. |
|
ivigafn df juWg aqy
rWb dIaF dfqF
ipRMsIpl
igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI
sfieMs dIaF plFGF- ieh
TIk hY ik sfieMs ny ipWCly kuJ dhfikaF ‘c byaMq qrWkI kIqI hY, bVIaF plFGF
puWtIaF hn. dfdf jI ny qF apny bWcpx ‘c nvF nvF sfeIkl hI dyiKaf sI. AudoN,
jdoN Aus smyN dIaF kwcIaF sVkF qy sfeIkl afAuNdf qF ikWqny lok iekWTy ho jFdy
sn, dyKx leI ik sfeIkl hY kI cIjL? pr poqy ny rfiktF rfhIN cMdRmf Aupr puWj
cuWky cldy iPrdy mnuWKF nMU vI qWk ilaf qy ieMnI dUrI qy bYiTaf AunHF nfl glF
bfqF vI kr leIaF. smuMdrF-spysF nMU tWpky mnuWK dI eImyl, PYks, afvfjL qy
sLkl-krnI-sikMtf ‘c hjLfrf mIlF dI dUrI qy puWj rhI hY. mnuWK ieMntrnYt df lfB
lY irhf hY, cldy-iPrdy apny nfl-nfl mobfeIl (Mobile)
PonF nUM, iKzOxy dI qrHF vrq irhf hY.
mnuWKf srIr ijsdf ielfj kyvl kuJ smF pihlF iek zfktr jF hkIm
hI krdf sI aj Ausy df ielfj Dur aMdr qIk dI cIrPfV krky kIqf jf irhf hY. iek
srIr leI ikMny zfktr lgy hoey hn. mnuWK dy idl-gurdy, aWKF qy hor aMg dUjy dy
srIr nUM bdly jf rhy ny, itAUbF rfhIN bWicaF df jnm ho irhf hY. grB ‘c bWcy df
ilMg pCfixaf jf irhf hY. kmfl hY ies mnuWK dI ‘qy kmfl hY sfieMs dIaF KojF dI.
ajy pqf nhIN sfieMs ny ies pfsy ikMnIaF plFGf puWtxIaF n.
kWcy mnuWK dIaF kWcIaF glF-
jugo-jug atWlL gurbfxI igafn qoN anjfx, ijs mnuWK ny ieMnI qyjLI nfl
sfieMs-tYknflojI dI ies qrWkI nUM apxI CotI jhI ijLMdgI ‘c hI dyK ilaf hovy,
Auh kI socygf? iehI socygf ik "hux rWb hY ikQy’? hux qF sfieMs hI rwb hY
‘qy mnuWK rwb qIk puWj cuWkf hY". ajyhy aigafnI mnuWK nUM sLfied ieMnI vI
smJ nhIN af skI ik sfieMs jo kuJ vI dy rhI hY, ijnHF pRfpqIaF df aj asIN lfB lY
rhy hF, ijnHF pRfpqIaF qy aj sfnMU mfx hY ieh sB kuJ qF kfidr dI kuWdrq ‘c
hjLfrF-lKF sfl pihlF vI mOjUd sI. ieh qF kyvl mnuWK sI jyhVf ies pKoN axjfx sI.
dUjy pfsy mnuWK nUM akflpurKu ny axigxq blik nf muWk sWkx vflIaF dfqF bKsLIaF
hn. sfzy kol qF Aus dIaF byaMq Auh dfqF vI hn ijnHF qoN ibnF asIN iek pl jIxf qF
dUr, iek sfh vI nhIN lY skdy. drasl "rWb hY ikWQy’? hux qF sfieMs hI rwb
hY ‘qy mnuWK rwb qIk puWj cuWkf hY" ajyhI kWcI socxI vfly lokF nUM nf hI
rWb dI smJ afeI hY aqy nf hI sWcy rWbI Drm df pqf hY. sWcfeI qIk puWjx leI asIN
eyQy krqy dIaF kyvl kuJ dfqF vl hI iesLfrf dyxf cfhvFgy qf ik asl gl smJ ‘c af
sky.
mnuWK df suBfa-
sfieMs kyvl pRBu bKsLy nIXm pRbMD ivcoN PfrmUly GWVky ‘qy ZMUz ky hI dy rhI
hY, sfieMs kuJ bxf nhIN skdI. iesdy Ault ijhVy sfieMsdfn ieh kfZF kWZ ky dy rhy
hn AunHF df suBfa hI lY lvo. AunHF df suBfa sfieMs ny nhIN GiVaf ‘qy nf hI
sfieMs kol ieh smRQf hI hY. imsfl vjoN iek mnuWK sfieMs dIaF KojF ies leI kr
irhf hY ik mnuWKf jIvn leI kuJ pRfpqIaF ho jfx, dUjf vI sfieMsdfn hY ijhVf Ausy
hI sfieMs dy qjribaF-KojF nfl mnuWKf nsl dI qWbfhI dy bfnHx bnH irhf hY.
zrWgjL-nisLaF dI hoV, hWiQafrF dI dOV, srvnfsL dI qfkq rKx vflIaF inWq
nvIaF kfZF vI iesy sfieMs dI Aupj hn. smfj nMU ieh jLihr vI sfieMs dIaF
kfZF-irsWrcF qoN hI sOKy iml rhy hn.
iksy BUmIaF cor jF sWjx TWg vrigaF dy suBfa nMU bdlxf sfieMs
dI sImF ‘c nhIN. mnoivigafnI (schychologist)
jLrUr ies pfsy kuJ koisLsL krdy hn pr Auh rsqf vI sfieMs df nhIN. iksy df suBfa
kyvl sfD sMgq ‘c ilafky gurU igafn-gurbfxI nfl hI bdilaf jf skdf hY, PYslf hY "mnu
bis afvY nfnkf jy pUrn ikrpf hoie"(5M:298)
‘bKisLsL’, amulI dfq-
kyvl krqy dI ‘bKisLsL’ hI mnuWK kol ieMnI vWzI dfq hY, ijsdf aMdfjLf gurbfxI
soJI qoN ibnF sMBv hI nhIN. ies bKisLsL nMU mihsUs vI AuhI kr skdf hY ijsnMU
pRBU dI nyVqf ‘qy inrml-BAu pRfpq hY. sfieMs dIaF pRfpqIaF jF iksy vI pRkfr dy
hAumY dy dbfa ‘c bKisLsL dI pihcfx qIk nhIN af skdI. mnuWKf jIvn aMdr ijMny vI
hUVmWq, ivprmWq, mnmq, anmq, durmWq afid vfly bfhrI pRBfv hn, iesyqrHF smfj aMdr
dgLf-Pryb-lut-Koh-ivWqkry-ilMg Byd-rMg nWsl dy Byd, zrg-nisLaf-jurmF df vfDf,
hWiQafrF dI dOV, Drm dy pVdy ‘c aDrm df bol bflf, mjLlUmF kmjLorF df sLosLn-
sfieMs kol ienHF smfijk burfeIaF nMU KWqm krn leI koeI jMqr nhIN. iesdy Ault ijs
jIv Aupr krqy dI bKisLsL ho jfvy Ausdy jIvn coN ieh sfry aAugx-burfeIaF inklx
‘c smF vI nhIN lgdf. hor qF hor anykF jUnF coN kWZky sfnUM mnuWKf jnm imilaf
iesdf kfrn vI krqy dI bKisLsL hI hY, ieh vI sfieMs dI sImf ‘c nhIN. ieQoN qIk
ik ijs sfieMs dIaF KojF nUM lYky, mnuWK aj ienF afPLr irhf hY drasl ieh sfieMs
vI apxy afp ‘c krqy dI hI mhfn bKisLsL hY.
ieh vI kyvl krqy dI bKisLsL df hI ikRsLmf huMdf hY, jdoN
mnuWK nMU afqmk qfkq pRfpq ho jfvy qF Ausdy isr qy cl irhf afrf, rMbI nfl kWtI
jf rhI AusdI KopVI, AubldI dygF ‘c aflUaf vFÕ Aubfilaf jf irhf Ausdf srIr,
sWq ‘qy nO sfl dy mfsUmf dy mMUh agy AusfrI jf rhI jLflmF rfhIN dIvfr iPLr vI
AuPL qIk nhIN aqy axigxq qWsIhy vI ies sfhmxy kmjLor pY jFdy hn. kyvl cflI BuWKy
PLWtV srIr, lKF qy BfrU ho jFdy, afKrI dMm qIk iek vI afqm smrpx nhIN krdf. dUjy
pfsy, dUijaF aMdr afqmk qfkq dI hI axhoNd sI, ijhVy ik asqRF-sLsqRF nfl lYs
tryNz iek lwK PojI juafn ‘qy aPLsr vI bMglf dysL coN kYdI bx ky af gey. pRBu
dI ies bKisLsL rihm krm, ikRpf jF ndir vflI amulI dfq nMU hI jykr koeI nfp sky
jF iqafr krky mnuWK nMU dy sky; sfieMs kol ajyhI koeI kfZ nf hY nf hovygI. dyKdy
dyKdy iksy sWjx TWg jFy BUmIey cor vrigaF dy suBfa bdl jfxy ieh ikRsLmf kyvl
krqy dI bKisLsL hI kr skdI hY. sfieMs dI kfZ AuQy qIk nhIN puWj skdI
soc sLWkqI dUr-aMdysLI ( Thought Process)-
bMdy dI soc sLkqI dI dOV ikWQy qIk hY aqy ikWDr nUM jf rhI hY iesnMU sfieMs nhIN
nfp skdI. bMdy-bMdy dI soc sLkqI ‘c kuWdrqI aMqr hMudf hY. iek dI soc-sLWkqI
qF agly pl df aMdfjLf vI nhIN lY skdI pr dUjy dI dUr-aMdysLI, lMmy smyN dy
pRogrfm qIk AulIk lYNdI hY. sfieMsdfn dI soc sLkqI hr smyN, kuWdrq aqy Aus aMdr
rWbI nIXmF nfl juVI rihky nvINaF-nvIaF KojF ‘c juWtI rihMdI hY.
ijhVf jIv, akflpurKu dy ijMnf nyVy hMudf hY AusdI soc sLkqI
jF dUr-aMdysLI ( Thought Process)
vI AuMnI hI vWD qfkqvr huMdI hY. iehI kfrx hY ik gurU nfnk pfqsLfh "afip
nrfiexu klf Dfir jg mih prvirXAu" (pM: 1395) anusfr sMpUrx rcnf ‘c
vWs rhy akflpurKu dy sdIvI pRkfsL df hI sLuWD pRgtfvf hn. AunHF rfhIN sYNkVy
vrHy pihlF bfxI rfhIN jIvn jfc jF sMsfr pwDr dy jo isDFq pRgt kIqy gey, aj vI
AuMny hI sWc, jugo jug atWl ‘qy sdIvI hn. kfrn ieko hY ik ieh sWcfeIaF qRYkfl
drsLI akflpurKu dy sLuWD srUp-gurU nfnk pfqsLfh dy muKfrbMd qoN hn. iPLr AunHF
dy jIvnkfl dI hI gl lY lvo- "afvin aTqrY jfin sqfnvY horu BI AuTsI mrd
kf cylf" (pM:722) aqy TIk iesyqrHf hI sMmq 1578 bfbr jyqU hoky Bfrq qy
kfibjL hoieaf. AupRMq sLyrsLfh sUrI qoM humfAuN dI hfr sMmq sMmq 1597 ‘c hoeI
qy AusnUM dOVxf ipaf, pysLIngoeI ibWlkul pUrI AuqrI.
iesy sWcfeI df dUjf pWK hY jdoN anykF ZogI hsq ryKfvF,
nKqRF-igRhF dy ZoNg rWc ky afm lokfeI nMU BrmF ‘c pFdy, gumrfh krdy qy luWtdy
hn. kyvl kuJ hI imMtF df koeI Bucfl jF kuWdrqI afPLq, AunHF dy sWc dI kleI Kol
dyNdI hY. sWcfeI ieh ik bMdy-bMdy dI soc sLkqI ijsdf qfluk mnuWK dy jIvn nfl
huMdf iblkul iBMn-iBMn huMdI hY. sfieMs dI kdy aqy koeI vI kfZ iksy dI soc-sLkqI
nUM nfp ky nhIN dWs skygI ijsqrHF ik Auh rosLnI ‘qy afvfjL dI rPqfr nMU nfp
lYNdI hY. ikAuNik ik ieh krqy dI Auh iek dfq hY, ijnHF dfqF ivcoN sfieMs kyvl
jnm lYNdI hY.
nINdr (Sleeping Process)-
krqy dI rcnf ‘c nINd ajyhI aduqI dfq hY ijs qIk sFeINsdfn kdy nhIN puWj skdf.
jykr ieh nINd vflI dfq hI n hovy qF sMsfr dI sfrf clx hI ruWk jfvy. nINd kyvl
mnuWK nMU hI nhIN blik krqy dI hr sLyRxI nUM pRfpq hY. iPLr ieh nINd vI AudoN
qWk hI pRfpq hMudI hY jdoN qIk srIr aMdr afqmf df vfsf hY. kyvl mnuWK hI nhIN
psLU-pMCI vI rfq nMU apxy GosilaF, qbyilaF, guPLfPF ‘c puWj jFdy hn. poDy idn
nMU afksIjn ‘qy rfq nMU kfrbn zfeIaksfeIz df iqafg krdy ny. nINd vflI ies
amulI dfq dI loV df aMdfjLf AudoN lfieaf jf skdf, jdoN ieh nINd iksy ibmfrI jF
KUn df dbfa GWt jfx kfrn afAuxI hI bMd ho jfvy Aqy zfktrI dvfeIaF vI kft kWtxIaF
bMd kr dyx. Aus smyN mnuWK qrly lYNdf hY, hy pRBU! myhr kr, qfik kuJ smF nINd af
skyy. ajyhy smyN ies nIMd dI kImq df aMdfjLf lFdy dyr nhIN lgdI. mnuWK df srIr
qy idmfgL jdoN QWk jFdy hn qF nINd ajyhI dfq hY jo iensfn nMU iPr qoN qro qfjLf
‘qy QWkfvt rihq bxf dyNdI hY. Qikaf hfiraf mnuWK jdoN iksy guMJl qoN GWbrf
jFdf hY qF kuJ nINd hI Ausdf sB qoN vWzf ielfj hMudf hY. iesy nINd dy hor do pWK
hn BuWK ‘qy QWkfvt. nINd dy nfl nfl krqy dIaF ieh dfqF vI AuMnIaF hI amuWlIaF
qy sfieMs dI sImF qoN bhuq Aupr hn.
pRvrqn qoN ivkfs-
sfieMs kyvl apxI kWZI kfZ qoN hI hor qy hor kfZF dy skdI hY. iesqrHF sfieMs dIaF
kfZF df aDfr AusdIaF ipWClIaF kfZF hI hMudIaF hn. akflpurKu dI rcnf aqy Ausdf
nIXm ckR ajyhI dyx hY ik Ausdy mUl ‘c bfr bfr qWbdIlI jF aWdl-bWdl dI loV nhIN
huMdI. iesdy Ault sfieMs dIaF kfZF df afDfr muWV-quV ky krqy dIaF amuWk ‘qy
byaMq dfqF coN hor qy hor pRfpqIaF df huMdy jfxf huMdf hY. jykr sfieMs kol, rWb
dIaF dfqF vflf ieh BMzfr hI nf hovy qF sfieMs agy tur hI nhIN skdI.
kyvl sfieMs dy KyqR ‘c hI nhIN blik pRBU rcnf vfly ies nIXm
df mnuWK apnI ijLMdgI dy hr KyqR ‘c lfB lY irhf hY. ieh hY pRvrqn ‘qy pRvrqn
qoN agy ivkfs df cl irhf krqy df amuWk ckR. bWcf jnm lYNdf hY, sfiraF nMU ipafrf
lgdf hY. Aus bWcy leI ieh moh-ipafr vflI qfr, pRBU vloN bKsLI iek hor ajyhI dfq
hY jo hr afAux vfly bWcy dI sMBfl df kfrx bx jFdI hY. iPLr AuhI bWcf pihlF mnuWK
‘qy iPLr bjLurg ho jFdf hY. kl df AuhI bWcf apxI hI bjLurgI smyN keI vfrI apxI
sMBfl dy kfibl vI nhIN rih jFdf jF apixaF nMU hI Bfrf lgx lg jFdf hY. qd qIk
Ausy qoN nvyN-nvyN bWcy sMsfr ‘c af jFdy hn aqy ivkfs aruk cldf hY.
kyvl mnuWK hI nhIN pody nfl lg cuWky PlF, PulF nUM vI pOdy
nfloN aWz hoxf huMdf hY. AupRMq Ausy pOdy nUM Ausy hI nsl dy bfr-bfr Pl vI qy
Pul vI lgx vflf rWbI nIXm cl irhf hY. Ausy qrHF PlF qy PulF dI sMBfl vI huMdI hY
aqy vrqoN vI, jy nhIN qF gl-sV ky muWk jFdy hn. iesqoN agy Pl-PLul qoN vWD Aumr,
Aus pyV dy piqaF nUM imlI hY pr piqaF leI vI hr sfl ‘pWqJV’ af jFdf hY.
piqWaF qoN vWD Aumr imldI qy cfhIdI hY tfhxIaF nUM qy AunHF qoN vWD qny nUM.
iesqrHF pRBu dI rcnf ‘c pRvrqn qoN ivkfs vflf nIXm hr sLRyxI ‘c bVy nIXmbWD
qrIky cldf hY. smyN nfl pody vI smF Bog ky muwk jF kWt idWqy jFdy hn. prbqF,
smuMdrf leI vI Aumr vflf iehI nIXm hY. sfieMsdfn vI sfbq kr cuWky hn, ijQy aWj
Aucy prbq hn, AuQy kdy smuMdr sn ‘qy ijWQy smuMdr hn kdy, Aucy-Aucy phfV sn.
sfieMs dy igafn dI AuqpqI gYlIilAu jF vWD qoN vWD zfribn
iQAUrI qoN hI mMnI jFdI hY. smyN nfl aj zfribn, gYililE hI nhIN blik inAUtn qy
afeInstfeIn ‘qy hor sfieMsdfnF dIaF kfZF vI bhuq ipWCy rih cuWkIaF hn. iPLr vI
sfieMs dy ajOky ivkfs df afDfr smyN-smyN nfl Aus dIaF ipWClIaF kfZF hI huMdIaF
hn. iehI nhIN, ijs rUp ‘c aj asIN sMsfr ‘c pRgt ho rhy hF jF kl sfzIaF
pusLqF kuJ hor pRfpq krxgIaF qF AunHF df afDfr vI ajokIaF KojF hI hoxgIaF, ies
qoN ibnF nhIN. kfrx ieko hY ik mnuWK df suBfa hmysLF pRvrqn mMgdf hY ‘qy krqy
dI kuWdrq vI anMq hY. mnuWK ijMnHF agy vWDdf hY, kuWdrq ivcoN AusnUM hor agy
imlnf sLurU ho jFdf qy ipWClf purfxf huMdf jFdf hY. iesqrHF mnuWK dI BuWK GWtdI
nhIN blik vWDdI jFdI hY. iesy ivcoN jnm lYNdf hY smfj df pRvrqn qy AusqoN ivkfs.
jykr krqy ny mnuWK nUM ieh do juVvIaF dfqF nf bKsLIaF huMdIaF
qF sfieMs aj vI gYlIilE Aupr hI aWtkI peI huMdI. iesqrHF mnuWK jdoN ies kuWdrqI
nIXm dI gihrfeI ‘c jFdf hY qF iesqoN ivsmfd pYdf huMdf hY. bfxI df PYslf hY ik
"qf kf aMqu n jfxY koeI ] pUry gur qy soJI hoeI ] nfnk sfic rqy ibsmfdI
ibsm Bey gux gfiedf"(pM:1036). ieh ivsmfd hI Aus leI ijLMdgI df sdIvI
anMd bx jFdf hY. iesdy Ault jdoN ivsmfd dI bjfey mnuWK ies KflI qy PokI BuWK nUM
hI pWTy pfAuNdf hY qF apxI qWbfhI nUM sWdf dyNdf hY. ikAuik sfieMs qF krqy dIaF
dfqF df kyvl pRgtfvf mfqR hY, iesdf apxf koeI vjUd nhIN.
amulI dfq hY jIvfqmf-
sfieMs dI hoNd jF iesdIaF ijMnIaF vI kfZF hn-Auh sB kfidr dI kuWdrq Bfv krqy dy
srgux srUp ivcoN hn. iesy krky sfieMs dI hr cIjL dyKx ‘qy CUhx dI sImF qIk aqy
ibnsnhfr hY, Ausdf arMB vI hY qy aMq vI. krqy dy srgux srUp ivcoN hox kfrx
sfieMs dI hr kfZ nMU asIN bVI afsfnI nfl kYmry afid jMqrF ‘c bMd kr skdy hF.
AusdI vIizE-afzIE, kMipAutr-ivijLAul afid irkfrizMg lYky iPr bfr bfr Ausdf
pRgtfvf (play)
vI kr skdy hF. iesdy Ault afqmf krqy dy inrgux srUp df pRgtfvf qy Ausy df aMsL
hY. iesdf koeI rUp rMg, ichn, ckR, jnm, mrn nhIN qy sdIvI hY. krqy df iehI jIvn
qWq sfrI rcnf dI hoNd df mUl hY. jdoN ies afqmf df mnuWK jF iksy vI sLyRxI ‘c
pRvysL hMudf hY qF nsl anusfr AusdI hoNd bx jFdI hY. Aus ‘c ihWljul, bnfvt,
rihn-sihn, rMg-rUp aqy bfkI sMsfrI lWCx pYdf ho jFdy hn.
aMq iesy jIvn qWq dy aWz hMudy hI-mnuWK, psLU-pMCI,
Pul-Pul-pOdf jF hor, sB dU kyvl imWtI hI bx jFdI hY. ies sfry dy bfvjUd ieh jIvn
qWq Bfv afqmf, sfieMs dI pWkV qoN bhuq Aupr hY. sWcfeI ieh, ik sfieMs dI sfrI
hoNd hI krqy dy ies jIvn qWq qoN hI hY. iesqrHF sfieMs dI phuMc kyvl akflpurKu
dI sQUl (srgux) rcnf qIk hY aqy ies sQUl ivcoN hI sfieMs df jnm hY. iPLr BfvyN
iksy vI sQUl vsqU dy sUKm qoN sUKm rUp qIk pujky asIN AusnMU ayYtm jF koeI vI nF
dy dyNdy hF. pRBu dy asQUl (inrgux) qIk sfieMs dI phuMc nf hY nf ho skdI hY.
iPLr pRBu qF "nfnk so sUKmu soeI asQUlu"(suK:281) jF "inrgunu
afip srgunu BI EhI"(suK:pM:287) afp hI sBkuJ hY. pRBu dI pihcfx jF soJI
kyvl bfxI gurU dy igafn nfl hI sMBv hY Purmfn hY "afqm mih rfmu rfm mih
afqmu cInis gur bIcfrf"(pM:1153). ies leI vfDU iKcfqfxI nUM Czky jykr
sfieMsdfn vI gurbfxI qoN afqmk soJI vfly rWbI igafn dI sFJ lY ky, sfieMs dIaF
KojF vl tur pYx qF mnuWK smfj nMU ieMnf kuJ pRfpq ho skdf hY ijsdf ik aMdfjLf vI
nhIN lfieaf jf skdf. sfieMs df jnm cUMik pRBu dy sQUl (srgux) srUp coN hY iesleI
Ausdf jF Aus coN kfZF df aMq qF iksy vWkq vI ho skdf hY. jdik afqmf krqy df
asQUl (inrgux) srUp hY, ieh kdy jmdI-mrdI jF KWqm nhIN hMudI, ieh sdf iQr rihx
vfly krqy pRBu df hI aMsL hY.
mnuWKf mn, hYrfx kun dfq-
mnuWK dy mn qoN hI mnuWK df suBfa bxdf hY aqy suBfa bfry kuJ ijLkr asIN dy vI
cuWky hF. afqmf dI inafeI mn vI asQUl hY aqy sfieMs dI pWkV ‘c nhIN af skdf.
KUbI ieh ik ies mn dI pihcfx vI kyvl gurbfxI qoN hI ho skdI hY. sfieMs dy iksy
vI PfrmUly nfl nf ies mn dI GfVq ho skdI aqy nf hI ies ‘c vfDf-Gftf. afqmf dI
qrHF mn nMU vI iksy vIizE afid jMqr c nhIN Auqfiraf jf skdf. mnuWK dI mOq ho jfx
bfd afqmf pRBu ‘c aByd ho jFdI hY pr mn (mnuWK dy krmF-sMskfrF df smUh) kfiem
rihMdf ‘qy pRBu dy hukm ‘c hI iksy dUjy srIr ‘c pRvysL kr jFdf hY. pr
gurbfxI jIvn rfhI, gurmuWK ipafry jINdy jIa, jIvn-muWkq ho jFdy hn, muV jnm-mrn
dy gyVH ‘c nhIN afAuNdy. ajyhy jIAuiVaF aMdroN "mn qUM joiq srUpu hY
afpxf mUlu pCfxu"(pM:441) anusfr ‘mn’ vflI vWKrI hoNd pihlF hI muWk
cuWkI huMdI hY.
sLkl-suBfa vflI sFJ qy sLklF dI anykqf vI-
hr sLRyxI ‘c sLkl ‘qy suBfa dI sFJ-kfidr dI amulI dfq hY. pRBu vloN jy kr
ieh dfq nf hMudI qF sfieMs qF kI mnuWK iek kWdm agy nhIN sI tur skdf. PLurmfn hY
"hukmY aMdir sBu ko bfhir hukm n koie" (jpu pAu:2) aqy "DOlu
Drmu dieaf kf pUqu ] sMqoKu Qfip riKaf ijin sUiq"(jpu pAu:16) Bfv krqy
dI byaMq rcnf ‘c Auysdy hukim vfly nIXm ‘c bWJI hoeI hY. akflpurKu ny apxI
bKisLsL nfl ies sfrI rcnf nUM ibnf Kot Drm (DOl Drm) bKisLaf qy rwcnf Ausdy
sMqoK (itkfa) vfly Dfgy ‘c prucI hoeI hY.
dUjy lPLjLF ‘c krqy dI byaMq rcnf ‘c krqy ny hriek sLRyxI
nUM Ausdf invyklf Drm bKisLaf hY. sUrj df Drm hY grmI dyxf, cMd df Drm hY TMzk
dyxf hY. sLyr dI grj suxky iensfn dOVdf hY ‘qy igWdV, iensfn dI sLkl dyK ky
dOVdf hY. ibWlI nUM cUhy Kfx dI afdq koeI nhIN pFdf. pRBu dy iesy nIXm kfrn hr
kYmIkl, imnrl dI sLWkl ‘qy suBfa df ihsfb lfky hriek sLyRxI ‘coN asIN apxIaF
loVF qy sfieMs dIaF kfZF kWZdy hF. iksy cIjL ‘c imlfvt nMU cYk krn leI Ausdf
ilbfrtRI tYst lYNdy hF. imsLrn (compound)
‘c iksy iekfeI dI vWK-vWK sLkl n hox dy bfvjUd, bVI afsfnI nfl dWs dyNdy hF ik
amuWky kYmIml dI Aus ‘c ikMnI pRiqsLq hY. iesy ielfhI nIXm anusfr sfzy KUn,
pysLfb, QuWk afid dy tYst coN sfzy srIr dIaF ibmfrIaF df pqf lgdy dyr nhIN lgdI.
krqy dI iesy mhfn dfq nMU bfxI ‘c krqy dy hukim dI Kyz’ kihky vI smJfieaf
hY. iesy rWbI nIXm anusfr mnuWK df Drm vI ielfhI Drm hI sfbq huMdf hY. TIk
AusyqrHF ijvyN sfrI rcnf ‘c jIv-inrjIv nUM krqy ny iek ivsLysL sLkl qy hr sLkl
ipWCy Ausdf vWKrf suBfa bKisLaf hY. iesyqrHF mnuWK ny vI kysfDfrI afpxy rWbI
srUp ‘c rihxf qy gurbfxI qoN jIvn jfc lYky apxy jIvn ‘c akflpurKI guxF nMU
Dfrn krnf hY, ieh hY mnuWK df rWbI jF ielfhI Drm. ies byaMq rcnf ‘c krqy rfhIN
sLkl ‘qy suBfa dI afpsI sFJ vflf "scy qyry KMz scy bRhmMz] scy qyry
loa scy afkfr" (pM:463) vflf ieh nIXm hI hY ijs kfrn AusdI byaMq rcnf
ivcoN aj sfieMs sfnMU kuJ dyx’ sPLl ho rhI hY.
iesy pfsy jykr QoVf hor gihrfeI ‘c jfvIey qF mn hYrfn ho
jFdf hY "myrY pRiB sfcY ieku Kylu rcfieaf ] koie n iks hI jyhf
Aupfieaf"(pM:1056) anusfr jdoN asIN qWkdy hF ik iek iensfn dI sLkl dUjy
nfl nhIN rldI. ieh kyvl mnuWK ‘c hI nhIN hr sLRyxI ‘c pRBu dI ieh Kyz vrq
rhI hY. mn lvo! jykr krqy dI rcnf ‘c ieh iBMnqf nf huMdI, sfry mnuWK ieko hI
sLkl dy huMdy qF sMsfr df kI hfl huMdf? ieh vI krqy dIaF ajyhIaF dfqF hn ijsqoN
ibnF sfieMs dI qrWkI sfieMs df qF vjUd vI kfiem nhIN sI ho skdf.
pMj qWqF vflI rWbI dfq-
mnuWKf srIr zfktrI sfieMs dI sImF ‘c hI hY. pr ieh zfktrI sfieMs dI pWkV ‘c
AudoN afAuNdf hY jdoN ieh hoNd ‘c af cuWkf huMdf hY. AupRMq mOq qoN bfd srIr
BfvyN iksy vWzy sfieMsdfn df hI ikAuN nf hovy, isr qy Kloqy vWzy-vWzy zfktr vI
byvWs ho jFdy hn. KUbI ieh ik ijnHF pMjF qWqF dy imlfp qoN, kfidr ny ieh srIr
‘qy sfrI rcnf GVI hY, Auh pMjy qWq rWcnf ‘c qF hr smyN mOjUd hn iPLr vI srIr
nUM ijLdf rwKxf, sfieMsdfn dI sImF ‘c nhIN. ieh pMj qWq hn-imWtI, jl, agnI,
hvf aqy afkfsL. iesqoN vWzI kmfl ieh vI hY ik ieh pMjy qWq svY ivroDI aqy iek
dUjy nUM kWtx vfly hn. PLurmfn hY "pvin proieE sgl akfrf pfvk kfst sMgy
] nIru Drix kir rfKy eykq koie n iks hI sMgy" (pM:1235) Bfv svY ivroDI
qWq hox dy bfvjUd krqy ny rcnf nMU iek pfsy qF hvf nfl binaf hY. iPLr iesy rcnf
‘c kfst (lkVI) qy aWg vI ho, ieMnf hI nhIN iPLr pfxI aqy DrqI dovyN ivroDI qWq
iek dUjy dy afsry hn.
bfxI rfhIN pfqsLfh ny ienHF ivroDI qWqF dy imlfp qoN pRBu dI
bxfeI ies rcnf dI imsfl dy ky mnuWK nUM cyqfieaf hY kfidr ny BfvyN ik mnuWK nUM
sBkuJ AusdI vrqoN leI idWqf hoieaf hY. ies dy bfvjUd mnuWK kol ajyhI koeI smRQf
nhIN jykr mnuWK krqy dI krnI dy dfiery qoN bfihr jfky vI kuJ kr sky. pfqsLfh
PLurmFdy hn aY BfeI! jykr qusIN pMj qWqF dI gl krdy ho qF asl gl ieh hY ik kfidr
ny qF ienHF ivroDI pMjF qWqf dy sumyl qoN sfrI rcnf kfiem kr rWKI hY. qFqy jykr
qusIN scmuc krqy qoN vI vWD hYN qF qUM iesy islsly ‘c koeI CyvF qWq hI apny
vloN kfiem kr ky dWs dyvo. Bfv ieh ik mnuWK kol krqy kolON vWD smRQf nhIN.
PLurmfn hY "pMc qqu kir quDu isRsit sB sfjI koeI Cyvf kirAu jy ikCu kIqf
hovY ] ieknf siqguru myil qUM buJfvih ieikmnmuiK krih is rovY"(pM: 736)
gurdyv inrxf dyNdy hn ik asl ‘c gurU igafn qoN ibnF mnuWK nUM ies sWcfeI dI
smJ af hI nhIN skdI. iehI kfrn hY ik mnmuWK apxI aigafnqf nUM pWTyy pf-pfky
roNdy KWpdy vfDU hMkfr ‘c apxf jIvn brbfd krky cly jFdy hn.
krqy dI ies ajIb Kyz nUM dWsky pfqsLfh ny mnuWK dy afp-huWdry
px nMU JMjoiVaf hY. krqy dI byaMq rcnf coN sfieMs dI QoVI ijMnI pRfpqI qoN hI
mnuWK akfsL qoN qfry qoVx dIaF sLyKIaF mfrx lg ipaf hY. ieQy qF kyvl kuJ iesLfry
hI idWqy gey hn. ies ivsLy nUM hor smJx leI gurmWq pfT nM: 74 "sfieMs dy
juWg ‘c rWb dI hoNd" vI sMgqf ‘c pRpq hY. sWcfeI ieh hY krqy dI
rcnf ‘c mnuWK leI krqfr dIaF ieMnIaf dfqF qy inafmqF mOjUd hY hn ik mOjUdf
sfieMs ajy qIk AyunHF df lfB lYxf qF dUr AunHF dy jIro nMU vI CUhx ‘c vI sPLl
nhIN ho skI.
jy mnuWK hI n huMdf qF sfieMs ikQo? -ijLafdf
dUr nf vI jfvIey, gl smJx dI hY ik jykr akflpurKu ny sfnUM dUjIaF jUnIaF coN
kWZky mnuWKf jUn hI n bKsLI huMdI jF iPLr ijs qrHF dUjIaF jUnIaF ‘c nhIN ikDry
sfnUM vI idmfgL vrgI dfq aqy Aus nfl sMquilq qy bhupKI srIr hI nf bKisLaf huMdf
qF XkInx asI vI Ausy qrHF hI jIvn bqIq krdy ijvyN psLU, pMCI, kIVy, mkOVy afid
byaMq jUnF ‘c cl irhf hY. loV hY qF kyvl krqy dIaF dfqF df anMd mfxdy hoey
Ausdy sLukrfny ‘c jIvn jIAUx dI. bfxI dI syD hY "sBu jIAu ipMzu muKu
nku dIaf vrqx kAu pfxI ] aMnu Kfxf kpVu pYnxu dIaf rs ain BogfxI ] ijin dIey su
iciq n afveI psU hAu kir jfxI"(pM:167). ies ivsLy qy gl kyvl ieh smJx dI hY
sfieMs BfvyN ik ikMnIaF vI kfZF kd ky dyvy pr Auh sB krqy dy srgux srUp ivco aqy
AusdIaF dfqF df hI pRgtfvf hn ies qoN vWD kuJ nhIN. #116s96.2s06#
Including this Self Learning Gurmat Lesson No 116
ivigafn df juWg aqy
rWb dIaF dfqF
For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani
Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the
writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with
an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs
200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies .
(+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address-
J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell
9811292808
web site- www.gurbaniguru.com
|
. |