|
ividaf vIcfrI qF prAupkfrI |
|
|
|
Knowledge and Education for the Benefit of Mankind |
|
|
|
|
|
|
|
awjklH mfqf ipqf bwicaF ƒ duinafvI isiKaf leI qF jrUr
skUl, kflj, qy XUnIvrstI ivc Byjdy hn. pr gurbfxI qoN swc qy jIvn jfc dI
isiKaf lYxI PjLUl smJdy hn. mfqf ipqf bwcy ƒ rujLgfr leI iqafr krnf qF
afpxf PrjL smJdy hn pr iek pUrn mnuwK nhIN. duinafvI lokF dy anusfr pVHy
ilKy df Bfv ieh hY ik Aus ny XUnIvrstI qoN koeI izgrI hfsl kr leI hY qy
pYsy kmf skdf hY. |
|
|
|
gurbfxI anusfr qF pVHy ilKy dI koeI hor hI pRIBfsLf hY.
Auh mnuwK piVHaf hoieaf qy isafxf pMizq hY, ijhVf siqgurU dy sLbd dI ivcfr
krdf hY, afpxy mn ƒ aMdroN Kojdf hY, jIvn dy mMqv ƒ pCfxdf hY, afpxy
aMdroN hrI ƒ lwB lYNdf hY qy iq®sLnf qoN bcx leI rsqf lB lYNdf hY. "so
piVaf so pMizqu bInf gur sbid kry vIcfru ] aMdru KojY qqu lhY pfey moK
duafru ]" (650) |
|
|
|
|
|
|
|
Aus pFDy (pVHy ilKy) ƒ ivdvfn afKxf cfhIdf hY, ijhVf
ivwidaf rfhIN sLFqI vfly suBfv ivc jIvn bqIq krdf hY. ivwidaf rfhIN afpxy
asly dI ivcfr krdf hY, aqy prmfqmf dy nfm nfl surq joV ky jIvn df asl
mnorQ hfsl kr lYNdf hY. pr ijhVf mnuwK afpxy mn dy ipwCy qurdf hY, Auh
ivwidaf ƒ isrPL vycdf hY, isrPL rojLI rotI leI vrqdf hY, ivwidaf nfl
afqmk mOq ilafAux vflI mfieaf df jLihr Kwtdf kmFdf hY. Auh mUrK gurU dy
sLbd ƒ nhIN pCfxdf, sLbd dI suD-buD Aus ƒ rqf vI nhIN huMdI. |
|
|
|
rfmklI mhlf 1 dKxI EaMkfru ] pfDf
piVaf afKIaY ibidaf ibcrY shij suBfie ] ibidaf soDY qqu lhY rfm nfm ilv
lfie ] mnmuKu ibidaf ibk®df ibKu
Kty ibKu Kfie ] mUrKu sbdu n cIneI sUJ bUJ nh kfie ]53] (937, 938) |
|
|
|
Auh pFDf gurmuiK afKxf cfhIdf hY, ijhVf dunIaF ivc asl
nPLf Kwtdf hY, afpxy sLfigrdF ƒ ieh iswiKaf idMdf hY ik hy ivwidafrQIE !
pRBU df nfm jpo aqy nfm-Dn iekwTf kro. swcf pRBU mn ivc vws pYxf hI swcI
pwtI (isiKaf) hY. pRBU ƒ ihrdy ivc vsfx leI siqgurU df sRysLt sLbd pVHnf
cfhIdf hY. AuhI mnuwK ivdvfn hY, pMizq hY, isafxf hY, asl ivc piVHaf
iliKaf hY, ijs dy gl ivc pRBU df nfm-rUpI hfr hY. Bfv, jo hr vyly pRBU ƒ
cyqy rwKdf hY qy hr QF hr ihrdy ivc Aus ƒ vyKdf hY. |
|
|
|
rfmklI mhlf 1 dKxI EaMkfru ] pfDf
gurmuiK afKIaY cftiVaf miq dyie ] nfmu smflhu nfmu sMgrhu lfhf jg mih lyie
] scI ptI scu min pVIaY sbdu su sfru ] nfnk so piVaf so pMizqu bInf ijsu
rfm nfmu gil hfru ]54]1] (937,
938) |
|
|
|
pVH ilK ky cfhIdf qF ieh sI ik iq®sLnf qoN bcx df
Aupfa iml jFdf, hMkfr dUr ho jFdf qy aMdrUnI sLFqI imldI. pr ies dy
iblkulL Ault ho irhf hY. srkfrI aPsrF df BfrI igxqI ivc irsLvqKor hoxF
dwsdf hY ik Auh ikny loBI ho gey hn. mfieafDfrI qy keI aPsrF ivc hMkfr dI
qF koeI sImF hI nhIN. afm jMqf ƒ qF iek gulfm dI qrF smJdy hn. iekwlf
pVHn nfl loB, hMkfr vDdf hY. gurU sfihb smJFdy hn ik ieho ijhy pVyH hoey
ƒ mUrK afKxf cfhIdf hY ijs dy aMdr loB qy hMkfr hY. siqgurU dI idwqI mwq
ƒ ivcfr ky prmfqmf df nfm jpxf cfhIdf hY, Aus ivc suriq joVnI cfhIdI hY,
gurU dI iswiKaf qy qur ky afpxf jIvn sPl krnf cfhIdf hY. "piVaf
mUrKu afKIaY ijsu lbu loBu ahMkfrf ] nfAu pVIaY nfAu buJIaY gurmqI vIcfrf
]" (140) |
|
|
|
awjkl dy keI pVHy ilKy Drm ƒ ivarQ hI smJdy hn. Auh
pYsy kmfAuxF qF iswK jFdy hn, prMqU jIvn dI isiKaF qo swKxy hI huMdy hn.
ienHF ivcoN keI qF iek isKlfey hoey kuwqy dI qrHF hn ijnHF ny mUMh ivc
QYlf pf ky bjLfr qoN aKbfr jF sbjLI ilafAuxI qF iswK leI hY. pr aKbfr jF
sbjLI kI hY qy iks leI hY Aus df koeI igafn nhIN. bhuq sfry kysfDfrI qF
ajyhy hn ijnHF ƒ iswKI df koeI igafn nhIN. Auh dUsiraF DrmF bfry jo kuJ
jfxdy hn jF vyKdy hn, Auh hI iswK Drm qy lfgU krnf sLurU kr idMdy hn. ibnf
socy smJy qy ibnF prKy afpxI duinafvI ivwidaf dy afDfr qy aMdfjLy lfAuNdy
hn jF PVF mfrdy rihMdy hn. awjkl koeI ivrly hI iswK imldy hn ijnHF ny
jpujI sfihb dy arQ aqy Bfv arQ afp pVHy qy smJy hox. bhuqy qF zyry vfilaF
dIaF mnGVq khfxIaF aqy qrHF qrHF dIaF rvfieqF jF krm kFzF ƒ iswKI df
afDfr smJdy hn. sfzy ijafdf qr gurduafiraF ivc isrP rvfieqI qOr qy pfT qy
kIrqn huMdF hY. koeI ivrlf mnuwK hI huMdF hY ijs ƒ gfien kIqy jf rhy sLbd
dy awKr, arQ aqy Bfv arQ pqf lg jfx. jy kr bolI jf rhI bfxI dI smJ hI nhIN
lgdI hY qF gurbfxI anusfr mq iks qrHF af skdI hY. sfƒ afpxy gurduafiraf
dy prcfr df ZMg bdlxf pvygf, nhIN qF sfzI nvIN pnIrI iswKI qoN bhuq dUr
clI jfvygI. ikAuik bwicaF ƒ kuJ vI smJ nhIN afAuNdf hY ies leI Auh
gurduafrf sfihb hfl dy bfhr hI afpxy afp ƒ koeI vI imldI syvf jF afpsI
gwlF bfqF ivc ruJf rwKdy hn. Coty bwcy qF KyzxF hI psMd krdy hn. ieh bwcy
pVHn ilKx qoN bfad jdoN vwzy huMdy hn qF Drm ƒ ivarQ smJdy hn. |
|
|
|
gurU sfihb bfxI ivc smJFdy hn ik jy ieqnIaF poQIaF pVH
leIey, ijnHF nfl keI gwzIaF Br leIaF jf skx; ZyrF dy Zyr lgfey jf skx; iek
byVI BrI jf sky; keI Kfqy pUry jf skx. jy pVH pVH ky sflF dy sfl gujLfry
jfx; pVH pVH ky sfl dy sfry mhIny ibqf idwqy jfx; pusqkF pVH pVH ky sfrI
Aumr gujLfr idwqI jfey, pVH pVH ky Aumr dy sfry suafs ibqfey jfx qF vI rwb
dI drgfh ivc ies ivcoN kuJ vI prvfn nhIN huMdf. iekwlf pVHn nfl isrP hMkfr
ivc vfDf huMdF hY. pRBU dI drgfh ivc kyvl pRBU dI isPLiq-sflfh kbUlI jFdI
hY, pRBU dI vizafeI qoN ibnf koeI hor AuWdm krnf, afpxI hAumY dy ivc Btkdy
iPrnf hY. |
|
|
|
sloku mÚ 1 ] piV
piV gzI ldIaih piV piV BrIaih sfQ
] piV piV byVI pfeIaY piV piV gzIaih Kfq ] pVIaih jyqy brs brs pVIaih jyqy
mfs ] pVIaY jyqI afrjf pVIaih jyqy sfs ] nfnk lyKY iek gl horu hAumY JKxf
JfK ]1] (467) |
|
|
|
ivwØidaf pVHn nfl hAumY dI mYl dUr nhIN huMdI, bysLwk
pVHy hoey bMidaF nµU jf ky puwC lvo, ikAuNik pVHy hoey lokF ƒ ivwØidaf
pVHn df mfx hI bixaf rihMdf hY. mnuwK df mn gurU dI srn afAux nfl hI pivqR
huMdf hY. afpxy mn dy ipwCy qurn vfly bMdy rfm rfm afK afK ky Qwk jFdy hn
iPr vI hAumY dI mYl AuhnF pfsoN DoqI nhIN jf skdI. " piVaY
mYlu n AuqrY pUChu igafnIaf jfie ]1]
mn myry gur srix
afvY qf inrmlu hoie ] mnmuK hir hir kir Qky mYlu n skI Doie
]1]rhfAu]" (39) |
|
|
|
bfxI kurlIaF krn vfgUM nhIN pVHnI hY. bfxI ihrdy aMdr
jfxI cfhIdI hY qF hI anMd dI avsQf pRfpq huMdI hY. ijhVf mnuwK Dfrimk
pusqkF df inrf pfT hI pVHdf hY, Auh ies Byq ƒ nhIN smJ skdf. inry Dfrimk
ByKF nfl sgoN BrmF ivc Pisaf rihMdF hY qy kurfhy pY jFdf hY. gurU dI miq
qy qur ky hI sdf kfiem rihx vflf prmfqmf imldf hY, qy mnuwK dI ihrdy ivc
prmfqmf dy nfm df suafd itikaf rihMdf hY. "pfTu
pVY n bUJeI, ByKI Brim Bulfie ] gurmqI hir sdf pfieaf rsnf hir rsu smfie
]3]" (66, 67) |
|
|
|
jy kr koeI bhuq sMudr hY, cMgI kul vflf, isafxf,
igafnvfn qy DMnvfn bMdf hyY, pr, jy kr Aus dy aMdr akfl purKu dI pRIq nhIN
hY, qF Auh iek murdf hI afiKaf jf skdf hY. ikAuNik ivkfrF ivc mrI hoeI
afqmf vfly dy jIvn df koeI arQ nhIN hY. |
|
|
|
sloku ] aiq
suMdr kulIn cqur muiK iÕafnI DnvMq ] imrqk khIaih nfnkf ijh pRIiq nhI
BgvMq ]1] (253) |
|
|
|
afpxf hMkfr Gtfx leI, afpxy afp dI bjfey, Aus akfl
purKu ƒ sucwjf qy isafxf smJxF cfhIdf hY. ijs pRBU df idwqf hoieaf ieh
srIr qy mn hY, ieh sfrf Dn-pdfrQ vI Ausy df idwqf hoieaf hY, ies leI Auh
hI sucwjf hY qy isafxf ho skdf hY. sfzy jIvF dy duwK suwK sdf Auh prmfqmf
hI suxdf hY. sfzI hflq AudoN cMgI bxdI hY jdoN akfl purKu sfzI ardfs suxdf
hY. "ijs kf
qnu mnu Dnu sBu iqs kf soeI suGVu sujfnI ] iqn hI suixaf duKu suKu myrf
qAu ibiD nIkI KtfnI ]1]" (671) |
|
|
|
aKrI igafn ies qrHF hY, ijs qrHf ik iek mF, iksy dUsrI
mF df bwcf, god lY ky pfl rhI huMdI hY. prMqU anuBvI igafn jF afqimk
igafn, ies qrHF hY ijs qrHf ik iek mF ny afp bwcf pYdf kIqf huMdF hY qy
afp hI Aus df pflx posx kr rhI huMdI hY. mF qy aMdr afpxy bwcy pRqI zUMGf
pRym huMdF hY qy bwcy dI iek iek hrkq idloN mihsUs krdI hY. aKrI igafn
smuMdr dy AuWpr qrn dI qrF hY aqy afqimk igafn smuMdr ivc zUMGI tuwBI mfrn
dI qrF hY. |
|
|
|
jy kr aKrI igafn bhuq hY pr anuBvI igafn nhIN qF kfm,
kRoD, loB, hMkfr vDdy hn. ieh sB pfp pYdf krn dy kfrn bxdy hn. XUrp ivc
aKrI igafn bhuq hY pr anuBvI igafn nhIN hY. ies leI kql keI guxF vD gey
hn. corI ivc bhuq vfDf ho igaf hY. blfqkfr qy njfiejL bwicaF df pYdf hoxf
keI guxF vD igaf hY. |
|
|
|
aKrI igafn nfl duinafvI igafn ivc qF vfDf huMdF hY pr
jIvn nhIN bdldf hY. anuBvI igafn nfl jIvn ivc suDfr afAuNdf hY. |
|
|
|
ivwidaf pRfpq kr ky jo mnuwK dUijaF leI BlfeI krn vflf
ho igaf hY qF smJo ik Auh ivwidaf pf ky iek ivcfrvfn bx igaf hY. qIrQF qy
invfs rwKx vflf qdoN hI sPl huMdF hY, jykr Aus ny pMjy kfmfidk vws ivc kr
ley hn. BgqIaf bx ky GuMGrU vjfxy qF hI sPl hn jy kr mn pRBU-crnF ivc
juVnf iswK igaf hY. iPr prlok ivc jm kuJ vI nhIN ivgfV skdy. sMinafsI Auh
hY ijhVf sB mfiek-afsF vloN Auprfm hY. asl igRhsqI Auh hY ijhVf igRhsqI
hMuidaF jogI vflf jq kfiem rwKdf hY. asl idgMbr nFgf jYnI Auh hY ijs dy
ihrdy ivc dieaf hY, srIr ƒ ivkfrF vloN pivwqR rwKx dI ivcfrDfrf vflf hY.
asl aihMsf-vfdI Auh hY ijhVf mnuwK afpxy ivkfrF ƒ qF mfrdf hY, pr hoornF
ƒ nhIN. akfl purKu dy kOqk-qmfsLy koeI smJ nhIN skdf, ikAuNik ieh sfry
pRBU dy anykF vys hn qy hryk vys ivc pRBU afp mOjUd hY. |
|
|
|
afsf mhlf 1 cAupdy ] ividaf
vIcfrI qF prAupkfrI ] jF pMc rfsI qF qIrQ vfsI
]1] GuMGrU vfjY jy
mnu lfgY ] qAu jmu khf kry mo isAu afgY ]1] rhfAu ]
afs inrfsI qAu sMinafsI ] jF jqu jogI qF kfieaf BogI ]2] dieaf idgMbru dyh
bIcfrI ] afip mrY avrf nh mfrI ]3] eyku qU hoir vys bhuqyry ] nfnku jfxY
coj n qyry ]4]24] (356) |
|
|
|
vyd purfx afidk Dfrimk pusqkF df inry pVHn suxn df koeI
lfB nhIN, jy kr ies pVHn suxn dy nfl jIvn ivc sihj avsQf nhIN afeI qy Aus
pRBU df imlfp nf hoieaf. iek mUrK dI qrHF vfr vfr hor socF socx nfl koeI
lfB nhIN hoxf hY, Aus prmfqmf df nfm ƒ afpxy ihrdy ivc vsfxf hY.
hnyry ivcoN lwBx leI cfnx (dIvy) dI loV hMudI hY. pr duinafvI cfnx nfl hrI
df nfm nhIN iml skdf, ikAuNik Aus qk ieMid®aF dI phMuc nhIN ho skdI.
Dfrimk pusqkF pVHn nfl Auh igafn df dIvf mn ivc jgxf cfhIdf hY ijs nfl
aMdr vwsdf prmfqmf lwB pey. afm dunIaF dI ieh soc huMdI hY ik Dfrimk
pusqkF dy irvfieqI pfT krn qy krfAux nfl, Dfrimk sQfnF qy jf ky iesLnfn
krn nfl jF hor keI qrHF dy krm-kFzF nfl prmfqmf ƒ pfieaf jf skdf hY.
prMqU ienHF nfl srIrk ql qk qF phuwicaf jF skdf hY pr mn qk nhIN. lokfcfrI
leI pfT krfAux nfl afm lokF dI qswlI krfeI jf skdI hY pr Aus akfl purKu dI
nhIN. " ikaf
pVIaY ikaf gunIaY ] ikaf byd purfnF sunIaY ] pVy suny ikaf hoeI ] jAu shj
n imilE soeI ]1] hir
kf nfmu n jpis gvfrf ] ikaf socih bfrM bfrf ]1] rhfAu
]" (655-656) |
|
|
|
mnuwKf jIvn ivarQ gvf lYx ƒ akl nhIN afiKaf jf skdf
hY, akl ies ivc hY ik prmfqmf ƒ hmysLF Xfd rwiKaf jfvy. akl nfl hI akfl
purKu dI syvf kIqI jf skdI hY qy akl nfl hI Aus dy dr qy mfx pRfpq kIqf jf
skdf hY. akl nfl hI akfl purKu dI isPLiq-sflfh vflI bfxI pVH ky Aus dy
zUMGy Byq smJy jf skdy hn qy hornF ƒ smJfey jf skdy hn. afm duinafvI dfn
nfl koeI lfB nhIN hoxf. ies leI ardfs ivc " dfnF
isr dfn nfm dfn" dI bynqI
kIqI jFdI hY. iswK Drm ivc dfn dyx dI bjfey Bytf dI prMprf hY ikAuNik
inmrqf nfl idwqI geI Bytf hMkfr pYdf nhIN hox idMdI. shfieqf loVvMdF dI
krnI hY. mMgqy jF glq ivakqI ƒ idwqI geI mfieaf Aus aMdr ivkfr hI pYdf
krygI. awjkl akfl purKu dI isPLiq-sflfh kwcI bfxI nfl ho rhI hY, ijs krky
ByKI sMq pYdf ho rhy hn. akl qF swcI bfxI pVH ky, smJ ky qy Aus mfrg qy cl
ky hI af skdI hY, pr ijafdf qr lok rvfieqF qk hI sIimq rihxf cfhuMdy hn.
Dfrimk sQfnF qy lok mMgiqaF ƒ pYsy idMdy qF aksr vyKy jf skdy hn pr
loVvMd dI koeI ivrlf hI shfieqf krdf hY. smfj ivc asIN afp hI sLYqfn pYdf
krn krI jf rhy hF. "aklI
sfihbu syvIaY aklI pfeIaY mfnu ] aklI piVÙ kY buJIaY aklI kIcY dfnu ]
nfnku afKY rfhu eyhu hoir glF sYqfnu ]1]" (1245) |
|
|
|
|
|
|
|
jy kr ivwidafrQI sbd df ivsLlysLn krIey qF kih skdy hF:
iv = ivigafnk ibrqI vflf (KojLI suBfa), id = idafnqdfr, a = aigafnqf nfs
krn vflf (gurU dI mq gRihx krn vflf), r = rPqfr nfl clx vflf, Q = Qkfvt
rihq |
|
|
|
ivwidafrQI hmysLF gurU dI mq anusfr cldf hY. ijs syvf
nfl siqgurU df mn afpxy syvk qy pqIj jfey, Auho syvf kIqI hoeI lfhyvMd
huMdI hY, ikAuNik jdoN siqgurU df mn pqIjy, qF ivkfr qy pfp dUr ho jFdy
hn. gurU dy iswK hmysLF siqgurU dy AupdysL ƒ ghu nfl suxdy hn. "Aupdysu
ij idqf siqgurU so suixaf isKI kMny ]" (314) |
|
|
|
gurU dI mq iek aYsI anmolk dfq, jy kr sux leI jfvy qF
jIvn ivc qbdIlI af jFdI hY. gurU sfihb dI isiKaf sux ky; BUmIaF, cor qoN
iswK prcfrk bx igaf; swjx, Twg qoN iek AuWqm mnuwK qy sfQI bx igaf; ibDI
cMd, cor qoN swcf syvk bx igaf. jy siqgurU dI iswiKaf sux leI jfey, qF
mnwuK dI buwD dy aMdr rqn, jvfhr qy moqI AuWpj pYNdy hn, Bfv, prmfqmf dy
gux pYdf ho jFdy hn. "miq
ivic rqn jvfhr mfixk jy iek gur kI isK suxI ]" (2) |
|
|
|
siqgurU dI iswiKaf cMgy guxF qk hI sIimq nhIN rihMdI.
ies nfl prm KLusLIaF hfsl kIqIaF jf skdIaF hn, siqsMgq ivc afqimk anMd
mfixaf jf skdf hY, pRBU dy nfm dy Byq ƒ smiJaf jf skdf hY, mnuwKf jIvn
ivkfrF qoN bcfieaf jf skdf hY. aigafnqf df aMDyrf imt skdf hY. siqgurU dy
AupdysL ƒ sux ky ihrdy ivc vsfx nfl mn cfhIaF mMgF pUrIaF ho skdIaF hn. "suin
Aupdysu ihrdY bsfvhu ] mn ieCy nfnk Pl pfvhu ]5] (293) |
|
|
|
ies gl df Kfs iDafn rwKxF hY ik pUry siqgurU dI iswiKaf
suxnI hY iksy aDUry zyry vfly bfby jF ByKI sMq dI nhIN. akfl purK ƒ hr
QF, hr ihrdy ivc hfjLr nfjLr jfnxf hY. "pUry
gur kf suin Aupdysu ] pfrbRhmu inkit kir pyKu ]" (295) |
|
|
|
iekwlI isiKaf lYNx qk hI sIimq nhIN rihxF hY. gurbfxI
duafrf smJfey gey hukmu anusfr aml krnf hY. qF hI pRBU dy dr qy kbUl ho
skdy hF. jdoN syvk AuhI kMm krdf hY jo Ksm ƒ cMgf lwgdf hY qF Aus ƒ
mn-BfAuNdf Pl pRfpq huMdF hY aqy Auh pRBU dI drgfh ivc iewjLq nfl jFdf hY.
"hukim mMinaY
hovY prvfxu qf KsmY kf mhlu pfiesI ] KsmY BfvY so kry mnhu icMidaf so Plu
pfiesI ] qf drgh pYDf jfiesI ]15]"
(471) |
|
|
|
|
|
|
|
pVHnF ® smJxF ®
mn ivc vsfAuxF ® lgfqfr koisLsL ®
mMjLl dI pRfpqI |
|
|
|
mnuwK aMdr buDI hY prMqU psLU ivc buDI nhIN hY. iehI
kfrn hY ik kwty dI Kwl ivc Busf Br ky mwJ kol lY jfAu qF mwJ duwD dy idMdI
hY. jy kr akfl purKu ny mnuwK ƒ buwDI idwqI hY qF Aus df shI iesqymfl
krnf hY. ajyhI qflIm df kI Pfiedf, ijhVI sfƒ afpxy Drm qy mnuwKqf qoN
nPrq pYdf krfvy. "BwT
pey sonf ijhVf kMnf ƒ pfVy".
asIN aMgryjLF dy ieqny gulfm ho gey hF ik AunHF dI hryk gl ƒ ibnf socy
smJy qy prKy apxf lYNdy hF. cfhIdf qF ieh hY ik AunHF dIaF nvIaF qknIkF ƒ
prKdy qy ijhVIaF sfzy anukUl hn AunHF ƒ apnfAuNdy. Kfx pIx dIaF glq
afdqF, afpsI myl imlfp dI kmI, qy nMgyjLbfjL ivc pY ky afpxf prvfirk qy
smfjk jIvn brbfd krn ivc koeI isafxp nhIN hY. |
|
|
|
jIvn ivc cwlx leI sLrDf aqy gurmiq igafn, dovF dI loV
hY. gurU aMgd sfihb ƒ imln qoN pihlF bfbf amr dfs jI keI qIrQF qy gey,
koisLsL kIqI, pOVIaF cVHy, pr mMjLl qy nhIN phuwc sky, ikAuik swcf gurU
nhIN sI apnfieaf. |
|
|
|
gurbfxI ivc qF spsLt smJfieaf igaf hY ik qIrQF AuWqy jf
ky iesLnfn krn nfl mfieaf dy moh dI mYl nhIN AuWqr skdI. imQy hoey Dfrimk
kMm krn nfl Aultf hAumYN ivc vfDf huMdF hY. lokF dI qswlI krfx nfl AuWcI
afqmk avsQf pRfpq nhIN ho skdI. prmfqmf dy nfm qoN swKxy sB jIv ieQoN ro
ro ky hI jfxgy. "qIrQ
nfie n Auqris mYlu ] krm Drm siB hAumY PYlu ] lok pcfrY giq nhI hoie ] nfm
ibhUxy clsih roie ]" (890) |
|
|
|
hornF DrmF dy lokF vwl vyK ky keIaF vIrF ny afpxy qIrQ
bxf ley hn qy AunHF dI Xfqrf leI DVf DV bsF gwzIaF clf idqIaF hn. cfhIdf
qF sI ik dUsiraF ƒ gurmiq isKFdy pr afp hI Aus dy Ault cl rhy hF. ijs
qIrQ qy guru sfihb jfx leI smJFdy hn Aus leI koeI iqafr nhIN. Auh qIrQ hY
prmfqmf df nfm. ieh qIrQ df iesLnfn gurU dy sLbd dI ivcfr duafrf pRfpq
kIqy gey igafn ƒ ihrdy ivc vsfx nfl hI ho skdf hY. "qIriQ
nfvx jfAu qIrQu nfmu hY ] qIrQu sbd bIcfru aMqir igafnu hY ]"
(687) |
|
|
|
jy kr aiDafpk aMdr igafn nhIN hY qF ivwidafrQI sfrI
Aumr pCqFdf hY. awjkl sfzy grMQI qy rfgI Auh hn ijnHF df ividak pwDr bhuq
Gt hY. AunHF ny hor dunIaF dy lokF ƒ iswKI qF kI smJfxI Kud iswKF qy
AunHF dy bwicaF ƒ pRyrq nhIN kr skdy hn. ijafdf qr pRcfrk qF Auh imldy hn
ijhVy iswK Drm dIaF gwlF Gt qy hornF DrmF jF krm kFzF qy ijafdf smF ibqFdy
hn. koeI ivrlf hI huMdF hY ijhVf afpxy ivsLy dy afDfr qy gurmiq ivcfr sFJI
krdf hY. bhuiqaF df qF ieh vI pqf nhIN lgdf hY ik Auh kI kihxf cfhuMdy hn.
afm grMQI qF prclq gwlF vfr vfr duhrfAuNdy rihMdy hn BfvyN ivcfr iksy vI
ivsLy jF sLbd kIqf jf irhf hovy. |
|
|
|
prmfqmf df nfm-pdfrQ Aus ƒ imldf jo mnuwK gurU dy dwsy
rsqy AuWqy qurdf hY. ajyhf mnuwK siqgurU dI bfxI rfhIN smJdf qy socdf hY.
siqgurU dI bfxI muV muV pVH ky, Aus ƒ ieh Byq KulHdf hY ik sfrI isRsLtI
ivc ivafpk prmfqmf hI EVk ƒ sdf-iQr rihx vflf hY. gurU dy rfh qy qurn
vflf mnuwK Aus sdf-iQr prmfqmf ƒ hI hr QF vyKdf hY, anuBv krdf hY qy
afpxy ihrdy ivc vsFdf hY. prmfqmf qoN Cut bfkI sfrf jgq Aus ƒ nfsLvMd
idwsdf hY. "smJY
sUJY piV piV bUJY aMiq inrMqir sfcf ] gurmuiK dyKY sfcu smfly, ibnu sfcy
jgu kfcf ]2]" (930) |
|
|
|
awjkl rujLgfr leI duinafvI isiKaf qy ivKfivaF qy ijafdf
jor hY. iPLlmI aYktr nfc qy isLMgfr krky pYsy kmFdy hn qy afpxy afp ƒ rol
mfzl pysL krdy hn. TIk ies qrHF keI sfl pihlF vI huMdf sI. "aMDI
rXiq igafn ivhUxI Bfih Bry murdfru ] igafnI ncih vfjy vfvih rUp krih
sIgfru ]" (468-469)] ajyhy
mnuwK afpxy afp ƒ igafn-vfn AupdysLk aKvFdy sn, nwcdy sn, vfjy vjFdy sn
aqy keI qrHF dy Bys vtFdy sn qy isLMgfr krdy sn. ajyhy igafnI AuWcI AuWcI
kUkdy sn, XuDF dy prsMg suxFdy sn aqy XoiDaF dIaF vfrF dI ivafiKaf krdy
sn. awjkl dy iPLlmI aYktrF ny ivdysLI siBaqf df myl krky ienHF ƒ nvF rUp
dy idqf hY. keI pVHy-ilKy srkfrI aPsr aqy rfjnIqk inrIaF clfkIaF krnIaF qy
dlIlF dyxIaF hI jfxdy hn, Auh mfieaf iekwTf krn ivc juwty rihMdy hn. "mUrK
pMizq ihkmiq hujiq sMjY krih ipafru ]" (468-469)] |
|
|
|
tI:vI:, aKbfr, ieMtrnYt qy ieqnF ijafdf prfpygMzf ho
irhf hY ik afm afdmI leI kI TIk qy kI glq hY, pCfnxf musLkl ho igaf hY.
hryk afpxy afp ƒ TIk qy dUsry ƒ glq dws irhf hY. "sBu
ko pUrf afpy hovY Git n koeI afKY ] piq prvfxf ipCY pfeIaY qf nfnk qoilaf
jfpY ]2]" (468-469) |
|
|
|
ijs qrHF mfrUQl dI imRgiqRsLnf krky suwkI ryqf vI pfxI
idKfeI idMdI hY. aMDyry ivc rwsI, swp lgdI hY qy swp, rwsI lgdf hY. TIk
Ausy qrHF awjkl aigafnqf krky afm lokF ƒ, kI TIk qy kI glq hY, kuJ pqf
nhIN lgdf hY. |
|
|
|
aigafnqf ivc Psy qy kurfhy Btk rhy mnuwK ƒ swcf gurU
hI rsqf ivKf skdf hY. swcy siqgurU ƒ sLfbfsL hY, ijs dI brkq nfl asIN
swcy pRBU ƒ ihrdy ivc vsf skdy hF. ijs mnuwK dy aMdr siqgurU igafn df
dIvf jgf idMdf hY, Aus ƒ afpxy aMdroN hI nfm rqn lwB pYNdf hY. gurU dI
sLrn ivc af ky, swcy sLbd rfhIN, pRBU dI isPLiq-sflfh krn nfl, mnuwK suwKI
ho jFdf hY qy Ksm vflf ho jFdf hY. "AuJiV
Buly rfh guir vyKfilaf ] siqgur scy vfhu scu smfilaf ] pfieaf rqnu Grfhu
dIvf bfilaf ]" (149) |
|
|
|
awj dy hflfq ivc iswKF dIaF ijafdfqr sMsQfvF jF skUl
iswKI qoN dUr hI hn. ipRMsIpl jF stfP keI vfrI aMimRqDfrI nhIN huMdy hn.
ivrlf hI iksy skUl ivc Dfrimk isiKaf dyx vflf aiDafpk huMdf hY. ijafdf qr
KLflsf kfljL iswKI ivruD rol adf krdy hn. keI skUlF df ividak pwDr jF
mfhOl TIk nf hox krky mfqf ipqf afpxy bwicaF ƒ hornF skUlF ivc Byj idMdy
hn. |
|
|
|
bhuq sfry pVHy ilKy iswK bwcy afpxy mfqf ipqf ƒ anpVH
smJdy hn . AunHF dIaF gwlF ƒ
ivarQ hI smJdy hn. ies leI AunHF df afps ivc iek Pfslf bx igaf hY. jy kr
bwicaF ƒ iksy ny hyT iliKaf sLbd smJfieaf huMdF qF bwcy kdI gumrfh nf
huMdy. |
|
|
|
PrIdf jy qU akil lqIPu kfly ilKu n lyK ] afpnVy igrIvfn
mih isru nˆØIvF kir dyKu ]6]
(1378) |
|
|
|
afpxy mfqf ipqf ƒ anpVH smJx dI bjfey Auh ieh socdy ik
sfzy mfqf ipqf ny idn rfq imhnq krky sfƒ pfilaf hY. afp Gwt KfDf qy sfƒ
Kvfieaf hY. afp Gwt pihinaf qy sfzIaF ikqfbf dy pYsy pUry kIqy. jy kr bwcy
mfqf ipqf dI kurbfnI ƒ smJx qF mfqf ipqf anpVH nhIN idKfeI dyxgy. ajyhI
Bfvnf pYdf krn ivc mfqf ipqf df vI ihsf hY, ikAuNik bhuq sfry mfqf ipqf
afpxy bwcy leI duinafvI isiKaf leI qF pUrf jor lgf idMdy hn, pr Drm dI
isiKaf ƒ PjLUl hI smJdy hn. bwicaF ƒ iswKI qoN dUr krn dy ijLmyvfr asIN
afp hF. ies leI mfqf ipqf ƒ apfxI soc bdlxI pvygI. |
|
|
|
bhuq sfry mfqf ipqf ƒ ieh vI pqf nhIN ik iswK Drm kI
hY. Auh zyry vfilaF dy krm kFzf ƒ hI Drm smJdy rihMdy hn. ieQy hI bs nhIN
mfqf ipqf, Kud afpxy puwqr ivc hAumY Br idMdy hn .
sfzf puwqr ieMnjLInIar bx igaf hY, zfktr bx igaf hY. ajyhy bwcy dy aMdr
nfmu iks qrHF vws skdf hY. "hAumY
nfvY nfil ivroDu hY duie n vsih iek Tfie ] hAumY ivic syvf n hoveI qf mnu
ibrQf jfie ]1]" (560) |
|
|
|
sfzy kfljLF df pRbMD amIr aqy anpVH lokF dy hwQ ivc af
igaf hY. ijhnF ƒ Drm aqy afqimk igafn df pqf hI nhIN. Auh nf qF pRbMD kr
skdy hn qy nf hI Drm dI AuWnqI leI kuJ kr skdy hn. AunHF df mMqv isrP cODr
qy pYsf kmfxf huMdF hY. |
|
|
|
kI asIN ies
sMsfr ivc kMm kfr krn aqy rotI Kfx vfsqy hI afey hF. Auh qF jfnvr vI krdy
hn. iPr iensfn aqy jfnvr ivc kI Prk rih igaf. ieh sohxf mnuwKf srIr
prmfqmf ƒ imlx leI imilaf hY. ieh mOkf vfr vfr nhIN imlxf hY. jy pRBU ƒ
imlx leI koeI AuWdm nf kIqf, qF hor sfry kMm iksy vI arQ nhIN. pdfrQ nf qF
jIvn ivc suK dy skdy hn qy nf ijMd ƒ koeI lfB pucf skdy hn. ies vfsqy sfD
sMgiq ivc iml bYT ky, prmfqmf df nfm Xfd krn nfl hI jIvn sPl ho skdf hY. "BeI
prfpiq mfnuK dyhurIaf ] goibMd imlx kI ieh qyrI brIaf ] avir kfj qyrY ikqY
n kfm ] imlu sfD sMgiq Bju kyvl nfm ]" (12) |
|
|
|
bfxI sMgqI rUp ivc socx dI pRyrnf idMdI hY pr bhuqy
pVHy ilKy, ikwqfkfr, pRbMDk, nyqf afpxy svfrQ leI hI socdy hn, sMgqI rUp
ivc nhIN. pMQk jF kOmI rol bfry qF koeI ivrlf hI socdf hY. |
|
|
|
ieh sfzf afpxf pfieaf gMd sfƒ afp hI kwZxF pvygf .
ies df hwl lwBx leI zUMGI soc ivcfr krnI pvygI. bjLurgF dy ivcfr aksr
pwky ho cuky huMdy hn. ies leI AunHF ƒ bdlxf bhuq musLkl hovygf. nOjvfnf
dy ivcfr ieqny pwky nhIN huMdy hn. ies leI AunHF nfl afpsI sFJ krky afsfnI
nfl bdilaf jf skdf hY. bwcy iek koml Puwl dI qrHF huMdy hn AunHF
ijs qrHF cfho ipafr nfl sjf skdy ho. prMqU AunHF ƒ TIk mfhOl qy isiKaf
dyxI pvygI. afp swc qy clxf pvygf qF hI Auh vyK ky gurmiq df mfrg apnfxgy.
"afpx hQI
afpxf afpy hI kfju svfrIaY ]20]" (474) |
|
|
|
aOrqF mrdF nfloN ijafdf nrm suBf vflIaF huMdIaF hn. mrd
ijafdf motI cmVI vfly huMdy hn. mrd afpxy hMkfr krky afpxy afp ƒ smfj jF
dUsiraF qoN vwK kr lYNdy hn. aOrqF afpxI pdvI qoN Gwt vflIaF nfl imldIaF
jF gwlF krdIaF vyKIaF jf skdIaF hn. pr ies qrHF mrdF ivc bhuq Gwt huMdF
hY. jIvn ivc nIvF clxF jrUrI hY. sfƒ afpxF vqIrf bdlxF pvygf. sfzf PLrjL
hY ik dUsiraF ƒ dwsxF ik asIN gurU dy iswK hF. ijhVy ies ƒ lukfAuNdy hn,
Auh ByKI hn. ajyhy mnuwK iswKI leI lfhyvMd nhIN ho skdy hn. pVHy ilKy qbky
ny afpxy afp ƒ lVfeI Psfd qy jumyvfrI qoN zrdy hoey, gurduafiraF qoN dUr
kr ilaf hY. gurduafiraF dy pRbMDk aksr AunHF dI nhIN suxdy hn. sfƒ loVvMd
iswK ivwidafrQIaF dI pVHfeI ivc aqy mfiek shfieqf krky AunHF ivc iswKI
jLjbf Brnf hY. |
|
|
|
afpxy hI idl ƒ hr vyly Kojxf hY qF jo Aus akfl purKu
ƒ smJ skIey qy anuBv kr skIey, Aus nfl nyVqf ilaf skIey. ajyhf krn nfl
sfzIaF pRysLfnIaF afpxy afp Gtn lg pYxgIaF. ieh jgq iek jfdU vrgf qmfsLf
hY. ijhVf vyKx ƒ kuJ hor qy aslIaq ivc kuJ hor hI hY. "bMdy
Koju idl hr roj, nf iPru prysfnI mfih ]" (727) |
|
|
|
gurU dI mq lYx leI Auprflf krnf hY. loV hY isrP
sLurUafq krn dI, bfkI rsqf qy ihMmq gurU afpxy afp hI dy idMdf hY. "crn
srin gur eyk pYzf jfie cl siq gur koit pYzf afgy hoie lyq hY." ]111] |
|
|
|
iswK Drm anusfr akfl purKu (prmfqmf) iek hY. akfl
purKu, gurU dI ikRpf (gur pRsfid) nfl hI pfieaf jf skdf hY. ies leI jy kr
gurU dI ikRpf cfhIdI hY, qF gurU dy hukm anusfr clxF pvygf, gurU dy dwsy
hoey rsqy qy clxF pvygf. jo kuJ vI gurU afKdf hY, Aus ƒ afpxy vfsqy Blf
smJo. gurbfxI qF sfP smJFdI hY. "gurisK
mIq clhu gur cflI ] jo guru khY soeI Bl mfnhu hir hir kQf inrflI ]1] rhfAu
]" (767, 768) |
|
|
|
ieh vI iDafn rwKxf hY ik iswiKaf pUry siqgurU kolo
lYNxI hY aDUry kolo nhIN. ikAuNik pUry siqgurU dI iswiKaf hI pUrn huMdI hY
aqy ijs mnuwK dy mn ivc ieh iswiKaf vwsdI hY Aus ƒ sdf-iQr rihx vflf pRBU
smJ af jFdf hY. "pUry
gur kI pUrI dIiKaf ] ijsu min bsY iqsu sfcu prIiKaf ]" (293) |
|
|
|
|
|
|
|
ieiqhfs ies gl
df gvfh hY ik gurU sfihbF ny ivwidaf ƒ iknHF mhwqv idqf hY. jdoN gurU
aMgd sfihb jI bwicaF ƒ gurmuKI aqy gurmiq isKf rhy sn qF AunHF ny hmfXUM
vwl iDafn nhIN idqf. kRoD ivc af ky jdoN Aus ny imafn ivcoN qlvfr kZI qF
gurU sfihb ny bVy sLFq suBfa ivc ikhF ik PkIrF dy sfhmxy qF qlvfr imafn
ivcoN kZ irhf hF, ieh sLyr sLfh sUrI dy sfhmxy ikAuN nhIN kZI. |
|
|
|
gurU goibMd isMG jI ny hryk iswK leI gurmuKI pVHnI aqy
isKxI lfjmI kr idwqI sI. iek vfrI iek 80 sfl dy bjLurg afey qy kihx lgy ik
mYN iks qrHF pVH skdf hF. gurU goibMd isMG jI ny ikhf ik ieh qy mYN soicaf
nhIN sI ik iswK kdy buwZf vI huMdF hY. awj kwl dy bjLurgF ƒ vI gurU
amrdfs jI dy ies sLbd vwl iDafn dyx dI loV hY. "gurmuiK
buZy kdy nfhI ijnÙf aMqir suriq igafnu" (1418) |
|
|
|
pRBU dy nfmu rUpI igafn (qyl) qoN ibnf afqmk jIvn df
dIvf ikvyN jgdf rih skdf hY. nfmu rUpI igafn leI gurU grMQ sfihb ivc
aMikq bfxI ƒ BAu, BfAu qy Bfvnf nfl pVHnF, smJxf, ivcfrnf qy amlI jIvn
ivc ilafxF jrUrI hY qF jo sc df igafn ho sky. gurmiq duafrf pRBU dy nfmu
df cfnx krn nfl hI mflk-pRBU dy drsLn ho skdy hn. " ibnu
qyl dIvf ikAu jlY ]1] rhfAu ] poQI
purfx kmfeIaY ] BAu vtI iequ qin pfeIaY ] scu bUJxu afix jlfeIaY
]2] iehu qylu dIvf
ieAu jlY ] kir cfnxu sfihb qAu imlY ]1] rhfAu
]" (24, 25) |
|
|
|
ijQy sUrj cVH jfvy AuWQy hnyrf nhIN rihMdF hY. ijQy
gurbfxI af jfvy AuWQy aigafnqf nhIN rihMdI hY. siqgurU dI bfxI ies jgq ivc
jIvn dy rsqy ivc cfnx krdI hY. ieh bfxI prmfqmf dI imhr nfl hI mnuwK dy mn
ivc af vwsdI hY. ies leI mn ƒ iehI smJFxf hY ik hy myry mn ! gurbfxI
duafrf prmfqmf df nfmu jp, ies qrHF nfmu jpx nfl hI afqmk afnMd pRfpq ho
skdf hY. pUry gurU ƒ, Bfv swcI bfxI ƒ hI DMn DMn afKxf cfhIdf hY. jdoN
swcI bfxI mnuwK dy aMg sMg rihMdI hY qF Auh azol avwsQf ivc itikaf rihMdF
hY, ijs sdkf mnuwK ƒ Auh prmfqmf iml pYNdf hY. " gurbfxI
iesu jg mih cfnxu krim vsY min afey
]1] mn ry nfmu
jphu suKu hoie ] guru pUrf sflfhIaY shij imlY pRBu soie ]1] rhfAu
]" (67) |
|
|
|
|
|
|
|
jy kr Aupr ilKIaF, gurbfxI dIaF isiKafvF, ƒ iekwTf krIey qF asIN sMKyp
ivc kih skdy hF ik |
|
|
|
|
|
|
|
- awjkl mfqf ipqf bwicaF ƒ gurbfxI qoN swc qy jIvn jfc leI isiKaf
lYxI PjLUl smJdy hn.
|
|
|
|
- gurbfxI anusfr Auh mnuwK piVHaf hoieaf hY, ijhVf siqgurU dy sLbd dI
ivcfr krdf hY, afpxy mn ƒ aMdroN Kojdf hY, jIvn dy mMqv ƒ pCfxdf hY,
afpxy aMdroN hrI ƒ lwB lYNdf hY qy iq®sLnf qoN bcx leI rsqf lB lYNdf
hY.
|
|
|
|
- gurU sfihb smJFdy hn ik ieho ijhy pVyH hoey ƒ mUrK afKxf cfhIdf hY
ijs dy aMdr loB qy ahMkfr hY.
|
|
|
|
- awjkl koeI ivrly hI iswK imldy hn ijnHF ny jpujI sfihb dy arQ aqy
Bfv arQ afp pVHy qy smJy hox.
|
|
|
|
- sfƒ afpxy gurduafiraf df prcfr df ZMg bdlxf pvygf, ikAuik bwicaF ƒ
gfien kIqy jf rhy sLbd dy awKr, arQ aqy Bfv arQ kuJ vI smJ nhIN
afAuNdy hn.
|
|
|
|
- jy kr aKrI igafn bhuq hY pr anuBvI igafn nhIN qF kfm, kRoD, loB,
hMkfr vDdy hn.
|
|
|
|
- bfxI kurlIaF krn vfgUM nhIN pVHnI hY. bfxI ihrdy aMdr jfxI cfhIdI hY
qF hI anMd dI avsQf pRfpq ho skdI hY.
|
|
|
|
- aKrI igafn nfl igafn ivc qF vfDf huMdF hY pr jIvn nhIN bdldf hY.
anuBvI igafn nfl jIvn ivc suDfr afAuNdf hY.
|
|
|
|
- ivwidaf pRfpq kr ky jo mnuwK dUijaF leI BlfeI krn vflf ho igaf hY qF
smJo ik Auh ivwidaf pf ky iek ivcfrvfn bx igaf hY.
|
|
|
|
- akl ies ivc hY ik prmfqmf ƒ hmysLF Xfd rwiKaf jfvy. akl nfl hI akfl
purKu dI syvf kIqI jf skdI hY qy akl nfl hI Aus dy dr qy mfn pRfpq
kIqf jf skdf hY. akl nfl hI akfl purKu dI isPLiq-sflfh vflI bfxI pVH
ky Aus dy zUMGy Byq smJy jf skdy hn qy hornF ƒ smJfey jf skdy hn.
|
|
|
|
- Dfrimk sQfnF qy lok mMgiqaF ƒ pYsy idMdy qF aksr vyKy jf skdy hn pr
loVvMd dI koeI ivrlf hI shfieqf krdf hY.
|
|
|
|
- ies gl df Kfs iDafn rwKxF hY ik pUry siqgurU dI iswiKaf suxnI hY
iksy aDUry zyry vfly bfby jF ByKI sMq dI nhIN.
|
|
|
|
- jIvn ivc cwlx leI sLrDf aqy gurmiq igafn, dovF dI loV hY.
|
|
|
|
- awjkl sfzy grMQI qy rfgI Auh hn ijnHF df ividak pwDr bhuq Gt hY.
AunHF ny hor dunIaF dy lokF ƒ iswKI qF kI smJfxI, Kud iswKF qy AunHF
dy bwicaF ƒ pRyrq nhIN kr skdy hn.
|
|
|
|
- tI:vI:, aKbfr, ieMtrnYt qy ieqnF ijafdf prfpygMzf ho irhf hY ik afm
afdmI leI, kI TIk qy kI glq hY, pCfnxf musLkl ho igaf hY.
|
|
|
|
- bhuq sfry pVHy ilKy iswK bwcy afpxy mfqf ipqf ƒ anpVH smJdy hn.
AunHF dIaF gwlF ƒ ivarQ hI smJdy hn.
|
|
|
|
- bhuq sfry mfqf ipqf ƒ ieh vI pqf nhIN ik iswK Drm kI hY. Auh zyry
vfilaF dy krm kFzf ƒ hI Drm smJdy rihMdy hn.
|
|
|
|
- bfxI sMgqI rUp ivc socx dI pRyrnf idMdI hY pr bhuqy pVHy ilKy,
ikqfkfr, prbMDk, nyqf afpxy svfrQ leI hI socdy hn, sMgqI rUp ivc nhIN.
|
|
|
|
- bwcy iek koml Puwl dI qrHF huMdy hn AunHF ijs qrHF cfho ipafr nfl
sjf skdy ho. prMqU AunHF ƒ TIk mhOl qy isiKaf dyxI pvygI.
|
|
|
|
- gurU dI mq lYx leI Auprflf krnf hY. loV hY isrP sLurUafq krn dI,
bfkI rsqf qy ihMmq gurU afpxy afp hI dy idMdf hY.
|
|
|
|
|
|
|
|
ies leI afAu sfry jfxy siqgurU dI swcI bfxI duafrf
afpxy aMdr cfnx pYdf krIey aqy pUrI dunIaF ivcoN aigafnqf df aMDyrf dUr
krn leI Auprflf krIey. |
|
|
|
|
|
|
|
"vfihgurU jI kf KLflsf vfihgurU jI kI PLqih" |
|
|