
qrlo mwCI hoey iPrdy hn. iewk mflf ivKfky, pRcfiraf jf irhf hY ik ieh ‘‘sugfq``
sfeIN mIaF mIr jI ƒ, Kud pMjvyN nfnk jI ny bKiÈÈ kIqI sI. lwgdy hwQ iewk
kImqI hfr, mfqf gMgf jI ny BI pIr jI ƒ nËr`` kIqf sI. gurbfxI ivwc mflf df
sÉq inKyD hY, mfqfvF sfdf jIvn bqIq krdIaF sn. pr ieh sfrf kuJ ‘‘ieiqhfsk``
bxf idwqf igaf hY.
iPr rfey kwly df Kfndfn ikAuN iksy qoN ipwCy rhy ? GVI geI
khfxI bVI nfXfb cIË hY; aKy dsvyN nfnk ny rfeykot dy jMgl ivwc, mwJF cfrn vfly
pflI qoN, pIx leI duwD mMigaf. Ausny mjfk kridaF, afiKaf-‘‘mhfrfj! qusIN qF
vYsy jfxI jfx ho, pr iehnF mwJF ivwc iewko iewk JotI (aAusr-PMzr) hY. bVI Kwtr
hY nyVy nhIN iksy ƒ Ptkx idMdI. co skdy ho qF duwD co lE.`` ieh JotI awj qwk
grBvqI nhIN hoeI sI. iksy bwcy ƒ jnm dyx df qF svfl hI pYdf nhIN huMdf sI.
siqgurU jI ny ‘‘sYNkVy surfÉF vflf lotf ilaf, PMzr mwJ ƒ plos ky, hyTF bYT
gey. PMzr mwJ ny duwD dIaF lihrF lf idwqIaF. CykF vflf lotf, nwkfnwk Br igaf.
siqgurU jI ny Kud duwD pIqf qy sfiraF ƒ pRÈfd rUp iplfieaf. CykF ivwcoN duwD
zuilHaf hI nhIN.`` ies ‘‘krfmfqI loty`` dI bdOlq, rfey kwly dy pVpoqry ny,
kroVF rupY kmf ley hn, qy ajy BI ieh ‘‘lotf-luwt``
inribGn jfrI hY. ies Èrmnfk JUT ƒ vDfAux PYlfAux ivwc ‘‘kihMdy khfAuNdy
nfmI rfgI, ZfzI qy pRcfrk qF Èfiml hYn hI, sgoN ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI
BI, 400 sflF gurU gRMQ sfihb (asl ivwc poQI) dy pihly pRkfÈ ƒ ‘‘DUm Dfm
nfl mnfAuNidaF`` gurdvfiraF ivwc sMgqF ƒ ivÈyÈ Èfn nfl, ‘‘lotf sfihb``
dy ‘‘drÈn dIdfry`` krvf rhI sI.
gurU nfnk sfihb jI ny tukiVaF ivwc vMzI mnuwKqf, nÌrq dI awg
ivwc sV rhI lokfeI ƒ, ‘‘ÃÄ`` dy lV lf ky, iewko akfl purK dy pYdf kIqy
hox df aihsfs krfieaf. KwqrI bRfhmx sUd vYÈ df iBMn Byd imtf ky, iensfn hox df
hokf idwqf. inwkIaF vwzIaF jQybMdIaF ivwc vMzy, jogI bRfhmx eIrKf dI qpÈ ivwc
BI sV rhy sn, aqy sdIaF qoN gulfmI df duwK BI sih rhy sn. iehnF BivwK muKI
lfsfnI kfrjF ƒ, gurU jI ny Kud smiJaf, qy sB ƒ smJfieaf. hr pwKoN tuwt cuwky
kmËor lok siqgurU jI dI Èrx ivwc iekwTy hox lwgy. ijAuN ijAuN isafxp vflI
agvfeI ivwc lok juVdy gey, iqvyN iqvyN bhupwKI PiqhXfbI vwl vDdy gey. igxqI ivwc
sB qoN Gwt hox dy bfvjUd iswK Drm sB lokF ƒ mfq pf igaf. iswKI jIvn iewk mfzl
rUp ivwc sqkfiraf jfx lwigaf. hor awgy vDidaF hr, iPrky qbky dy lok, aiq dI sÉqI
dy bfvjUd, afpxy puwqrF ƒ byKOP ho ky, isMG sjf rhy sn. ies bhfdrI aqy nykI dI
bdOlq (siqgurU jI dI idwqI soJI) iswK, Ëflm hkUmq dIaF jVF puwtx ivwc kfmXfb
hoey. bdyÈI lutyiraF ƒ Bwjx vfsqy mËbUr kr idwqf. Èfnfmwqy iswK rfj dy JMzy
Julf idwqy, zMky vwj gey. iswK smfj, corF zfkUaF lutyiraF dy bdnfm groh qoN
bdlky, prAupkfrI, bhfdrF, jFbfË rfiKaF dy rUp ivwc svIkfiraf igaf. sMsfr Br
ivwc, gurU ikrpf sdkf, iswKF dI kIrqI PYl geI. iswKF nfl dosqI pfAuxI, mfx df
pRqIk bx geI.
smyN ny krvt bdlI, rfjnIqk afgU aYÈpRsq ho gey. Dfrmk afgU
Btk gey, Drm qoN dUr ho gey. zyrydfrI df PnIar nfg, sfry iswK pMQ ƒ afpxI
jordfr jkV ivwc npIVdf clf igaf. ijs buËidl ibrqI vfly sfDF sMqF ƒ, siqgurU jI
ny durkfiraf iPtkfiraf sI, AuhI KfsIaqF aqy KudgrËI lY ky, BFq suBFqy zyrydfr,
muV qoN brsfq dy zwzUaF vFg ‘‘trYN trYN`` krdy suxfeI dyx lwgy. jdoN iehnF
vyiKaf ik ‘‘ihMg lwgy nf PtkVI, pUjf pYsf vfDU.`` qF iehnF lokF ny rMg brMgy
nfm rKky, jIvn vfly, isr kwZvyN gur iswKF dy nfm dI vrqoN krky, afpxy zyry sQfpq
kr ley. gurU sfihb jI ny ‘‘vx vx dI lkVI`` ƒ iewko pRym sUqr ivwc proieaf
sI. iehnF zyrydfrF muV smuwcy pMQ ƒ KyrUM KyruM kr idwqf hY. ibnF iksy
ieiqhfsk sbUq qoN BfeI mrdfnf jI dy Kfndfn vfly, mrdfnf jI vflf ruqbf pRfpq krn
leI kfhly hn. sfeIN mIaF mIr df Kfndfn iehnF qoN awgy inklxf cfhuMdf hY, aKy
‘‘sfzy kol pMjvyN nfnk dI mflf jU hY.`` gurU nfnk sfihb jI dI ‘‘sqfhrvIN
kul`` ivwcoN AUny vfly zyrydfr, srbjoq isMG (bydI) afpxy afp ƒ siqgurU jI df
aslI ibMdI puwqr ds irhf hY. jdoN ik gurU nfnk sfihb jI ny ibMdI puwqrF ƒ koeI
aihmIaq nhIN idwqI. ipMz sur isMG, iËlHf aMimRqsr ivKy, bfbf dieaf isMG df
pRvfr kroVF nhIN arbF pqI bx cuwikaf hY. ikAuNik Auh CyvyN nfnk dy bhfdr iswK
BfeI ibDI cMd dy nfm ƒ afpxy zyry nfl nwQI kr cuwky hn. iesy bfbf dieaf isMG ny
sMn 2000 ivwc afpxy bdyÈF ivwc zyry dy pYsy nfl gulCrry Auzf rhy lfzly spuwqr
df ‘‘sfdf ijhf ivafh`` kIqf sI. ‘‘siqgurU dI BY BfvnI ivwc rihMidaF gurU
kI golk ivwcoN, iql Pul lY ky, puwqr dy ivafh qy isrP cOdF kroV ruipaf Krc kIqf
sI.`` DMn iswKI[[[[[[. DMn sMqgIrI.
BfeI GnweIaf jI ny afpxy jIvn kfl ivwc koeI sMsQf jF zyrydfrI
nhIN clfeI. nf hI gurU Gr ivwc TykydfrI ƒ koeI mfnqf hY. pr awj AuhnF dy nfm qy
KUb zyry cwl rhy hn. pMQ nfloN vKryvF (pfVf) pfAux df tukiVaF ivwc vMzx dI
‘‘syvf`` kmf rhy hn. iBMzrF tksfl (mihqy cONk) vfly apxI zyrydfrI ƒ, dsmyN
nfnk gurU goibMd isMG jI nfl iDÕfxy dy Ëor nwQI kr rhy hn. aKy sfzI ‘‘dmdmI
tksfl`` dmdmf ivKy ÈurU hoeI. sMn 1970 qwk gurU gRMQ sfihb dI hjUrI ivwc, sMG
pfV pfV ky boldy rhy, ik gurU dsm pfiqÈfh qoN bfad gwdI imlI BfeI mnI isMG jI
ƒ. iDafn rhy iehI kUV pRcfr swqovflI glI (aMimRqsr) vfly, amIr BMzfr vfly bfby,
mwKx isMG BI bol rhy hn. iehI DoKf iBMzrF ipMz ivwc rih rhy ig: mohx isMG BI
(tksflIey) kr rhy hn. sMn swqr qoN bfad jQf mihqf cOk vfilaF (tksflIey) acncyqI
DobI ptkf mfridaF, JUT bolx dy sfry irkfrz qoV idwqy. ihwk dy qfx, gurU gRMQ
sfihb jI dI hËUrI ivwc, byKOP ho ky kuPr qolxf ÈurU kIqf.`` sfzI mhfn jQybMdI
sIs qlI qy rwK, lVn vfly lfsfnI XoDy, ÈhId bfbf dIp isMG qoN cwlI hY.`` BfeI
mnI isMG jI dI ÈhIdI psMd nf afeI ? bfhvF Aulfr Aulfr ky, hËfrF dy iekwTF
ivwc, pYNqI sfl qoN by ÈrmI nfl, aKOqI bRhm igafnI JUT boldy af rhy hn. jo ajy
BI inr ibGn jfrI hY. qvfrIKI ikqfbF, ijvyN pRfcIn pMQ pRkfÈ, sUrj pRkfÈ, sRI
gursoBf, ig; igafn isMG, mhfn koÈ BfeI kfhn isMG nfBf, afid iksy BI ikqfb ivwc
iehnF dI tksfl df nfmo inÈfn nhIN hY. iPr BI afpxy afp ƒ dsmy siqgurU dy vfirs
grdfn rhy hn. aijhy lokF, zyiraF kfrn, pMQ KwKVIaF kryly hoieaf hY. dyhDfrI
gurUaF, sfDF dI mfnqf pRPulwq hoeI hY. aijhy JUTy zyrydfrF qoN sfvDfn! bco!!
gurvfk hn -
sqI phrI sq Blf bhIaY piVaf pfis..
AuQY pfp puMn bIcfrIaY kUVy Gty rfis.. (146)
iehnF tukiVaF ivwcoN lwBx dI Kycl kro jI ik ‘‘Kflsf pMQ``
ikwQy hY ? jF ieh sfry hI ‘‘pMQ`` hn ?
iehnF qoN ielfvf pMjfb dy hr iËlHy-Èihr ivcoN sqn 2000
‘‘syvk`` jQybMdIaF qy akflI dl hn. gurdvfrf kmytIaF hor axigxq. ijs ‘Kflsf
pMQ jF gurU pMQ` df AUcf Zol vjfieaf jf irhf hY, ikQy hY Auh aslI pMQ ? ieh qF
sfry iewk dUjy dy duÈmx bxy nËr afAuNdy hn. iPr ivwcy ÈrfbI, ivBcfrI, golk
cor, irÈvqKor, pMQ ƒ aMdroN bfhroN, vyc vwt ky zkfr jfx vfly BI ‘‘aslI pMQ
hI hn``? hr iek dI ‘‘ZfeI pf iKcVI`` vwKo vwKry culHy qy irwJ rhI hY. gurU
ipafr vfly guriswKo! hoÈ kro!! pMQ dI cVHdI klf df koeI pRogrfm Aulko!!! vrnf
sfzf byVf qF grikaf hI hoieaf hY. gurvfk hn -
ry mUVy! ankfhy kq jfeI ?
sMig mnohr aMimRq hY ry BUil BUil ibKu KfeI.. (1212)
|
. |