. |
|
sfieMs
aqy gurmWq df sumyl?
ipRMsIpl
igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI
sfieMs kI hY? byaMq
rcnf Bfv kuWdrq ivcoN, mnuWKf jIvn leI iBMn-iBMn kfZF ‘qy KojF df nfm hY
sfieMs aWQvf ivigafn. AunHF dfqF dIaF KojF jo kuWdrq ‘c kuWdrq dy kfidr ny
mnuWK leI bKsLIaF hn. gurbfxI df PLuurmfn hY "avr join qyrI pinhfrI ]
iesu DrqI mih qyrI iskdfrI" (pM:374) Bfv aY mnuWK! pRBu ny qYnUM
sfrI rcnf df srdfr bxf ky Byijaf aqy ieh sfrI rcnf qyrI pfxIhfr hY.
pfqsLfh ny bfxI rfhIN mnuWK nUM kuWdrq dI pAuVI cVHf ky kfidr
qIk puWjx dI jfc isKfeI, qfik mnuWK apxy jnm dy asl mWksd nUM pRfpq kr sky. KUbI
ieh ik, sfieMs dIaF sfrIaF KojF kuWdrq dy dfiery ‘coN hI huMdIaF hn jd ik iesy
rsqy, pfqsLfh ny mnuWK nUM ivsmfd dI Aus avsQf ‘c phuMcfieaf, ijsdy leI ies
nUM mnuWKf jnm imilaf hY.
smJx vflI gl kyvl ieMnI hY ik iek pfsy ‘sfieMsdfn’ ‘qy
dUjy pfsy mnuWK df ‘sPLl jIvn’ donF dy jIvn dy rsqy arMB ieko hI ibMdU qoN
hoieaf hY. PLrk hY ik sfieMsdfn qF kuJ hI agy jfky ruWk igaf aqy kurfhy pY igaf
ikAuNik AusnUM mnuWKf jnm dy mWksd df hI pqf nhIN sI. dUjy pfsy, gurU pfqsLfh ny
mnuWK dI AuNglI PLVky iesnUM qoV iesdy jIvn dy mWksd qIk pucf idWqf. hux loV hY
gurbfxI rfhIN bKsLy sWcy suwcy jIvn dI mdd nfl, Aus kurfhy pY cuWky sfieMsdfn
nUM qWbfhI vfly moV qoN bcfky, mnuWKf nWsl df bcfa krn dI. iehI mWksd hY sfzy
hWQly gurmWq pfT df.
isWK Drm Auqy sfieMs df asr-
‘isWK Drm’ sMpUrx afqmk Drm hY. mnuWKf jIvn df ieh Auh Drm hY, ijhVf
akflupurKu ny mnuWK leI GiVaf hY. Bfv afid kfl qoN mnuWK df iehI Drm hY ‘qy
ies df afDfr hn ‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI’. gihrfeI qoN dyiKaf
jfvy qF spWsLt huMdy dyr nhIN lgygI ik kidr dI kuWdrq ‘c jo kuJ vI ipaf hY
gurbfxI anusfr, sfieMs dI hux qIk dI sfrI Koj ajy Aus ivcoN jLIro qIk vI nhIN
puWj skI. blik jdoN gurbfxI aMdroN ies pWKoN drsLn krIey qF asIN ies nqIjy qy
puWjdy hF ik sfieMs dI vWD qoN vwD Koj, gurbfxI dy pRcfr pRsfr leI vWD mddgfr
aqy jLrUrI vI hY. pfqsLfh rfhIN pRgt kIqy mnuWKf jIvn dy anykf sWc ijhVy kl qIk
spWsLt nhIN sn ho sky, ijAuN ijAuN sfieMs qrwkI kr rhI hY, gurbfxI dIaF Auh
sWcfeIaF hor aqy hor inWKrky sfhmxy af rhIaF hn. ies df muWK kfrx hY sfieMs aqy
gurU nfnk pfqsLfh rfhIN pRgt kIqy isWK Drm vflI aMdrlI sFJ.
gurbfxI aqy sfieMs dI aMdrlI sFJ?
gurbfxI aqy sfieMs ivckfr ieh aMdrlI sFJ kI hY? gYlIilE dI soc jdoN kWudrq vl
muVI qF sfieMs ny apxf rsqf bxfieaf. inAUtn, afeInstfeIn, stIPn hfeIkn aqy anykF
sfieMsdfnF dIaF KojF df afDfr sO pRiqsLq kuWdrq ivcoN hI hY. Pul-pODy, psLu-pMCI
jF kYmIkl, smuMdr coN Koj hY, pulfV hY jF DrqI dIaF gihrfeIaF-AucfeIaF,
sfieMsdfnF dIaF sB pRfpqIaF Aus rcnf dI byaMqqf ivcoN hI hn ijs bfry gurdyv
PLurmFdy hn "vyiK ivzfxu rihaf ivsmfdu ] nfnk buJxu pUrY Bfig"(pM:454).
KUbI ieh ik inWq nvIaF-nvIaF KojF rfhIN krqy dI byaMqqf hI qF pRgt ho rhI hY aqy
ies qoN agy iPLr gurbfxI df PLYslf hY ik "aMq kfrix kyqy ibllfih ] qf ky
aMq n pfey jfih "(jpu pM:5) Bfv kudrq dI ieh gihrfeI kdy muWkx vflI hY
hI nhIN.
gurU nfnk pfqsLfh ny mnuWK nMU byaMq dfqF dy dyx hfry
akflpurKu nfl joiVaf hY aqy rsqf bKisLaf hY ielfhI aqy sLoRmxI igafn-"gurbfxI"
vflf jIvn. gurbfxI df Auh rWbI igafn ijhVf sfnUM kfidr dI kuWdrq nfl joVky, sfzy
aMdr vWs rhy pRBU dy nUr (afqmf) dI sfnUM pihcfx krvfAudf hY aqy sfzy jIvn dfqy,
pRmfqmf nfl sfnUM joVdf hY. mnuWK nMU Ausdy aslI Drm, mnuWKf Drm ‘c ilafAuNdf
hY.
iPLr iesy hI kuWdrq ivcoN sfieMs pRgt hoeI aqy sfieMs vI iek
qrIky krqy dIaf dfqF nMU hI apxI bolI ‘c ibafn kr rhI hY. sWcmuc jykr ‘gurU
gRMQ sfihb’ jI dI stwzI aqy sfieMsdfn hoxf-ikWDry ieh dovyN gux
ieko hI mnuWK ‘c iekWTy ho jfx qF aj ijhVf mnuWK zrWgjL, nisLaF, jurm, sYks dI
asImqf, hiQafrF dI dOV vl vWD irhf hY iesqoN pUrI qrHF bWc skdf hY. bfxI nfl
juVx qoN bfd, ijAuN-ijAuN sfieMsdfn krqy dIaF dfqF nUM smJygf qF Aus aMdr krqy
df sLukrfnf, siqkfr, inrmfxqf afid rWbI gux vI pYdf huMdy jfxgy. nqIjf ieh
hovygf ik ieh DrqI sWcmuWc aiq suKFvI aqy sYNkVy PrjLI surgF nflo vWD jIvn df
rWs bx jfvygI.
sfieMs, gurmWq aqy mfnsk pRdUsLn-
sfieMs dI qrWkI qoN mnuWK smfj nUM vWzf KWqrf, mnuWK dI apxI hUVmWq qoN hY.
hriek mnuWK ny sfieMsdfn qF bx nhIN jfnf pr sfieMs dIaF kfZF dy lfB GWt jF vWD,
pr lYxy hr mnuWK ny hn. sfieMsdfnF vloN sMsfr pWDr qy cyqfvnI afeI hY ik jLmIn
aMdr grmI vWD rhI hY, DrqI df tYmprycR bhuq vWD irhf hY. jykr grmI iqMn-cfr
pRqIsLq hor vWD geI qF ieh DrqI qWbfh vI ho skdI hY. kfrn hY ik qyjLI nfl
pyV-poDy df kitaf jfxf, eyar-kMzIsLnF df aMDfDuMd iesqymfl, smoikMg aqy gWzIaF
dy ieMjxF, PLYktrIaF df DUaF- ieh sB vfqfvrx ‘c vWD rhy pRdUsLn ldI ijLmyvfr
hY aqy ieh kyvl kuJ imsflf hn. ies sfry nfl pulfV ivcoN Ejon dI pVHq (Ozone
layer) pWqlI pYNdI jf rhI hY. blik aMqm
irpotf qIk Aus ‘c surfK vI pYdf ho cuWkf hY, ijs nMU sfieMsdfn sMn 1980
qoN Brx df jWqn kr rhy hn ‘qy AumId
kr rhy hn ik ieh surfK sLfied sMn 2050 qIk
Biraf jf sky. iPLr vI mnuWK dI krnI df nqIjf, jykr ieh pftk hor vWDdI geI qF ieh
kMm bhuq aAuKf ho jfvygf. ieh Auh pWVHq hY jo sUrj dIaF ikrnF nMU isWDf DrqI qy
pYx qoN rokdI ‘qy mnuWK nMU anykF cWmVI rogF qoN bcFdI hY. kyvl mnuWK nMU hI
nhIN anykF jIv sLyRxIaF nMU vI iesy AujLon pWVHq dI AuqnI hY loV hY ijMnI ik
mnuWK nUM. ikAuNik ies pVHq kfrx DrqI dy tYmpRycr ‘c Prk afAuNdf hY.
mnuWK dy cirqR ‘c idnoidn af rhI igrfvt, ivWBcfr,
zrWg-nisLaF ‘c qyjI, jurmF qy skYNzlf ‘c inWq df vfDf vI mnuWK dI durmWq dI
hI Aupj hn, ieh vI sfieMs dIaF anykF kfZF nMU glq rMg dyx kfrn hn. sfieMs dIaF
kfZF dI hI kuvrqoN df isWtf hY BrUx-hWiqaf, jo smfj aMdr myl-iPLmyl dy kuWdrqI
sMquln nUM ivgfV irhf hY aqy iesqrHF hor keI kuWkrm. asl ‘c mnuWK df ieh mfnsk
pRdUsLx, bfhrly jLmInI pRdUsLn qoN vI vWD KWqrnfk hY. iesqrHf sMsfrk ‘qy
afqmk, dovyN pfisAuN mnuWK qyjLI nfl apxI qWbfhI vfly pfsy afp hI vWD irhf hY.
ieh TIk hY ik jykr mfnsk pRdUsLn GWt jfvy qF jLmInI pRdUsLn vI bhuq jldI GWt
skdf hY. KUbI ieh ik mnuWK dIaF ajyhIaF durmWqF-hUVmWqF nMU rokx leI sfieMs kol
koeI Aupfa hY hI nhIN. ies sfry df ieko hI hWl hY, mnuWK aMdr afqmk jfgRqI,
ijhVI ik gurbfxI igafn, gurbfxI jIvn-jfc qoN ibnf sMBv hI nhIN.
sfieMs qoN Drm nMU KWqrf?
ieh iek hor nfrHf, jo aigafnI lokF vlo ibnF smJy lfieaf jf irhf hY. dyK cuWky hF
ik mnuWKf jIvn df aslI Drm ielfhI Drm hI hY Bfv kuWdrq ‘qy kfidr dy sumyl ‘c
jIAuxf. dUjy sLbdF ‘c kuWdrq ivcoN ivsmfd lYky, ivsmfd dy dfqy qIk pujWxf. ieh
ivsmfd gurbfxI igafn aqy sfieMs dIaF vWD qoN vWD KojF kfZF dy sumyl nfl bhuq
jldI sMBv hY. anykF rWbI dfqF df pRgtfvf qF sfieMsdfnF dIaF KojF ivcoN apxy afp
hMudf hY. iesqoN bfd ienHF dfqF ivcoN jykr dfqF dyx vfly dI pihcfx vI ho jfvy qF
ajyhI hflq ‘c sMsfr sWcmuc bihsLq bx skdf hY. ies leI jLrUrI hY ik kuWdrq
ivcoN sMsfrk kfZF dy nfl-nfl bVy ivAuNqbMd qrIky, ‘gurU gRMQ sfihb jI’
rfhIN pRgt rWbI igafn dy pRsfr leI sMsfr pWDr qy pRbMD kIqy jfx. jykr mnuWKf
jIvn ivcoN vI rWbI kWdrF-kImqF df pRgtfvf hovy ‘qy mnuWK nfl hI nfl sfieMs
dIaF kfZF vl vI vWDdf jfvy, qF ieh pRfpqI mnuWK mfqr leI bhuq lfBkfrI isWD ho
skdI hY. kuWdrq ivcoN sfieMs dIaF pRfpqIaf ‘qy ienHF nfl ielfhI Drm df myl,
Bfv sfieMs dy nfl-nfl gurU nfnk Drm df imWlvF pRcfr, ieh dovyN iek dUjy dy pUrk
aqy sMsfr dIaf sfrIaF smisafvF df iek mfqr hl hn. qFqy sfieMs dI qrWkI qoN sWcy
rWbI Drm nMU KWqrf qF dUr blik iesqrHF qF mnuWKf Drm inWKr ky sfhmxy af skdf hY
aqy mnuWK smfj nUM iesdf lfB hI lfB hY.
bnfvtI DrmF nUM KWqrf-
sfieMs dI qrWkI nfl Drm nUM nhIN blik bnfvtI DrmF nUM KWqrf hY. aj sfieMs dI
qrWkI nfl sUrj, cMd, hvf, aWg, pfxI aqy hor ikrqm dI pUjf krn vfilaF dy Drm nUM
KWqrf qF hY, ielfhI Drm nUM nhIN. iesyqrF dUjy dysF ‘c vI Drm dy nfm hyT pRclq
ajyhy kWcy aqy aigafnqf Bry ivsLvfs hn ijhVy AuQy vI Drm hI mMny jf rhy hn.
imsfl dy qor qy, sfbq ho jfx dy bfvjUd ik DrqI gol hY aqy DrqI sUrj dualy GuMmdI
hY, ajy qIk AuQy vI kuJ lok ‘PlYt arQ sosfietI’ (Flat
Earth Society) bxfky bYTy hn aqy rWt
lfeI jf rhy ik DrqI cWptI hY aqy sUrj DrqI duafly GuMmdf hY. drasl sfieMs dI
qrWkI nfl ajyhy DrmF ‘qy ivsLvfsF nMU hI KWqrf hY jo mUl rUp ‘c Drm hYx hI
nhIN, pr AunHF nMU Drm ikhf jF mMinaf jFdf hY.
igafn dy do rUp-
igafn dy vI do pVfa hn-sMsfrk igafn aqy Aus qoN Aupr ielfhI igafn. pihlf pVfa qF
hY, inrfpurf sMsfrk igafnF qy hI ruWk jfxf aqy dUjf pVfa hY-sMsfrk KojF qoN agy
lMGky, AunHF KojF ‘coN pRgt ho rhIaF dfqF dy jnmdfqf, krqfr qIk puWjxf. rWbI
igafn aWQvf ‘gurU igafn’ nMU pihcfx ky Aus df irxI hoxf. sWcfeI ieh hY ik
sfieMs dIaF KojF rfhIN mnuWK vWDdf qF kuWdrq vl hI hY, pr ijs soc-buWDI dI mdWd
nfl Ausdf mn KuWl irhf huMdf hY, Auh soc-buWDI Aus pfs afeI ikQNoN? mnuWK nUM
bKsLI iksny? ies pKoN korf rihky kurfhy pY jFdf hY. aMq ieWk idn vWzf igafnvfn
huMdf hoieaf vI jIvn dI qWbfhI dy kMzy puWj jFdf hY. ikAuNik soc-buWDI dy dyx
vfly nMU iPr vI Builaf hI hMudf hY. gurU nfnk pfqsLfh ny arMB qoN hI spWsLt kr
idWqf sI ik aY iensfn! ieh byaMq rcnf pRBu ny qyry leI hI GVI hY. ieh sfrI rcnf
qyrI pfxIhfr hY. krqy ny qYnMU ies byaMq rcnf dI srdfrI bKsLI hY. ies rcnf ivcoN
jdoN qMU pRBU dy hukm rUpI inXm nMU pihcfxygf qF ies ‘c rc rhy, iesdy rcxhfry
dy qYnMU drsLn hoxgy. iesdy Ault jykr krqy nUM ivsfr ky qUM Aus dIaF bKsLIaF
dfqF ‘c hI KWcq rvyNgf qF qYnMU apxI aslIaq dI kdy pihcfx nhIN af skygI. qMU
iesy ‘c hI grk hoky rih jfvyNgf, qWbfh ho jfvyNgf.
pfqsLfh ny bfxI rfhIN mnuWK nMU kuWdrq dy nyVy aqy hor vWD
nyVy ilafky Aus ivcoN akflpurKu dy pRqWK drsLn krvfey hn. kWdm kWdm qy cyqfvnI
idWqI ik aY mnuWK! qUM kdy vI ies byaMq rcnf dy aMq qIk nhIN puWj skyNgf.
ikAuNik ieh rcnf qF Aus byaMq dI hY ijsdf n koeI afid hY n aMq. ies leI, krqy
dIaF dfqF ivcoN AusdI asImqf hI qYnUM ajyhy ivsmfd ‘c ilaf skdI hY ijs qoN
qyrf jIvn sdf anMdq hMudf jfvygf. ies ivsmfd kfrn qyry jIvn ‘c mWsqI ‘qy
KyVf bixaf rvygf. ajyhy mnuwK nUM jLry jLry ivcoN pRBu dy drsLn, Aus dIaF byaMq
bKisLsLF dI pihcfx vI hox lg jFdI hY. mnuWK nUM apxy mnuWKf jnm qy PLWKr hox
lgdf hY. jIvn pRBU dy guxF df hI pRgtfvf ho inWbVdf ‘qy sPLl ho jFdf hY.
sMsfrk igafnF df BMzfr hY kuWdrq-
ies ‘c sLWk nhIN ik sB qoN pihlF igafn pKoN kuWdrq nfl irsLqf pWCmI dysLF ny
hI joiVaf. ienHF ny kuWdrq ivcoN sUeI qoN lYky ieMtrnYt, eI-myl, PLYks qIk
iensfn dI BWlfeI leI ZMUz ky idWqy. jdoN gYlIlIA kuWdrq vfly pfsy muiVaf qF
kuWdrq dI ieko hI sFJ ‘coN Ausny pUry sMsfr dI muhfr bdl idWqI. mnuWK dI socnI
df rsqf bdl igaf. iesqrHF mnuWK, kuWdrq ivcoN kfidr dy hukm dI Kyz dy nyVy
afAuxf sLurU ho igaf. Ausny dyiKaf ik kuWdrq dI rcnf dy hr aMg ‘c, sdIvI nIXm
kMm kr irhf sI. hriek sUrq dy nfl, sIrq dI vI sFJ hY. ijs cIjL nMU ijs pKoN iek
vfrI pihcfx lYNdf Aus ‘c adlf bdlI nhIN hMudI. kYmIklF df suBfa, bnspqI df
suBfa, pfxI df suBfa, hvf df suBfa, rosLnI dI rWPqfr, afvfj dI rWPqfr Bfv hr
cIjL nUM krqy dy atWl nIXm ‘c dyKky mnuWK cikRq hox lgf. kyvl kuWdrq nfl
irsLqf juVx krky hI mnuWK dIaF KojF nMU nvF rfh iml igaf. ieqnf hoky vI krqy qoN
ajy vI bhuq dUr sI. ieh qF krqy dI kuWdrq ‘coN pRgt ho rhIaF kfZF nfl hI Ausdf
irsLqf bixaf sI.
kuWdrq ‘c mOjUd "hukmY aMdir sBu ko bfhir hukm n
koie" aqy "sMqoKu Qfip riKaf ijin sUiq" (jpu pAu:
2,16) vfly ies atWl rwbI nIXm dI imknfqIsI iKwc ny mnuWK nMU hor ‘qy hor apxy
vl iKicaf. kuWdrq nfl bx afeI iesy hI sFJ df ikRsLmf sI ik ikrsfxI dy Kyqr ‘c,
srIrk ivigafn, ivAupfr-pRbMDkI, Kgol afid sfieMs dy anykF KyqrF ‘c mnuWK agy
qoN agy vDWx lgf ‘qy vWDdf hI jf irhf hY. sUrj-cMd-DrqI-hvf-aWg dy pujfrI,
apxIaF porfxk khfxIaF dI AulJx ‘c hI Psy rih gey pr sfieMs rsqy kuWdrq vl vWD
cuWkf mnuWK cMd afid dIaF DWrqIaF dI sYr vI krn lg ipaf. sfieMs rsqy kuWdrq nfl
irsLqf joVky, mnuWK Aus Aupr kyvl sYr krn hI nhIN sI igaf, blik sUrj, cMd, hvf,
pfxI, aWg afid qoN mnuWKf jIvn leI anykF KojF dy lfB vI lYky af irhf hY.
mnuWKI BfeIcfrf, sfieMs qy gurmWq- sfieMs
dy nF qy kuWdrq nfl sFJ vfly ienHF pRogrfmF ‘c aj by-aMdfjL mnuWKI qfkq ‘qy
huWnrmMdf dI vWD qoN vWD loV pY rhI hY. ieh vWD rhI iensfnI qfkq dI loV df hI
nqIjf hY ik kuWdrq dy ies mfrg qy mnuWK ibnF ivWqkrf dysI-ivdysLI, jfq-vrx-ilMg
hr iksy dI qfkq df pUrf-pUrf lfB lY irhf hY. ies ivWckfr ajyhy ivWqkry bIqy smyN
dIaF glF bx rhIaF hn. ieQy muMzy-kuVI leI brfbr dy kfnUMun, smfj ‘c donF nMU
ieko ijhf ruWqbf ‘qy KuWl iml rhI hY. amIr grIb dy rihx sihx ivWckfr smfnqf,
hr iksy dIaF rotI-kpVf-mkfn dIaF mUl loVF dI suwcjy ZMg nfl pUrqI ‘qy hor
anykF kuWdrqI gux kyvl rWb dI kuWdrq vl vWDx kfrn hI sMBv ho rhy hn. sfieMs
rfhIN kuWdrq ivco kfZF qoN pYdf hoey huWnrF df hI nqIjf hY, mnuWK, ijLMdgI dy
bhuq nyVy puWj irhf hY. aiKr iehI qF hY gurbfxI rfhIN bKisLaf swcf BrfqRI Bfv
hY. sfieMs rsqy mnuWK shI arQF ‘c kuWdrq dI Aus sIVHI qy cVHx lg ipaf hY, ijs
sIVHI qy cVHf ky bfxI ny mnuWK df akflpurKu nfl imlfp krvfieaf hY. ies sfry dy
Ault, mnuWK jIvn dy TIk rsqy tur ky vI, bfxI igafn qoN korf hox kfrn, rsqy ‘c
hI atk ky rih igaf hY.
kuWdrq dy nyVy afky vI aWtk igaf-ikAuN? – sfieMsdfn
kuWdrq dy ieWqny nyVy afky vI ajy kfidr qoN dUr aWtk igaf hY. kfrn ieko hY ik
sfieMsdfnHF dIaF KojF dI sImF kyvl sMsfrk lfB hI hn. aj ieh krqy dI kuWdrq ivcoN
inq nvIaF kfZF, inafmqF qF ibnF ivqWkrf ZUMz qy vMz rhy hn. BfvyN ik ies nfl
kuWdrq ivcoN hI anykF mnuWKI kWdrf kImqF dI sFJ vI ies nUM afp muhfry hI pRfpq
ho rhI hY, iesdy bfvjUd vWzI rukfvt ajy vI bxI peI hY aqy ieh rukfvt kI hY?
ijsnUM aj asIN sfieMs jF ivigafn kih rhy hF asl ‘c kudrWq
ivcoN KOjF nUM hI idWqf igaf ieh iek nF hY. sfieMsdfnF df jIvn qF krqy dI kuWdrq
nfl juV cuWkf hY. iPLr vI Aus ivcoN krqy dI hoNd nMU pihcfnx ‘c ieh pUrI qrHF
asmRQ rhy hn. sfieMsdfn dfqF ‘c qF KuWbdy jf rhy hn pr "dfiq ipafrI
ivsiraf dfqfrf" (pM: 676)
anusfr, dfqfr qoN pUrI qrHF kWty pey hn. ieMnf agy jfky vI AunHF nUM mfnsk sLFqI
pRfpq nhIN ho rhI aqy nf hI sMsfr ‘c sLFqI pYdf kr sky hn. ikAuNik "aink
Bog ibiKaf ky krY ] nh iqRpqfvY Kip Kip mrY" (suK:pM:279)
iesy df nqIjf hY ik ieMnI myhnq, ieMnIaF KojF, ieMnIaF kfZF vI AunHF nUM mMn dI
sLFqI nhIN dy rhIaF. ieh sfrI dOV inrf sMsfrk KojF-lfBF leI hI hY, igafnf dy
dfqy nfl sFJ leI nhIN.
mn dI sLFqI aqy mnorMjx dy sfDn- afiKr
ieh sWB kIqf qF jf irhf mn dI sLFqI leI jo iml iPLr vI nhIN rhI. ies sLFqI dy
leI, Et leI jf rhI hY by-aMdfjL mnorMjx dy sfDnf dI. kYsIno, sLrfbKfny, ivWBcfr
dy aWzy iesy dI hI Aupj hn pr qsWlI iPLr vI nhIN iml rhI. iesy sLFqI qy mfnsk
qsWlI leI hor agy jfky mnuWK izWg irhf hY sYks, zrwgjL-nsLy, dUijaF nUM apxy
gLulfm bnfAux leI hriek cMgy-mMdy ZMgF dI vrqoN ‘qy hor bhuq kuJ. iesy df aglf
pVfa af irhf hY jurm, hiQWafrF dI hoV, jMg-juWD ieQoN qIk ik iesy dOV kfrn, iek
vfrI iPLr mnuWK dy kWdm vWD rhy mnuWKI nsl dI qWbfhI vl.
sfieMs dIaF KojF dI dI sImF ‘qy vjUd:
gYlIilE qoN agy tWp ky inAUtn iQAUrI (Law of motion)
afeI. iPLr ieh iQAurI vI kul sO sflF qIk hI clI. iPLr ibWgbYn iQuAurI afeI aqy
smyN nfl Auh vI ipWCy rih geI-Aus anusfr ieh sfrI rcnf kyvl rosLnI df iek golf
hY jo iek idn apxy afp smf jfeygf. afeIn stfeIn dI kfZ, rosLnI dI byrok rWPqfr
ivcoN sfnMU E-mail,
internet, Fax dI
kfZ qIk phMucf idWqf. Bfv ijQoN qIk bMdf kuWdrq ivcoN KojF krdf aqy AunHF nUM
apxIaF nvIaF KojF dsdf hY, qWdqIk kuWdrq ivcoN hor bhuq iml jFdf hY aqy AusdI
pihlI kIqI hoeI kfZ bhuq ipWCy rih jFdI hY. sfieMsdfn qF hux Aus isWty vl vI vWD
rhy hn ijWQy dI sUcnf gurU nfnk igafn (gurbfxI) ny bhuq pihlF hI dy idWqI sI.
Bfv aY mnuWK! iesdy aMq qIk qUM kdy vI nhIN puWj skyNgf. hux bhuq kuJ ZUMz lYx
qoN bfad afpy hI mWn cuWky hn ik krqy dI byaMq rcnf ivWcoN ajy Auh jLIro nUM vI
nhIN CUh sky.
jdik bfxI df PLYslf qF pihlF hI mOjUd hY, PLurmfx hY "…aMqu
n krxY dyix n aMqu ] … aMqu n jfpY ikaf min mMqu ] aMqu n jfpY kIqf afkfru ]
aMqu n jfpY pfrfvfru ] aMq kfrix kyqy ibllfih ] qf ky aMq n pfey jfih ] eyhu
aMqu n jfxY koie ] bhuqf khIaY bhuqf hoie…" (jpu
pM:5) sfieMsdfn ies sWcfeI nUM vI mMndy hn ik AunHF ny bxfieaf kuJ nhI, kyvl
ZUMz ky hI idWqf hY, ijhVf ik hmysLF qoN hI kuWdrq ‘c mOjUd sI pr mnuWK AusqoN
axjfx sI.
krqfr nfl juVy ibnF nhIN- sfieMsdfn
mMn cuWkf hY ik kuWdrq ivcoN AusdI sfrI Koj hr smyN Ayus qWbfhI dy iknfry KVI hY
ijsnMU rok skxf Ausdy vWs dI gWl nhIN. sflF dI AusdI ieh Koj sikMtf c iksy smyN
vI qWbfh ho skdI hY. iksy dUsry gRih qoN aYstrfiez dy ies DrqI dy kyvl iek kony
qy tkrfAux nfl AuQy hnyrf hI hnyrf Cf igaf, dyKdy-dyKdyy plF ‘c hI sB qWbfh ho
igaf. zfienfsor df imilaf ZFcf Ausy qWbfh ho cuWkI siBaqf df hI avsLysL mMMinaf
jFdf hY. amrIkf dy iek ihWsy ‘c pRfpq kuJ icWqrkfrIaF iksy mr cuWkI siBaqf dI
hI insLfnI hn. sMn 1998 ‘c
iksy hor DrqI dy ies DrqI nfl tkrfAux dI gl sfhmxy afeI pr sfieMsdfnF kol bcfa
df koeI sfDn nhIN sI, ieh hor gl hY ik sfieMsdfnf df aMdfjLf glq inkilaf.
gurbfxI df PYslf hY "keI bfr psirE pfsfr ] sdf sdf ieku eykMkfr"
aqy "hrn Brn jf kf nyqR Poru ] iqs kf mMqRü n jfnY hour"
(suK:a:10,16 pM:276,284)
rWbI igafn aqy sfieMs df igafn -
ielfhI igafn df srUp hn "sfihb sRI
gurU gRMQ sfihb jI" joik mnuWK leI sMpUrx jIvn jfc hn. iesdy Ault
sfieMs qF kfidr dI byaMq kuWdrq ivcoN kyvl kuJ hfsl kr lYx df iek nF hY. sfieMs
aWQvf kuWdrq ivcoN KojF dI brkq nfl asIN kyvl ieMtrnYt, eImyl ‘qy PLYks qIk hI
puWjy hF. sfieMs dIaF kfZF nfl juVy hoey zfktrI igafn ny sfnUM ieWqnI soJI dy
idWqI ik mnuWKf srIr dI dUr dUr qIk cIrPfV qy Koj krky asIN iesdy ielfj Xog ho
gey. iPLr vI sfieMs dI sImF, kfidr dI kuWdrq ivcoN hI kuJ ZUMzx qIk sImq hY.
kfidr nMU pihcfnx jF Aus qIk puWjx qIk nhIN. iesy df nqIjf hY ik inrf-purf
sfieMs dIaF KojF qy pRfpqIaF dI mnuWK aMdr inWq vWD rhI BuWK ny ies nUM DWk
idWqf mfnsk asLFqI, BWtkxf qy iqRsLnf vl. iesy iqRsLnf df nqIjf sI ik ieh mnuWK
puWj igaf jurm, zrWgjL, ivWBcfr afid qIk. ikAuNik bfxI igafn qoN axhoNd kfrn,
iesdI inWq vWD rhI ies BuWK vflf rsqf qF jf hI Ausy pfsy irhf sI PLYslf hY "BuiKaf
BuK n AuqrI jy bMnf purIaf Bfr"(bfxI jpu).
krqy dI dfq hY, ivigafn (sfieMs)-
sfieMs dIaF KojF df afDfr cUMik krqy dI byaMq rcnf ivco, AusdIaF dfqF nfl sFJ
pfAuxf hY. ies vfsqy ieh qF hI sMBv hY jykr mnuWK piVHaf iliKaf aqy soc buDI
vflf hovy. ieh apxy afp ‘c Aus kuWdrq vfly igafn dy Aus vWzy BMzfr ‘c pRvysL
krnf hY ijs BMzfr ‘c "EaMkfir byd inrmey" (pM: 929) anusfr
krqy ny mnuWK leI byaMq dfqF hI dfqF BrIaF hoeIaF hn. iehI kfrx hY sfieMs dy
ivsLy Aupr ijMnI vWD ivcfr kro, ieWQy hr pWK Aupr sfnMU gurbfxI vloN agvfeI iml
jFdI hY.
gurbfxI, qF hY hI sMpUrx rWbI igafn df vWzf BMzfr. iesqoN
ielfvf cUMik mnuWK vI qF kfidr dI byaMq kuWdrq df kyvl iek aMg hI hY. ies leI
ijMnI sfieMs qrWkI krdI hY, mnuWK nUM vI Aus dI vWD qoN vWD jfxkfrI lYx leI ‘‘ibnu
ibidaf khf koeI pMizq’’ (pM: 1140) anusfr mnuWK nUM vI pVHfeI vfly pfsy
vWDnf hI pYNdf hY. iesqrHF mnuWK smfj coN anpVHqf GWtdI hY. pr ieQy qF loV hY
ajyhy ivdvfnF dI jo afqmk ‘qy sMsfrk donF pWKF qoN jfgdy hox. ieQy afqmk
jfgRqI leI bfxI rfhIN, kuWdrq ‘coN kfidr dI pihcfx krnI hY aqy sfieMs dI
sLurUafq vI kuWdrq nfl irsLqf joV ky hI hMudI hY. qFqy ividaf aWQvf pVHfeI qoN
ibnF ieh gl sLurU hI nhIN ho skdI.
spWsLt hoieaf ik sfieMs smfj ‘coN anpVHqf KWqm krn ‘c vI
mddgfr hY. iPLr kuWdrq ivcoN hI ieh sfieMs dIaF kfZF, sfnMU kfidr nfl juVx ‘c
aqy akflpurKI Drm apnfAux ‘c mdd kr skdIaF hn. sLrq ieko hY ik Aus nfl bfxI
jIvn nUM vI joiVaf hovy qF. iesqrHF mnuWK ies isWDy mfrg qy clky Dfrmk pfKMzF,
krmkFzF, vihmF-BrmF, jfq-pfq, rMg-nsl, ilMgByd, sUrj, cMd, qfry, hvf, pfxI, aWg,
DrqI afid ikrqm dI pujf vflI aigafnqf dy aAugxf ‘coN ijQoN ik sfnUM bfxI qF
kZdI hI hY, sfieMs dI qrWkI vI mnuWK nUM ies coN kWZdI hY.
Bfv bfxI dI sFJ pRfpq krky iehI sfieMs mnuWK nMu sWcf DrmI
bnfAux ‘c sfzI vWzI shfiek sfbq ho skdI hY. iesqrHF gurU ky isWK leI qF mfno
sfieMs dI qrWkI apxy afp ‘c krqy dI bhuq vWzI dfq qy vrdfn hY. loV hY, jykr
sfieMsdfn dI surq, bfxI vfly pfsy vI moVI jf sky qfik Auh dfqF dI pRfpqI qIk hI
sIimq n rihky, ienHF dfqf ‘coN, dfqF dyx vfly dI pihcfx vI kr sky.
nhIN qF hflq iehI rvygI "dfiq ipafrI ivsiraf dfqfrf ]
jfxY nfhI mrxu ivcfrf"(pM:676) pRBu dIaf dfqF df qF aMq hY hI nhIN.
nqIjf, jykr iehnF dfqF dy nfl nfl krqy nfl sFJ nf bx afeI qF, ieh sfieMs vI
mnuWK nUM iKWc ky lY jFdI hY zrwg, nsLy, blfqkfr, jurm, hiQafrF dI doV afid vfly
hnyry KUh ‘c. ijsqoN agy mnuWK dI qWbfhI qoN ibnF hor kuJ nhIN. pWCmI dysLF
nfl aWj bhuqf krky iehI Bfxf vrq irhf hY Purmfx hY "kUiV kuVy nyhu lgf,
ivsiraf krqfr[[nfnku vKfxY bynqI quDu bfJu kUVo kUVu ’’ (pM: 468) Bfv
ibnsnhfr ny ibnsnhfr nfl moh pfieaf hY aqy bnfx vfly nMU Bul bYTy hn pr jdoN qIk
mWnuK krqy nfl nhIN juVdf Auqnf icr Aus dI qWbfhI hI qWbfhI hY. ies qrHf aj
pWCmI dysL iesy df nqIjf hI Bog rhy hn Bfv "Kip hoey Kfru"(pM:
468) vflf nqIjf.
"gur
ibnu Gor aMDfr"-bfxI df ieh vI
PLYslf hY, jykr mnuWKf jIvn aMdr sMsfr pWDr dy hjLfrhF igafn vI pRgt ho jfx aqy
mnuWK nUM AunHF sMfsrk igafnF bdly mnuWK nUM sYNkVy qrHF dIaF mfnsk sLFqIaF qy
TMzkF vI pRfpq ho jfx, jdoN qIk mnuWKf jIvn aMdr smsq igafnF df sLRomxI-ielfhI
igafn-‘gurU’ pRgt nhIN huMdf Bfv jIvn dI sWc nfl sFJ nhIN bx afAuNdI AudoN
qIk ‘mnuWKf mn dI aigafnqf’, ‘mnuWKf jIvn df hnyrf nfs nhIN ho skdf,
PLurmfn hY "jy sAu cMdf Augvih sUrj cVih hjfr ] eyqy cfnx hoidaF gur
ibnu Gor aMDfr" (pM:462)
#115s06.2s06#
|
. |