pÈU jgq ivwc aqy mnuwKI jIvn ivwc bhuq kuJ
sFJf hY, Kfx, pIx, sOx, pyt pUrqI, bwcy pYdf krny afid. bws, ijs
gux ny mnuwK df drjf AuWcf kIqf Auh hY bolI. bolI rfhIN mnuwK
sihj ZMg nfl ivcfrF df vtFdrf krdf hY. ies qrHF iewk dUjy dy
igafn BMzfr qoN Pfiedf AuTfieaf jFdf hY. jdoN mnuwK ny awKrF
rfhIN afpxy ivcfrF ƒ ilKxF iswK ilaf, qF cMgIaF ilKqF qoN hor
lokI vI pVH sux ky lfhf lYx lwgy. sfihq, ieiqhfs, sfieMs, Drm
sfrf kImqI KËfnf ilKq df aMg bxky afAux vflIaF nslF dI mlkIaq
bxdf igaf.
hflfq, pOx pfxI aqy ikwiqaF dy vKryvyN kfrn
mnuwKI swiBaqf ivwc vI iBMnqf afAux lwgI. ies dy nfl hI aqy
afpxIaF loVF muqfbk bolI vI alwg alwg huMdI clI geI. sfrIaF
bolIaF afpo afpxy QfvyN mhwqvpUrn hn. ijMnIaF koeI pVHnIaF iswK
lvy BlI gwl hY. pr bfl-mnoivigafn dy mfihrF df ivcfr hY ik pMj
sfl qwk dy bwcy ƒ isrÌ bolxf hI isKfieaf jfvy. ilKxf pVHnf
bfad ivwc ÈurU kIqf jfvy. afpxI swiBaqf, afpxy rIqI irvfj aqy
afpxy Drm ƒ smJx vfsqy, afpxI bolI iswKxI bhuq ËrUrI hY. sfzy
bwcy pwCmI dyÈF ivwc rih ky mÈInrI aqy sfieMs dy kMmF ivwc qF
inpuMn ho jfxgy, pr BfrqI/pMjfbI klcr, iswK Drm qoN dUr cly
jfxgy. anykF Èbd aijhy hn jo ik pwCmI dyÈF ivwc bolI df,
iËMdgI df ihwsf nhIN hn. ienHF dyÈF ivwc jMmy ply bwcy aijhy
ÈbdF ƒ smJx qoN asmrwQ hoxgy. imsfl dy qOr qy kuJ vMngIaF pyÈ
hn :- aMimRq vylf - svyr df suhfvxf ÈFq vfqfvrx jo pMjfb ivwc
pRfpq hY Aus ƒ pMjfbI qy gurbfxI ivwc aMimRq vylf kihMdy hn.
pwCmI mulkF dy lok srdI BMny mOsm dy sqfey, aMdr vV ky suwqy
huMdy hn. Auh kI jfnx aMimRq vyly ƒ, sfvx - kVkdI Duwp aqy grmI
qoN bfad mINh ÈurU ho jFdy hn qy mOsm bhuq suhfvxf ho jFdf hY.
bwcy iklkfrIaF mfrdy nwsdy Kyzdy hn. juafn lVkIaF iekwTIaF ho
pIGF JUtdIaF hn, igwDf pfAuNdIaF hn. pMCI cihkdy hn zwzU gVHYN
gVHYN krdy hn. mor pYlF pfAuNdy hn. sfrI bnspqI mOlH AuWTdI hY.
iksfn KyqF ivwc vwD qoN vwD kMm krdy hn. gurbfxI ivwc ies ƒ ‘morIN
rux Jux lfieaf BYxy sfvx afieaf` ikhf hY. pwCmI mulkF dy lok ies
qrHF dy kudrqI nËfiraf dy ikafs nhIN kr skdy. Auh qy mINh pYx
`qy dOV ky aMdr vV jFdy hn. kMmIN iksfn, igwDy ikqy dUrbIn
lfieaF vI nhIN lwBdy. pwCmI mulkF vfly lok nF hI GlfVI, gMz cVs,
qfrf cVnf, kuwkV dI bFg, Cfh vylf, GlfVI aqy hor bhuq kuJ jfixaf
nhIN jfx skdy. ies qoN ielfvf gurbfxI, pMjfbI, gurmuKI awKrF
ivwc ilKI hoeI hY. jy sfzy bwicaF ny pMjfbI bolI nf iswKI qF Auh
gurbfxI nhIN pVH skxgy. iswK ieiqhfs nhIN pVH skxgy. ijs df
iswDf mqlb hY ik Auh iswK jF Kflsy vI nhIN bx skxgy.
purfxI bfeIbl hIbrU BfÈf ivwc ilKI geI sI.
XhUdI lok dr bdr dIaF TokrF KFdy rhy. dUsrI sMsfr jMg ivwc swT
lwK XhUdI mOq dy Gft Auqfry gey. aMq AunHF afpxI idRVqf qy
isafxp nfl apxf dyÈ ieËrfeIl bxf ilaf. mr cuwkI hIbrU bolI ƒ
muV qoN sfry dyÈ ivwc pVHn ilKx df Ëordfr hMBlf mfiraf igaf.
awj sfrf ieËrfeIl hIbru bolI boldf hY qy hIbrU ivwc ilKI bfeIbl
vI bVy cfa nfl pVHdf hY. eIsfeI imÈnrI iksy dyÈ ivwc vI jfx
aMgryËI ËrUr pVHfAuNdy hn. ihMdUaF dy purfxy vyd, mhFBfrq,
gIqf, rmfiex sfry hI sMsikRq ivwc ilKy hoey hn. sMsikRq df hI
sOKf rUp ihMdI bolI hY. ihMdI df ijMnf vI vwD pRcfr hovygf AunHF
hI lok vydF gRMQF ƒ sOiKaF hI pVH skxgy. Auqnf hI ihMdU Drm dy
nyVy huMdy jfxgy. muslmfn iksy vI dyÈ ivwc jfvy afpxy bwicaF ƒ
nmfË ËLrUr pVHfAuNdf hY. qy Aus dI sfrI iebfadq arbI ivwc hY.
arbI iswKx df mqlb hY kurfn pVHnI, AunHF df purfxf sfihq pVHnf.
jdoN mnuwK ieh sfrf kuJ pVHygf qF smJo Auh muslmfn qF bx hI
jfvygf. ihMdU, iesfeI, muslmfn ijwQy gey AunHf afpxI bolI aqy
swiBaqf ƒ pRPuwlq krn vfsqy dfinaF vFg kMm kIqf hY. iswK ies
pwKoN bhuq ipwCy rih gey hn. jF qF ieh smJ leIey ik pMjfb ivwc
iswK Drm qy iswK isafsq Gwt pVHy ilKy lokF dy hwQ ivwc hY. iesy
qrHF pwCmIN mulkF ivwc Gwt pVHy jF AuWkf hI anpVH lok isafsq aqy
Drm asQfnf qy kfbË hn. Auh jfxdy hI nhIN ik Drm ƒ, iswK
siBafcfr ƒ, pMjfbI bolI ƒ ikvyN pRPuwlq kIqf jf skdf hY. pVHy
ilKy lokF dI igxqI Kqrnfk hwd qIk Gwt hY. ies leI Auh ienHF
cODrIaF qoN dUr hI rihMdy hn. XUrpIn mulkF ivwc gurdvfry qF
axigxq bxf ley hn, pr iswKI dy skUl, gurmiq dy kflj, iswKI dI
Koj vfsqy XUnIvristI nhIN bxf sky. iswKI aqy pMjfbI bolI dy vfDy
vfsqy mIzIey dI vrqoN nhIN kr sky. sQfnk JgiVaF qoN AuWpr AuWT
ky koeI sFJI qy srb pRvfnq lIzriÈp nhIN pYdf kr sky. gurbfxI qy
coxvF iswK ieiqhfs hornf bolIaF ivwc anuvfd krvf ky asIN hflI
qwk nhIN Cpvf sky. bhuq kuJ krn vflf hY ies pfsy.
iswK Drm sMsfr dy kuJ ku coxvyN DrmF ivwcoN
iewk vDIaf Drm hY. sMsfr dy anykF pryÈfnIaF ivwc ivlk rhy lokF
ƒ suwK ÈFqI dyx vfsqy iswKF kol gurbfxI df mhfn KËfnf hY.
hfly qwk 95% iswKF ny Kud hI gurbfxI nhIN pVHI, qF hornF ƒ
ikvyN pVHn vfsqy afKxgy ? pMjfbI bolx vfilaF dI igxqI dunIaF
ivwc eynI hY ik jy sfrI dunIaF ƒ iewk kqfr ivwc KVf kIqf jfvy
qF hr bfhrvF ivakqI pMjfbI bolygf. ijwQy pMjfb dI DrqI aqI
ËrKyj hY, AuQoN df pOx pfxI suhfvxf hY, ruwqF KuÈboeIaF hn,
gwBrU rFgly hn, muitafrF husn vflIaF hn qF AuQy pMjfbI bolI vI
mfiKEN imwTI hY. iswKI dI rUh, mnuwKqf dI afqmf, gurbfxI df qy
koeI jvfb hI nhIN. pMjfbI swiBafcfr nfl juVn vfsqy, gurmiq dy
sohxy ieiqhfs ƒ pVHn vfsqy, aMimRq dy somy gurbfxI nfl sFJ
pfAux vfsqy, pMjfbI bolI iswKxI hI pvygI. pMjfbI bolI ƒ ivsfr
dyx df mqlb hY pMjfbI siBafcfr ƒ ivsfr dyxf, pMjfbI rhu rIqF ƒ
iqafg dyxf, pMjfbI BMgVy qy igwDy qoN ivrvy ho jfxf, afpxy
sUrbIrF qy ÈhIdF ƒ Buwl jfxf, gurU sfihbfn vwloN mnuwKqf dy
Bly ihwq kIqy kfrnfimaF ƒ ivsfr dyxf aqy rUh dI Kurfk gurbfxI
qoN axiBwj rih jfxf hovygf. kI ies qrHF krky asIN jIvq rih skFgy
? kI Auh jIvn sfzf shI jIvn hovygf ?
rUs dy mhfn lyKk hmËfqov ny iliKaf hY ‘‘sfzy
ipMzF ivwcoN iewk nOjvfn pVHky nOkrI leI vwzy Èihr clf igaf.
bhuq vwzf aÌsr bx igaf. pihlF kuJ smF icwTI afAuNdI rhI qy Pyr
bMd ho geI. mYN iksy ËrUrI kMm vfsqy vwzy Èihr jfxf sI. Aus dI
buwZI mF ny afpxy puwqr dI Kbr sfr ilafAux vfsqy qrlf kIqf. sfry
kMm krky mYN jdoN ÈihroN vfps priqaf qF buwZI mF, puwqr dI suwK
sFd puwCx afeI. mYN Aus dy puwqr bfry swB kuJ dwisaf. ik Aus dI
bhuq vwzI koTI hY, kfr hY, vwzf aPsr hY Auh[[[[[. mF ny pwiCaf
puwqr Aus ny qyry nfl sfzI dfigsqfnI bolI ivwc gwlF kIqIaF sn ?
nhIN mF, asIN iksy hor bolI ivwc gwlF kIqIaF sn. Auh afpxI bolI
Cwz cuwikaf hY, iewk duBfÈIey rfhIN sfzI gwlbfq hoeI sI. mfqf
ny afpxy dupwty ƒ iKwc ky afpxf ichrf Zwk ilaf qy awKF ivwcoN
awQrU vwg pey. awKF pUMJdI hoeI buwZI mF kihx lwgI, puwqr rsUl
qYƒ BulyKf lwgf hY ijs ƒ qUM iml ky afieaf hYN Auh myrf puwqr
nhIN hY. myrf puwqr myry duwD aqy myrIaF lorIaF ƒ nhIN Buwl
skdf. myrf puwqr mr igaf hY, mr igaf[[[[ mr igaf hY[[[[. mF
roNdI hoeI AuWT ky qur peI``. kfÈ ik sfzy mnF ivwc afpxI mF
bolI pRqI aijhf jËbf hovy[[[[[.
* ieh lyK apRYl 2002 ƒ, ‘‘pMjfbI
mfipaF dI sBf pUrbI lMzn`` dy sR[ inrMjn isMG dI iewCf qy
iliKaf igaf sI. jo AuhnF Cpvfky vwzI igxqI ivc vMizaf sI.