. |
|
iswK Drm ivwc aOrq dI brfbrI
(iesqrI rUp cyrI
kI inafeI[[[!)
pRo:
ieMdr isMG ‘Gwgf’
duiKafrI mnuwKqf dy drdI, jgq qfrk mhfn siqgurU jI dy
gurbfxI rUp ivcfrF ƒ sfry lokI (iswK BI qy gYr iswK BI) ‘‘aqI AuØwqm,
bhuq mhfn qy pivwqr, pUrI qrHF ivigafnk, aqy mnuwKI msilaf df ieko iewk
vfhd hwl``, kihMdy ilKdy af rhy hn. axigxq Drm pRcfrk, styj `qy klfmeI
ÈbdfvlI dI vrqoN kridaF aOrq ƒ pUrn siqkfrXog hI nhIN, sgoN pUjxXog
dyvI bxf ky pyÈ kr jFdy hn. dUjy pfsy hor vyKo iksy BI sMsfrI vsqU dI
ivkrI mÈhUrI df ieÈiqhfr hovy, Auh BI aOrq dI ÈmUlIaq qoN ibnF nhIN
cldf. ijnHF vsqF dI iesqrI ny kdI vrqoN nhIN kIqI, (nÈy afid) ijnHF
cIËF nfl Ausdf koeI iswDf lgfAu BI nhIN, AuhnF `c BI DU GsIt krky
iesqrI ƒ Èfml kr ilaf jFdf hY. sMsfr ivwc koeI BI aijhf mnuwK nhIN jo
mfqf qoN ibnF pYdf hoieaf hovy. sfzI rojmrf dI bolcfl ivwc pRQm ijkr
‘‘mF`` df afAuNdf hY. ‘‘mF bfp, mfqf ipqf, mF df ipafr, mF df
duwD, mF bolI, mF jfieaf afid.`` pr skUl dfKly qoN ÈurU krky, hr
QfvyN, ihwk dy Ëor, mF df nfm bwcy dy vfirs vjoN nhIN ilKvfieaf jFdf,
sgoN ipqf df nfm drj kIqf jFdf hY.
iensfnIaq dy nfqy hr mnuwK df ieh PrË bxdf hY ik Auh
mF ipAu df brfbr pUrf siqkfr kry. pRMqU gurmiq dy DfrnI, gurU nfnk nfm
lyvf, guriswKF vfsqy qF hor BI ËrUrI bxf jFdf hY, ik Auh jg jnxI ƒ
bxdf pUrf siqkfr dyx, ikAuNik iswK qF gurU hukmF ƒ mMnx qy pRcfrn leI
vcnbwD hn. ies leI dunIaF dy lokF dI mMdI nkl iqafg ky, iswK aOrq df iËafdf
afdr mfx krn. afm iswK BfeIcfry ivcoN BI Kflsf pMQ dy coxvyN aMg, Drm
pRcfrkF dI iËMmyvfrI hor BI vD jFdI hY ikAuNik ieh qbkf iËafdf sucyq,
vwD igafnvfn (igafnI) aqy gurmiq dy asUlF dI vwD jfxkfrI rwKx vflf
mMinaf jFdf hY. pr ienHF ivwc BI sB kuJ qswlIbKÈ nhIN hY. afm iswK
pRcfrkF nfloN ikqy vD iËMmyvfrI hY ‘‘sMqF mhFpurKF`` dI ikAuNik ieh
lok kyvl ÈrDf dy pfqr hI nhIN hn, blik ÈrDflU (aigafnvs) iswKF qoN
afpxI pUjf krvf rhy hn. Auh kyvl ‘‘DrmI purK`` hI nhIN hn, sgoN smfj
ƒ ‘‘Drm dy rfh`` qurn dI jFc isKf rhy hn. ‘‘sMqF mhFpurKF`` dI
iËMmyvfrI ies leI BI vD jFdI hY ik ieh syvkF dy, imhnq nfl kmfey Dn,
aqy Byt kIqy pdfrQF qoN, axigxq loVF pUrIaF krdy hn. afm ijMLdgI ivwc jy
kdI zfktr, vkIl, mËdUr afid imhnqfnf lY ky, Xog kMm nF kry, ieCfvF qy
pUrf nf Auqry, lgn nfl kMm nf kry, kI Aus ƒ ipafr siqkfr iml skygf? kdI
BI nhIN. iPr jy iswK Drm dy mohrI (?) nvykly pihrfvy ivwc sjy Pby, Boly
syvkF dI imhnq qoN, jo aflIÈfn mihlF ivwc rih rhy hn, aOsq iswK syvkF
nfloN hËfrF guxF vD suwK shUlqF nfl jIvn ibqf rhy hn. iPr kI iehnF
mhFpurKF ƒ pfvn gurbfxI df shI qrIky pRcfr nhIN krnf cfhIdf? jy Auh
gurbfxI dy cfnx ivwc jIvn bqIq nhIN krdy, aqy gurbfxI ivwc ilKq asUlF dI
mnmrjI muqfbk qoV BMn krdy hn, iPr ‘‘kI ieh sMq mhFpurK`` aKvfAux dy
hwkdfr BI hn? bRfhmxI rIqI vrgf hI, iehnF adfiraF ivcoN, iswK pMQ ƒ
kurfhy pfAux vflf inq idn pRcfr ho irhf hY, sfry pwK ivcfridaF qF bhuq
pMny ilKy jf skdy hn. ies ilKq ivwc kyvl ieko nukqf ivcfiraf jf irhf hY,
ik aOrq dy siqkfr pRqI iehnF sQfnF ivwc ikho ijhI mfrU soc pRcfrI jf rhI
hY.
kudrqI inXmF muqfbk, sMsfr pwDr `qy pRvfixq, gRihsq
jIvn qoN 99 PIsdI iswK zyrydfr ienkfrI hn. smuwcI gurbfxI ivwc, pRvfirk
iËMdgI df iqafg krky iksy hor ZMg qrIky jIvn bqIq krn dI, ikqy hmfieq
nhIN kIqI geI. sgoN gRihsq jIvn dI vizafeI byaMq vfrI kIqI geI hY.
gurbfxI ivwc smJfAux ihq, jy iksy nukqy dI sB qoN vwD vrqoN hoeI hY, qF
Auh BI pqI-pqnI dy ipafr sbMDF dI. pRymI-pRymkf dI nhIN qy
nF hI iksy ivBcfrI purK dI vizafeI kIqI geI hY. sfry gur ivakqI (awTvyN
siqgurU qoN ibnf, bfl Aumr krky) gRihsqI sn, pRvfr dIaF iËMmyvfrIaF ƒ
bfKUbI inBfAuNdy rhy sn. ieDr jrf iswK zyiraF dI inq idn dI kfrguËfrI
ƒ ghu nfl vyKo. zyry dy muKI bfbf jI ny koeI iesqrI ivafh krvf ky nhIN
ilaFdI. jy pihlF qoN pqnI hY sI qF Aus ƒ iqafg idwqf hY. pr byaMq aOrqF
dy Jurmt ivwc bfbf jI sdf hI iGry rihMdy hn. crn prsxy, hwQIN syvf krnI,
Dn pdfrQ arpx krny, rogF dI nivrqI vfsqy ardfsF, puwqr pRfpqI vfsqy[[[.
iehnF loVF dI hoV ivwc sMq jI duafly myly vrgI cihl
pihl vyKI jf skdI hY. ‘‘mhfqmf jI`` ny ikAuNik ÈfdI nhIN krvfeI ies
leI Aulfd BI nhIN huMdI. dUjy bMny iDafn nfl vyKo ikMny sfry CotI vwzI
Aumr dy lVky, bfbf jI dI syvf ivwc hfËr hn. koeI inwjI syvf ivwc hY,
lMgr iqafr kr irhf hY, pÈUaF dI sMBfl qy hY, pfT-kIrqn kr irhf hY. koeI
syvfdfr hwQ ivwc ilÈkdf lotf PVI moZy qy qOlIaF rwKI nMgy pYNrI bfbf jI
dy ipwCy ipwCy turdf hY, ijs ƒ ‘‘gVveI`` df iKqfb idwqf igaf hY.
ikrqI iswKF dy bVy sfdy ijhy mkfn BI bVIaF muÈklF nfl bxdy hn. mhFpurKF
dy sMgqF dI ikRpf sdkf (?) aflIÈfn mihl CyqI hI Ausr jFdy hn. Aumr Br
dI imnhq kridaF BI sfrI iËMdgI GrylU loVF pUrIaF nhIN huMdIaF. ieDr
zyiraF ivwc hr qrHF dy suwK arfm vfly smfnF dy aMbfr lwgy nËr afAuxgy.
lgpg sfry bfby akfl qKq sfihb dI pRvfxq mirafdf ƒ kdoN dy iqlFjlI dy
cuwky hn. pMQ ƒ KyrUM KyrUM krn vwl ieh iewk Kqrnfk ruJfn hY. ipCly vIh
ku sfl qoN iswKF ny jo sMqfp Boigaf hY, Aus srkfrI dmn ivruwD, iksy
mhFpurK ny jordfr afvfË nhIN AuTfeI. iswDy sfDy ÈrDfvfn, mfeI BfeI
vloN arpx kIqf aQfh Dn, inwjI jfiedfd ivwc plt igaf hY. iksy sMq bfby
vloN akfl qKq sfihb dI mihmf, sRI drbfr sfihb dI vizafeI, pMjF ipafiraF
dI Aucqf, Èbd gurU dI mhfnqf, afpxI inwjI sKÈIaq ƒ mnPI krky nhIN
drsfeI jFdI ikAuNik pUjf qF afpxI qy mirafdf afpxy zyry dI hI krvfxI
hoeI, bfkI qF ivKfvy vfly sfDn mfqr hn.
sMqF dy inwjI bxfey asQfnF (Drm asQfnF) zyiraF ivwc
AuhnF dI pUrI izktytriÈp cldI hY. ieQy bIbIaF ƒ gurU gRMQ sfihb dI
qfibaf bYT ky pfT nhIN krn idwqf jFdf. sMgqI rUpI ivwc mohrI ho ky, koeI
BYx ardfs nhIN kr skdI. pMjF ipafiraF nimq kwiZaf igaf pRsfid, bIbIaF ƒ
nhIN vrqfieaf jFdf. kIrqn krn dI mukMml mnfhI hY. iqafr br iqafr bIbIaF
ƒ BI kdI ngr kIrqn dI agvfeI nhIN krn idqI jFdI. gurU sfihbfn vloN
aOrqF ƒ idwqf igaf brfbr df ruqbf apRvfn krky, pMQk rihq mirafdf dI
AulMGxf krky, aMimRq df bftf iqafr krn vfsqy qF kdI BI Èfml nhIN kIqf
jFdf. BfvyN iksy BI hflfq ivwc shI pr bIbI jgIr kOr ƒ ÈRomxI kmytI dI
pRDfn bxf ky iewk vwzI KVoq ƒ qoiVaf igaf hY. ho skdf hY afAux vfly
smyN ivwc koeI sulJI hoeI iesqrI sKÈIaq, akflI dl dI pRDfn BI bx jfvy.
agoN iPr sRI akfl qKq sfihb qy bfkI qKqF dI jQydfr BI koeI iesqrI bx
jfvy. mOjUdf smyN ivwc qF drbfr sfihb aMimRqsr ivKy bIbIaF ƒ gurbfxI
kIrqn dI BI mnfhI hY. ipCy ijhy drbfr sfihb dI sPfeI krn qoN BYxF ƒ rok
idwqf igaf sI.
jdoN BI puiCaf jfvy ik qusIN brfbr df ruqbf bIbIaF ƒ
ikAuN nhIN dy rhy? qF bosIdf iksm dIaF qrk rihq khfxIaF suxn ƒ imldIaF
hn. jF iksy gurbfxI dI aDUrI pMkqI df shfrf lY ilaf jFdf hY. ‘‘iesqrI
rUp cyrI kI inafeI (1268) ieh
siqgurU jI df hI Purmfn hY jI.`` aKy aOrq cylI, syvkf, hI ho skdI hY.
gurU nfnk sfihb df ieh pfvn vfk qF jwg jfhr hY - ‘‘so
ikAu mMdf afKIaY ijq jMmih rfjfn.``
BfeI sfihb BfeI gurdfs jI ny gurbfxI dy cfnx ivwc hI afiKaf hY ‘‘lok
vyd gux igafn ivwc arD srIrI, mOK duafrI.`` gurmuiK suK Pl inhcAu nfrI..
nrk duafrI nhIN. bRfhmxI soc qihq Aumr dy cfr ihwsy vMzx dI QfvyN BfeI
sfihb BfeI gurdfs jI hor ilKdy hn. ‘‘igafnn mY igafn aru iDafnn mY
iDafn gur ``
‘‘skl Drm mih gRihsq pRDfn hY..`` (376)
dsm pfqÈfh hjUr ny qF jdoN Kflsy ƒ sMpUrxqf bKÈI
qF iesqrI purK dy vKryvyN df Psqf hI vwZ idwqf. AuhnF ny smuwcf hI Kflsf
pMQ sfijaf sI. mrdF df alwg qy bIbIaF df alg tolf nhIN bxfieaf. asIN
sfry hI iswK hF, sfry hI Kflsf ivÈyÈx dy aiDkfrI hF smyq iesqrIaF dy.
Auh KflsIaF jF iswKxIaF nhIN bxfeIaF. gurU nfnk kfl qoN ÈurU krky
siqkfrXog byby nfnkI jI, mfqf KIvIN jI, mfqf BfnI jI, bIbI vIro jI, mfqf
gMgf jI, mfqf nfnkI jI, mfqf guËrI jI, mfqf suMdrI jI, kI iehnF dy mhfn
AupkfrF ƒ axgOilaf krky, iswK swcy spUq aKvfAux dy hwkdfr rih skxgy?
gurU kfl qoN bfad BI pMQ dI cVHdIklf vfsqy BYxF ny mhfn Xogdfn pfieaf
hY.
ieslfm ivwc aOrq dI qrsXog hflq qoN hr koeI vfkP hY.
msijd ivwc nf jfx dyxf, pVdy ivwc rwKxf, bhu pqnI pRQf, adflq ivwc iewk
mrd dy mukfbly do aOrqF vloN gvfhI dyxI afid. kurbfn jfeIey Aus smfj dy
ijnHF ipCly smyN ivwc
bynjIr Buwto ƒ pfiksqfn dI pRDfn mMqrI qwk bxf idwqf. bMgflf dys ivwc
bIbI Kfildf jIaf pRDfn mMqrI rih cuwkI hY. qy hux hsInf bygm AuQoN dI
pRDfn mMqrI hY. XhUdI Drm ivwc iesqrI ƒ brfbrqf pRfpq nhIN, iPr BI AuQy
iewk vfrI (iesrfiel ivwc) rfÈtrpqI dy ahudy qwk bIbI golzf mfier puj
geI sI. sRI lMkf ivwc do mF DI rfÈtrpqI qy pRDfn mMqrI dy siqkfrq ahudy
qy ibrfjmfn hn. ijs ihMdU Drm ny iesqrI ƒ ÈUdr, pYr dI juwqI, bfGx,
kfmx, zfiex qwk afiKaf Ausy dys ivwc ieMdrf gFDI lgpg solF sfl pRDfn
mMqrI rhI. ieseIaq ivwc Dfrimk qOr qy iesqrI ƒ ikDry BI brfbr df drjf
pRfpq nhIN hY. iPr BI AuhnF lokF ijMLdgI dy hr Kyqr ivwc mrdF dy brfbr
hI nhIN, sgoN keI hflqF ivwc aOrqF ƒ kfÌI vD aiDkfr idwqy hoey hn.
sfzy bhuq sfry iswK vIr, pwCmI mulkF dIaF anYiqk gwlF ƒ qF Jwt apxf
lYNdy hn. pr AuhnF vloN bIbIaF ƒ idwqf igaf mfx siqkfr qy brfbrqf sfzy
dysI Brf Ëihr df Guwt smJdy hn. pwCmI mulkF ivwc rih ky BI sfzy vIrF dI
soc bhuq ipCFh iKwcU hY. AuhI pMjfb dy ipMzF ivwc pRclq purfxIaF gwlF
duhrfAuNdy afKxgy - ‘‘jnfnIaF dI guwq ipwCy mwq huMdI hY, bhuqf isr
nhIN cVfeI df, bhuq Kuwl nhIN dyeI dI`` afid. pqf AudoN lgdf hY jdoN ies
njfieË pRyÈfnI qoN qMg pY ky qlfk ho jFdy hn qy juafn lVkIaF GroN nws
jFdIaF hn, axcfhy nOjvfnF nfl, qy iPr kdI vfps nhIN prqdIaF.
gurU Gr df kQfvfck hox krky lyKk ƒ dys ivdys ivwc
Drm pRcfr ihwq jfx df avsr imldf rihMdf hY. jdoN BI kdI gurbfxI dy cfnx
ivwc BYxF dy hwk ivwc bolx df Xqn kIqf, qF bhuqIaF QfvF qy sKq ivroD df
sfhmxf krnf ipaf. kuJ QfvF qy pRbMDk pihlF hI afpxIaF pUrv insicq ÈrqF
suxf dyNdy hn. iehnF lfeIaF ÈrqF dI puÈtI gurbfxI ivcoN nhIN huMdI, nf
hI pMQ pRvfxq iswK rihq mirafdf ivcoN pRoVqf huMdI hY. bs iewk gwl khI
jFdI hY, ‘‘jI PlF zyry dy muKI sMq bfbf jI ny iesy qrHF disaf sI``
qy bws. ies ilKq df isrlyK gurbfxI dI pMkqI df awDf ku ihwsf hY. iesy
awDI pMkqI ƒ BYxF dy ivruwD sMq syvkF vwloN afm vriqaf jf irhf hY. iswK
smfj qy ieh imhrbfnI kIqI hY sMq mhFpurKF ny. ‘‘aOrq dfsI hY, mrd
dI, ijQy aOrqF dI mrËI cly Auh Gr nhIN vsdy, bhuqI pVfeI nF krfieaf kro
kuVIaF ƒ, pVH ky ivgV jFdIaF hn.`` ieh ‘‘AupkfrI`` pRcfr Drm sQfnF
ivwc gurbfxI dy aDUry hvfly dy ky kIqf jFdf hY. pUrI pMkqI ies qrHF hY:-
iesqrI rUp cyrI kI inafeI, soB nhIN ibnu Brqfry..
(m[4[ 1268)
ieQy jIv iesqrI df pRBU awgy qrlf hY ik ijvyN sMsfr
ivwc pqI qoN ibnF pqnI df jIvn aDUrf hY, iesy qrHF pRmfqmf pqI qoN bgYr
jIv iesqrI df jIvn aDUrf hY. awgy hor vyKo, ikvyN siqgurU iesqrI ƒ
gurmuiK afK ky mfx dy rhy hn:
gurmuiK
kfmix bieaf sIgfru.. soBfvMqI khIaY nfir.. (m[3-1277)
aglI pMkqI ivwc qF iewk mjydfr svfl AuTfieaf igaf hY
ik BfeI pRBU dr qy mrd hoxf jF aOrq hoxf koeI ivÈyÈqf nhIN rwKdf. AuQy
qF kIqy kMmF dy nbyVy hoxy hn:
kAun
ko purK, kAun kI nfrI..
ieaf qqu lyhu srIr bIcfrI.. (kbIr jI-331)
sfrIaF hI asIN jIv iesqrIaF hF pqI qF ieko pRfmfqmf
purK hY.
nfrI purKu, purKu sB nfrI, sBu eyko puurKu murfry..
(m[4-983)
ies qrHF hr mnuwK dy aMdr nfrI hY qy hr nfrI dy aMdr
iewk purK hY ikAuNik bIj rUp ivwc bwcy bwcI dI ÈurUafq mrd qoN huMdI
hY. mF dy pyt ivwc inwky axU df ivkfs qy pflxf huMdI hY. purK
mih nfir, nfir mih purKf, bUJru bRhm igafnI.(m[ -879)
iewk hor Èbd ivwc kuJ ieAuN BI drj hY ik asIN qF
ivDIpUrvk rwbI rjf ivwc rihMidaF siqgur qoN afigaf pRfpq krky, anMd kfrj
krvf ky, brfq smyq shury Gr Zuk ky jIvn sfQx pRfpq kIqI hY.
‘‘su
krxI kfmix, gurimil hm pfeI..
jMij kfij prQfie suhfeI..`` (m[5[371)
siqgurU nfnk sfihb jI ny gurbfxI rfhIN jo suwcy moqI,
ijMLdgI df swc, svYmfx BrI jIvn jFc, ivigafnk phuMc, mnuwKqf ƒ bKiÈÈ
kIqI hY, Aus df iswK smfj ny hflI qwk pUrf muwl nhIN pfieaf. iehnF ivcoN
Drm pRcfrkF dI Kfs iËMmyvfrI bxdI sI, sMgqF qoN pUjf krvfAux vfly,
aiswDy rUp ivwc gurU bx bYTy sMqF sfDUaF dI BI gurbfxI awj BI nvIN nkor
hY, agoN BI rhygI, pRcfrkF dI buwDI jMgflI geI hY. gurU bfxI ƒ smJx
vfsqy sMsfrI Auc ividaf dy nfl, inrMkfrI anuBv df hoxf bhuq ËrUrI hY.
bhuigxqI kQfkfrF vloN ihMdU mwq dIaF pOrfixk khfxIaF hI gurmiq df lybl
lf ky sMgqF awgy prosIaF jf rhIaF hn. ieh BI afKI jfxf ‘‘iswK Drm
bhuq mhfn hY, ivigafnk hY, sfry DrmF nfloN vDIaf qy afDuink hY. pr
ikvyN? pwQr juwg dIaF khfxIaF sux ky iswKI mhfn nhIN ho jfxI. krfmfqI
GtnfvF nfl iswKI mhfn nhIN ho jfxI. krfmfqI GtnfvF nfl iswK Drm ivigafnk
nhIN bxnf. dUjy DrmF qoN jy iswKI dy asUl vDIaf hn qF ikvyN? dsxf pvygf.
bIbIaF ƒ dfsIaF bxf ky jF mMdf slUk krky iswK Drm Auqm nhIN hoxf. ieh
kuJ qF sfzy guaFZI vI kr rhy hn. awj jdoN koeI iswK (?) gurbfxI dI pMkqI
df aDUrf ihwsf pVH ky kihMdf hY ik ‘‘iesqRI rUp cyrI kI inafeI[[[[``
qF qn mn qVp AuTdf hY. ieAuN pRqIq huMdf hY ik Auh nf smJ, sfzIaF
siqkfrq mfqfvF ƒ byiewËq krn dI mMdI krqUq df BfgIdfr bx irhf hY. sgoN
smuwcI iesqrI jfqI pRqI iqRskfr dI Bfvnf rwKdf hY. hor qy hor jo afpxI
mF BYx, pqnI aqy bytI ƒ BI ‘‘iesqRI rUp cyrI kI inafeI`` kihxo Èrm
nhIN krdf, Auh Kud ikMnI ku akl qy iewËq df mflk ho skdf hY? Kud ikqnf
ku pivwqr ho skdf hY? iPr qF ieh kihx qy mËbUr hox pYNdf hY :-
nfrI df apmfn krdy sfry gRMQ apivwqr ny.
jo nfrI ƒ juwqI kihMdy Kud BI qF iewk iCwqr ny.
siqgurU ies bwjr pfp leI sB ƒ muafPI qy sumwq dyvy.
kuJ hor gurvfk - DMn
jnnI ijn jfieaf, DMn ipqf prDfn..
siqgur syv suK pfieaf ivchu gieaf gumfn.. (32)
- sy DnvMq idsih Gir jfie..
nfnk jnnI DMnI mfie.. (1257)
Kfs not - awj kl suprIm kort (Bfrq srkfr) ny hukm
jfrI kr idwqf hY ik bwcy dy nfm ilKx ligaf, ipqf dy nfm nfl mfqf df nfm
ËrUrI iliKaf jfvy qF ik bfd ivwc koeI kfƒnI aOkV nf afvy.
dsm pfiqÈfh dy drbfr df iewk roÈn isqfrf kvI ‘‘ipAUK``
aOrq dy hwk ivwc bVI Èfndfr kivqf ilK igaf hY. jo ieAuN hY :-
hovq hYrfnI pÈymfnI mn BIqr iXh,
sblf ko nfm log ablf Drq hYN.
bVy bVy pMizq aOr gunI ivdvfn jn,
anQf bcn bol pfp ko krq hYN.
mhF sUrbIr nr rx ky jqweIaf BfryN,
kotn ky afgy snmuK hoie lrq hYN.
khq ipAUK kvI dyKy hm lfKoN bIr,
nfrI Èyr afgy sB jMbk zrq hYN.
|
. |