ieAuN smJ leIey ik ÈYqfn kurfn dIaF afieqF pVHky, lokF ƒ
Drm AupdyÈ krn df KyKx kr irhf hY. ÈYqfn iewk nhIN, icwty coilaF ivc, BgvyN
bsqrF ivc, jF nIly bfixaF ivc, dndnFdy bVHkF mfrdy axigxq hn. kuJ smF pihlF
‘‘ivsfKI mubfrk`` qihq kYnyzf dy iewk aKbfr ivc bhuq hI drdnfk dfsqfn CpI
sI. mYN Aus ƒ qdoN hI sFB ilaf sI. ies iebfrq ƒ 400 sflf pRkfÈ idvs leI, Ërf
ku soDky ilK irhf hF. iswK nsl kusI dy kgfr qy hn. iswK rfjnIqk kurfhy pY cuwky
hn, iswK Drm muKI pUrI qrF inwGr cuwky hn. koeI iswK XUunIvristI, iswK kflj,
aKbfr, sYtylfeIt cYnl (gurmq ivcfr krn leI) ies 400 sflf qy ÈurU nhIN kIqf
igaf. gurbfxI dIaF arQF vflIaF poQIaF Gr Gr puwjdIaF. dunIaf dIaF sfrIaF muwK
bolIaF ivc anuvfd krky coxvF iswK sfihq phuMcfieaf jFdf. pr aPsos aijhf krn qoN
mujrmfnf koqfhI kIqI geI hY.
ajy kwlH dIaF gwlF hn, krIb do lwK iswK nOjuafn kql kIqf
igaf, GrF dy icrfg guwl hoey, blfqkfr hoey[[[[. iPr ieh KuÈIaF dIpmflf, vfjy
gfjy, miTafeIaF df afdfn prdfn, miraF dI KusI ivc ? pMjfb AujVn dI KuÈI ivc ?
sVkF qy dOVky (cyqnf mfrcF df mUrKqf Biraf kMm) psInf bhfky, gwzIaF motrF df qyl
PUk ky, kI swc muwc iswKF ƒ akl af jfvygI ? iPr skUl kflj XUnIvristIaF bMd nhIN
kr dyxIaF cfhIdIaF ? dIp mflf nfl iswKF dy mn roÈn (igafnvfn) ho jfxgy ? pRDfn
mMqrI, rfÈtrpqI, BfjpfeI,
gFDI
* ‘‘drasl gurU goibMd isMG ny gurU nfnk dI ivcfrDfrf df
ivkfs rok idwqf. Auh iswK siBafcfr dy pqn df Xuwg sI.`` - rivMdrnfQ tYgor
* ‘‘Gwt igxqIaF ƒ asIN kwZ dyx ivc jF vwzI pwDr qy kql
kr dyx qy ivÈvfs nhIN rwKdy, sgoN Drm dI qbdIlI dy cfhvfn hF.`` - mhFvIr
iqafgI
* ‘‘XU[ pI[ ivc bhuq sfry ByVIey (iswK) af cuwky hn,
AunHF ƒ inkflxf ËrUrI hY.`` - pRDfn mMqrI cODrI crn isMG
icwqr
* ‘‘ihMdU ihMdosqfn dy mflk hn, ieh gwl smJ
leI jfvy.`` - inrfD cODrI
* ‘‘mYN dyÈ aMdr isivl vfr qF brdfÈq kr skdf hF,
pRMqU pMjfbI sUbf nhIN.`` - pMizq jvfhr lfl nihrU (21 akqUbr 1960 pRYWs
kfnPrMs)
* ‘‘jdoN koeI vwzf drwKq izwgdf hY qF DrqI kMbdI hY.``
- rfjIv gFDI (iswKF dy nvMbr 1984 ivc XojnfbwD kqlyafm smyN)
* jUn 1984 ivc drbfr sfihb aqy bfkI 37 gurDfmF qy POjI hmly
aqy hËfrF iswKF dy kql dI pRÈMsf krdy hoey ieMdrf gFDI ƒ ‘‘durgf mfqf``
dy iKqfb nfl invfijaf - vwloN atl ibhfrI vfjpfeI, pRDfn mMqrI.
* iswK iKwqy ƒ ryigsqfn bxfAux leI pfxI dy somy Kohy.
* iswK iKwqy df afDuink qy ivigafnk ivkfs rokx leI pMjfb dI
DrqI qy siQq BfKVf zYm qoN pYdf hoeI ibjlI Koh ky idwlI qy guaFZI rfjF ƒ
idwqI. iswKF ƒ ibhfr qoN ihMdosqfnI hfkmF dy imwQy hoey mihMgy Bfa qy KrId ky
ilaFdy koly nfl cl rhy Qrmwl plftF dI ibjlI qy inrBr kr idwqf, ijs nfl AuQy
rihMdy biÈMdy DUMey qy ËihrIlIaF gYsF dy asr Bugqdy rihxgy. iBafnk rogF dy
iÈkfr ho jfxgy. ihMdosqfnI hfkmF vwloN kolf bMd krky iksy vI smyN Qrml plFtF
ƒ bMd kIqf jf skdf hY. iPr pUrf pMjfb soky qy hnHyry dIaF guÌfvF `c guMm ho
jfvygf. cyqy rhy koly df Krcf iswK iksfn dy irhf hY, pr ijnHF zYmF qy pMjfb df
hwQ hY, AuQoN dI ibjlI hor rfjF ƒ muÌq vFgUM idwqI jf rhI hY.
* iswK iKwqy ivc AuWc qknIkI qy afDuink kfrKfny nf lwgx
dyxy.
* iswK kOm dy bOiDk (idmfgI) ivkfs ƒ rokx leI aMdrrfÈtrI
pwDr dy ividak adfry nf KuwlHx dyxf. pMjfb ivc piVHaf iliKaF dI dr Bfrq ivcoN
cOQy nMbr qoN hux AunIvyN nMbr `qy phuMc geI hY. - (ieMzIaf tUzy/mfrg aqy mrdm
ÈumfrI 2001) (hux 22vyN nMbr qy hY)
* iswK kOm ƒ srIrk aqy mfnisk qOr qy gflx leI aKOqI
siBafcfr dI afV hyT brbfd krnf, ijvyN ik dfrU pIxI, bwkry bulfAuxy corI XfrI
qy aÈlIlqf ƒ AuqÈfihq krn vflI aijhI GtIaf pwDr dI gfiewkI qy sfihqkfrI ƒ
hwlfÈyrI dyxI. ies dI imsfl awj luiDafxf iËlHf Èrfb dI pRqI jIa Kpq dy ivwc
dunIaf `coN pihly nMbr `qy hY. iewk igxI-imQI sfiËÈ qihq iswK jvfnI ƒ qrHF
qrHF dy niÈaF ivc zoibaf jf irhf hY. ‘‘pMjfb ivc hr qIjy ividafrQI aqy
swqvIN ividafrQx ny nÈIly pdfrQF dI vrqoN kIqI hY.`` srvyKx pMjfb ishq ivBfg,
tribAUn, apRYl 8, 2001, eyzË dI ibmfrI pMjfb ivc awg vFg PYl rhI hY.
* Auprokq muwidaF pRqI jdoN iswK kOm sucyq hoeI qF AunHF ƒ
jUn 84 `c hirmMdr sfihb smyq 37 gurDfmF qy hmly AuprMq nvMbr 84 `c pUry Bfrq
`c iswKF ƒ XojnfbwD iGnfExy kqlyafm df sfhmxf krnf ipaf.
* ieQy hI bws nhIN ies Ëlm ivruwD ros vjoN AuWTy iswKF ƒ
dihÈqgrd aYlfn ky 25000 ƒ lfvfirs grdfn ky sfV idwqf. ies dI pVqfl krn vfly
sR: jsvMq isMG KflVf ƒ BI mfr idwqf igaf. hor anyk jyhlF ivc sV rhy hn. ieh
julm lgfqfr jfrI hY.
ajokI siQqI
* ihMdosqfn `c rihx vfly hr ivakqI ƒ aihsfs hoxf
cfhIdf hY ik AunHF dy pUrbj ihMdU sn. ieQy rihx vfly hr ivakqI ƒ ieh mMnxf
pvygf ik Auh ihMdUaF dI aOlfd hn. - afr[ aYs[ aYs[ muKI ky[ sudrÈn (24 PrvrI,
2001)
* sfzf ivroD krn vfilaF ƒ sfzI qfkq df aMdfËf ho jfxf
cfhIdf hY. rfm mMdr df ivroD krn vfly ihMdosqfn dy nkÈy qoN imtf idwqy jfxgy.
- ivÈv ihMdU pRIÈd-muKI, aÈok isMGl, 23 jnvrI 2001
* iswK ihMdUaF df aMg hn. Kflsf, ihMdU kOm ƒ bcfAux vfsqy
POjI dsqf iqafr kIqf igaf sI. jpu jI gIqf df sfr hY. afid gRMQ (sRI gurU gRMQ
sfihb ƒ afr[ aYs[ aYs[ vfly afid gRMQ kihMdy hn) ivclI gurbfxI aYsI igafn
gMgf hY, ijhVI ihMdU vydF dI gMgoqrI qoN PuwtdI hY. - afr[ aYs[ aYs[
* iswK Drm ƒ Korf lfAux leI gurUzMm, rfDf suafmI, inrMkfrI
qy aKOqI sMqF ƒ srkfrI Èih dy ky pMjfb dy cwpy cwpy qy zyrfdfrI ƒ AuqÈfihq
krnf, ijs dI imsfl awj hr iswK ieiqhfsk gurduafry dy afly duafly inwjI zyiraF
qy mMdrF dI sQfpnf spwÈt nËr af rhI hY.
* iswK kqlyafm leI jwg jfihr ho cuwky kfql ivakqIaF qy
jQybMdIaF ƒ do dhfky bIq jfx qy vI sËfvF nf dyxIaF, Aultf AuWc pwdvIaF nfl
invfjxf. (aYc[ ky[ aYl[ Bgq, jgdIÈ tfeItlr afid).
* pMjfb dI DrqI qy pRmfxU hiQafr iPwt krnf qF ik dUsry
mulkF nfl XuwD dy smyN nuksfn dI mfr pMjfb vfsI Jwlx. vrnxXog hY ik iksy vI
smyN ienHF hiQafrF ivcoN pRmfxU lIkyË kfrx pMjfb aMdr vwzf duKFq vfpr skdf
hY. ijs dy qbfhkuMn nqIjy sfzy BYx BrfvF ƒ Bugqxy pYxgy. (imsfl vjoN sovIaq
XUnIan dy Èihr crnoivl df duKFq sMsfr sfhmxy hY)
* iswK iksfnf dIaF imhnq nfl pYdf kIqIaF ijxsF ƒ mMzIaF
ivc rolxf, qF ik gurbq nfl ruldf hoieaf pMjfb df iswK iksfn hmyÈF hmyÈf leI
ihMdosqfn df gulfm bixaf rhy. ipCly smyN ivc cOlF `qy aflUaF dI Psl df hfl
sfzy sfhmxy hY, ijs kfrn awj pMjfb df iksfn KudkuÈIaF krn ivc dunIaf Br ivc
sB qoN awgy hY.
* afriQk qy smfijk muwidaF `c lhU luhfx hoeI iswK kOm ƒ
bRfhmxvfd df dYNq Dfrimk qOr `qy vI hVwpx leI iqafr KVHf hY. imsfl vjoN Bfjpf,
kFgrs, afr[ aYs[ aYs[, bjrMg dl, iÈv sYnf, ivÈv ihMdU pRIÈd afid ijnHF dI
iswKF qy Gwt igxqIaF pRqI soc Kfs qvwjo cfhuMdI hY.
* ipCly smyN ivc BfrqI srkfr vloN iswKF dy hoey Gfx qy prdf
nf cuwky jfx dyx qoN bfad, iswKF ƒ pUry Bfrq `c blI df bwkrf bxfieaf jf irhf
hY. 20 mfrc 2000 ƒ CwqI isMGpurf ivc 40 iswKF dy hoey kql aqy iesy lVI aDIn kÈmIr
ivc iswKF dy ho rhy kql dunIaf sfhmxy iewk imsfl hn. awj qwk vI ihMdosqfn
srkfr ny ienHF kqlF dI jFc leI Gysl vwtI hoeI hY. asIN afs krdy hF ik qusIN
ies sfry duKFq leI ËuMmyvfr qfkqF, kfrxF qy ivakqIaF dI inÈfndyhI krn leI
afpxy kOmI PrË ƒ pihcfxdy hoey, afpxI kImqI iËMdgI dy kuJ pl dyx dI Kycl
krogy.