. |
|
rosu n kIjY,
Auqru dIjY,
roËfnf spoksmYn dy aYzItr zf[
gurÈrnjIq isMG vloN ÈoRmxI kmytI dy pRDfn s[ avqfr isMG ƒ ilKI icwTI : -
s: avqfr isMG jI mwkV,
pRDfn, ÈRomxI gu: pRbMDk kmytI,
qyjf isMG smuMdrI hfl,
aMimRqsr.
ivÈf :- ÈRoRmxI kmytI dy pRDfn sfihb vloN ‘roËfnf spoksmYn` ivruD lgfey gey
doÈF aqy AunHF df shI hwl lwBx bfry.
myry ipafry s: avqfr isMG jI mwkV,
vfihgurU jI kf Éflsf.. vfihgurU jI kI Ìiqh.
afp ƒ pqf hI hovygf ik imqI 20[3[2006 qoN mYN ‘roËfnf spoksmYn` dy aYzItr
vjoN iËMmyvfrI sMBfl leI hoeI hY. aÉbfr ƒ jy[pI[ sI[ ilimitz aqy ‘spoksmYn
trwst` vloN sFJy qOr qy clfieaf jf irhf hY aqy pRbMDkF vloN jo nIqI myry leI inÈicq
kIqI geI hY, sMKyp ivc Auh ies pRkfr hY :
‘‘aÉbfr ƒ DiVaF qoN inrlyp rKxf hY qy iksy iek iDr dy
hwk ivc Aulfr nhIN hoxf, nf dUjI iDr df nfjfieË ivroD hI krnf hY. ies qoN
ielfvf swc ƒ pRgt krn leI BfvyN pUrI inzrqf qoN kMm lYxf hY pr iksy nfl rMjÈF
nhIN kZxIaF, nf hI vYr-Bfvnf nfl kMm krnf hY. iswK Drm ivc ‘bRfhmxvfd` aqy hor
bfhrI pRBfvF kfrn dfÉl kIqIaF jf rhIaF kurIqIaF ivruD, iswK ivdvfnF dI slfh
nfl, suDfrvfdI nËrIey ƒ sfhmxy rwK ky afvfË AuWcI kIqI jfey aqy aijhf krdy
smyN gurbfxI qoN agvfeI leI jfey. ijQy ikqy iksy pwqrkfr jF hor stfÌ qoN scmuc
koeI ÊlqI ho geI hovy qF Buwl mMnx ivc dyrI nhIN lgfxI. Drm dy mfmly ivc,
ivdvfnF dI slfh lY ky ilKxf hY qy gurmiq ƒ pUrI qrHF sfhmxy rwK ky ilKxf hY pr
gurmiq dI AulMGxf krn vfilaF nfl koeI ilhfË nhIN krnf.``
2[ AupRokq nIqI ƒ lfgU krn leI aÉbfr dy pRbMDk Éud vI idloN mnoN ho ky Xqn
krdy mYN vyKy hn. iesy df hI nqIjf sI ik sMq aqr isMG jI bfry ‘spoksmYn` dy
iek pfTk dI icwTI dy sbMD ivc ieqrfË AuiTaf qF asI AupRokq nIqI aDIn hI Jwt Auh
sfrf kuwJ kr idqf jo iek cMgy aÉbfr leI krnf ËrUrI bxdf sI. iPr vI msqUafxf
aYkÈn kmytI dy knvInr bfbf iekbfl isMG bVU sfihb ny apxy do pRqIinD sfzy nfl
gwlbfq krn leI Byjy qy pyÈkÈ kIqI ik mfmly ƒ ÉuÈ aslUbI nfl smfpq krn leI
AunHF vloN iqafr kIqf iek not pRkfÈq kr idqf jfey qF mfmlf Éqm kr idqf jfvygf.
asI qurq AunHF dI pyÈkÈ pRvfn kr leI qy AunHF vloN iqafr kIqf hoieaf not hUbhU
Cfp idqf. bfbf iekbfl isMG jI ny vI ibafn dy idqf ik AunHF dI qswlI ho geI hY qy
mfmlf Éqm smiJaf jfvy. mYN Xfd krvf dyvF ik 26 ÌrvrI ƒ ies bdly aÉbfr ny Kyd
pRgt kr idqf sI aqy 6 mfrc ƒ icwTI ilKx vfly BuipMdr isMG kohflI ny vI muafÌI
mMg leI sI. ies qoN vwD iek aÉbfr qo kI afs kIqI jf skdI hY?
3[ ies swB kuwJ dy bfvjUd afp ny AupRokq mfmly ƒ lY ky aqy bfbf iekbfl isMG dy
ibafn dI pRvfh vI nf krdy hoey, sMgrUr ivc ‘spoksmYn` ivruD bhuq BVkfht pYdf
kIqI jo ik nYiqk qOr qy vI Êlq sI qy myrI quwC buwDI anusfr, ijs dI koeI
sfrQkqf vI nhIN sI bxdI.
4[ ies qoN bfad afp ny sRI akfl qÉq sfihb Auqy 27 ƒ (hux 29 ƒ) iek mIitMg
bulf leI, ijs sbMDI afp ny lwKF rupey dy ieÈiqhfr vI aÉbfrF ivc Cpvfey hn aqy
ÈRomxI kmytI dy pYz qy hËfrF icwTIaF vI jfrI kIqIaF hn ijnHF ivc ‘roËfnf
spoksmYn` bfry bVI ieqrfËXog ÈbdfvlI vrqI geI hY. ieÈiqhfr aqy icwTI ivc afp
ny iliKaf hY ik ‘‘roËfnf spoksmYn df sMpfdk jo mnmuK ivakqI hY, jfx buwJ ky
iswK ieiqhfs, iswK isDFq, gurmiq mrXfdf qy iswK kOm nfl juVIaF hoeIaF mhfn
sMsQfvF ƒ ibnF iksy qfrikk kfrn dy, byloVIaF, apmfnjnk itpxIaF qy ax-Auicq BfÈf
df pRXog kr ky, qwQF ƒ mroV ky, mn mrËI dI ivafiKaf dyx ivc Êlqfn hY [[[[ ieh
mnmuK ivakqI iswK ieiqhfs, iswK rihq mirafdf, sRI akfl qÉq sfihb dy jQydfr
sfihbfnF, sMqF mhFpurÈF aqy iswK kOm dIaF siqkfrq ÈÉsIaqF dy iÉlfÌ Êlq
iksm df pRcfr krdf af irhf hY[[[[.``
5[ pRDfn jI, jy gusqfÉI nf smJo qF do gwlF krnIaF cfhFgf. pihlI ieh ik jy afp
‘iswK pMQ dI afvfË` vjoN jfxI jFdI aÉbfr dy aYzItr bfry iÈÈtfcfr qoN igrI
hoeI ÈbdfvlI vrqx ƒ vI apxf hwk smJdy ho (ikAuNik afp iek Dfrmk jQybMdI dy
pRDfn ho) qF afp ƒ Éud iglf iÈkvf krn df hwk vI nflo nfl ikvyN iml jFdf hY?
‘qusI ijho jhy slUk dI afs dUijaF qoN krdy ho, AuhI slUk dUsiraF nfl vI kro` _
ieh aKfx bcpn qoN suxdy af rhy hF pr Dfrmk pdvIaF qy bYTx vfilaF Auqy Èfied
qusI ieh pfbMdI lfgU krn ƒ Êlq smJdy ho. akfl qÉq Auqy ibTfey quhfzy ‘jQydfr`
vI, Drm dy nF qy, pihlF hI ikvyN ivdvfnF aqy cMgy iswKF dI pwg ‘hukmnfimaF
rfhIN pYrF hyT roldy hn, Aus ny dunIaF Br ivc iswKI ƒ kfÌI bdnfmI idvfeI hoeI
hY pr iek srkfrI aYkt aDIn bxfeI geI jQybMdI dy pRDfn vjoN, BfÈf df jo sMjm afp
ƒ vrqxf cfhIdf hY, Aus df vI afp ƒ koeI pfs nhIN hY. aÉbfr lok-rfj df cOQf
QMm smJy jFdy hn qy iksy vI hor kOm ivc aÉbfrF dy aYzItrF pRqI Auh BfÈf nhIN
vrqI jFdI jo afp dunIaF Br dy iswKF dy mnF ivc siqkfr rwKx vfly iek aÉbfr dy
aYzItr pRqI vrqdy ho pr iPr vI iglf aÉbfr pRqI hI krdy ho. afp Èfied sfrf
siqkfr golkF dI dOlq ƒ apxI mrËI anusfr Ércx vfilaF leI rfKvF rKxf cfhuMdy ho
qy sfrf apmfn AunHF dI JolI ivc pfAux ƒ jfieË smJdy ho jo dsF nhuMaF dI ikrq
krdy hn jF apxf swB kuwJ kOm leI inCfvr krdy hn. jy gurU nfnk ny mlk BfgoaF jF
bRfhmxF df Drm sfijaf huMdf qF afp dy dfavy ivc vËn smiJaf jf skdf sI pr dsF
nhuMaF dI ikrq krn vfilaF dy Drm ivc qF afp apxI gwl Dwky nfl BfvyN mnvf lAu,
dlIl nfl nhIN mnvf skdy.
6[ dUjf, afp ny Qok dy ihsfb nfl ieh gMBIr doÈ lfey hn ik ipCly kuwJ smyN ivc
spoksmYn ivc kuwJ gurmiq-ivroDI ilKqF CfpIaF geIaF hn. mYƒ nhIN pqf, afp
ikhVIaF ilKqF df iËkr kr rhy ho ikAuNik ‘spoksmYn` dy lwKF pfTkF ivcoN iksy
iek ny vI ienHF bfry ieqrfË nhIN kIqf. hF, kuwJ zyrfvfdIey qy sMprdfeI lok
spoksmYn dIaF gurmiq-anusfrI ilKqF kfrn nfrfË ËrUr hn ikAuNik spoksmYn ny
AunHF dIaF gurmiq qoN Ault jfx vflIaF ‘mirafdfvF` ƒ cunOqI idqI sI pr AunHF
ny vI Auh doÈ ‘spoksmYn` Auqy kdy nhIN lfieaf ijs df iËkr afp ny kIqf hY.
siBa dunIaF ny aÉbfrI ilKqF bfry ieqrfË krn df iek ZMg inÈicq kIqf hoieaf hY
ijs aDIn ienHF ilKqF bfry ilKqI qOr qy aYzItr kol ros pRgt kIqf jFdf hY qy ros
pRgt krn df kfrn disaf jFdf hY. jy aYzItr ros vl koeI iDafn nf dyvy qF hI jnqk
ros df rfh PiVaf jFdf hY. kI qusI ‘spoksmYn` dy aYzItr ƒ kdI AunHF ilKqF df
ibAurf Byijaf hY ijs bfry qusI hux iÈkfieq kr rhy ho?
7[ asI koeI 12vIN sdI ivc qF rih nhIN rhy ik Auc Dfrmk pdvIaF qy bYT ky asI jo
vI iksy bfry Ìqvf jfrI kr idaFgy, Aus ƒ swc mMn ilaf jfeygf qy sfrI lokfeI ƒ
Aus awgy isr Jukfxf hI pvygf. 21vIN sdI pVHy ilKy lokF dI sdI hY qy ijs iDr Auqy
qusI koeI doÈ lfAuNdy ho, Aus ƒ vI apxf pwK pyÈ krn df mOkf dyxf afp df ÌrË
bx jFdf hY.
8[ ipClIaF gwlF ƒ lFBy rKdy hoey, roËfnf spoksmYn dy aYzItr vjoN mYN afp ƒ pyÈkÈ
krdf hF ik afp ƒ ‘roËfnf spoksmYn` ivruD jo vI iÈkfieqF hn, AunHF dI iek
sUcI bxf ky mYƒ dy idAu. ies sUcI ivcly hr doÈ df ivsQfr-pUrvk AuWqr iqafr kr
ky, dovyN dsqfvyË (doÈ-pwqr qy jvfb) asI hyT ilKIaF ÈÉsIaqF dy hvfly kr
dyNdy hF qy AunHF ƒ bynqI krdy hF ik Auh jo vI ÌYslf dyxgIaF jF jo vI sËf
qjvIË krngIaF, dovyN iDrF pRvfn kr lYxgIaF. apxy jvfb ivc asI ÈRomxI kmytI aqy
ies nfl sbMDq lokF vloN spoksmYn pRqI Dfrn kIqy gey jfrhfnf qy duÈmxF vfly
rveIey df vyrvf vI dyvFgy. ijnHF ÈÉsIaqF ƒ apxf inrpwK ÌYslf dyx leI bynqI
kIqI jfvygI, Auh ieh hoxgIaF :
1[ pRDfn ÈRomxI gu: pRbMDk kmytI (vot df
hwk nhIN hovygf),
2[ pRDfn ÈRomxI akflI dl (bfdl),
3[ pRDfn ÈRomxI akflI dl (aMimRqsr),
4[ pRDfn ÈRomxI akflI dl (lONgovfl),
5[ pRDfn, ÈRomxI akflI dl (1920),
6[ pRDfn, ÈRomxI akflI dl ieMtrnYÈnl,
7[ pRDfn idwlI akflI dl,
8[ pRDfn idwlI gu: pRbMDk kmytI,
9[ bfbf srbjoq isMG bydI pRDfn gurmiq pRcfr sMq smfj,
10[ s: mihMdr isMG joÈ (akfl qÉq sbMDI pusqkF dy lyKk),
11[ s: ÉuÈvMq isMG pwqrkfr qy ieiqhfskfr
12[ zf: sMgq isMG ieiqhfskfr,
13[ zf: hrijMdr isMG idlgIr (akfl qÉq sbMDI pusqkF dy lyKk),
14[ sMq bfbf iekbfl isMG bVU sfihb _ knvInr, msqUafxf aYkÈn kmytI,
15[ zf: jsbIr isMG afhlUvflIaf, isiKaf slfhkfr, ÈRo: gu: pR: kmytI,
16[ s: mnjIq isMG klkwqf, sfbkf jnrl skwqr, ÈRo: gu: pR: kmytI,
17[ aYzItr, roËfnf spoksmYn (dfs) vot df hwk nhIN hovygf.
ies kmytI ivc jykr 2-3 ivdvfn (ijnHF ƒ sRI akfl qÉq sfihb bfry muhfrq hovy)
qusIN vI pfAuxf cfho qF sfƒ koeI ieqrfË nhIN hovygf.
dohF iDrF df pwK sux ky, ieh ÈÉsIaqF srb-sMmqI nfl jo rfey dyxgIaF, dohF iDrF
ƒ Auh pRvfn krnI pvygI. pusqk ‘guriblfs pfqÈfhI-6` (ijQoN sfrf JgVf ÈurU
hoieaf sI), Aus sbMDI ÈRo: kmytI aqy ig: joigMdr isMG vydFqI dy rol bfry vI ieh
ÈÉsIaqF apxf inrxf dy skxgIaF. asI pusqk bfry pUry qwQ pyÈ krn dI iËMmyvfrI
lYNdy hF.
9[ afs krdf hF ik AupRokq ÈÉsIaqF afp dy aqy sfzy pwK ƒ sux ky inrpwK ÌYslf
dy skxgIaF qy afp ƒ ienHF df ÌYslf lYx ivc koeI AuËr vI nhIN hovygf. ienHF
sfiraF dy srb-sMmq ÌYsly ƒ ‘pMQ df ÌYslf` kihx ivc vI iksy ƒ AuËr nhIN
hoxf cfhIdf.
10[ ies vyly afm lokF ivc aqy ÊYr-iswKF aMdr ieh pRBfv Gr krdf jf irhf hY ik
iswKF ƒ apxy mqByd hwl krn dI ivAuNq Èfied afAuNdI hI nhIN qy hr mqByd df aMq
Auh iek dUjy ƒ ‘pMQ-ivroDI` aqy ‘Êwdfr` sfbq kr ky, mfr mukfAuxf hI ieko
iek bfdlIl ZMg smJdy hn. ikAuNik mOjUdf JgVy ivc iswDy qOr qy ÈRomxI kmytI qy
aiswDy qOr qy akflI dl (bfdl) dy nyqfvF df nF vI afAuNdf hY, ies leI ÊYr-iswK
lok afm kihMdy suxy jFdy hn ik ‘‘akflI lIzr lVnf jfxdy ny, dlIl dI gwl krnf
nhIN jfxdy.`` dyÈ, ivdyÈ qoN afm iswKF ny jo pRqIkrm sfzy dÌqr ivc Byjy hn,
AunHF qoN vI iehI lgdf hY ijvyN AunHF dI nËr ivc ‘spoksmYn` aqy Aus dy sMpfdk
ƒ bypnfh smrwQf vflIaF muÊleI iksm dIaF ÈkqIaF ny Gyiraf hoieaf hY qy Auh
boqf isMG grjf isMG vFg, swc dI rKvflI, nMgy DV hI kr rhy hn. aijhI soc vfly
iswKF dy idlF ivc akflI lIzriÈp aqy qÉqF dy jQydfrF pRqI vI nÌrq pYdf ho rhI
hY jo cMgI gwl nhIN hY aqy myrI idlI iewCf hY ik jy afp myrf AupRokq suJfa pRvfn
kr lvo qF siQqI ivc suDfr leI kdm cuwky jf skdy hn. ieh suJfa pRvfn krn nfl duwD
df duwD qy pfxI df pfxI inwqr afvygf. pr jy afp ny ieh suJfa rwd kr ky apxI ‘spoksmYn-ivroDI`
muihMm jfrI rwKI qF lokF aMdr ieh ivcfr pwkf ho jfeygf ik afp df mksd kyvl
afËfd aqy inrpwK iswK pRYWs ƒ apxI pfrtI dy aDIn krnf jF kuclxf hI hY, swc df
inKyVf krnf nhIN. myrI bynqI hY ik afp aijhf pRBfv nf bxn idAu.
11[ s: joigMdr isMG df mfmlf : s: joigMdr isMG bfry vI mYN spwÈt kr idaF ik Auh
akfl qÉq qoN bfÊI nhIN hn qy gurU-QfpI ies sMsQf dy swB qoN vwzy hmfieqIaF
`coN iek hn. pr s: gurbÉÈ isMG kflf aÌÊfnf ƒ Cyky jfx mgroN AunHF ny apxy 5
hor sfQIaF nfl iml ky jQydfr vydFqI aqy pRDfn ÈoRmxI kmytI ƒ icwTI ilK ky
puiCaf sI ik AunHF ƒ iksy iswK ƒ pMQ `coN Cykx df aiDkfr ikQoN pRfpq hoieaf
hY. ies df koeI AuWqr nf imlx qy, 26 akqUbr 2003 ƒ muhflI ivKy ivÈfl vrlz iswK
knvYnÈn ivc ieh mfmlf ivcfiraf igaf sI qy srb sMmqI nfl ÌYslf ilaf igaf sI ik
akfl qÉq qoN ‘jQydfr` jo kuwJ kr rhy hn , Aus ƒ iswK Drm (gurbfxI), gurdvfrf
aYkt aqy iswK rihq mirafdf ivc pRvfngI nhIN idqI geI hoeI, ies leI ieh iswK
isDFqF dy anusfrI nhIN hY. Ausy knvYnÈn ny s: joigMdr isMG ƒ ieh hdfieq vI
idqI sI ik jy ‘jQydfr` AunHF ƒ swd Byjx qF Auh ‘jQydfrF` kol nf jfx (Aus
vyly qk AunHF ivruD koeI ‘hukmnfmf` jfrI nhIN sI hoieaf). s: joigMdr isMG ny
gurU pMQ dy hukmF dI pflxf hI kIqI hY. awj qk ijMny vI ivdvfnF ny akfl qÉq bfry
ikqfbF ilKIaF hn, AunHF ivcoN iksy iek ivc vI akfl qÉq Auqy clfeI jf rhI ajkl
dI ‘mirafdf` dI hmfieq nhIN kIqI geI qy ijs iksy ivdvfn ny vI ies ivÈy bfry
klm clfeI hY, Aus ny s: joigMdr isMG dy stYNz ƒ TIk mMinaf hY. jnvrI mhIny
vydFqI jI aqy ig: qrlocn isMG ny vI akfl qÉq qoN hI aYlfn kIqf sI ik ‘spoksmYn
aqy Aus dy sMpfdk df mfmlf isDFqF bfry mqBydF df mfmlf hY qy ies ƒ gwlbfq rfhIN
CyqI nijwT ilaf jfvygf.` (Ébr leI 19 jnvrI 2006 df aÉbfr vyKo).
12[ ieh iblkul TIk aqy shI rveIaf sI pr pqf nhIN gwl awgy ikAuN nhIN clfeI geI
qy sMq aqr isMG df nF lY ky spoksmYn-ivroDI ÈkqIaF mfmlf hor pfsy hI lY geIaF.
kuwJ ÈkqIaF mfmly df suKd aMq nhIN cfhuMdIaF qy tkrfa vflI siQqI cflU rwKx ivc
hI idlcspI rKdIaF hn. myrI bynqI hY ik ies siQqI ƒ kfiem rwKx df lfB iksy vI
iDr ƒ nhIN hovygf qy ÈRomxI kmytI, akflI dl, akfl qÉq vrgIaF sMsQfvF ƒ swB
qoN vwD syk puwjygf qy pMQ ÉfhmÉfh afps ivc vMizaf rhygf. gurmiq ƒ mMnx
vflIaF ÈkqIaF ƒ Zfhux leI ÈRomxI kmytI AunHF ÈkqIaF dI mdd lY rhI hY jo iswK
rihq mirafdf ƒ vI nhIN mMndIaF qy apxy zyiraF ivc gur-mrXfdf ƒ Zfh lfAux
vflIaF kfrvfeIaF Èryafm kr rhIaF hn. AunHF bfry ÈRomxI kmytI ƒ vI koeI BulyKf
nhIN ho skdf.
13[ pRDfn jI, ijs aÉbfr ny pihly iqMn mhIinaF ivc hI ËI tI vI aqy stfr vMn
cYnlF ƒ mjbUr kr ky iswKF koloN mfÌI mMgx qy mjbUr kr idqf, ijs ny pMQ dy hwk
ivc drjnF mfmilaF ivc eynI Ëbrdfsq afvfË cuwkI hY qy jo iswK ieiqhfs, gurbfxI
hr roË dy irhf hY, Aus aÉbfr nfl afp ƒ lwK igly vI hox pr Aus ƒ ‘pMQ-ivroDI`
hox dI gfl afp ikvyN kwZ skdy ho? ijnHF lokF ƒ awj afp spoksmYn ivruD lfmbMd kr
rhy ho, AunHF dIaF gurmiq-ivroDI qy mnmqI kfrvfeIaF bfry jwg jfxdf hY qy ieh vI
hr koeI jfxdf hY ik awj iswKI dI jo mfVI dÈf hY, Aus leI vI iehI iDrF iËMmyvfr
hn. dUjy pfsy, spoksmYn ny hI iswK nOjuafnF aMdr iPr qoN iswKI pRqI soJI aqy
ÌÉr dI iek ivafpk lihr KVI kr idqI hY. aijhy aÉbfr dI ivroDqf ÈRomxI kmytI
ƒ iblkul nhIN jcdI ikAuNik qusI gurU kI golk dI aqy akfl qÉq dy nF dI durvrqoN
kr ky gurmiq ƒ Zfh lfAux vfly lokF ƒ ijMnf vI lfmbMd kr lAu, dsF nhuMaF dI
ikrq krn vfly iswK, scfeI ƒ pCfxn ivc bhuqI dyr nhIN lfAuxgy.
14[ iek afÉrI bynqI kr ky icwTI smfpq krnI cfhFgf. afp ƒ ieh vI vyK lYxf
cfhIdf hY ik ÈRomxI kmytI ƒ iek pMQk aÉbfr nfl tkrfa vflI siQqI ivc ilafAux
ipwCy iksy afr aYs aYs vrgI iDr df hwQ qF kMm nhIN kr irhf. afr aYs aYs vI
spoksmYn qoN bhuq duKI hY. afp jfxdy hI ho, afr aYs aYs vrgIaF qfkqF jd ipwCy
rih ky kMm krdIaF hn qF AunHF vloN vriqaf igaf bMdf vI keI vfr nhIN jfx skdf ik
Aus ƒ vriqaf jf irhf hY. jdoN gUxy qoN hukmnfmy jfrI hoey sn qF kI ÈRomxI
kmytI ƒ pqf lwg sikaf sI ik prdy ipwCy kOx kMm kr irhf sI? ‘guriblfs pfqÈfhI-6`
dI ÈRomxI kmytI koloN pRkfÈnf krfAux aqy Aus dI kQf gurdvfiraF ivc krn dI
isÌfrÈ vI ikvyN krvf leI geI sI, kI ies df vI ÈRomxI kmytI ƒ pqf lwg sikaf
sI? hux vI Èfied koeI hor qfkq tkrfa krvf rhI hY qy mYN iehI bynqI krnI hY ik
sfƒ ies bfry sucqy hox dI sÉq loV hY.
jo vI hY, mYN bqOr aYzItr, afp dy hr ÉdÈy ƒ dUr krn qy hr iÈkfieq df AuWqr
dyx leI vcnbwD hF qy iesy Éfqr ieh inmfxf ijhf Xqn kr irhf hF. jy afp vfly
pfisAuN spoksmYn-ivroDI kfrvfeIaF nf hox qF sfzy vloN afp ƒ koeI iÈkfieq nhIN
hovygI, ies df ivÈvfs mYN afp ƒ idvf skdf hF. smwisaf df snmfnjnk hwl lwBx leI
vI mYN apxy vloN pUrf sihXog dyx df XkIn afp ƒ idvf skdf hF. spoksmYn pUrI qrHF
pMQ ƒ smripq hY aqy ies dy pRbMDkF ny iswKI dy AuWQfn df vwzf poRgrfm AulIikaf
hY. ies nfl vfDU df tkrfa pYdf krn dI QF, cMgf iehI rhygf ik afp iswKI aqy iswKF
dy Bly ivc, ies df sfQ idAu. jy sfQ dyxf Auicq nhIN vI smJdy, qF vI ÉfhmÉfh df
ivroD krnf iksy qrHF vI jfieË nhIN ikhf jf skdf. isDFqk pRÈnF df hwl lwBx leI
vI pihlF vfqfvrx iqafr krnf pYNdf hY qy DmkIaF, bfeIkft df rfh iqafgxf pYNdf hY.
jy ies pfsy afp vloN koeI kdm puitaf igaf qF asI hr qrHF nfl sihXog dyx df pUrf
Xqn krFgy.
pUry siqkfr sihq,
gurU pMQ df dfs,
(zf: gurÈrnjIq isMG)
sMpfdk, roËfnf spoksmYn
(hyTF
hn jI Auh do KbrF jo ik ipCly idnI ajIq aKbfr ivc CpIaF sn-sMpfdk)
nvyN pMjfbI aÉbfr ivruwD sÉq kfrvfeI kIqI jfvy
anykF pMQk jQybMdIaF vwloN srkfr ƒ icqfvnI
: mIitMg ivc dmdmI tksfl, sMq smfj, PYzryÈnF, inhMg jQybMdIaF, aKMz kIrqnI jQy
dy pRqIinD qy hor anykF iswK ivdvfn Èfiml hoey
: ÈRomxI kmytI kfƒnI kfrvfeI leI cfrfjoeI krygI
aMimRqsr, 29 mfrc-jgqfr isMG lFbf-muhflI qoN nvIN arMB hoeI
iek pMjfbI aKbfr vwloN gurU gRMQ, gurU pMQ aqy pMQk jQybMdIaF dy iKlfP ieqrfËXog
ÈbdfvlI aqy lyK pRkfiÈq krn krky iswK sMgq ivc vDdy roh df iswtf hY ik awj
ieQy ÈRRomxI kmytI dI agvfeI hyT hoeI iekwqrqf ivc dmdmI tksfl, sMq smfj, inhMg
isMG jQybMdIaF, iswK sMprdfvF, AudfsI sMprdfvF, aKMz kIrqnI jQf, PYzryÈnF,
imÈnrI jQybMdIaF aqy anykF iswK ivdvfnF afid ny iekwTy ho ky pMjfb srkfr ƒ sKq
icqfvnI idwqI hY ik ies aKbfr vwloN pRkfiÈq kIqIaF jf rhIaF iswK ivroDI ilKqF
kfrn iswK pMQ ivc BfrI ros qy guwsf hY, ies leI srkfr ies aKbfr ƒ bMd krvfAux
aqy iesdy sMpfdk iKlfP sKq kfrvfeI kry. iekwqrqf vwloN rijstrfr, inAUËpypr Bfrq
srkfr aqy pMjfb srkfr koloN ies aKbfr dI rijstRyÈn ƒ qurMq rwd krn aqy pRYWs
kONsl afP ieMzIaf koloN iswK BfvnfvF ƒ Tys phuMcfAux dy iKlfP ies ivruD sKq
kfrvfeI krn dI mMg kIqI geI hY. ies qoN ielfvf iekwqrqf ivc hfËr afgUaF ny ies
aKbfr dy sMpfdk ƒ pMj isMG sfihbfn vwloN pMQ ivcoN Cykx aqy sihXog nf dyx sbMDI
jfrI hoey hukmnfmy ƒ mMnx qy lfgU krvfAux leI ÈRRomxI kmytI ƒ hr qrHF df
sihXog dyx df Brosf idwqf hY. iesy dOrfn awj ieQy iekwqrqf ivc sMgrUr Kyqr nfl
sMbMiDq ies aKbfr dy 7 mulfËmF ny qKq sRI dmdmf sfihb dy jQydfr ig: blvMq isMG
nMdgVH ƒ afpxy asqIPy sONpy. sRI drbfr sfihb smUh siQq s: qyjf isMG smuMdrI hfl
ivKy pfvn sRI gurU gRMQ sfihb jI dI hËUrI ivc aqy isMG sfihbfn dI hfËrI ivc
ieh iekwqrqf krIb iek vjy arMB hoeI aqy krIb sfZy cfr GMty cwlI. iekwqrqf dI
arMBqf qKq sRI kysgVH sfihb dy jQydfr ig: qrlocn isMG vwloN ardfs krn aqy
hukmnfmf lYx nfl hoeI. awj dI iekwqrqf ivc smUh bulfiraF dIaF BfvnfvF qoN iek
gwl spÈt sI ik pMQk jQybMdIaF ivc ies aKbfr dIaF pMQ ivroDI ilKqF kfrn vwzf ros
hY aqy ieh ros gwusy dy rUp ivc iksy vyly vI ivsPotk rUp aKiqafr kr skdf hY.
iekwqrqf ivc bIqy idn bwlUafxf ivKy vfprI Gtnf dI vI krVI inKyDI kIqI geI aqy
pMjfb srkfr vwloN qKq sRI dmdmf sfihb dy jQydfr smyq hornF iKlfP puils kys drj
krn df krVf noits ilaf igaf. iekwqrqf ivc hfËr afgUaF vwloN srb sMmqI nfl mqf
pfs krky PYslf kIqf igaf ik Aukq aKbfr dy sMpfdk dy sbMD ivc sRI akfl qKq sfihb
vwloN jfrI hukmnfmy ƒ mMnx aqy lfgU krvfAux leI ÈRRomxI kmytI ƒ hr qrHF df
sihXog idwqf jfvygf. iekwqrqf vwloN mMg kIqI geI ik ÈRRomxI kmytI ies aKbfr dy
iKlfP kfƒnI lVfeI lVn leI iek kfƒnI mfihrF dI kmytI df gTn kry, jo ies ivruD
kfƒnI lVfeI lVy aqy ies kfrvfeI dI pYrvfeI Kud ÈRRomxI kmytI kry. ies mMg
muqfbk ÈRRomxI kmytI dy pRDfn jQy: avqfr isMG vwloN aYzvokyt hrdyv isMG mqyvfl,
(sfbkf aYzvokyt jnrl) dI agvfeI hyT kmytI kfiem krn df aYlfn kIqf igaf. iekwqrqf
vwloN mMg kIqI geI ik ies aKbfr dIaF pMQ ivroDI ilKqF kfrn iswK sMgqF ivc roh
hY, ies leI rijstrfr inAUË pypr BFrq srkfr aqy pMjfb srkfr iesdI rijstRyÈn ƒ
qurMq rwd kry. iesy qrHF pRYWs kONsl afP ieMzIaf vI ies iKlfP sKq kfrvfeI kry.
iekwqrqf vwloN pMjfb srkfr ƒ cyqfvnI idwqI geI ik Auh ies aKbfr ƒ bMd krvfAux
aqy sMpfdk ivruD sKq kfrvfeI leI Tos kdm cuwky. jykr srkfr vwloN aijhf nf kIqf
igaf qF iswK pMQ ieh smJygf ik srkfr ies aKbfr ƒ jfrI rwKx leI iesdI ipwT Tok
rhI hY aqy ivAuNqbMd ZMg nfl Kflsf pMQ ƒ kmËor krnf cfhuMdI hY. iËlHf biTMzf
ivKy bwlUafxf ngr ivc vfprI Gtnf dI inKyDI kridaF iekwqrqf vwloN srkfr ƒ 6
apRYl qk jQydfr sfihbfn aqy hornF iKlfP drj kIqy puils kys vfps lYx df altImytm
dyyNidaF PYslf kIqf igaf jykr srkfr ny kys vfps nf ley qF 6 apRYl ƒ biTMzf siQq
gurduafrf hfËIrqn smUh sMgqF zI[sI[ dPqr qk ÈFqmeI ros mfrc krngIaF. iekwqrqf
ivc sRI akfl qKq sfihb dy jQydfr ig: joigMdr isMG vydFqI ny sMboDn kridaF ikhf
ik ieh lok gurU Gr dy doKI hn, jo afpxIaF klmF rfhIN gurU Gr dI mirafdf ƒ Zfh
lf rhy hn. AunHF ikhf ik iswK pMQ dy avyslypn kfrn hI awj ieh siQqI afeI hY.
ÈRRomxI kmytI dy pRDfn jQydfr avqfr isMG ny Aukq kfrvfeI qoN ielfvf af rhIaF
ÈqfbdIaF bfry vI hfËr afgUaF ƒ jfxU krvfieaf aqy smUh mfmilaF ivc sihXog dI
mMg kIqI. dmdmI tksfl cOk mihqf dy muKI sMq ig: hrnfm isMG Kflsf ny sMboDn
kridaF ikhf ik Aukq aKbfr vloNw iek zUMGI sfijÈ qihq iswK pMQ ƒ KyrUM KyrMU
krn df Xqn kIqf jf irhf hY. AunHF ikhf ik pMQ `coN Cykx dy hukmnfmy dI pflxf nf
hox kfrn iesƒ agFh vDx df mOkf imilaf hY. AunHF ies aKbfr dy sMpfdk vwloN rihq
mirafdf, dsm gRMQ, ardfs aqy gurbfxI nfl CyV CfV krn dy doÈ lfey. AunHF ikhf ik
ies ƒ mUMh qoV jvfb idwqf jfey qF jo BivwK ivc mirafdf ƒ Zfh lfAux df koeI
hIlf nf kry. AunHF ies mfmly ivc pMQk ÈkqI ƒ iekmuwT hox df vI swdf idwqf.
dmdmI tksfl sMgrfvF dy muKI BfeI rfm isMG ny ies mfmly ivc ÈRRomxI kmytI ƒ hr
sMBv sihXog df Brosf idwqf. sMq smfj dy jnrl skwqr, sMq prmjIq isMG ny vI Brosf
idwqf ik ies mfmly ivc smuwcf sMq smfj ÈRRomxI kmytI dy nfl KVHf hY aqy ies
aKbfr ƒ hux hor vDyry pMQ ƒ Zfh lfAux dI afigaf nhIN idwqI jfvygI. nfnksr
sMprdf dy afgU sMq hrI isMG ËIry vfilaF, rfVHf sfihb sMprdf dy BfeI jrnYl isMG
ny vI pUrn sihXog df Brosf idwqf. aKMz kIrqnI jQf (ieMtrnYÈnl) dy muKI BfeI
bldyv isMG ny suJfa idwqf ik ies aKbfr ƒ vycx vfly hfkrF aqy izstRIibAUtrF ƒ
ivsfKI qk ies aKbfr nfl nfqf qoVn df smF idwqf jfvy. AunHF ikhf ik ies aKbfr dI
dukfndfrI bMd krnI ËrUrI ho geI hY. jQy dy sUrq isMG pUrn DVy nfl sbMiDq BfeI
rijMdr pfl isMG ny vI ies mfmly ivc afpxy kImqI suJfa pyÈ kIqy. AunHF ikhf ik
ies ivc ieÈiqhfr dyx vflIaF kMpnIaF dIaF vsqF df iswK jgq bfeIkft kry. iswK
stUzYNts PYzryÈn (mihqf) dy muKI BfeI gurcrn isMG gryvfl ny afpxI jQybMdI vwloN
pUrn sihXog df Brosf, afl ieMzIaf iswK stUzYNts PYzryÈn pIrmuhMmd dy pRDfn
krnYl isMG pIr muhMmd vwloN ÈRRomxI kmytI ƒ afpxf aKbfr aqy cYnl ÈurU krn aqy
hukmnfmy ƒ lfgU krvfAux leI vlMtIar Pors iqafr krn df suJfa idqf igaf. vwK-vwK
inhMg isMG jQybMdIaF vwloN boly sMq bfbf inhfl isMG hrIaF vylF vfilaF ny iswK
sMgq ƒ ies hmly df jvfb dyx leI AuT KVHy hox df swdf dyNidaF gurU sfihb vwloN
doKIaF nfl inbVn dy drsfey mfrg bfry jfxkfrI idwqI. Kflsf POj dy lKivMdr isMG ny
pMQ doKI ÈkqIaF dy iKlfP iek juwt hox, AudfsI sMprdfvF dy suafmI bRhmdyv isMG,
gurU goibMd isMG stwzI srkl dy ipRM: rfm isMG ny vI suJfa pyÈ kIqy. sMq aqr
isMG msqUafxf vfilaF dy iKlfP ieqrfËXog ÈbdfvlI ilKx kfrn ies aKbfr dy iKlfP
kfrvfeI krn leI bxfeI geI aYkÈn kmytI dy skwqr ny ies aKbfr dI rijstyÈn rwd
krvfAux leI adflq `c irt pfAux df suJfa idwqf.
ies mOky ÈRRomxI Kflsf dl dy muKI BfeI dljIq isMG ibwtU vwloN Byijaf igaf
sunyhf vI iekwqrqf ivc pVH ky suxfieaf igaf. pMjfbI XUnIvristI dy iswK ivdvfn
zf: blbIr isMG ny vI suJfa idwqy. ies dOrfn sMgrUr qoN afey ies aKbfr dy 7
pwqrkfrF ny ivnod kumfr dI agvfeI hyT afpxy asqIPy qKq sRI dmdmf sfihb dy jQydfr
ƒ sONpy. ienHF ivc iek aOrq pwqrkfr vI Èfml sI. awj dI iekwqrqf ivc krIb 123
jQybMdIaF dy numfieMdy Èfiml hoey.
iekwqrqf ivc Èfiml hox vflIaF ÈÉsIaqF
awj ieQy hoeI iekwqrqf ivc swcKMz sRIhirmMdr sfihb dy muwK gRMQI ig: gurbcn
isMG, sRI akfl qKq sfihb dy jQy: ig: joigMdr isMG vydFqI, qKq sRI kysgVH sfihb
dy jQydfr ig: qrlocn isMG, qKq sRI dmdmf sfihb dy jQy: ig: blvMq isMG, dmdmI
tksfl dy muKI bfbf hrnfm isMG, dmdmI tksfl dy dUjy DVy dy muKI BfeI rfm isMG,
bfbf inhfl isMG hrIaF vylF, bfbf dIdfr isMG hrKovfl vfly, ipRM: rfm isMG, bfbf
lfB isMG iklHf anMdgVH vfly, BfeI vfihgurU isMG, sMq prmjIq isMG mfihlpur, BfeI
bldyv isMG aKMz kIrqnI jQf, BfeI rijMdr isMG bulfrf aKMz kIrqnI jQf, sMq ig:
avqfr isMG bwDnI klF vfly, sMq bljIq isMG dfdU sfihb, sMq rxjIq isMG ZwzrIaF
vfly, sMq avqfr isMG surisMG vfly, sMq bfbf nMd isMG muMzf klF vfly, bfbf suKdyv
isMG bydI gurduafrf cohlf sfihb zyrf bfbf nfnk, s: jspfl isMG mMJpur, jnrl skwqr
iswK stUzYNt PYzryÈn (BfeI dljIq isMG ibwtU), s: blivMdr isMG Jbfl kyNdrI mYNbr
ÈRRomxI Kflsf dl, sMq bfbf mwKx isMG, sMq bfbf hrI isMG sMprdfie nfnksr, sMq
bfbf rfm isMG sMgrfvF vfly, sMq bfbf pMjfb isMG mfDopur, bfbf mfn isMG iphovyy
vfly, sMq bfbf mnmohn isMG jI bfrT, sMq mnjIq isMG hrKovfl, sMq amrjIq isMG
iklHf hkImF, sMq gurcrn isMG murfdpur, sMq myjr isMG vF vfly, sMq blkfr isMG mOV
mMzI, sMq isMG jIq kwtU vfly, sMq hrijMdr isMG Dblfn vfly, jQy: cYNcl isMG
mfihlpur, sMq amIr isMG jvwdI tksfl luiDafxf, sMq drÈn isMG GoVyvfh, jQy: lwKf
isMG rfmQMmx, sMq crnjIq isMG, jQydfr KVk isMG, iCMdf isMG iBwKIivMzIey,
ibRgyzIar jsvMq isMG hyymkuMt trwst, sMq gurdyv isMG CIxIvfly, jQy: lKivMdr isMG
Kflsf POj aqy akfl kflj kONsl dI smUh kmytI ÈRomxI kmytI dy aMiqRMg mYNbr jQy:
gurbcn isMG krmUMvflf, s: amrIk isMG Èfhpur gorfieaf, s: amrIk isMG ivCoaf, s:
sivMdr isMG doblIaF, s: hridafl isMG surisMG mYNbr ÈRRomxI kmytI qoN ielfvf
vwzI igxqI ivc Dfrimk ÈKsIaqF hfËr sn. Aukq aKbfr dy sMpfdk vwloN ÈRRomxI
kmytI ƒ Byijaf pwqr aqy qjvIË mUloN rwd : Aukq aKbfr dy sMpfdk vwloN awj ies
iekwqrqf qoN pihlF iek pwqr Byijaf igaf sI, ijs ivc AunHF afpxy vwloN iek 17
mYNbrI kmytI inrDfrq krky Aus koloN pVqfl krvfAux dI qjvIË pyÈ kIqI sI aqy
ikhf ik ies pVqflIaf kmytI vwloN jo vI PYslf hovygf Auh dovF iDrF ƒ mnËUr
hovygf. ies icwTI dy vyrvy pVHky ÈRRomxI kmytI dy pRDfn jQy: avqfr isMG ny ies
icwTI ƒ mUloN hI rwd kr idwqf aqy ikhf ik pMQ ivcoN Cyky hoey ies ivakqI ƒ
aijhI koeI qjvIË dyx df aiDkfr nhIN aqy nf hI koeI aijhI kmytI bxfAux df aiDkfr
hY. ies leI Aus vwloN bxfeI hoeI kmytI vI mUloN rwd kr idwqI geI. AunHF ikhf ik
ieh ivakqI pihlF ieQy sRI akfl qKq sfihb ivKy af ky afpxI Buwl bKÈfvy aqy muwK
Dfrf ivc Èfml hox AuprMq koeI suJfa dyvy.
ÈRomxI
kmytI dIaF Dfrimk srgrmIaF `c pUrf sihXog idaFgy-sMq hrnfm isMG
luiDafxf, 2 apRYl (guirMdr isMG)-gurmiq isDFq pRcfrk sMq smfj dy cyarmYn aqy
dmdmI tksfl dy muKI sMq hrnfm isMG Kflsf ny ikhf hY ik sMq smfj vwloN ÈRomxI
gurduafrf pRbMDk kmytI dIaF Dfrimk srgrmIaF ivc pUrf sihXog idwqf jfvygf aqy kuJ
muwidaF bfr mqByd iml bYT ky Kqm kIqy jfxgy qF jo iswK pMQ dI cVdI klf leI rfh
pwDrf kIqf jf sky. sMq hrnfm isMG awj ieQy ‘ajIq` nfl gwlbfq kr rhy sn.
AunHF ikhf ik ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI dy pRDfn jQydfr avqfr isMG ny jdoN
qoN kmytI df pRbMD sMBfilaf hY, AudoN qoN Drm pRcfr dI KVoq Kqm hoeI hY aqy
srgrmIaF qyË hoeIaF hn. AunHF ikhf isMG sjo aMimRq Cko lihr ƒ sMgqF vwloN
BrpUr huMgfrf idwqf jf irhf hY. AunHF ikhf ik kOm dI cVHdI klf leI aqy Drm pRcfr
dy Kyqr ivc jo vI cMgf kMm krygf asIN Aus dI hmfieq krFgy ikAuNik isrÌ ivroD
leI hI ivroD krn dI nIqI iksy df vI kuJ nhIN suafr skdI. BfeI Kflsf ny ikhf ik
mohflI qoN Cpdy pMjfbI aKbfr spoksmYn vwloN iswK isDFqF, iswK pdvIaF, iswK
pRMprfvF aqy iswKI dy mhfn XoiDaF bfry qF vwzy-vwzy lyK Cfpy jf rhy hn, pr ies
ny awj qwk Binafrf vfly, afÈUqoÈ, inrMkfrIaF aqy rfDfsuafmIaF bfry iek lfeIn
nhIN ilKI, jo ik iswKI dy ivroDI hn. AunHF ikhf ik aijhy lokF ƒ aslIaq smJky
scfeI Aupr pihrf dyxf cfhIdf hY. AunHF ikhf ik gurU pMQ aqy gurbfxI dy doKIaF
aqy iswK kOm dIaF srvoqm pdvIaF dI muKlfPq krn vflIaF qfkqF nfloN afpxf nfqf
qoVky iswK pMQ dI cVHdI klf leI kMm krnf cfhIdf hY. AunHF dwisaf ik sMq smfj
vwloN qÉq sRI dmdmf sfihb dy jQydfr igafnI blvMq isMG nMdgVH, sMq bljIq isMG
cfkUvfl smyq 8 ivakqIaF iKlfÌ puils vwloN drj kIqy kys dy ros vjoN 6 apRYl ƒ
gurduafrf hfVI rqn qoN zI[ sI[ dÌqr qwk ros mfrc kIqf jf irhf hY, ijs ivc pMjfb
Br qoN sMgqF Èfiml hoxgIaF. BfeI Kflsf ny ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI dy
iejlfs dOrfn sMq smfj pRqI kIqI itwpxI dI inMdf kIqI. AunHF ikhf ik bIbI jgIr
kOr pMQ ivc duPyV pYdf krn leI glq pRcfr kr rhI hY, ijs qoN sucyq hox dI loV hY.
AunHF ikhf ik pMQk mfmilaF bfry jykr sfzy ÈRomxI kmytI nfl koeI mqByd hn qF
asIN iml bYT ky dUr kr lvFgy aqy sfzI pUrI koiÈÈ hY ik asIN ÈRomxI kmytI ƒ
pUrf sihXog dyeIey aqy pUrf sihXog leIey. AunHF dwisaf ik dmdmI tksfl dI qIjI
sQfpnf ÈqfbdI sbMDI 7 agsq ƒ qÉq sRI dmdmf sfihb qlvMzI sfbo ivKy BfrI smfgm
kIqy jfxgy. iesy qrHF sRI gurU arjn dyv jI dy 400 sflf ÈhIdI purb sbMDI 17 meI
ƒ sRI anMdpur sfihb ivKy smfgm kIqf jf irhf hY. ies qoN ielfvf sMq smfj vwloN
pMjfb Br ivc nÈf CuzfAU kYNp lgfAux df pRogrfm iqafr kIqf igaf hY, ijs qihq 1
qoN 11 meI qwk sRI anMdpur sfihb ivKy aqy 1 qoN 10 jUn qwk cOk mihqf ivKy kYNp
lwgygf.
AunHF dwisaf sRI drbfr sfihb Aupr hoey POjI hmly dy ÈhIdF dI Xfd ivc 6 jUn ƒ
sRI akfl qÉq sfihb ivKy hox vfly smfgm ivc dmdmI tksfl aqy sMq smfj ihwsf lvygf
aqy ies qoN ielfvf mihqf ivKy vI smfgm kIqy jfxgy. AunHF spwÈt kIqf ik ÈRomxI
kmytI vwloN spoksmYn aÉbfr bfry swdI mIitMg ivc iksy vI bulfry ny sMpfdk ƒ
soDx dI gwl nhIN kIqI aqy ies sbMDI aÉbfr vwloN JUTf pRcfr krky mfhOl ƒ Krfb
krn dI koiÈÈ kIqI jf rhI hY. AunHF ikhf pMjfb srkfr ƒ cfhIdf hY ik Auh aÉbfr
dy sMpfdk ƒ BVkfAU gwlF krn qoN bfj afAux dI qfVnf kry nhIN qF jykr pMjfb dy
hflq Krfb hoey qF ies leI ies aÉbfr dy pRbMDk iËMmyvfr hoxgy. ies mOky s:
amrjIq isMG cfvlf qy srdfrnI puipMdr kOr ny BfeI hrnfm isMG ƒ snmfnq kIqf, jdik
ies smyN BfeI gurcrn isMG gryvfl, BfeI rijMdr isMG mihqf, prmjIq isMG DrmisMG
vflf, prmjIq isMG Kflsf, kuljIq isMG DMjl, aqy igafnI ipMdrpfl isMG afid hfËr
sn.
(hyTF
pVoH jI jo ik 29 mfrc dI mIitMg qoN bfad spoksmYn ivc Cipaf hY-sMpfdk)
gurU nfnk dy
drbfr Auqy kfbË ÉumInIAu! swc bolx leI sËf-ie mOq dyxf cfhMudy ho?
joigMdr isMG, muwK sMpfdk
QF dwso, mYN Éud hfËr ho jFdf hF. kr lAu ÈOk pUrf. hËfrF joigMdr isMG hor
pYdf ho jfxgy ! nOjuafnF nUM blI df bkrf nf bxfAu!! 29 mfrc ƒ ÈoRmxI kmytI dy
hMkfry hoey pRDfn ny apxy afgU pRkfÈ isMG bfdl dy ieÈfiraF `qy, swc df glf
Gotx leI, ÈRomxI kmytI qoN hËfr qrHF dy lfB AuTfx vfly lokF aqy spoksmYn qoN
nfrfË ‘bfbf brfdrI` df iekwT bulf ky ‘spoksmYn ƒ bMd krvfAux` leI Xojnf
AulIkx df afzMbr ricaf jo burI qrHF ÌylH hoieaf. ‘Drm pRcfr PMz` `coN lwKF
rupey Ércx mgroN jd bhuigxqI ny ies ‘pfp kI jMÖ` ivc Èfml hox qoN ienkfr kr
idqf qF iCwQy peI vydFqI, mwkV aqy DuMmf ny, ieh Buwl ky ik Auh gurU nfnk dy dr
`qy bYTy hn, ÉumInI vFg swc bolx vfilaF ƒ mOq dIaF DmkIaF dyxIaF ÈurU kr
idqIaF. ienHF ƒ gurU nfnk df Auh hukm vI iblkul Xfd nf irhf ijs ivc gurU bfby
ny Purmfieaf sI- ‘‘ros n kIjY Auqr dIjY``. do idn pihlF spoksmYn dy aYzItr
zf[ gurÈrnjIq isMG ny AunHF ƒ iek icwTI ilK ky pyÈkÈ kr idqI sI ik spoksmYn
ivc CpI iksy vI rcnf bfry jy AunHF ƒ koeI ieqrfË hY qF Auh vyrvf ilK ky dy
dyx. Auh vyrvf qy sfzf jvfb iek kmytI ƒ Byj idqf jfvy ijs ivc sfry akflI dlF dy
pRDfn, sMq smfj qy ivdvfnF dy pRqIinD hoxgy. ieh kmytI jo vI inrxf dyvygI jF sËf
qjvIË krygI, Auh dohF iDrF leI mMnxI lfËmI hovygI. mwkV ny ieh pyÈkÈ vI ieh
kih ky rwd kr idqI ik ‘pMQ ivcoN Cyky hoey bMdy dI qjvIË asIN suxn ƒ vI
iqafr nhIN.` pr kI zf[ gurÈrnjIq isMG vI pMQ `coN Cyky gey hn? kdoN qy ikvyN?
JUT bolx dI koeI qF sImf hoxI cfhIdI hY pr ieQy qF koeI vI sImf nhIN mMnI jFdI.
gurU dy drbfr ivc bYT ky vI ienHF ƒ gurU nfnk df hukm cMgf nhIN lgdf, ÉomInI
df cMgf lgdf hY. iesy leI vydFqI, DuMmf qy mwkV ny mMg kIqI ik koeI nOjvfn
inwqry qy joigMdr isMG ƒ soD afvy. guriblfs pfqÈfhI-6 rfhIN gurU df apmfn krn
vfly, hvn krvfAux vfly qy gurU kI golk dI luwt krn vfly ienHF ‘bhfdrF` ƒ myrI
pyÈkÈ hY ik nOjuafnF ƒ AunHF ny bhuq mrvf ilaf hY, hux afp sfhmxy afAux, mYƒ
QF `qy smyN dwsx, mYN AuQy CfqI nMgI kr ky phuMc jfvFgf. ieh apxI awg buJf lYx.
jy iksy nOjuafn ƒ BVkf ky jF pYsy dy ky ienHF ny ieh kfrf krvfieaf qF puils
sYNkVy bygunfh nOjuafnF ƒ vI PV lvygI qy AunHF Auqy qÈdwd krygI. mYN nhIN
cfhuMdf, bygunfh nOjuafnF ƒ hor sMqfp ivcoN lMGxf pvy. ieh iqMny ‘mhFpurÈ`
pqqOlF lY ky afp ieh ‘ÈuwB kMm` apxy hwQIN krn. jy cfhux qF apxy nfl pwqrkfr
brfdrI df ‘jY cMd` qy ‘iDafn isMG zogrf` vI apxy nfl rwK lYx jo pihly idn
qoN hI ‘spoksmYn` `qy apxf guwsf JfVn leI Drm, iÈÈtfcfr, kfƒn qy sdfcfr ƒ
ivsfr ky sfVy nfl mrdf jf irhf hY. ieh cfry mYƒ QF itkfxf dws dyx. PVy jfxgy qF
iehI PVy jfxgy. nOjuafn qF ienHF dI hvs df iÈkfr nhIN hoxgy. myrI mOq nfl jy
pMjfb, pMQ, dyÈ jF mnuwKqf df Blf ho skdf hY qF mYN iek pl leI vI apxy afp nUM
bcfAux dI koiÈÈ nhIN krFgf. ieh cfry vI ‘bhfdr` bxn qy nOjvfnF nUM blI df
bkrf bnfAux dI aqy puils koloN kutvfAux dI QF afp Auh kMm krn jo krn leI nOjvfnF
nUM Auksf rhy hn. ieh bhfdr bxn qF mYN ieQy ilKy iek iek awKr nUM swc kr ky ivKf
dyvFgf. ieh vI sfbq kr ky ivKf dyvFgf ky mYN kyvl ‘ÊuÌqfr df DnI` nhIN sgoN
jo kihMdf hF, kr ky ivKfxf vI jfxdf hF. ienHF nUM apxI ÈkqI, apxI dOlq (golk
dI) Auqy mfx hY. mYnUM apxy gurU Auqy aqy akfl purK Auqy mfx hY. iek joigMdr
isMG jfeygf, hËfr joigMdr isMG pYdf ho jfxgy. gurU arjn dyv jI dI Èhfdq ‘Xfsf`
ivDI rfhIN kIqI geI sI qfik AuunHF df lhU ËmIn qy nf izwgy qy koeI hor AunHF
vrgf nf pYdf hovy. pr kI Aus mgroN ÈhIdF dI JVI nhIN sI lwg geI? pMcm pfqÈfh
ny apxy sRIr df blIdfn dy ky iehI qF sfnUM smJfieaf sI ik jy swc qy KVy ho qF
iek sRIr kurbfn kIiqaF swc mr nhIN jfeygf qy hËfrF hor sRIr swc df JMzf PV
lYxgy. pujfrIvfd nUM nhIN mMnFgf ivcoilaF rfhIN mYnUM bVy sunyhy afey hn ik mYN
iek imMt leI pujfrIaF awgy pyÈ ho ky isr Jukf idaF qF mYnUM ‘qnÉfh` (sËf)
vI nhIN lfeI jfeygI. myrf jvfb hY ik pujfrIaF awgy pyÈ hox df mqlb ieh mMn lYxf
hY ik iswK Drm ivc sfry iswK brfbr nhIN hn. iek sËf dyx vfly pujfrI AuWcy hn
(jo afp ijMny vI vwzy pfp kr lYx, AunHF nUM swB mfÌ hn) qy dUjf iswK nIvF jo hr
gwl leI pujfrIaF awgy jvfbdyh hY. ieh pRQf Drm asQfn aMdr bRfhmx aqy kfËI ny
clfeI sI. gurU nfnk- gurU goibMd isMG ny ies pRQf nUM rwd kr idqf sI. gurdvfry
aMdr sfry iswK brfbr hn. koeI AuWcf nhIN, koeI nIvF nhIN. hukm gurU hI dy skdf
hY, ivakqI nhIN. iswK rihq mirafdf ivc vI iehI ivDfn bxfieaf igaf hY ik apxI mrËI
nfl koeI apxI Buwl bÉÈvfAuxf cfhy qF sQfnk sMgq kol jf ky bynqI kr skdf hY
(Dwky nfl Aus ƒ bulf koeI nhIN skdf). purfxy DrmF ny vI iswK rihq mirafdf vflI
rIq hI apxf leI hoeI hY. 500 sflF ivc iswK Drm bfry ijMnIaF vI ikqfbF iswK Drm
dy ivdvfnF ny ilKIaF hn, AunHF ivc vI iksy ivdvfn ny Aus ‘pujfrIvfd` dI hmfieq
nhIN kIqI jo awj qÉqF dy nF `qy iswKI ivc GusyiVaf jf irhf hY. ipCly do sflF
ivc ijMnIaF vI pusqkF akfl qÉq bfry CpIaF hn, AunHF sfrIaF ivc hI myry AupRokq
dfavy ƒ TIk mMinaf igaf hY. AupRokq dy bfvjUd, apxI cmVI bcfAux leI jy mYN
pujfrIaF awgy pyÈ ho jFdf hF qF mYN iswKI ivc ‘pujfrIvfd` ƒ pRvfn krn df doÈI
bx jFdf hF qy ieh mMn lYNdf hF ik gurdvfry aMdr sfry iswK brfbr nhIN qy iek sËf
dyx vflI qy dUjI sËf lYx vflI-do ÈRyxIaF iswKI ivc mOjUd hn. ieh gurU nfl DoKf
hovygf. vrlz iswK knvYnÈn, 2003 ny vI iesy isDFq ƒ pRvfn kr ky mYƒ hukm idqf
sI ik mYnUM guwsy ivc afey pujfrI swd lYx qF mYN nf jfvF. AudoN myry ivruD koeI
‘hukmnfmf` nhIN sI . gurU-pMQ df ieh hukm mYN mMn ilaf sI qy afÉrI sfhF qk
mMndf rhFgf. not kr lAu, mYN qbfh ho jfvF, brbfd ho jfvF pr pujfrIvfd awgy isr
nhIN Jukygf. ieh isr isrÌ gurU aqy sMgq awgy Jukx leI hI bixaf hY. pujfrIaF
awgy Jukx leI nhIN. pr jy Auh afp myry Auqy golI clfAux df aYlfn krn qF AunHF
sfhmxy ËrUr pyÈ ho jfvFgf- isr JukfAux leI nhIN, apxf qy gurU ƒ smripq bfkI
iswKF df isr AuWcf krn leI.
spoksmYn ivruD bolx vfly pihlF apxI pIVHI hyT sotf Pyrn:
Éflsf pMcfieq
luiDafxf, 30 mfrc (afr[aYs[ Éflsf):
ÈRomxI Éflsf pMcfieq luiDafxf ÈihrI dy knvInr BuipMdr isMG inmfxf, amndIp
isMG duwgrI, rfjivMdr isMG kfkf ny awj pRYWs dy nF iek sFJf ibafn jfrI krdy hoey
aMimRqsr ivKy qyjf isMG smuMdrI hfl ivc ‘‘spoksmYn`` dy sbMD ivc jo mIitMg
hoeI, Aus aMdr ÌYzryÈn afgU gurcrn isMG gryvfl vloN Éflsf pMcfieq `qy
nUrmihlIey, inrMkfrIey, isrsy vfilaF dy sfQI hox dy lgfey doÈF dI sÉq inÉyDI
kIqI geI. s[ inmfxf ny ies sbMDI ikhf ik awj dIaF kuwJ aÉbfrF bfdl dI Gr vflI
bIbI suirMdr kOr dIaF ÌotoaF nfl BrIaF peIaF hn, ijs ivc bIbI suirMdr kOr isrsy
vfly bfby dy pYrF ivc bYTI hY aqy bfdl vloN mukt lgf ky hvn Xwg krvfAuxy qy apxI
soc nUM afr[aYs[aYs[ kol igrvI rwKxf kI ÌYzryÈn afgU gryvfl nUM nËr nhIN
afAuNdf? nUrmihlIaf jo pMjfb dIaF sYNkVy DIaF leI bYTf hY, Aus ivruD koeI
kfrvfeI qF kI krnI hY akflIaF ivcoN koeI bol vI nhIN irhf hY. qyjf isMG smuMdrI
hfl ivc hoeI mIitMg nUM Éflsf pMcfieq ny byÈrmI dI iÈKr disaf ik ieh pMQ
pRmfxq iswK rihq mirafdf nUM nf mMnx vfilaF df iekwT sI. Éflsf pMcfieq ny ikhf
ik ieh zyrydfr aqy jQydfrF df vD irhf gTjoV iswK pMQ leI Éqry dI GMtI hY.
gryvfl dy lgfey ielËfm nUM Éflsf pMcfieq ny pUrI qrHF nkfridaF ikhf ik ieh
ÈÉs Éud apxI dfVHI rMgdf hY, jo ik akfl qÉq dI mirafdf muqfbk qnÉfhIaf hY
aqy akfl qÉq qoN BgOVf hY. AunHF ikhf ik afÈUqoÈ df ivroD Éflsf pMcfieq ny
swB qoN pihlF kIqf sI, ieh smuwcf iswK jgq jfxdf hY, ijs dI imsfl mlot ivKy
Éflsf pMcfieq dy afgUaF ny golIaF KfDIaF, ijs dy pRqwK sbUq mOjUd hn. Éflsf
pMcfieq dy afgUaF ny ikhf ik aYsy dfVHI rMgx vfly qnÉfhIey ƒ pihlF apxI pIVHI
hyT sotf mfr lYxf cfhIdf hY. Éflsf pMcfieq ny ‘‘spoksmYn`` df ivroD kr rhy
smuwcy lokF df pRYWs dI afËfdI `qy hmlf krfr idqf aqy mnuwKI aiDkfrF dI AulMGxf
dsI, jd ik smuwcI pRYWs apxI jfn joÉm ivc pf ky smfjk burfeIaF lokF dy sfhmxy
ilaf rhIaF hY. pRYWs dI inKyDI inMdfXog hY ieh isrÌ DVybMdI kr ky kIqI jf rhI
hY. Éflsf pMcfieq ny smuwcIaF jQybMdIaF nUM apIl kIqI ik DVybMdIaF qoN Aupr AuT
ky jo ‘‘spoksmYn`` aMdr qruwtIaF hn, AunHF nUM iml bYT ky dUr kIqf jfvy nf
ik DVybMdI df iÈkfr ho ky aÉbfr nUM bMd krvfAux dIaF koJIaF hrkqF kIqIaF jfx.
spoksmYn kOm ƒ qoV nhIN joV rhI hY : eIsVU
KMnf, 30 mfrc (prdIp isMG):
‘jykr ‘‘spoksmYn`` afËfdI qoN pihlF hoNd ivc af jFdf qF 1947 dy iswK
ivroDI dMgy, 1984 `c hoieaf sRI drbfr sfihb aMimRqsr `qy hmlf, AuprMq pMjfb ivc
aqvfd dy nF `qy cwlI kflI hnHyrI afid qoN bicaf jf skdf sI qy iswK pMQ ieMny
ihwisaF ivc nf vMizaf jFdf. ‘‘roËfnf spoksmYn`` sfry pMQ nUM iekwTy krn dy
XqnF ivc ruiJaf hoieaf hY qy swBnf nUM sfÌ, nyk nIaq nfl ‘‘spoksmYn`` dy
ies Auprfly dI ÈlfGf krnI bxdI hY. Aukq gwl awj ieQy coxvyN pwqrkfrF nfl gwlbfq
kridaF ÈRomxI akflI dl (aMimRqsr) KMnf dy pRDfn jQydfr amrIk isMG eIsVU aqy
jnrl skwqr puils iËlHf KMnf jQydfr gurmuK isMG pUrbf ny sFJy qOr `qy khI.
jQydfr pUrbf ny ikhf ik ‘‘roËfnf spoksmYn`` ny kdy vI iswK kOm nUM qoVn dI
gwl nhIN kIqI, sgoN inwgr XqnF sdkf sBnF nUM iek plytÌfrm `qy iekwTf krn leI
kMm kIqf hY. jQydfr pUrbf ny ikhf ik iswK kOm dI ieh bdiksmqI hY ik ‘‘spoksmYn``
bhuq lyt hoNd ivc afieaf, nhIN qF awj kOm df muhFdrf hI kuwJ hor hoxf sI. idwlI
gurdvfrf pRbMDk kmytI qy ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytIaF iek huMdIaF, ijs nfl
iswK kOm df Blf hI hoxf sI. ieQy ieh gwl ivÈyÈ qOr `qy vrnxXog hY ik ijQy
ÈRomxI kmytI dI qrÌoN ‘‘roËfnf spoksmYn`` ivruD iekwT kr ky ‘‘spoksmYn``
dy muwK sMpfdk s[ joigMdr isMG aqy ‘‘roËfnf spoksmYn`` ivruD hokf idqf jf
irhf hY AuQy awj puils iËlHf KMnf dy smUh ahudydfrF ny iek sur ivc ‘‘roËfnf
spoksmYn`` dI vkflq kridaF ies aÉbfr nUM iswK kOm leI ivÈyÈ qOr `qy mfrg
drÈk disaf hY.
pRYWs ivruD iekqrÌf kfrvfeI nfl akfl qÉq sfihb dI
mirafdf ƒ Zfh lwgI: bfbf vzflf
atfrI, 30 mfrc (jspfl isMG atfrI) :
‘scu suxfiesI scu kI bylf` gurbfxI dI ies quwk `qy iblkul Érf Auqr irhf iswK
ihwqF df alMbrdfr qy pMjfb df ieko-iek pMQk aÉbfr ‘roËfnf spoksmYn` pRqI
ÈoRmxI gurduafrf pRbMDk kmytI dy pRDfn jQydfr avqfr isMG mwkV qy hornF vloN
kIqy jf rhy awq JUTy aqy gumrfhkun pRcfr nfl iswK ihridaF ƒ BfrI Tys phuMc rhI
hY. gurduvfrf gurUsr sqlfxI sfihb dy muwK syvfdfr qy bfbf kUMmf isMG
ieMjInIairMg kflj huiÈafr ngr dy cyarmYn bfbf guripMdr isMG vzflf ny ikhf ik
ÈoRmxI akflI dl bfdl dy pRDfn pRkfÈ isMG bfdl dy ieÈfry `qy ÈRomxI gurduafrf
pRbMDk kmytI aqy akfl qÉq sfihb dy jQydfr vloN iek socI smJI aqy igxI-imQI
sfjÈ qihq lokqMqr dy cOQy QMm vjoN jfxy jFdy ‘pRYWs` nfl iekqrÌf kfrvfeI krn
nfl akfl qÉq sfihb dI mirXfdf ƒ Zfh lwg rhI hY. AunHF afiKaf ik bIqy kwlH
aMimRqsr ‘roËfnf spoksmYn` ivruD kIqy iekwT ivc koeI vI pMjfb dI jQybMdI
hfËr nhIN hoeI, ijs qoN sfbq huMdf hY ik pMjfb invfsI ‘roËfnf spoksmYn`
aÉbfr dI ipwT `qy KVy hn. bfbf vzflf ny ÈRomxI kmytI ƒ suJfa idMidaF ikhf ik
Auh smucy pMjfb ivc niÈaF ivruD, piqqpuxy dy iÉlfÌ aqy BrUx hiqafvF ivruD
lokF ƒ lfmbMd kr ky iek vwzI lihr pYdf krn ikAuNik ÈRomxI kmytI dIaF nlfiekIaF
kfrn awj iswK muMzy-kuVIaF vfl ktvfeI iPrdy hn. bfbf vzflf ny ‘roËfnf
spoksmYn` aÉbfr dI qrIÌ kridaF afiKaf ik iek swcI suwcI qy pMQk ihwqF dI rfKI
kr rhI pMQk aÉbfr ƒ hr pwKoN sihXog dyxf cfhIdf hY ikAuNik dyÈ dI afËfdI dy
60 sfl bfad lcr aqy aÈlIl aÉbfrF df mukfblf krn leI iek prvfrk aqy Dfrmk
ivcfrF vflf aÉbfr pMjfbIaF dI JolI ipaf hY ijhVf ivroD dy bfvjUd idno idn lokF
ivc hrmn ipafrf huMdf jf irhf hY. AunHF ikhf ik ‘roËfnf spoksmYn` aÉbfr
ieMtrnYWt Aupr vI AuplbD hox nfl ies aÉbfr dy ivdyÈF ivc vI pfTkF dI igxqI vDI
hY. AunHF ikhf ik Auh qn, mn aqy Dn nfl ‘roËfnf spoksmYn` ƒ hr pwKoN pUrn
sihXog idMdy rihxgy.
rfiKaF hwQoN hI Drm Éqry `c!
ÈRomxI kmytI dy mMc qoN BVkfAU qkrIrF
pMjfb dy mfhOl ƒ lFbU lfAux aqy jMgl rfj dI Xfd qfËf krfAux dIaF koiÈÈF
cMzIgVH, 30 mfrc (spoksmYn inAUË srivs) : iswK ieiqhfs ivc
ieh Èfied pihlI vfr hoieaf hY ik gurU nfnk vloN sfjy gey pMQ dy ÈoRmxI mMc
`qoN (ÈoRmxI gurduafrf pRbMDk kmytI) bfby nfnk dI soc ƒ smripq iksy iswK ƒ
soDx dy Ìrmfn jfrI kIqy gey hn. gwl qF ieiqhfs ivc drj ho cukI hY ikAuNik mOq
dy ieh Ìqvy kmytI dy pRDfn dI hfËrI ivc dfgy gey hn aqy iksy ny ienHF ÌqivaF
qoN apxy afp ƒ alfihdf rKx df ibafn hfly qk jfrI nhIN kIqf pr pMjfb dI nOjvfn
pIVHI ƒ muV bMdUkF PVfAux dIaF guJIaF koiÈsF kIqIaf jf cukIaF hn. inrsMdyh pMQ
Éqry `c hY iswK pMQ dy vwK-vwK vrgF vloN kmytI dy mMc qoN jfrI hoey ies mOq dy
Ìqvy df iqwKf ivroD kIqf jf irhf hY.
aMimRqsr (mihMdr isMG) : sRI akfl qÉq sfihb dy sfbk jQydfr BfeI rxjIq isMG ny
iswK nOjvfnF ƒ apIl kIqI hY ik Auh igafnI joigMdr isMG vrgy gRMQIaF dy ‘AuTo
koeI sUrmf vrgy` llkfry sux ky BVkfht ivc nf afAux, ijs kfrn koeI nvNI musIbq nf
KVHI ho jfvy ikAuNik aijhy svfrQI lokF kfrn iswK pMQ ƒ hI pihlF hI nuksfn Jwlxf
ipaf hY aqy hux iPr ieh afpxy inwjI svfrQF leI nOjvfnF ƒ vrqxf cfhMudy hn. ieh
apIl AunHF ny spoksmYn dy sMpfdk ƒ soDx leI awgy afAux leI ibafn dy sMdrB `c
kIqI. ‘‘BfeI rxjIq isMG ny ikhf ik ieh (gMRQI) s[ pRkfs isMG bfdl dIaF ByzF
hn jdoN Auh Gfh pfAuNdy hn qF ieh bol pYNdIaF hn pr jd kOm Auqy koeI musIbq bx
jfvy qF mMjIaF dy hyT jf vVdIaF hn.`` iswK nOjvfn aijhIaF ByzF dIaF apIlF suxn
dI QF dÈmyÈ ipqf ÈRI gurU goibMd isMG jI mhfrfj dy AupdyÈF aqy rfh AuWpr
clx. bfdl dIaF ienHF ByzF ny sRI akfl qÉq sfihb, ÈRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI
aqy hor pMQk sMsQfvF qoN ielfvF pMQk pRRMprfvF, iswKI isDfqF aqy gur mrXfdf df
pihlF hI bhuq nuksfn kIqf hY. iswK kOm ƒ mrvfAux qoN isvf hor kwuJ nhIN kIqf.
ies leI kOm ƒ ienHF qoN koeI afs nhIN rwKxI cfhIdI ikAuNik ieh kyvl ÊrIb iswKF
ƒ hI pMQ ivcoN Cykx aqy hukmnfimaF `qy aml krn dy adyÈ hI dy skdy hn. pRkfs
isMG bfdl vrgy vwzy vwzy mgrmwCF vl mUMh krn leI vI iqafr nhIN hn ijhVy hvn
krfAuNdy, iqlk lvfAuNdy, isrF qy mukt pvfAux qoN ielfvf Binafry, nUrmihlIey ,
swcy sOdy vfilaF dI hfËrI Brn aqy prkrmf krdy iPrdy hn. AunHF ikhf ik Auh ienHF
gRMQIaF qoN puCxf cfhMudy hn ik kYptn kvljIq isMG, s[ suKdyv isMG ZINzsf aqy s[
prmjIq isMG srnf vrigaF ivruD hux qk ikAuN nhIN kfrvfeI kIqI jo ik aÉbfr ÈurU
krn qoN pihlF spoksmYn dy sMpfdk vloN kIqy smfgm smyN sRI aKMz pfT sfihb jI dy
Bog aqy ardfs ivc Èfml hoey sn. kyvl pwqrkfr mihMdr isMG vrgy ÊrIb pwqrkfrF ƒ
mIitMgF ivcoN kwZx aqy hor iswKF ƒ aÉbfr df bfeIkft krn dIaF ihdfieqF kr rhy
hn. BfeI rxjIq isMG ny ikhf ik AunHF ny sRRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI aqy ienHF
gRMQIaF dI ies gwl dI vI smJ nhIN afAuNdI ik gurpurbvfsI bfbf Tfkur isMG dy
dsihry mOky dmdmI tksfl dy muKI vjoN isropfE igafnI rfm isMG ƒ idqy gey sn pr
kl dI mIitMg dOrfn bfbf hrnfm isMG DuMmy ƒ dmdmI tksfl dy muKI vjoN aqy igafnI
rfm isMG ƒ dmdmI tksfl nfl sbMDq kih ky bulfieaf igaf hY. ienHF ƒ aijhf kridaF
Èrm nhIN afeI ik Aus vyly bfbf DuMmf ikQy sI aqy igafnI rfm isMG ikQy sn. Auh
bfbf DuMmy qoN vI ieh puCxf cfhMudy hn ik AunHF dI aijhI ikhVI mjbUrI sI ijs
kfrn Auh s[ pRkfs isMG bfdl dy crnI jf lgy hn, ijnHF dI gurpurvfsI bfbf Tfkur
isMG Èkl vI vyKxf psMd nhIN sn krdy aqy ieh bfbf Aus sMq smfj ƒU vI lFBy Cwz
ky s[ mwkV dI JolI ivc jf bYTf hY ijs dy pRDfn bfbf srbjoq isMG bydI aqy AunHF
dy sihXogIaF ny bfeIkft krn df PYslf kIqf sI.
mlOd qoN blijMdr pfl isMG anusfr spoksmYn aÉbfr dy muwK sMpfdk ivruD bIqy idnIN
jfrI hoey nfdrÈfhI Ìqvy `qy apxI pRqIikRaf pRgt kridaF s[ krnYl isMG pMjolI
mYNbr ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI ny ikhf ik ÈoRmxI akflI dl, ÈoRmxI
gurdvfrf pRbMDk kmytI aqy Éflsf pMQ ny pYWRs dI aËfdI kfÌI lMbI jdo-jihd qoN
bfad hfsl kIqI hY. AunHF ikhf ik jdoN Bfrq aMdr aYmrjYNsI lgf idqI geI sI apIl,
dlIl aqy vkIl rwd kr idqy gey sn qF pMQ ny 19 mhIny morcf lgf ky aYmrjYNsI qoVI
aqy pRYWs dI aËfdI nUM bhfl krfieaf sI. AuunHF ikhf ik ijs pMQ ny pRYWs dI aËfdI
dy hk ivc Ìqvf idqf sI awj kuwJ ku afgU pMQ df nFa bdnfm krn leI pRYWs dI
afËfdI `qy hmlf kr ky Éflsf pMQ, ÈoRmxI kmytI aqy akflI dl dy Èfnfmqy
ieiqhfs nUM imwtI ivc rolx df Xqn kr rhy hn. AuunHF ieh vI ikhf ik spoksmYn qy
muwK sMpfdk ny jo bIVf cuikaf hY Aus dI ÈlfGf kIqI jfxI cfhIdI hY. AuunHF ikhf
ik iek bMdf swc dy mfrg `qy quiraf hY Aus df sfQ dyxf cfhIdf hY. AuunHF ieh vI
ikhf ik gurU ny ikrq nUM pRDfngI idqI hY qy asI ikrq nUM Cwz ky gurU dI golk nUM
luwtx dy rfh pey hoey hn. AuunHF ikhf ik jykr iksy nUM spoksmYn ivruD koeI ros
hY qF ilÉq rUp ivc pRgt kIqf jfxf cfhIdf hY. sRI pMjolI ny ikhf ik DmkI aqy
zrfvy dyxy sRI akfl qÉq sfihb jF ÈoRmxI kmytI df kMm nhIN. AuunHF ikhf ik
spoksmYn aÉbfr nUM iek trwst clf irhf hY ijs `c ikrqIaF df pYsf ligaf hY aqy
sfry hI akfl qÉq sfihb nUM smripq hn. jQydfrF nUM pihlF apxI pIVI hyT sotf
Pyrxf cfhIdf hY. AunHF ikhf ik jykr pMQ jfg irhf hY qF pMQ nUM hwlfÈyrI dyxI
cfhIdI hY.
cMzIgVH (spoksmYn ibAUro) : dmdmI tksfl dy hrnfm isMG DumF vloN srdfr joigMdr
isMG muwK sMpfdk ƒ soD dyx dI DmkI sbMDI afpxI pRqIikiraf dydy hoey sRomxI
gurduafrf pRbMDk kmytI dy sfbkf skwqr aqy sInIar akflI afgU jQydfr mnjIq isMG
klkwqf ny ikhf ik iksy nMƒ soDx dI DmkI nhI dyxI cfhIdI AunF ikhf ik guurmq
anusfr iksy nMƒ qnKfh lgfeI jf skdI hY jF pMQ ivco Cyikaf qwk jf skdf hY . AunF
awgy ikhf ik iswK Drm anusfr jnm dyx vflf aqy mfrn vflf akfl purK afp hY . AunF
hor spÈt kridaf ikhf ik koeI aKbfr iswK pMQ ivco nhI CykI jf skdI.
ÈRomxI akflI dl aMimRqsr dy kOmI pRDfn ismrnjIq isMG mfn ny dmdmI tksfl dy muKI
ny ieh mfVfkMm kIqf hY AunF ikhf ik pMQ dy doKI pMjfb dy iswKF qy jbr kr rhy hn
AunF awgy ikhf ik jQydfr DMumF vwlo PiqhgVH sfihb ivc krvfey gey smfgm ipCy
rvIieMdr isMG, kYptn amirMdr isMG qy pRkfÈ isMG bfdl sn. AunF ikhf ik DMumf
vwlo joigMdr isMG nMƒ soDx bfry idqI geI DmkI ipCy aslIaq vyKx dI loV hI hY
AunF ikhf ik ies leI DuMmF nMƒ vriqaf jf irhf hY. s: mfn ny ikhfik pMjfb
dyiswKF ivc awg lgfAux dI koiÈÈ kIqI jf rhI hY AunF dfkihxf ik iksy nOjvfn nMƒ
ienF dy khy Aupr iksy aÉbfr qy jfn df nuksfn nhI krnf cfhIdf.
ÈoRmxI akflI dl lOgovfl dy pRDfn pRo: pRym isMG cMdUmfjrf ny ikhf ik gurU pMQ
anusfr iksy nMƒ soDx jF mfrn dI gwl nhI krnI cfhIdI sgo ieh kMm dlIl nfl krnf
cfhIdf hY. AunF ikhf ik sMq aqr isMG jI bfry mfPI mMg ley jfx qoN bfad aqy ijs
ivakqI vlo AunF bfry iliKaf igaf sI Aus vloN vI muafPI mMg ley jfx bfad ivvfd
nMƒ hux smfpq kr dyxf cfhIdf hY. AunHF ikhf ik mfmlf vDfAux nfl pMQ df hI
nuksfn hY. s[ cMdUmfjrf ny awj BIKI `c boldy hoey ikhf ik AunHF nUM spoksmYn
vloN ByjI icwTI iml geI hY ijs `qy ivcfr kr ky mfmly nUM sulJfAux leI suihrd Xqn
kIqy jf rhy hn pRMqU AunHF ies gwl `qy Ëor idqf ik ienHF jQybMdIaF nUM aÉbfr
dy sMpfdk pRqI shI qy AusfrUu soc apxf ky koeI nf koeI rfh kZxf cfhIdf hY. cMdU
mfjrf ny ikhf ik iksy sMpfdk nfl mqByd hoxy vKrI gwl hY pRMqU aÉbfr nUM bMd
krfAuxf Êlq kfrvfeI hY. awj mfnsf ivc sfzy pwqrkfr nfl mulfkfq dOrfn s[
cMdUmfjrf ny ikhf ik Drm df byloVf hAUaf KVf kr ky lokqMqr dy cOQy QMmH pRYWs dI
aËfdI nUM dbfAux dy kIqy jf rhy jqn Éqrnfk ho skdy hn. AunHF ikhf ik ijnHF jor
pMjfbI aÉbfr nUM bMd krfAux `qy lfieaf jf irhf hY. ieh hI jqn cMgIaF pMQk
pRMprfvF dI bhflI leI lgfieaf jfxf cfhIdf hY.
idwlI gurduafrf pRbMDk kmytI dy sfbkf pRDfn srdfr prmjIq isMG srnf ny ikhf ik
bfbf hrnfm isMG DMumF aijhf ibafn nhI dy skdy ies leI Auh bfbf DuMmF nfl gwlbfq
kIqy bgYr koeI ibafn nhI dy skdy
bfbf srbjoq isMG bydI ny ies mfmly nMƒ mMdBfgI kihx qo ielfvf hor ivsQfr ivc
jfx qo ienkfr kr idqf.
‘spoksmYn`` nUM bMd krvfAux vfilaF nUM mUMh qoVvF jvfb
idqf jfvy: jgpfl isMG
luiDafxf, 30 mfrc (ivÈyÈ pRqIinDI):
sInIar kFgrsI afgU s[ jgpfl isMG KMgUVf ny ‘‘spoksmYn`` dy pRqIinDI nfl
gwlbfq dOrfn ikhf ik swc dI afvfË bulMd kr rhI ‘‘roËfnf spoksmYn`` ivruD
GtIaf pwDr df pRcfr jQydfr mwkV kr rhy hn, Auh bhuq hI Èrm vflI gwl hY. s[
jgpfl isMG KMgUVf ny ikhf ik ‘‘spoksmYn`` aÉbfr smUh pMjfbIaF dI aÉbfr hY,
jo lokF nUM swcIaF ÉbrF phuMcf ky AunHF nUM jfgrUk kr rhI hY aqy aÉOqI lIzrF
dy kfrnfimaF nUM jnqf dI adflq ivc pyÈ kr ky apxf ÌrË bfÉUbI inBfa rhI hY.
AunHF awgy ikhf ik ‘‘spoksmYn`` dy aYzItr sfihb ivruD jo lok nIvIN pwDr dI
ibafnbfËI kr ky apxIaF rfjnIqk rotIaF syk rhy hn, Auh qurq bfË afAux nhIN qF
AuunHF nUM mUMh qoVvF jvfb idqf jfvygf. AuunHF ny srkfr qoN mMg kIqI ik pRYWs dI
afËfdI `qy hmlf krn vfilaF ivruD qurq kfnUMnI kfrvfeI kIqI jfvy.
qÉqF qoN pwK-pfqI hukmnfmy iswK pMQ leI gMBIr smwisaf
goieMdvfl sfihb, 30 mfrc (hrpfl isMG kMg) :
awj ieQoN vwK-vwK iswK jQybMdIaF, ÈRomxI Éflsf pMcfieq, gurmiq pRcfr kyNdr,
rfÈtrI lok ihwq pfrtI, iswK nOjvfn ivkfs sBf aqy ielfky dIaF hor ÈÉsIaqf dI
mIitMg krnl joigMdr isMG aqy pRo[ srbjIq isMG jI dI pRDfngI hyT hoeI. mIitMg ƒ
sMboDn kridaF krnl joigMdr isMG ny afiKaf hY ik ies vyly pMQ nUM keI smwisafvF
drpyÈ hn. ieh gurbfxI isiKaf qoN Btk jfx kr ky KVHIaF ho geIaF hn. ienHF ivcoN
swB qoN gMBIr hY qÉqF qoN pwKpfqI hukmnfmy. iek BfvyN hvn krvfAux, iqlk lgvfAux
afÈUqoÈ aqy Binafry vrgy aKOqI bfibaF nUM mwQy tykx, Auh iPr vI pMQ dy nyqf
hn. dUsry jo gurbfxI dIaF AudfhrxF dy swc bolx ik gur iblfs pfqÈfhI CyvI aqy
bicwqr nftk, gurUaF `qy JUTIaF quhmqf lgfAuNdy hn, nUM pMQ ivcoN Èyikaf jFdf
hY. qrfsdI ieh hY ik ies qrHF dy hukmnfmy dyx vyly ieh nhIN disaf jFdf ik
gurbfxI dI iks isiKaf dI axdyKI kIqI geI hY. hukmnfimaF ivc dlIl nhIN kyvl DONs
hMudI hY. ‘‘spoksmYn`` dI Audfhrx lvo. ies nUM pVHn qoN iswK jgq ƒ mnHF
kIqf igaf hY. ‘‘roËfnf spoksmYn`` ipCly cfr mhIinaF qoN Cp irhf hY koeI
dwsy ik ies ny ikhVI gwl iswKI afdrÈ dy ivruD ilKI hY? sgoN jo kMm akfl qÉq dy
inXukq syvfdfrF nUM krnf cfhIdf sI, tI[vI[ cYnlF nUM iswKI df mfjk bxfAuxy rok
ky ies aÉbfr ny kr ivKfieaf hY.
pUrI kOm qy pMjfbI ipafry quhfzy nfl hn
nvyN vrHy dI afmd `qy qusI iswK kOm ƒ iek qohÌf ‘spoksmYn` dy rUp ivc idqf
hY. ies ibKVy sÌr ivc pUrI kOm qy pMjfbI mF bolI dy ipafry quhfzy nfl hn. kuJ
ÉudÊrË Dfrmk qy isafsI nyqfvF nfl kOm nhIN bx jFdI. lok Bfgo qy ikrqI lfloaF
dI pCfx krnf jfxdy hn. afp dy ies ibKVy kMm leI iswK kOm afp jI dI irxI rhygI.
afm ÉbrF qF hr aÉbfr idMdf hY pr jo kflm afp jI ny spoksmYn rfhIN arMB kIqy
hn, Auh apxy afp ƒ pMjfbIaq df mudeI hox df dfavf krn vfly smfcfr pwqr ny vI
nhIN ÈurU kIqy. ‘awj df idn ieiqhfs ivc` qy gurbfxI dy arQF vfly kflm kfibly
qfrIÌ hn. sfzI koiÈÈ ieh hY ik hr iensfn ƒ ieh Auprokq ilKy kflm pVHn dI
ËrUrI bynqI krdy hF qy Éfs kr ky bIbIaF qy bwØicaF ƒ. jy bIbIaF vkq dI Gft
df bhfnf kr ky sfrf aÉbfr nf pVH skx, kyvl ieh aiq ËrUrI do kflm qF ËrUr pVH
skdIaF hn. aÉbfr hr pwKoN inwq nvIaF pulFGF Brdf jf irhf hY. bfkI jo vf-vrolf
iek Dfrmk ÈÉsIaq dy nF qy ieh sfD lfxf pf irhf hY, ies qoN GbrfAux dI koeI loV
nhIN. ies zrfmy mgr ieh zyryvfdI sfD lok qy pMjfb dy iek aÉbfr df mflk hY. Aus
ƒ qusI vI qy afm iswK jnqf vI jfxdI hY. sfD lfxf qF ies kr ky aOKf hY ik ieh
lutyry toly dy qusI pfj AuGfVy hn. asI vI Aus dIaF sI[zI[Ë apxI smrwQf muqfbk
vMzIaF hn. keI pRvfrF ƒ iekwTy kr ky ivKf vI rhy hF. sfzy Dfrmk lIzrF ƒ iek
nvF aÉbfr ÈurU hox qy qF aiq dIaF pIVF AuTIaF hn qy bolx qy ilKx dI afËfdI ƒ
kuclx leI qF hukmnfmy jfrI kr rhy hn pr ijhVy lok apxy ieÈt ƒ Bfv gurbfxI ƒ
inwq vyc rhy hn, AunHF bfbq mUMh ivc GuMgxIaF pfeI bYTy hn. awj hr gurdvfry ivc
sfDfrx pfT, aKMz pfT qy anMd kfrj dIaF ÌIsF mukrr hn. pMjfb dy ipMzF ivc ieh
kMm syvf mukq iswK krdy sn. bVy cfa qy sDrF nfl sfzy purfxy Dfrmk lok apxy ÌrË
inBfieaf krdy sn. Gr vfly apxI hYsIaq muqfbk syvf krdy sn. pr awj 1200 rupey
sfDfrx pfT aqy 1800 rupey aKMz pfT qy 950 rupey anMd kfrj krfAux dy mukrr kIqy
hoey hn, BfvyN lokl gurdvfrf kmytIaF hox jF ÈoRmxI kmytI dy aDIn gurdvfiraF dy
pRbMDk hox. ieh vfDf pihlF ÈihrF ivc ÈurU huMdf hY qy iPr ipMzF ivc jf vVdf
hY.
Éq iËafdf lMmyrf ho irhf hY. asI qF afp leI ardfsF qy bynqIaF krdy hF. sfjxhfr
ipqf afp ƒ lMmI Aumr bÉÈy qy klm quhfzI ƒ iesy qrHF ilKdy rihx df bl bÉÈy.
sfzIaF idlI ieCfvF hn :
‘‘dosqf! qYƒ imlx srdfrIaF,
lY lvF mYN qyrIaF duÈvfrIaF.
bfËIaF Auh ijwq ky Gr qUM muVyN,
ijhVIaF DrqI `qy swB ny hfrIaF.
imwtI dy nfl moh qyrf bixaf rhy,
sUrjF sMg rihx qyrIaF XfrIaF.
_ hrbMs isMG QUhf,
rfjpurf , pitaflf.
dsF nhuMaF dI ikrq krn vfly spoksmYn dy hwk `c zty
cMzIgVH, 31 mfrc (spoksmYn inAUË srivs
). bfdl dl dy iek DVy vjoN ivcr rhy aKOqI Dfrmk afgU aqy gurU dI golk `qy pl rhI
‘bfbf brfdrI` vloN bIqy idnI ÈoRmxI kmytI dy mMc leI iekwT kr ky spoksmYn dy
muwK sMpfdk dy iÉlfÌ jfrI kIqy gey mOq dy Ìqvy df smUh pMjfb ihqYÈIaF aqy
gurU dy dsF nhuMaF dI ikrq krn vfly iswKF vloN ros pRgt kIqf jf irhf hY.
spoksmYn dy dÌqr ƒ dyÈ-ivdyÈ qoN bypnfh sMdyÈ iml rhy hn. iswK sMgq df
mMnxf hY ik gurmiq df anusfrI ho ky spoksmYn ny swc dI gwl kIqI hY. ikAuNik bfxI
`c gurU ny ihdfieq kIqI hY ik gurU df iswK BYa kfhu ko dyq nih nih BY mfnq afn
dy mhFvfk df anusfrI ho ky swc dI gwl iksy vI kImq `qy krdf rhy aqy dUsrI iDr ƒ
vI ieh ihdfieq kIqI geI hY ik svfl df jvfb dlIl nfl idqf jfvy (ros nf kIjY Auqr
dIjY). iswK pMQ df mMnxf hY ik spoksmYn ny gurU dI ihdfieq ƒ hI mMinaf hY aqy
swc ƒ Aujfgr krn leI ies vloN apxfeI geI phuMc shI hY. nvIN idwlI qoN hirBjn
isMG anusfr idwlI gurdvfrf pRbMDk kmytI dI Drm pRcfr kmytI dy muKI s[ qrsym isMG
ny ikhf ik ivcfrDfrk vKryvyN kfrn iksy ƒ DmkI dyxf gurmiq ivroDI ruJfn hY ijs
dI iswK ieiqhfs ivc koeI imsfl nhIN imldI. AunHF ikhf ik BfeI hrnfm isMG DuMmf
koloN vI asIN ies qrHF dI koeI AumId nhIN krdy sI. jy AunHF ny BfvnfvF ivc vih
ky spoksmYn dy muwK sMpfdk s[ joigMdr isMG nUM DmkI idqI hY qF Auh qurq ies nUM
vfps lY ky pMQk rvfieqF dI pflxf krn. AuunHF ikhf ik jy gurmiq rvfieq ivc DmkI
dyx dI prMprf huMdI qF sRI gurU nfnk dyv jI BfeI mrdfny nUM hukm idMdy ik jfAu
ivroDIaF nUM soD ky afAu. s[ qrsym isMG ny ikhf ik iswK ivroDI ÈkqIaF iswKF dI
Brf mfrU jMg qoN byhwd ÉuÈ ho rhIaF hn, ies kr ky sfzy Dfrmk mhF purÈF nUM
cfhIdf hY ik Auh ivcfr vtFdry nfl mqBydF nUM dUr kr ky cVHdI klf vl lY jfx.
aMimRqsr qoN mihMdr isMG anusfr KflVf imÈn kmytI ny bIqy idnIN qyjf isMG
smuMdrI hfl ivc spoksmYn ivruD hoey iekwT nUM gurU sfihbfn dI ivcfrDfrf dy
ivroDIaF df iekwT krfr idqf hY. sMsQf dy pRDfn s[ hrmndIp isMG srhflI, bulfry s[
suKivMdr isMG plfsOr aqy pRcfr skwqr s[ kfbl isMG ny ikhf ik jQydfr joigMdr isMG
vydFqI aqy bfbf hrnfm isMG DuMmf vloN kIqI geI ibafnbfËI qoN ieh sfbq ho igaf
hY ik ieh lok ihMdUqv dy hwQ-Toky aqy pRkfÈ isMG bfdl dy Êulfm hn. AuunHF ikhf
ik jUn 1984 ivc sRI hirmMdr sfihb aqy sRI akfl qÉq sfihb `qy hoey hmilaF df
doÈI bfdl hY aqy bfdl dIaF sOVIaF socF kfrn hI lMmy smyN qoN jylHF ivc bMd
nOjvfnF dI irhfeI nhIN ho rhI. Auprokq afgUaF ny ikhf ik spoksmYn ivruD rOlf
pfAux vfly sRI akfl qÉq sfihb aqy dmdmI tksfl `qy kfbË lokF qoN asIN puCxf
cfhuMdy hF ik Auh bfdl aqy Aus dy prvfr ivruD koeI kfrvfeI ikAuN nhIN kr rhy jo
gur mirafdf dy Ault apxy GrF ivc hvn krfAuNdy, iqlk lgvfAuNdy, isrF `qy mukt
sjfAuNdy aqy Binafry vfly bfibaF dI cONkI Brdy rihMdy hn. Jbfl qoN gurmIq isMG
anusfr ÈoRmxI akflI dl 1920 dy jnrl skwqr BfeI mnjIq isMG ny ÈRomxI kmytI
pRDfn s[ avqfr isMG mwkV vloN spoksmYn ivruD kIqI mIitMg bfry ikhf ik gurU dI
golk dI Êlq vrqoN kr ky iksy iek ivakqI dI ivroDqf krnf gurmiq isDfqF dy iblkul
Ault hY pr mwkV AuhI hukm mMndf hY jo pRkfÈ isMG bfdl dI jyb ivco inkldy hn.
AunHF ikhf ik kOm dy msilaF nUM pujfrIaF vloN iek pfsy rwK idqf igaf hY aqy
scfeI dI gwl krn vfly gurUu dy pRymIaf df mUMh bMd krfAux leI ienHF kol ieko iek
hiQafr pMQ ivcoN Cykxf hY. Èfied hux pujfrIaF df ieh hiQafr KMuzf ho cuikaf hY.
iesy leI hux Èryafm gurU dy lV lgy hoey bMidaF nUM DmkIaF dyxIaF ÈurU kr
idqIaF hn. AunHF ikhf ik s[ avqfr isMG mwkV apxy afkf nUM ÉuÈ krn leI spoksmYn
ivruD kfrvfeIaF kr rhy hn pr smuwcI kOm s[ joigMdr isMG nfl zwt ky KVI hY.
AuunHF ikhf ik s[ joigMdr isMG nUM swc dI afvfË iesy qrHF bulMd krnI cfhIdI hY
qF ik iswK kOm nUM Éorf lf rhy ivakqIaF qoN prdf AuT sky. AunHF sMgqF nUM apIl
kIqI ik afr[aYs[ aYs[ dy hwQ-Toky bxy ienHF cMd pfÉMzI afgUaF dI aslIaq nUM
pCfxdy hoey ‘swc suxfiesI swc kI bylf` spoksmYn nUM bulMd krn leI 16 apRYl nUM
cMzIgVH ivKy ho rhI knvYnÈn ivc phuMcx. brnflf qoN jgsIr sMDU anusfr iswK
stUzYNt ÌYzryyÈn aimRqsr ny roËfnf spoksmYn ƒ bMd krvfAux dIaF DmkIaF dyx
vfilaF aqy s[ joigMdr isMG nUM soDx dIaF gwlF krn vflIaF nUM sÉq icqfvnI
idMidaF ikhf ik pihlF AuunHF nUM sfzy nfl twkr lYxI pvygI. stUzYNts ÌYzryÈn
aMimRqsr dy jnrl skwqr mihMdr pfl isMG dfngV, pRYWs skwqr syvf isMG cwTf aqy
BfeI suKbIr isMG sMgrUr ny ikhf ik swc dI afvfË pMQk aÉbfr spkosmYn dy sMpfdk nUM
pMQ ivcoN Cykx vfly hux sfnUM vI Cyk dyx qF ik pfKMzIaF nUM rokx tokx vflf koeI
bfkI nf bcy. ienHF afgUaF ny ikhf ik ieh aKOqI jQydfr aqy apxy afp nUM sMq
khfAux vfly hI pRkfÈ isMG bfdl dy cmcy bx ky iswK kOm nUM koeI Tos pRfpqI nhIN
krn idMdy. spoksmYn dy sMpfdk nUM soDx dIaF DmkIaF dyx vfly DuMmF nUM nsIhq
idMidaF AuunHF ikhf ik DuMmf nUM QoVf bhuq idmfÊ qoN kMm lYxf cfhIdf hY. Auh
bfdl aqy vydFqI dy ipCy lwg ky dmdmI tksfl dy isDfqF dIaF DjIaF nf Auzfvy. AunHF
ikhf ik sMq jrnYl isMG iBMzrF vfilaF vloN arMBy iswK sMGrÈ nUM awgy qorn dI
bjfey bfbf DuMmf iswK kOm dI mukqI dy rfh qoN ienkfrI ho ky bfdl aqy vydFqI dI
juMzlI df mYNbr bx igaf hY. AuunHF ikhf ik jy DuMmf df idl iksy nUM soDx leI
krdf hY qF Auh idwlI dMigaF dy doÈI, sRI gurU gRMQ sfihb df apmfn krn vfly
anykF iswKF dy duÈmxF ƒ soD lvy. ÈoRmxI akflI dl (a) dy afgUaF drÈn isMG
nfeIvflf, rxjIq isMG sMGyVf, hrI isMG sMGyVf, drÈn isMG ZINzsf, pRIqm isMG tonI
aqy mnjIq isMG sMGyVf ny ikhf ik aÌsos dI gwl hY ik DuMmf bfdl df lMgotIaf Xfr
bx ky swc ilKx vfly sMpfdk nUM soDx dIaF gwlF krn lwg ipaf hY jo sfÌ qOr `qy
bfdl dI cfplUsI hY. zf[ mfn isMG inrMkfrI : pRisD iswK ivdvfn zf[ mfn isMG
inrMkfrI ny spoksmYn dy mwuK sMpfdk nUM soDx dI DmkI nUM mnmuKI ibrqI dI Aupj
ikhf. AunHF ikhf ik ÉUn-Érfby dIaF gwlF dI QF ieh lok sMvfd qoN Bj rhy. drasl,
ienHF lokF kol koeI isDFqk aDfr hY hI nhIN, ieh kyvl Dwky nfl gurmq ivroDI gwlF nUM
lfgU krn krfAuxf cfhuMdy hn. gurU df swcf iswK gurmq qoN Ault iksy vI isDFq nUM
pRvfn nhIN kr skdf. s[ joigMdr isMG ny roËfnf aÉbfr clf ky apxf nF ieiqhfs ivc
amr krf ilaf hY. cMgI gwl qF ieh huMdI ik pMQ s[ joigMdr isMG df snmfn krdf. zf[
hrijMdr isMG idlgIr: pRisD ieiqhfskfr aqy sRI akfl qÉq sfihb bfry ilKI pusqk dy
lyKk ny ÈoRmxI kmytI dy mMc qoN ÈoRmxI kmytI dy pRDfn dI hfËrI ivc s[ joigMdr
isMG nUM idqIaF DmkIaF nUM, bhuq hI mUrÉfnf kfrvfeI ikhf. AunHF ikhf ik ieh
bhuq hI ÊYr-iËMmyvfrfnF hrkq hY aqy s[ mwkV ny afp hI isD kr idqf hY ik Auh
ÈoRmxI kmytI vrgI sMsQf dy pRDfn dI QF, iksy muhwly dy GVMm cODrI vloN iËafdf
sÌl ho skdy hn. AunHF ikhf ik sfzy jQydfrF dI iswK isDFqF ivc koeI jgHf hI
nhIN, ieh kyvl isafsI mohry bx ky rih gey hn. s[ joigMdr isMG aÉbfr qoN bfad
tI[vI[ cYnl dy ky iswK kOm dI syvf krn leI juty hoey hn, ies leI iswK sMgq AunHF
dI ipT `qy af KVI hoeI hY. ÈoRmxI kmytI nUM puiCaf jfxf cfhIdf hY ik ieh kMm
Auh ikAuN nhIN kr skI. msly gurmiq qy iswK rihq mirafdf anusfr sMgq ivc inptfey
jfx: aiqMdrpfl isMG: pitaflf lok sBf hlky dy sfl 1999 ivc jylH dIaF slfKF ipCy
bYTy ky lokF vloN ijqfey s: aiqMdrpfl isMG ny ikhf ik ieh ibafn mMdBfgf hY. iksy
iswK ƒ iksy iswK leI DmkI dyx df koeI hwk nhIN. msly gurmiq aqy iswK rihq
mirafdf anusffr sMgqF ivc bYT ky inptfey jfxy cfhIdy hn. ijnHF bMidaF ny aijhf
ikhf hY ik Auh Éuud spwÈtIkrn dyx aqy dUijaF dy bwicaF ƒ ies pfsy pRyrn dI
bjfey Éud jF apxy nOjvfn bwicaF ƒ qorn.
bfbf DMumy qoN isropfAu vfps lvFgyy: DrmI ÌOjI
muhflI, 31 mfrc (spoksmYn ibAUro)
: iswK DrmI ÌOjI aYsosIeyÈn dy cyarmYn BfeI amrIk isMG, jnrl skwqr BfeI kyvl
isMG ny iek sFJy ibafn rfhIN ikhf hY ik dmdmI tksfl dy iek DVy dy muKI hrnfm
isMG DuMmF nUM ‘roËfnf spoksmYn` iÉlfÌ kIqI BVkfAU qkrIr leI muafÌI mMgxI
hI pvygI ikAuNik Aus ny jo kuwJ vI qyjf isMG smuMdrI hfl ivc afiKaf hY, Auh iksy
vI qrHF pMQ dy ihq ivc nhIN. ‘spoksmYn` pUrI qrHF mirafdf ivc rih ky pMQ dI
gwl krdf hY pr DuMmF sfnUM dwsy ik pMQ nUM Aus dI kI dyx hY? asl ivc DuMmF df
pMQ nfl koeI vfsqf hI nhIN hY aqy nf hI gurmiq nfl kdy Aus dI koeI sFJ rhI hY.
pihlF Auh s[ pRkfÈ isMG bfdl iÉlfÌ boldf sI pr awj Aus ny Ausy nfl sFJ iBaflI
pf leI hY. iswK DrmI POjI aYsosIeyÈn dy dovyN afgUaF ny awgy ikhf ik jy Aus ny
‘roËfnf spoksmYn` qoN qurq muafÌI nf mMgI qF iek sfl pihlF jo pwg asF Aus nUM
bMnHfeI sI, Auh asIN Aus qoN vfps lYx jfvFgy. ienHF afgUaF ny ikhf ik AunHF dI
aYsosIeyÈn aijhIaF BVkfAU qkrIrF dI sÉq inMdf krdI swc bolx aqy ilKx vflf JUTy
ƒ psMd nhIN huMdf: ÉlIPf
jgrfAu, 31 mfrc (suKdyv grg)
- ‘‘swc bolx aqy swc ilKx vflf JUTy bMdy ƒ kdy vI psMd nhIN huMdf ieh
rvfieq kfÌI purfxy smyN qoN cwldI af rhI aqy afAuNdy BivwK ivc vI cwldI rhygI.
ieh ivcfr KfdI borz pMjfb dy zfierYktr aqy kFgrsI kONslr pRsoqm lfl KlIPf ny
spoksmYn aÉbfr ivruD JUTy lokF vloN kIqy jf pRcfr qy itwpxI kridaF khy. sRI
ÉlIPf ny ikhf ik akflIaF ny hmyÈf hI swc ƒ mMnx qoN ienkfr kridaF JUT df hI
sfQ idqf hY. AunHF ikhf ik akflIaF dI iprq rhI hY ik AunHF ny kFgrs pfrtI vloN
pMjfb dy Bly leI kIqy aQfh qoV kMmF ƒ kdy vI nhIN shfiraf blik kMmF `coN KfmIaf
kwZ ky Êlq pRcfr hI kIqf hY. sRI ÉlIPf ny hor ikhf ik awj pMjfb ivc kYptn
amirMdr isMG dI Xog agvfeI hyT pMjfb qrwkI dIaF bulMdIaF CUh irhf hY. sRI ÉlIPf
ny spoksmYn dy muwK sMpfdk joigMdr isMG ƒ soD dyx dI idqI DmkI bfry ikhf ik
iksy vI ivakqI ƒ DmkI dyxI ÊYr kfƒnI hY aqy DmkI dyx vfly Aupr kfƒnI kfrvfeI
krnI cfhIdI hY.
swc dI klm ƒ dbfAux dIaF koJIaF cflF df mUMh qoV jvfb idaFgy
: BYromfjrf
KrV, 31 mfrc (soZI) : ÈoRmxI akflI dl (aMimRqsr) srkl sfihbËfdf ajIq isMG ngr
muhflI dy pRDfn suKivMdr isMG BftIaf ny vwK vwK ibafnF ivc ÈoRmxI gurdvfrf
pRbMDk kmytI dy pRDfn avqfr isMG mwkV qy pMQ dy aKOqI TykydfrF nMƒ KuwlHy ÈbdF
ivc cyqfvnI idqI hY ik swc dI klm (afvfË) nMƒ dbfAux dIaF koJIaF cflF df mUMh
qoV jvfb idqf jfvygf. ienHF afgUaF ny ikhf ik imqI 29 mfrc nMƒ ÈoRmxI gurdvfrf
pRbMDk kmytI dy pRDfn avqfr isMG mwkV vloN iswK Drm dy asl pihrydfr aKbfr
roËfnf spoksmyn nMƒ bMd krvfAux leI rwKI mIitMg ivc jQydfr joigMdr isMG vydFqI
aqy bfbf hrnfm isMG DuMmF vloN pMQ drdI qy roËfnf spoksmYn dy muwK sMpfdk
joigMdr isMG iÉlfÌ ÈoRmxI kmytI dy mMc qoN aiq GtIaf ÈbdfvlI vrqxf, gflF
kwZxIaF aqy jfnoN mfrn dIaF DmkIaF dyxf ienHF iËMmyvfr ahuidaF qy bYTy jQydfrf
nMƒ ÈoBf nhIN idMdf. ienHF nMƒ Èrm afAuxI cfhIdI hY. Aukq akflI afgUaF ny
afiKaf ik pRYWs BfrqI lokqMqr df cOQf QMm mMinaf hY jykr iksy aÉbfr ny ihMmq kr
ky swc nMƒ lokF dI kcihrI ivc pyÈ kIqf hY qF ies ivc koeI burI gwl nhIN hY.
AuunHF ikhf ik jykr jQydfrF nMƒ roËfnf spoksmYn dI koeI gwl kOVI lgdI hY qF
AuHnHF nMƒ ies qy ivcfr kr ky apxI ÊlqI suDfrnI cfhIdI hY. jQydfr BYromfjrf,
kuMBVf s[ BftIaf ny ikhf ik jQydfr mwkV qy bfdl juMzlI vloN aÉbfr nMƒ bMd
krvfAux dIaF DmkIaF dy ky swc dI afvfË nMƒ nhIN dbfieaf jf skdf. swc ny qF hmyÈf
swc hI rihxf hY. ienHF afgUaF ny spwÈt ÈbdF ivc dfavf kIqf hY ik ÈoRmxI akflI
dl (aMimRqsr) roËfnf spoksmYn dy nfl iek mjbUq cwtfn vFg KVf hY aqy hr aOKI GVI
ivc aÉbfr df sfQ idqf jfvygf.
vydFqI sfihb dOhrf mfpdMz nf apxfAu, scfeI dyK ky awKF bMd nF
kro!
kotkpurf, 31 mfrc(guirMdr isMG mihMdIrwqf): imqI 30 mfrc dy roËfnf spoksmYn
aÉbfr `c lwgIaF iqMn ÉbrF dy hvfly nfl akfs qÉq dy jQydfr joigMdr isMG vydFqI
qy dohry mfpdMz apxfAux df doÈ lfAuidaF lok BlfeI pfrtI XUQ ivMg dy komI sMgTn
skwqr s[cfnx isMG kotlI ablU ny pRYWs dy nFa jfrI ibafn `c ikhf sRomxI kmytI
pRDfn s[avqfr isMG mwkV aqy akfl qÉq dy jQydfr joigMdr isMG vydFqI ƒ svfs
kridaF ikhf hY ik isrÌ swcfeI ilKx bdly hI spoksmYn nfl duÈmxIaF ikAuN kwZIaF
jf rhIaF hn. jdoN ik bfdl dl dy afgUaF qy pirvfirk mYNbrF Aupr koeI kfrvfeI
ikAuN nhIN huMdI jo aKOqI bfilaF dI hfËrI Brdy iPrdy hn.
‘jy ÊYrq hY qF pyÈkÈ pRvfn krn`
aOV, 1 apRYl (blvIr QFdI) : awj iek mIitMg pMc ÈRomxI Éflsf pMcfieq BfeI jrnYl
isMG dI pRDfngI hyT hoeI. ies mIitMg ivc pMQ dy pRiswD ivdvfn ig[ hrbMs isMG
qyg, mf[ suirMdr isMG bMgf, s[ jsivMdr isMG pRDfn klgIDr syvk jQf kfhmf, s[
jsvIr isMG sfDVF, s[ hrI isMG doafbf, s[ hrjIq isMG AuVfpV, s[ suirMdr isMG, s[
hrjIq isMG inrvYr syvf susfietI nvFÈihr aqy hor sMgqF ny ihsf ilaf. mIitMg nUM
sMboDn kridaF pMc jrnYl isMG ny ikhf ik jy ienHF ivc mfVI motI gYrq hY qF ienHF nUM
s[ joigMdr isMG spoksmYn dI pyÈkÈ pRvfn krdy hoey nOjvfnF nUM BVkfAux dI bjfey
ienHF iqMnF mhfpurÈF nUM smF QF dws ky s[ joigMdr isMG nUM soDx vfsqy afp awgy
afAuxf cfhIdf hY. jQydfr avqfr isMG mwkV aqy jQydfr joigMdr isMG vydFqI ijnHF
lokF nfl mIitMgF kr ky Ìqvy jfrI kr rhy hn, Auh lok nf qF sRI akfl qÉq sfihb
qoN jfrI iswK rihq mrXfdf nUM mMndy hn nf ÈRomxI kmytI vloN jfrI kIqy nfnkÈfhI
kYlMzr nUM mMndy hn. dUsry pfsy iswK rihq mrXfdf aqy nfnkÈfhI kYlMzr nUM mMnx
vfly imÈnrI kflj, pMQk jQybMdIaF, pMQ dy pRiswD ivdvfn aqy sBf susfietIaF
spoksmYn dy nfl KVHIaF hn. ienHF Drm dy TykydfrF nUM cfhIdf hY ik Gto Gwt akflI
dl df pRDfn iksy aslI akflI nUM bxf lYx ikAuuNik akflI AuhI hY jo isrÌ akfl
purK df pujfrI hY sRI gurU gRMQ sfihb qoN ibnHF iksy agy isr nhIN JukfAudf pr
ieQy qF byVf hI grk ho cuwkf hY. s[ pRkfÈ isMG bfdl kdy dyvI df mukt pihndf hY,
kdy mfqf dIaF cuMnIaF, iÈvilMg dy drÈn cMdrf suafmI qoN hvn krfAuudf hY. ijnHF
lokF df pRDfn hI ÊYr iswK (krmkFzI) hY ijs nUM apxy gurU `qy hI Brosf nhIN, Aus
dy Qwly kMm krn vfly ÈRomxI kmytI dy pRDfn aqy aKOqI jQydfr ikMnf ku iswKI
isDFqF `qy pihrf dy skdy hn.
sMq bfibaF vloN vI spoksmYn nfl iekjutqf df pRx
atfrI, 2 apRYl (jspfl isMG atfrI)
: ÈRomxI akflI dl bfdl dy iek DVy vjoN ivcr rhy aKOqI Dfrmk
afgU aqy gurU dI golk `qy pl rhI ‘bfbf brfdrI` vloN bIqy idn ÈRomxI kmytI dy
mMc leI iekwT kr ky roËfnf spoksmYn aÉbfr dy muwK sMpfdk s[ joigMdr isMG dy
iÉlfÌ jfrI kIqy gey Ìqvy ivruD smUh pMjfbI ihqYÈIaF aqy gurU dy hukm `c rih
ky dsF nhuMaF dI ikrq krn vfly kfr syvk bfbf guripMdr isMG vzflf muwK syvfdfr
gurdvfrf gurUsr suqlfxI sfihb huuiÈafr ngr, bfbf hIrf isMG TwTI Kfrf, bfbf
inrml isMG JfV sfihb vfly, bfbf myjr isMG vF, bfbf kfbl isMG, bfbf anUp isMG hjr
sfihb vfly, bfbf ipafrf isMG, bfbf jogf isMG, bfbf gulfb isMG TwTIKfrf, bfbf
mnjIq isMG hrKovfl, bfbf sUbf isMG, bfbf Bjn isMG, bfbf ibkr isMG, bfbf pfKr
isMG hrKovfl, bfbf pRkfÈ isMG BYxI mwtUaF, jrnYl isMG mOV vflf, bfbf kfbl isMG
atfrI, lMgr clY gur Èbid sMsQf dy pRDfn zf[ srbjIq isMG huiÈafr ngr aqy bfbf
vzflf dy pRYWs skwqr qyjbIr isMG atfrI ny roËfnf spoksmYn aÉbfr dy hwk ivc
iekjutqf idKfAux df pRx kr ilaf hY. AunHF ikhf ik ijhVf kMm ÈRomxI kmytI ƒ
krnf cfhIdf sI, awj AuhI kMm iekwlf ivakqI s[ joigMdr isMG kr irhf hY. 2 arb 86
kroV rupey dy bjt vflI mhfn sMsQf ÈRomxI kmytI Drm pRcfr vfsqy iek tYlIivËn
sYNtr qk nhIN KolH skI aqy nf hI koeI apxf aÉbfr afrMB kr skI hY.
-------------------------------------
‘soDx df Ìqvf afAux vfly ieiqhfs `qy klMk`
jMmU, 2 apRYl (zf[ gurivMdr isMG)
: ly ieiqhfs leI klMk sfbq hovygf. Auprokq ivcfrF df pRgtfvf
dsmyÈ XUQ afrgynfeIËyÈn dy mYNbrF mnkml isMG, mnmohn isMG, krmjIq isMG,
blivMdr isMG, rxjIq isMG, suirMdr isMG ibwtU, qijMdrpfl isMG, amrjIq isMG,
blpRIq isMG, kuldIp isMG, nirMdrpfl isMG qy blivMdrpfl isMG ny jMmU siQq
spoksmYn dy dÌqr ivc af ky kIqf. AunHF ikhf ik asIN jQydfr vydFqI aqy avqfr
isMG mwkV qoN pMQk Bly dI pihlF hI koeI afs nhIN rwKI hoeI sI, pr jo ibafn bfbf
DuMmf ny qfilbfnF vfly ZMg nfl dfiÊaf hY, Aus nfl dmdmI tksfl dy muKI vjoN jo
siqkfr sfzy aqy lwKF nOjvfnF dy mnF ivc sI, Auh awj KyrUM KyrUM ho igaf hY.
AunHF awgy ikhf ik ijQy DuMmf vrgy rihbr iswK pRYWs ƒ Éqm krn leI Ìqvy jfrI
kr rhy hn, AuQy asIN iswK mIzIaf qy pRYWs dI kfiemI leI muwK sMpfdk s[ joigMdr
isMG dI Zfl bx ky KVy hF. ies mOky ienHF nOjvfnF ny s[ joigMdr isMG jI dy
bfzIgfrz bxn dI vI pyÈkÈ kIqI qF jo AunHF dy igrybfn vl vDx vfly hwQ ƒ mOkf
rihMidaF hI roikaf jf sky. AunHF aYlfn kIqf ik asIN spoksmYn ƒ jMmU kÈmIr dy
hr iswK Gr ivc lY ky jfvFgy aqy ies pMQk prcy ƒ cVHdI klf `c rwKx dI koiÈÈ
krFgy.
|
. |