gurbfxI ivc
pOrfxk kQfvF
(iksLq nM: 10)
pRo: ieMdr isMG ‘Gwgf’
ieMdr :-
dyvrfk,
amrfvqI df suafmI jo vrKf df dyvqf mMinaf jFdf hY. ies df jMg vicqr nfm vfly
duriBwK suafmI dYNq nfl huMdf rihMdf hY. irgvyd ivc ies dI bhuq mihmf hY. purfxF
muqfbk ieh aidwqI dy grB qoN kÈXp df puwqr hY. vmn ies df Cotf BfeI iliKaf hY.
ieMdr dI pqnI df nfAuN ieMdrfxI jF scI hY. ies df puwqr jXMq hY. Èsqr vwjr hY.
svfrI eyrfvq hfQI hY. rQvfhI mfql hY. svfrI leI GoVy df nfAuN AUcY sRvf hY. ies
dI sBf df nfAuN suDrmf hY. ies ny bhuq kukrm BI kIqy hn, ahwilaf df sq BMg krnf
afid. (mhfn koÈ, pMnf-124, iËafdf ivsQfr leI vyKo, ihMdU imiQhfs koÈ pMnf-74)
ivcfr :- ihMdU dyviqaF dI afm bxqr vFg ieMdr
AuhnF ivcoN kfPI isr kwZvF nfm hY. Bfrq ivc afrIan kbIilaF ƒ pwky pYrIN krn leI
aqy ies dyÈ dy asl vsnIkF ƒ nysqo nfbUd krn leI ieMdr ny muwK rol inBfieaf.
ijvyN ik afm rfjy hoieaf krdy hn ieMdr BI bVf ivlfsI, kukrmI qy nÈweI rfjf sI.
irgvyd ivc ies dI mihmf kridaF spÈt smJ af jFdf hY ik ies dI ieMnI mfnqf ikAuN
rhI hY. ies ny afpxIaF jMgI cflF duafrf aqy POjI qfkq rfhIN iewQoN dy lwKF lokF
ƒ mOq dy Gft Auqfiraf, byaMq nOjvfn iesqrIaF afpxy jnfnKfny ivc Gyr ky bMd kr
leIaF. drfvVF dy sYNkVy mjbUq iklHy imwtI ivc imlf idwqy gey. ipMzF ÈihrF ƒ
awgF lf ky Kfksfr kr idwqf igaf. ijwQy ikqy ieh jMg ivcoN hfr jFdf sI, Aus vkq
ivȃ qoN ijwq leI slfh lYNdf sI jF iPr ivȃ (jo ies df ccyrf Brf sI) Kud
koeI Pryb krdf sI. ieQoN dy Boly rfijaF ƒ iksy vl-Cl nfl hrf ky vcn lY ky (ijvy
bil rfjf) jF iPr Gr ivcoN iksy ƒ afpxy nfl joV ky Byq lYky DoKy nfl mfr dyxf
ijvyN hrnfkÈ afid. arIan lokF leI ieMdr mhfn ho skdf hY. ikAuNik AuhnF leI
Ausny bhuq mfarky dy kMm kIqy sn. pr Bfrq dy asl drfvV, (jF disXu, dfs, bfd ivc
ÈUdr) lokF leI ieh lok iGrxfXog hn. afrIan lokF vwloN ieQo dI asl swiBaqf imwtI
ivc imlf idwqI geI. ipMzF, ÈihrF dI swiBak qy ÈfqmeI iËMdgI bqIq krn vfly
lokF ƒ kwKoN hOly hI nhIN kIqf sgoN vwzy pwDr qy srvnfÈ kIqf igaf. bhuq sfry
lok bcdy bucFdy ipwCy htdy gey. ieMny ipwCy hwt gey ik awgy smuMdr hI af igaf
hor ipwCy hwtx leI ËmIn hI muwk geI. dwKxI styts dy lok Ausy drfvV nsl dy lokF
nfl sbMDq hn. hjfrF sfl bIq jfx dy bfvjUd gulfmI Jwlx dy bfvjUd AuhnF ny afpxI
vwKrI pCfx kfiem rwKI hoeI hY. AuQoN dIaF rfjnIqk pfrtIaF afpxy ieh nfm hI rwK
rhIaF hn, ‘‘drfvV munyqr kVgm, jF awnf drfvV munyqr kVgV``.
kyrlf, qfmlnfzU, aFDrf pRdyÈ afid Ausy purfqn nsl dy lok hn.
AuhnF lokF df rMg rUp ichrf mohrf AuWqrI Bfrq dy lokF (arIanF) nfl myl nhIN
KFdf. hF AuWqrI Bfrq dy aCUqF nfl AuhnF dI srIrk bxqr qy hwz cMm bhuq iËafdf
imldf juldf hY. dwKxI lokF (drfvVF) dI swiBaqf vwKrI hY. iqAuhfr alwg hn. Auh
idvflI dusihrf nhIN mnfAuNdy. sgoN durgf pUjf krdy hn. AuhnF dy nfc gfxy qy
pihrfvy alwg iksm dy hn. sB qoN pRmfxIk sbUq hY ik AuhnF dI bolI iblkul vwKrI
iksm dI hY. ihMdI jF sMsikRq dy nyVy BI nhIN ZuwkdI. awj qwk AuhnF ihMdI ƒ apxy
ielfikaF ivc dfKl nhIN hox idwqf. AuQy ihMdI Èbd pRcilq nhIN hox idwqy gey.
jdoN afl ieMzIaf ryzIE df nfm ‘‘afkfÈvfxI`` rwiKaf igaf AuhnF lokF ny ztky
ivroD kIqf. jdoN Bfrq srkfr afpxI iËwd qy aVI rhI qF muËfhrfkfrIaF ny srkfrI
jfiedfd df hor qF nuksfn kIqf hI sgoN afl ieMzIaf ryzIE dy stUzIAu ƒ hI awg lf
ky suafh kr idwqf. jdoN Bfrq ivc tYlIivËn cflU hoieaf Aus vkq ies df ihMdI nfm
‘‘dUrdrÈn`` rwK idwqf igaf. drfvVF iPr icqfvnI ByjI qy aMq dUrdrÈn kyNdr
ƒ awg lf idwqI geI. Bfrq srkfr ny BfvyN bhuq sKqIaF kIqIaF pr AuQy ihMdI dfKl
nhIN ho skI. hF aMgRËI AuQy AuqÈfh nfl pVHI jFdI hY.
afrIan lokF leI ieMdr dyvrfj hY, drfvV lokF leI KUMKfr dirMdf
hY. irgvyd ivc agnI jF sUrj dI pUjf bhuq drsfeI geI hY. agnI qoN bfd jy koeI
qfkqvr jMgbfË, iBafnk qrIky Ëulm krdf prqwK nËr afAuNdf hY qF ieMdr hI hY.
purfqn BfrqI swiBaqf dI amIrI dy icMnH mihMjodVoo qy hVwpf ivcoN imly hn. AuhnF
dy ÈihrF ivc sFJIaF QfvF sn. vwzy vwzy hfl, nfc Gr, nhfAux leI sFJy bfQ Gr.
glIaF nflIaF df pfxI vDIaF ZMg nfl inkfsI df pRbMD. cOVIaF glIaF, cOrfihaF aqy
moVF qy rfq smyN vwzy lYNp jgdy rihMdy. gwl kI amn nfl jIvn bqIq krn vfly dfny
lokF ƒ ieMdr vrgy KUMKfr hmlfvrF ny byrihmI nfl mOq dy Gft Auqfr idwqf. ieMdr
dy aKfVy ivc nwcx vflIaF prIaF koeI hor nhIN sn, sgoN drfvV jfqI dIaF jvfn qy
sohxIaF aOrqF ƒ afpxy sfhmxy nwcx leI mjbUr kIqf jFdf sI. Auh afrIan ‘‘dyvqy``
jdoN ivlfsI nËr afAuNdy Aus vkq AuhnF dI hvs df iÈkfr drfvV aOrqF bxdIaF sn.
dyvqy ies leI pRcfry gey, ikAuNik afrIan lok ijwq gey qy drfvV sdf vfsqy hfr
gey. hfiraF df ieiqhfs jF sfihq nhIN hoieaf krdf. klf, sfihq, mfx jyqUaF dy
ihwsy afAuNdf hY. jyqUaF dy sfihq ƒ sFB ky rwiKaf jFdf hY. jyqUaF dIaF bhfdrIaF
ƒ sdf Xfd kIqf jFdf hY. hfry hoey BI bhuq dlyrI nfl lVdy hn. bs Auh ijwq hfsl
nhIN kr sky, ies leI AuhnF dI sUrmgqI, bhfeIaF KUn dI ndIaF, mYdfn ivc tukVy
tukVy ho ky mrnf Gwty ruwl jFdf hY. drfvV joiDaF dI kurbfnI lok mnF ivc BI pUrI
qrHF Kqm kr idwqI geI. hrnfkÈ pfpI iswD kr idwqf igaf. rfhU kyqU, cMd, sUrj ƒ
nuksfn pucfAux vfly gRih bxf Dry. rfvx kuMBkrn qy myGnfQ dy buwq bxf ky awj qwk
sfVky bhfdrI pRgt kIqI jf rhI hY. rfm cMdr dI ijwq vfly idn ƒ idvflI bxf ky
dIpmflf kIqI geI nfc nwcy gey, miTafeIaF vMzIaF geIaF. drfvVF dy Gr swQr ivC
gey, AuWcy vYx suxfeI idwqy. arQIaF cuwkx vfly BI nf rhy. jIvq rhy bwcy bIbIaF
gulfmI krn leI mjbUr kIqy gey. gMdgI dy tokry isrF AuWqy rwK idwqy gey. muridaF
dy Auqfry kwpVy pihnx jF sB dy jUTy tukVy Kfx qy mjbUr kr idwqy gey. iehnF
durkfry, iPtkfry, kMgfl kIqy aqy puwjky apmfn kIqy lokF ƒ hux ieh BI cyqf nhIN
irhf ik sfzy vzyiraF nfl sdIaF pihlF kI vfpiraf sI. bRfhmx (afrIan) ny akl aqy
qfkq dy Ëor ‘‘dfsF`` dy mn msqk ivc ieh ivcfr pwQr qy lkIr vFg AuWkr idwqf
ik quhfzI iksmq ivc gulfmI ilKI hoeI hY. dunIaf dI koeI qfkq ies gulfmI qoN quhfƒ
afËfd nhIN krvf skdI . ‘‘ipCly jnmF dy kIqy pfpF kfrn`` qusIN gulfm hoey
ho. iehnF ipCly jnmF dy pfpF ƒ Kqm krn vfsqy, nfmdyv jI ny JMzf cuwikaf. kbIr
jI ny bRfhmx dI srdfrI ƒ llkfiraf. rivdfs jI ny afËfdI df ibgl vjfieaf. awgy
cwl ky gurU nfnk sfihb jI ny afËfdI dI rUp ryKf AulIk ky inrMqrqf vflf vzyrf
kfrj afrMB kr idwqf.
gurbfxI rcYqf mhfpurKF ny Drm dy arQ bdl idwqy. Drm mMqr jpxf
jF twlIaF KVkfAuxIaF nhIN hY. mflf PyrnI, pfT krny BI Drm nhIN hY. Drm hY dwby
kucly lokF ƒ mukq krfAuxf. igafn dyxf qy afjfdI dI lVfeI leI iqafr krnf. svYmfx
nfl ijAuxf, bygYrq jIvn nfloN mOq ƒ qrjIh dyxIN. lokF awgy juVn vfly hwQ kyvl
inrMkfr awgy juVn. jy koeI pRyÈfn kry qF ikrpfn dy muwTy qy hwQ clf jfvy. AUc
jfqIey lokF awgy isr nhIN Jukygf kyvl rwb jI ƒ sjdf krygf. jUTy tukVy qusIN
nhIN KfEgy, sfiraF nfl brfbr bYT ky iewko ijhf Bojn Ckogy. ieh hdfieqF ‘‘ieMdr
dy rfj`` ivruwD iswDI bgfvq sI. ieMdr afid dyviqaF df ‘‘dYvI BY`` Auqfrn
vfsqy gurU sfihbfn ny jo ÈurUafq kIqI sI, hOlI hOlI Auh rMg ilafeI. siqgurU jI
ingyhbfnI ivc iswK afpxI nvIN iksmq GVn lwg pey. sfry dyviqaF qy bRfhmxF dI
CuwtI kr idwqI. mMd krqUqF krn vfly ieMdr bfry gurbfxI ivcoN kuwJ prmfx pVHo :-
zrpY Driq akfsu nKqRf, isr Aupr amru krfrf.. pAux pfxI
bYsMqru zrpY zrpY ieMdR ibcfrf..
siqgurU jI smJf rhy hn, DrqI, afkfÈ, qfry isqfry inrMkfr dI
aidwK ÈkqI dy inam ivc clfey cldy hn. pfAux, pfxI, agnI sB afpxI kfr kmf rhy
hn. ijs ieMdr ƒ bhuq qfkqvr drsfieaf jf irhf hY, prmfqmf dIaF asIm qfkqF awgy
Aus dI hsqI kuwJ BI nhIN hY. ivcfrf ijhf , inmfxf ijhf bx ky rih jFdf hY.
shMsr dfn (zMn) dy ieMdRu roafieaf.. prs rfm rovY Gir afieaf..
ajY su rovY BIiKaf Kfie.. aYsI drgh imlY sjfie..
rovy rfm inkflf Bieaf.. sIqf lKmxu ivCuiV gieaf.. (953)
ies slok ivc siqgurU smJfAuNdy hn ik BfeI ieMdr gOqm dI pqnI
ahwilaf nfl kukrm kr igaf. ijs kfrn gOqm dy srfp dyx qy srIr qy hjfrF hI BgF dy
inÈfn bx gey. ieMdr Èrm df mfiraf pfxI dy srovr ivc vV igaf. keI idnF qwk bfhr
nf inkilaf. sfry dyviqaF dI isPfrÈ nfl srfp dI sËf kuwJ Gwt kIqI geI. prsrfm
afpxI mfqf ƒ kql krky roieaf. dUjI vfr jdoN rfm ny Aus ƒ jMg ivc hrf idwqf
qdoN roieaf. aj rfjy ny iksy dyvqy ƒ ilwd iBwiKaf ivc dy ky mËfk kr idwqf. dfn
idwqI hoeI ilwd hËfrF guxF vwD geI. agly jnm ivc ilwd Kfx leI imlI. Aus glq dfn
kfrn aj rfjf roieaf. aijhI sËf imldI rhI hY mMdkrmI lokF ƒ. rfm cMdr ƒ jdoN
ipqf vwloN bnvfs jfx leI ikhf igaf qdoN ivCoVy ivc roieaf. iPr sIqf ƒ rfvx
AuDfl ky lY igaf rfm Aus vkq jfro jfr roieaf. ijs vkq lCmx jMg ivc ËKmI ho ky
izwg ipaf, Aus smyN rfm cMdr bhuq roieaf. ies sfry lMmy slok ivc vwzy vwzy
sUrmy, avqfr, dyvqy ivlHkdy ibafn kIqy hn.
mYlf bRhmf mYlf ieMdu.. riv mYlf mYlf hY cMdu..
mYly isv sMkrf mhys.. mYly isD sfiDk aru ByK.. (1158)
ies Èbd ivc kbIr jI syD bÉÈ rhy hn ik BfeI bRhmf ny pfp
kIqy, mYlf ho igaf. ieMdr ny pfp krm kIqy, pfpI khfieaf. cMd ny ieMdr dy afKy
lwg ky nIc hrkq kIqI, pfpI bixaf. iÈv ny axigxq bury kMm kIqy, afpdI iewËq
guaf leI. iesy qrHF sfry iswD jogI, sfDnf krn vfly aqy anyk qrHF dy Dfrmk
pihrfvy pihnx vfly, burfeIaF qoN bc nhIN sky. ies leI sfry hI mYl nfl Bry hoey
hn.
bRhmf ibsnu irKI munI sMkru ieMdu qpY ByKfrI..
mfny hukmu so hY dir sfcY afkI mrih aPfrI.. (992)
siqgurU jI ikrpf kr rhy hn, hy BfeI bRhmf, ivȃ, irÈI
munI, ÈMkr qy ieMdr sfry hI rwb dy iBKfrI khy jf skdy hn. ikAuNik iehnF dI koeI
qfkq jF vizafeI nhIN hY. jo ivakqI pRBU dy inam ƒ smJ lvygf, Aus df jg qy
afAuxf sPl hY. afpxI qfkq df hMkfr krn vfly rwb dy ÈrIk bxn vfly, jIvn brbfd
krky, ajfeIN gvf ky sMsfr qoN cly jFdy hn. jdoN vfihgurU dI vizafeI krn dI gwl
krnI huMdI hY Aus vkq gurU nfnk sfihb kuwl kfienfq ƒ rwb jI dy inrml BAu ivc
ivcr rhy ibafn krdy hoey, sfry jIv jMqF, DrqI afkfÈ smyq dyvI dyviqaF dy
inrMkfr dy crnF ivc ilaf ky ibTf idMdy hn. sodr df ieh Èbd pVHo:
gfvin quDno pvxu pfxI bYsMqr gfvY rfjf Drm duafry..
gfvin quDno icqu gupqu iliK jfxin iliK iliK Drmu bIcfry..
gfvin quDno eIsru bRhmf dyvI sohin qyry sdf svfry..
gfvin quDno ieMdR ieMdRfsix byYTy dyviqaF dir nfly.. (pMnf -
8)
iehnF avqfrF bfry BfeI gurdfs jI hor bhuq sfrI iehnF dI
aslIaq vfrF ivc ilK gey hn. prmfx vfsqy iewk pAuVI hor pVHn dI Kycl kro :-
bRhmy Qky byd piV, ieMdR ieMdfsix rfju krMdy.. mhFdyv avDuUq
hoie, ds avqfrI ibsnu BvMdy.. isD nfQ jogIsrF, dyvI dyv n Byv lhMdy.. qpy qpIsur
qIrQF, jqI sqI dyh duK shMdy.. syK nfg sB rfg imil, ismrxu kir iniq gux gfvMdy..
vzBfgI gurisK jig, sbdu suriq sqsMig imlMdy.. gurmuiK suK Pl alKu lKMdy..
(26-14)
bRhmy vrgy vyd pfT kr ky hfr gey, ieMdr vrgy rfj suwK qy rUp
Bogdy rih gey. iÈv vrgy suafh mlky avDUq sfD bx GuMmdy rhy. ivȃ avqfr lY ky
jnm lYNdf irhf. iswD, nfQ, jogI, dyvI, dyvqy inrMkfr df igafn nf pf sky. qp krn
vfly qpI, qIrQF qy Btkx vfly dyh ƒ duKI krky mnuwKI jIvn brbfd kr gey.
(kflpink) ÈyÈ nfg byaMq qrIky rwb dy gux gfAuNdf hMB igaf. guriswK vwzy BfgF
vfly hn. gurU dy Èbd qoN igafn lY ky Aus muqfbk jIvn bqIq krdy hn. sqsMig ivcoN
jIvn AuqÈfh pRfpq krdy hn. ies qrHF guriswK gurU dI mwq lY ky sdIvIN suwK dI
pRfpqI krdy hn qy alwK vfihgurU nfl aByd ho jFdy hn.
afrIan lokF dy muwK POjI kmFzr ieMdr bfry irgvyd ivcoN sMKyp
hvfly pVHo :
irgvyd pMnf- 6-16-13 disAU mfry gey : 50000, 4-30-2, disAU
mfry gey; 30000, 4-30-15 disAU mfry 50000, 6-26-6 disAU mfry 60000, 7-18-4 disAU
mfry 66000, 8-99-5 10000 disAU mfr idwqy gey. iewk Koj BrpUr pusqk ‘‘BfrqI
lok nIc ikvyN bxy`` dy pMnf 49 qoN 15 ku pMinaF qy ieMdr dy ËulmF ƒ irgvyd dy
hvfilaF nfl pyÈ krdI hY. jo aiq mhwqvpUrn pVHn Xog hY.