. |
|
anMd kfrj dIaF lFvF dOrfn kuVI df awgy
clxf iswK isDFqF muqfbk hrigË Êlq nhIN hY : zf[ idlgIr
cMzIgVH, 14 sqMbr (ibAuro)
iswK ivdvfn zf[ hrijMdr isMG idlgIr ny ikhf ik anMd kfrj dOrfn lFvF smyN kuVI df
awgy cl ky lFvF lYxf iswK ÌlsÌy muqfbk hrigË Êlq nhIN hY. cyqy rhy ik ipCly
hÌqy idwlI dy gurdvfrf rkfb gMj kMplYks ivc hoey iek ivafh ivc lFvF dI rsm vyly
do lFvF dOrfn kuVI dy awgy clx `qy vfvylf KVf kIqf igaf sI.
ies kfrvfeI ƒ akfl qÉq sfihb dI mrXfdf dy Ault afK ky
idwlI iswK gurdvfrf pRbMDk kmytI dy pRDfn s[ hrivMdr isMG srnf ny anMd kfrj dI
rsm inBfAux vfly gRMQI ƒ muawql kr idqf sI aqy Drm pRcfr kmytI dy cyarmYn s[
qrsym isMG ny apxy ahudy qoN asqIÌf dy idqf sI. zf[ idlgIr ny ieh vI disaf ik
anMd kfrj dOrfn gurU gRMQ sfihb duafly lFvF lYx dI rsm bfbf drbfrf isMG inrMkfrI
ny 1850 ivc ÈurU kIqI sI. Aus qoN pihlF iswKF dy ivafh gurU gRMQ sfihb awgy
isrÌ ardfs kr ky hI kIqy jfieaf krdy sn. awj vI keI ivafh isrÌ lFvF pVH ky
ardfs kr ky kIqy jFdy hn qy lFvF iblkul nhIN leIaF jFdIaF. nfmDfrI qF gurU gRMQ
sfihb ƒ gurU nhIN mMndy aqy ihMdUaF vFg awg dy duafly Pyry lYNdy hn. rihq
mrXfdf muqfbk nfmDfrI qF iksy hflq ivc vI iswK nhIN mMny jf skdy. iswK ivdvfn ny
ikhf ik ieh shI hY ik akfl qÉq sfihb dI rihq mrXfdf muqfbk anMd kfrj dI rsm ivc
cfr lFvF ley jfx sbMDI hdfieq hY ik muMzf awgy ho ky cldf hY pr ies df iswKI
isDFqF nfl koeI sbMD nhIN hY. ieh qF 1850 eI[ ivc lFvF ÈurU hox qoN qkrIbn 85
sflF mgroN 1936 ivc rsm kfiem kIqI geI sI, ijs dy Ërf mfsf Ìrk pYx nfl nf qF
mirafdf df koeI nuksfn huMdf hY aqy nf hI afnMd kfrj dI pivqrqf ƒ koeI Ìrk
pYNdf hY. AunHF ieh vI ikhf ik jo lok ‘lFvF` ivc kuVI dy awgy hox qy rOlf
pfAux dI hrkq kr rhy AuunHF ƒ ieh vI smJ lYxf cfhIdf hY ik ‘qlfk` iswK afnMd
kfrj dI Gor AulMGxf hY. ies ihsfb nfl qlfk iswKI dy Ault hn. iswK rihq mirafdf
df rOlf pfAux vfilaF ivcoN bhuiqaF dy GrF ivc qlfk ho cuwky hn. iswK ÌlsÌy
muqfbk lFvf iek krm-kFzI rsm hn nf ik ÌlsÌf. asl aihmIaq anMd kfrj df ÌlsÌf
smJx aqy Aus muqfbk gRihsqI iËMdgI ijAux dI hY. AuunHF hor ikhf ik rihq mirafdf
muqfbk gurdvfry ivc iswK df ivafh isrÌ iswK nfl hI skdf hY jd ik awDy
gurdvfiraF ivc iswKF dIaF DIaF dy ivafh ihMdUaF, muslmfnF qy eIsfeIaF nfl vI ho
cuwky hn. ieMglYNz, amrIkf, kYnyzf, nfrvy qy XUrp dy keI mulkF ivc ieho ijhy
sYNkVy ivafh hoey hn. kI iswK afgUaF ƒ ienHF gurdvfiraF ivc jfxf cfhIdf hY? kI
ienHF gurdvfiraF dy ahudydfrF ƒ qnÉfhIey nhIN mMnxf cfhIdf aqy ÊYr iswKF nfl
DIaF ivafhux vfilaF ƒ ‘iswKI qoN Éfrj` nhIN mMnxf cfhIdf? AunHF ikhf ies
Gtnf bfry isafsI rOlf pfAux dI QF akfl qÉq dI mirafdf ƒ nf mMnx vfilaF ƒ
sumwq dyxI cfhIdI hY. iBMzrF mihqf jwQf, aKMz kIrqnI jQf, bhuqy sfDF dy zyry
inqnym dIaF bfxIaF, aKMz pfT dI mirafdf aqy hor drjnF nukiqaF bfry akfl qÉq dI
mirafdf qoN vKrf cldy hn. zf[ idlgIr isMG ny apIl kIqI ik ieho ijhy bymfanf
nukiqaF `qy rOlf pfAuxf pMQ ƒ do ihisaF `c vMzx vl kdm AuTfAuxf hY. iswK pMQ ƒ
ies qoN Ébrdfr rihxf cfhIdf hY. gurU sfihb ny krmkFzF ƒ rwd kIqf sI qy awj
kuwJ iswK cODrI iensfnIaq qy rUhfnIaq ƒ prHy kr ky isrÌ krm-kFzF ƒ hI iswKI
bxfeI bYTy hn, jo gurU dI isiKaf dy iblkul Ault hY. AuunHF ny idwlI iswK
gurdvfrf pRbMDk kmytI dy pRDfn s[ hrivMdr isMG srnf ƒ apIl kIqI ik Auh muawql
kIqy gRMQI ƒ bhfl kr dyx aqy s[ qrsym isMG vI apxf asqIÌf vfps lY lYx.
iËkrXog hY ik iswK Drm dy ieiqhfs bfry 40 qoN vD ikqfbF dy lyKk zf[ hrijMdr
isMG idlgIr idlI iswK gurdvfrf pRbMDk kmytI dy Dfrmk slfhkfr borz dy mYNbr vI
hn.
kI gurmiq
ieh kihMdI hY ik muMzy ƒ hr hflq ivc kuVI dy awgy ho ky hI lFvF lYxIaF cfhIdIaF
hn?
pujfrI vrg ƒ vfihgurU ny BivwK vl vyKx
vflIaF awKF nhIN idqIaF huMdIaF. Auh bs bIqy vl hI vyKdI rihMdI hY. jy BivwK vl
vyK skdI hovy qF vyK lvy ik agly kuwJ sflF ivc jdoN gurbfxI ƒ smJ ky lfgU krn
dI iprq cl peI qF pMQ ny hI hukm jfrI krnf hY ik joVI iek QF KVy ho ky ardfs
kiraf kry qy ‘lFvF` dI rsm df iqafg kry. pujfrI ÈRyxI dUijaF ƒ vI iehI
kihMdI hY, ‘‘ipwCy jy kuwJ Êlq vI ho igaf hY qF Aus ƒ ‘Êlq` nf afKo qy
Aus awgy isr Jukf idAu vrnf asI ieh kr idaFgy, aOh kr idaFgy [[[[.`` Auh bws
BUqkfl dI rKvflI kr skdI hYY, BivwK dI nhIN.
kflj ivc nvF nvF dfÉlf ilaf sI jdoN mYƒ
iswK stUzYNts ÌYzryÈn vfilaF ny pfAuNtf sfihb ivKy kYNp ivc clx leI ikhf. mYN
kYNp qoN bhuq kuwJ isiKaf. Aus kYNp dy ipRMsIpl s[ gurbÉÈ isMG Èyrigl sn jo
mgroN Éflsf kflj, aMimRqsr qy gurU goibMd isMG kflj, cMzIgVH dy vI ipRMsIpl
bxy. AunHF ny kYNp ivc jo qkrIr kIqI, Auh mYƒ awj qk vI nhIN BuwlI. AunHF ikhf,
‘‘zfktr dsdy hn ik sfzy sRIr ivc, hr roË kuwJ sYWl mr jFdy hn qy AuunHF dI
QF nvyN sYWl pYdf ho jFdy hn. sRIr AudoN qk hI svwsQ rihMdf hY jd qk ieh nvyN
sYWl pYdf huMdy rihMdy hn. pr iek smF af jFdf hY jdoN nvyN sYWl bxny bMd ho jFdy
hn. AudoN bMdy df sRIr buwZf hox lgdf hY qy ijvyN ijvyN ieh nvyN sYWl bxny Gtdy
jFdy hn, buZfpf vDdf jfdf hY. aMq jd nvyN sYWl pUrI qrHF bxny bMd ho jFdy hn qF
sRIr dI mOq ho jFdI hY [[[[ TIk iehI hflq Drm dI hY. ies dy vI purfxy sYWl mrdy
rihMdy hn qy loV pYNdI rihMdI hY ik nvyN sYWl, purfxy sYWlF dI QF lY lYx. Drm ƒ
jIAUNdf rwKx leI ieh bhuq ËrUrI hY. pr pujfrI ÈRyxI, hr Drm ivc hI, purfxy
sYWlF dI QF nvyN sYWlF ƒ lYx dy rsqy ivc rukfvt bx bYTdI hY. Auh kihMdI hY ik
purfxy sYWl jykr mr vI gey hn, qF vI AuhI pUjx-Xog hn qy iehI ‘mirafdf` hY.
ieh purfxy sYWl Auh rsmF huMdIaF hn jo iksy smyN qF TIk sn pr vkq bIqx nfl sgoN
nuksfndyh bx cukIaF huMdIaF hn. ies leI Xfd rwKo, Drm ƒ iËMdf rwKx leI ies
ivcoN purfxy, mr cuwky sYWl aQvf pRMprfvF qy mirafdfvF bfhr sutdy rho qy nvyN
sYWl bxdy rihx idAu. jdoN quhfzI pujfrI ÈRyxI nvyN sYWl bxn qoN rokxf ÈurU kr
dyvygI qF Drm buwZf hoxf ÈurU ho jfeygf qy aMq mr jfeygf jF bykfr bx ky rih
jfeygf. iPr koeI nvF mhFpurÈ af ky nvyN sYWl dfÉl kr ky Drm ƒ iËMdf krygf
[[[[.``
ipRMsIpl Èyrigl dIaF khIaF hoeIaF sfrIaF gwlF hUbhU swcIaF sfbq ho rhIaF hn.
pujfrI ÈRyxI ‘mirafdf` aqy ‘pRMprf` dy nF `qy mry hoey sYWlF ƒ Drm dy sRIr
`coN bfhr nhIN kwZx dyNdI qy rfh rok ky Klo jFdI hY. nvyN sYWl Drm aMdr ikvyN dfÉl
kIqy jfx? ijhVf koeI koiÈÈ vI krdf hY, pujfrI qy AuunHF dy ÈkqIÈflI sfQI Aus
Auqy Jpt pYNdy hn. jdoN gurU nfnk sfihb ny vI Drm dy purfxy qy mr cuwky sYWlF ƒ
bdl ky nvyN sYWl dfÉl krny ÈurU kIqy qF AuunHF ƒ vI pujfrI ÈRyxI vloN
kurfhIaf, BUqnf, byqflf, Drm df duÈmx qk ikhf igaf. hr Drm ivc ies qrHF hI
huMdf hY. Drm ƒ iËMdf rwKx vfilaF dI gwl pujfrI ÈRyxI qF suxnf hI nhIN
cfhuMdI qy keI dUjy lok vI pujfrI ÈRyxI df hI sfQ dyx lgdy hn. aglI gwl krn qoN
pihlF mYN apxI amrIkf Xfqrf dI iek Xfd bfry do Èbd ilKxf cfhFgf.
amrIkf dy iek dUr drfË ielfky qoN mYƒ iek zfktr sfihb df swdf pwqr imilaf. mYN
AuQy clf igaf. bVf gurmuK pRvfr sI - iswKI df pRcfr krn vflf. mYN AunHF kol do
iqMn idn Tihiraf. iek idn Èfm ƒ zfktr sfihb apxy pRvfr dy jIaF bfry dwsx lgy.
AunHF dI vwzI bytI jo bhuq pVHI ilKI sI, iek smwisaf KVI kr rhI sI. Auh ‘aMimRqDfrI`
sI arQfq iswKI ivc aQfh ivÈvfs rwKx vflI. pr Aus ny ivafh krvfAux qoN nFh kr
idqI sI. ikAuN? Aus df kihxf sI ik ihMdU Drm ivc aOrq ƒ mrd dy brfbr Auh sQfn
nhIN idqf igaf jo iswK Drm ivc idqf igaf hY pr ihMdU Drm ivc, swq PyiraF smyN,
awDf smF mrd awgy ho ky lFvF lYNdf hY qy awDf smF aOrq. iPr iswK Drm ivc ieh
ikAuN hY ik aOrq hI hr vfr mrd dy ipwCy rihMdI hY? mYN koeI jvfb nf dy sikaf.
kuwJ hornF nfl gwlbfq kIqI. sfry ies gwl nfl sihmq sn ik lFvF dI sfrI rsm ivc
‘Drm` df Bfg kyvl eynf hI sI ik qusI Èbd gurU awgy pyÈ ho ky, ardfs krdy ho
qy gurbfxI dI roÈnI ivc iekwiTaF jIvn bqIq krn df pRx lYNdy ho. lFvF dI rsm asI
dUijaF dI nkl kr ky apxfeI hY pr gurbfxI ivc mrd aOrq dIaF lFvF dI koeI gwl
nhIN. gurbfxI ivc ijhVIaF ‘lFvF` dI gwl kIqI geI hY, Auh afqmf qy pRmfqmf dy
bMDn dIaF lFvF dI gwl hY. ieh Aus qrHF hI hY ijvyN ‘afrqI` dI inrfrQkqf ƒ
smJfAux leI ‘afrqI` bfry Èbd Aucfiraf ËrUr igaf sI pr afrqI krn leI nhIN
sgoN afrqI krnoN rokx leI. iesy qrHF lFvF AucfrIaF sn qF ies leI nhIN ik aOrq
mrd lfvF lYx sgoN ieh dwsx leI ik ‘lFvF` qF kyvl sdIvI qOr `qy iek dUjy ivc
aByd ho skx vfly hI lY skdy hn qy Auh kyvl afqmf qy pRmfqmf hI hn. aOrq afdmI qF
awj lFvF lYNdy hn, kl qlfk lY lYNdy hn jF duhF `coN iek dy mr jfx `qy, dUjf iksy
hor nfl ivafh krvf lYNdf hY. ieh sdIvI imlfp qy ‘aBydqf` vflf irÈqf qF nf
hoieaf iPr.
pr iPr iswK Drm ivc ieh lFvF rsm ikvyN af geI? inrMkfrI drbfr, rfvlipMzI vfilaF
dI koeI pusqk cuk ky vyK lAu, Auh ieh dfavf bVy Ëor nfl krdy hn ik iswK Drm ivc
swB qoN pihlf ‘anMd kfrj` arQfq lFvF rfhIN ivafh-bMDn ivc pYx vflf irvfj AunHF
ny ÈurU kIqf sI. iesy inrMkfrI drbfr nfl sbMDq zf[ mfn isMG inrMkfrI, jo ‘spoksmYn
trwst` ivc iek ‘trwstI` vI hn, iek idn jd iehI dfavf duhrf rhy sn qF mYN
AuunHF ƒ puiCaf ik gurbfxI ivc qF afqmf-pRmfqmf dIaF lFvF ƒ mMinaf igaf hY,
aOrq mrd dIaF lFvF ƒ nhIN, iPr kI ieh lFvF dI rsm iswKI ivc dfÉl kr ky ÊlqI
nhIN kIqI geI?
zf[ inrMkfrI kihx lwgy, ‘‘hux dy ihsfb vyKIey qF lFvF dI rIq ÈurU kr ky
ÊlqI hI kIqI sI pr Aus vyly ƒ sfhmxy rwK ky vyKIey qF TIk sI ikAuNik lok vydI
nfl Pyry lYx lwg pey sn. TIk qrIkf iehI hY ik dMpqI gurU awgy KVI ho ky ardfs kr
ky pqI pqnI bx jfvy.`` mflvy ivcoN imldf rIkfrz iehI dsdf hY ik iswK joVI gurU
gRMQ sfihb awgy bYT ky kIrqn suxdI sI qy iPr KVI ho ky ardfs kr lYNdI sI. iehI
gurmiq-anusfrI qy TIk qrIkf hY. ies leI lFvF cfry vfr muMzf awgy rih ky lvy jF
muMzf kuVI vfro vfrI lYx jF do do vfr awgy ipwCy ho ky lYx, ies nfl koeI Ìrk
nhIN pYxf. Ìrk pYxf hY qF kyvl ies gwl df ik dohF ny Èbd gurU awgy apxy afp ƒ
smripqf kIqf hY qy gurbfxI dy afÈy anusfr, pqI-pqnI dy rUp ivc jIvn guËfrn df
pRx ilaf hY jF ardfs kIqI hY.
amrIkf dI ijs Gtlf df mYN Aupr iËkr kIqf hY, Auh qF purfxI ho geI hY pr idwlI
dy gu[ rkfbgMj sfihb ivc gurmiq pRcfr jwQy vfilaF ny scmuc hI iek aijhf anMd
kfrj krvf idqf ijs ivc lfVf qy lfVI do do vfr awgy ipwCy ho ky cldy rhy. ies
ivruD pihlF idwlI gu[pR[ kmytI ny qy iPr aMimRqsr dI kmytI aqy AuQoN dy pujfrIaF
ny rOlf pf idqf hY, ijvyN ik Drm Auqy bVI vwVI afÌq af izwgI hovy. kI lfVy lfVI
ny gurU gRMQ sfihb ƒ mMnx qoN ienkfr kr idqf jF kI AunHF ardfs krn qoN ienkfr
kr idqf? jF iPr kI AuunHF dy, Drm ivc ivÈvfs pRqI iksy kmI df koeI ieÈfrf
imldf hY? kuwJ vI nhIN. bVy pwky DrmI jwQy ny AuunHF df ivafh krvfieaf qy afp vI
Auh bVy pwky DrmI iswK hn. iPr ÊlqI kI ho geI? iehI ik AunHF ny, iswKF dy
pRqIinDF vloN iqafr kIqI ‘rihq mirafdf` ivc mfVI jhI qbdIlI kr leI. ieh mfVI
jhI qbdIlI jy AunHF dI iswKI ivc ÈrDf ivc kmI df koeI sbUq dyNdI hY, iPr qF
sfzf rOlf TIk hovygf pr jy Auh aOrq mrd dI brfbrI dy (iswKI) isDFq Auqy Ëor dyx
leI ies mirafdf ivc mfVI jhI qbdIlI krdy hn qF ies ivruD ho hwlf krn dI bjfey,
ies ƒ nvIN pIVHI dI mMg (jo gurmiq dy vI aYn anukUl hY) smJ ky lYxf cfhIdf hY
qy ivdvfnF ƒ ieh kMm sONpxf cfhIdf hY ik Auh sfrIaF iDrF nfl gwlbfq kr ky suJfa
dyx ik nvIN pIVHI dI mMg ƒ gurmiq dI ksvwtI `qy priKaF ikMnf ku pRvfn kIqf jf
skdf hY. ieh gwl kyvl ivdvfnF dy krn vflI hY, pujfrIaF dy krn vflI nhIN. Auh
purfxy qy mr cuwky sYWlF ƒ Drm `coN bfhr kwZx dI hmfieq kdy vI nhIN krngy, nf
nvyN sYWl Drm ivc dfÉl krn dI afigaf hI dyxgy.
afÉrI gwl . gurU nfnk sfihb ƒ puiCaf igaf sI, ikhVf kMm
krnf cfhIdf hY qy ikhVf nhIN. gurU nfnk df AuWqr bfxI ivc drj hY - ‘‘Auh kMm
kro ijs dy krn nfl qn ivc ÉrfbI pYdf nf hovy qy mn ivc burfeI jVH nf PV lvy.``
gurU nfnk sfihb ƒ puiCaf igaf, ‘‘mfs Kfxf TIk hY jF Êlq?`` AunHF ikhf,
‘‘mUrK ny Auh jo mfs Kfx jF nf Kfx bfry JgVdy hn. asl gwl vl afAu ik pRmfqmf
nfl imlfp ikvyN ho skdf hY.``
lFvF dy mfmly ivc vI asl gwl vl afAu ik gurU df siqkfr joVI ny kfiem riKaf hY jF
nhIN qy ardfs kr ky gurU dI Et leI hY jF nhIN. eynI ku gwl hI asl gwl hY. bfkI
lFvF vyly kOx awgy sI qy kOx ipwCy, ieh sfzy Drm (gurmiq) df Bfg nhIN hY. jy
rihq mirafdf dI mfVI jhI AulMGxf vI hoeI hY qF vyKxf cfhIdf hY ik ÈuB ierfdy
nfl hoeI hY jF mMd ierfdy nfl? jy ierfdf ÈuwD hY qF mfmlf ivdvfnF ƒ sONp idAu.
akfl qÉq ƒ kcihrI bnfAux, mfmly ƒ loV qoN vwD BKfAux, bMidaF ƒ pyÈI leI
swdx aqy sÉq aYkÈn lYx dIaF DmkIaF dyxf iblkul gurmiq-ivroDI gwlF hn. ijhVy
lok ÈuD ihrdy nfl qy cMgy ierfdy nfl rihq mirafdf ivc mfVI jhI qbdIlI kr gey
hn, jy AuunHF ivruD koeI kfrvfeI kIqI geI qF aYkÈn lYx vfilaF ƒ vI dsxf pvygf
ik Auh afp ‘rihq mirafdf` dI ikhVI ikhVI mwd ƒ apxy jIvn ivc jF apxy
gurdvfiraF ivc pUrI qrHF lfgU krdy hn? pujfrI vrg ƒ vfihgurU ny BivwK vl vyKx
vflIaF awKF nhIN idqIaF huMdIaF. Auh bs bIqy vl hI vyKdy rihMdy hn. jy BivwK vl
vyK skdy hox qF vyK lYx ik agly kuwJ sflF ivc jdoN gurbfxI ƒ smJ ky lfgU krn dI
iprq cl peI qF pMQ ny hI hukm jfrI krnf hY ik joVI iek QF KVy ho ky afrdfs kiraf
kry qy ‘lFvF` dI rsm df iqafg kry. pujfrI ÈRyxI dUijaF ƒ vI iehI kihMdI hY,
‘‘ipwCy jy kuwJ Êlq vI ho igaf hY qF Aus ƒ ‘Êlq` nf afKo qy Aus awgy
isr Jukf idAu vrnf asI ieh kr idaFgy, aOr kr idaFgy [[[[.`` Auh bws BUqkfl dI
rKvflI kr skdI hY, BivwK dI nhIN.
pRo[ sfihb isMG jI
26 agwsq 2006 ƒ roËfnf spoksmYn `c s[ amrjIq isMG cMdI df lyK iswK kOm dy mhfn
ivdvfn tIkfkfr, iswKF dy pfixnI, ivakrx syDF lwBx vfly, keI BfÈfvF bfry pUrI
jfxkfrI rwKx vfly pRoÌYsr (zf[) sfihb isMG bfry pVH ky qswlI hoeI ik vfikaf hI
pRo[ sfihb isMG vI ‘iswKI dy koihnUr` hI sn ijnHF ny ibnF iksy sMsQf dI mdd
dy, sRI gurU gRMQ sfihb jI ivcoN hI ivafkrx inXm aqy ivAuNqbMdI lwB ky iswK kOm
ƒ gurbfxI ivafkrx idqI nhIN qF iek iek pMgqI jF Èbd dy keI keI arQF vflI
prMprf `coN iswK kOm ny inkl nhIN sI skxf.
sfƒ gurbfxI pVHfAuNidaF iek Gtnf dsdy sn ik iksy anmqI swjx ny ikhf ik jy
quhfƒ koeI quhfzy bfp df nfm puwCy qF qusI iek nF dI QF Aus ƒ iek qoN vwD do
iqMn jF cfr nF ds idAu qF Auh quhfzy Auqy XkIn krygf? qusI lok keI keI arQF nfl
gurbfxI dy qwq AupdyÈ nfl nhIN juV skdy.
Auh keI vfr klfs ivc kih idMdy sn ik ‘‘qusI vwzy jwdI-puÈqI iswK hovogy pr
mYN qF iek ÊrIb ihMdU htvfxIey dy Gr aiq dI ÊrIbI `c pilaf. bfad `c idlI iewCf
anusfr ‘‘sfihb isMG`` bixaf hF. pr mYN hux qfeIN jo vI iliKaf hY, nyk nIaqI
nfl, pUrI akIdq nfl iliKaf hY. mYN awj vI ijQy apxy leI qMdrusqI, sOKI roËI,
sOKI irhfieÈ aqy pRvfr leI ardfs krdf hF, AuQy apxy cMgy AusqfdF leI vI hr roË
ardfs krdf hF. mYƒ apxI ieh ardfs kridaF jF ismrqI ivc kfÌI smF lgdf hY. pihlF
pihl mYƒ aMdr ieh vI zr sI ik mYN bI[ey[ hF. apxI tIky dI pusqk jo bVy aOKy ho
ky CpfeI sI, Aus Auqy bVy ÌÉr nfl ‘sfihb isMG bI[ey[` iliKaf. iPr bfad `c
pqf lwgf ik ieh qF kuwJ vI nhIN sgoN myry swcy pfqÈfh jI ny myry isr Auqy imhr
Biraf hwQ Dr ky myry pfsoN afp hI ieh ilKx syvf leI hY. mYƒ keI vfr iek iek
pMgqI dy AuWqr ilKx leI keI keI idn rukxf pYNdf sI ikAuNik myry pfs jo sYNcIaF
(gurbfxI) sn AunHF dIaF lgF mfqrF ƒ mYN aKoN proKy kr ky mn-mrËI dy arQ nhIN
sI kr skdf. myry pfsoN Buwl jF AukfeI hoxI sMBv hY.``
mYN apxI aMdrlI ÈrDf kr ky pRo[ sfihb isMG jI bfry Dfrnf bxfeI hoeI hY ik rUhF
sdIvI qy aibnfÈI hn. vfihugrU jI vI aibnfÈI hn. Auh smyN smyN mhfn rUhF ƒ
mnuwKI jfmf dy ky aYsy kfrj krvfAuNdy hn ijvyN iswK kOm dy pihly iswK kQfkfr
(tIkfkfr) BfeI sfihb gurdfs jI ny gurbfxI ƒ smJ ky qy ivcfr ky pRcfiraf hY
AuvyN hI Aus rUh ny pRo[ sfihb isMG dy rUp `c gurbfxI dy guwJy ivafkrx insmF ƒ
Aujfgr kr ky Brm dy bwdl dUr krn leI gurbfxI df ‘drpx` iswK kOm ƒ idqf hY.
AunHF df kIqf tIkf jF lyKxI koeI pMj jmfqF piVHaf vI aqy aYm[ey[ pMjfbI vI
piVRaf vI cMgI qrHF smJ skdf hY. ieh AuunHF dI ivdvqf dI isKr hY ik sMsikRq,
ÌfrsI, AurdU, aMgryËI, pMjfbI qoN ibnF hor keI BfÈfvF dy Auh pUrn igafqf sn
pr lyKxI srl, spwÈt aqy hryk dI smJ ivc afAux vflI hY.
sRI gurU gRMQ sfihb jI ivc drj bfxI bfvn aKrI dI 39 vIN pfAuVI pMnf 256 ivc iek
pMgqI ivcly Èbd ‘‘soBfdU`` bfry pihly keI tIkkfrF ny vwKo vKry Aucfrx,
pd-Cyd aqy arQ kIqy hn. sMprdfeI Audfhrx qy arQ vI do iqMn qrHF dy hn. BfeI
sfihb BfeI vIr isMG jI ny vI do qrHF dy arQ aqy pd-Cyd kIqy hn. msln :
‘‘hAumY an ibAu lir mrY so suBfdU hoie..
so so BfdU hoie, so soBf dU hoie, so soBfdU hoie
pRMqU pRo[ sfihb jI ny spwÈt rUp `c arQ kIqy hn : ‘‘dohF hwQF `c Èsqr lY
ky jUJx vflf sUrmf`` jo hAumY aqy duibDf nfl lVn vflf, afqmf dI ijwq vflf hY.
hor vI gurU vfk hY ik :
‘‘nfnk so sUrf virafmu ijin ivchu dustu aihkrxu mfiraf`` m[ 3, 86)
pRo[ sfihb isMG jI df jo sQfn ivdvfnF, kQfkfrF, tIkfkfrF `c aqy buDIjIvI vrg `c
hY, Aus dy anukUl iswK afgUaF jF isafsI afgUaF ny AunHF ƒ mfx siqkfr dyx `c
bhuq AukfeI kIqI hY. aYsy mhfn ivdvfn ƒ vwD qoN vwD snmfn imlxf cfhIdf hY BfvyN
Auh afp aYsy mfx snmfn dI iewCf qoN bhuq Aupr sn. apxI lgn aqy Dun `c ijMny Auh
pRwpk sn, Aus bfry AunHF dy jvfeI pRo[ zf[ pRIqm isMG jI vwD jfxdy hn ijnHF ƒ
pRo[ sfihb isMG ny nFh kr idqI sI ik mYN gurU gRMQ sfihb jI dy tIky dy kMm ƒ
rok ky hor iksy mfiek pRfpqI vfly sfihqk kMm pihlF dyKF.``
nyVy rih ky dyKy pRo[ sfihb isMG iek swcy suwcy, pKMz dy ivroDI, mUMh Auqy swwcI
gwl kih dyx vfly, aYsy nrm idl sn ik jy iksy ividafrQI ƒ iksy Èrfrq kr ky JfV
vI pf idqI qF muV ky GroN Aucycy prq ky sfƒ sB ƒ bulf ky Aus suihrd pfsoN muafÌI
mMgI jdik asI sfry ÈrimMdy qy hYrfn vI huMdy sF. Auh iËMdgI df shI pfT pVHfAux
vfly sn. ajkl dy pKMzI sMqF, mhFpurÈF nfloN bhuq AuWcy suwcy jIvn vfly, swcy
ÈrDflU, gurbfxI dy rsIey, aslI sMq sn. pRo[ sfihb isMG jI TIk hI ‘‘iswKI df
koihnUr`` sn.
N hirbMs isMG qyÊ (igafnI)
iswK imÈnrI
mobf : 98149-44163
zf[ jYrUp isMG
zf[ jYrUp isMG jI dI vfeIs cFslr vjoN qsvIr vyK ky mn bhuq ÉuÈ hoieaf. pUjnIk
pRo[ sfihb isMG jI dI Xfd (dohqf) ilK ky qusI bhuq hI cMgf kIqf. myry mn `c
ikMnf icr keI gwlF (XfdF) GuMmdIaF rhIaF ik ijs mhfn ivdvfn ny mhfn kfrj kIqf,
Aus ƒ ienHF aKOqI pMQk afgUaF ny jF aKOqI Dfrmk muKI ivdvfnF ny vI koeI mfnqf
nhIN idqI. s[ mnjIq isMG klkwqf vI hux qF bQyry hwQ pYr mfr rhy hn pr jdoN
ÈRomxI kmytI `c kuwJ krn df vkq sI, AudoN ienHF vI sfzIaF icwTIaF df AuWqr dyx
dI loV qk nf smJI. koeI sfrQk kfrj krn dI qF ieh isafsI dOV `c Psy lok, loV hI
nhIN smJdy.
pRo[ sfihb isMG jI ny mUl mMqr dI pihl bfry jo iswD kIqf, Aus ƒ ieh cODr dI
lpyt `c afey lok smJ hI nhIN sky. sMq Ìqih isMG cMnx isMG vyly, sfDF dy Ëor
dyx qy, CpfeI vyly jo rol Gcolf ienHF ny sRI gurU gRMQ sfihb jI ivc mUlmMqr, kdy
pihlF kdy isrlyK qoN bfad `c, Cfp ky pf idqf hY, ieMnI vwzI kuqfhI hY ik ies dI
sËf sfry hI Bugq rhy hn jdik BfeI mnI isMG jI ny vI afid df mMgl hI iliKaf hY.
purfxy gutky, sYNcIaF aqy ÈbdfrQ poQIaF dy mYN Ìotostyt kr ky vI Byjy ik
spwÈt mUlmMqr dI pihl ƒ hux ibnF iksy pMQk ÌYsly jF inrxy dy, mnmrËI nfl
ikAuN qy ikvyN Cfipaf jf irhf hY? koeI AuWqr nhIN, koeI dlIl nhIN.
mYƒ qF lgdf hY ik ieh isafsI qfkqF dy BuwKy lok jy vws cwly qF iswK Drm dIaF
hkIkqF aqy aËmq ƒ hI vyc vwt ky Kf jfxgy qy Kf vI rhy hn. qusI mfsk mYgËIn `c
ijQy hor msly AuBfrdy ho, AuQy gurbfxI bfry vI 1-2 sÌy rfKvyN ËrUr kro. sfzf
swB kuwJ sRI gurU gRMQ sfihb jI hI hn. Èbd gurU dI gwl kr ky hI ienHF pKMzIaF
dMBIaF aqy apxI pUjf krvfAux vfilaF ƒ afm iswKF `coN alwg-Qlwg kr skdy hF,
BfvyN ieh dMBI bfby vI gurbfxI dI tyk lY ky apxIaF jfgIrdfrIaF ƒ qkVf kr rhy
hn.
pMQ `c ienHF nklI sfDF ny apxI nIqI bxfeI hoeI hY. ieh isafsI lok hI ienHF nfl
rly hoey hn. ÉYr! pMcm pfqÈfh jI dI ÈhIdI bfry zf[ suKpRIq isMG jI df lyK
ÈlfGfXog hY.
roËfnf spoksmYn nfl qF ienHF pMQ doKIaF dI nINd hrfm hoeI peI hY. siqgurU imhr
krngy. hOlI hOlI afm lokF dI Dfrnf bx rhI hY. cMgf kIqf tI[vI[ cYnl leI ds hËfr
rupey dI rkm vI pRvfn kr leI. ies qrHF bhuqy lok mn kr ky ies lihr nfl juVngy.
myry vrigaf ny BfvyN rkm qF koeI vwzI nhIN idqI pr iPr vI aÉbfr ƒ apxf smJ
irhf hF. ievyN hI tI[vI[cYnl nfl vI injI sFJ bxygI.
N ig[ hirbMs isMG qyÊ
sfbkf pRcfrk ÈRo[ kmytI (iswK imÈnrI)
mobf: 98149-44163
awKIN
izwTf igafnI joigMdr isMG vydFqI!
*
vydFqI jI dy kmry `c sKI srvr dIaF
qsvIrF vyKIaF *
‘jQydfrI` sMBflx ipCoN mËfr `qy mwQf tyk Èukrfnf kIqf
*
drbfr sfihb kMplYks `c ÈrDfvfn iswK ƒ Tuwzy mfry a pI[ey[ ny mËfr `qy aKMz
pfT dI ieËfjq idqI
hrdyv isMG vVYc/gurmIq kfdIafnI
sRI drbfr sfihb aMimRqsr dy iblkul sfhmxy siQq sRI akfl qÉq sfihb, CyvyN
pfqÈfh gurU hrgoibMd sfihb jI vloN bxfey mIrI-pIrI dy isDFq dI jfmnI BrdI hn.
iksy smyN ies pivwqr asQfn Aupr hox vfly pMQk iekwT Éflsy dI srb sMmqI nfl iswK
kOm ƒ nroeI syD pRdfn krdy rhy hn. afklI ÌUlf isMG jI vrgy mhfn pMQ syvkF ny
apxI iËMmyvfrI inBfAuNidaF mhfrfjf rxjIq isMG jF iksy hor qqkflIn hukmrfn dI
pRvfh nhIN kIqI sgoN iswKI df JMzf bulMd riKaf. bIqy iqMn cfr dhfikaF qoN ies
pivqr sMsQf Aupr isafsqdfnF df glbf sQfpq ho igaf hY. ienHF mOkfpRsq aqy gurmiq
isDFq qoN kory ivakqIaF ny ies mhfn sMsQf dy aks aqy isDFq ƒ Korf lgf idqf hY.
gurdvfiraF Aupr kfbË ienHF isafsqdfnF ny vot rfjnIqI aDIn apxy isafsI ivroDIaF
qy Drm dI qlvfr clfAuux leI, apxy hwQToky kmËor ikrdfr vfly ivakqIaF ƒ mhfn qÉqF
`qy afsIn krvf riKaf hY. sRI akfl qÉq sfihb dy muwK syvfdfr igafnI joigMdr isMG
vydFqI jI Aupr vI ienHF isafsqdfnF dI aprMmpfr ikRpf hY. ‘jQydfr sfihb` apxy
pflxhfr isafsqdfnF dy ihq leI gurmiq isDFq ƒ qoVn mroVn ivc rwqI BrI vI dyr
nhIN lgfAuuNdy (jF ieh vI ho skdf hY ik Auh gurmiq isDFq qoN hI kory hn). afm
jnqf dI nËr ivc hr roË iswK pMQ ƒ mËfk df ivÈf bxfAux vfly sfzy ‘jQydfr
sfihb` df ipCokV jF Xogqf kI hY. ies sbMDI kuuwJ awKIN izwTy hvfly pfTkF dI
jfxkfrI leI nËr hn :
* ‘jQydfr` vydFqI jI apxI mOjUdf iËMmyvfrI qoN
pihlF sRI drbfr sfihb ivKy gRMQI isMG dI syvf inBfa cuky hn.
* sfzy mfnXog vydFqI jI AuhI ÈÉs hn ijnHF ny sRI
drbfr sfihb dI aMdrUnI pivwqr iemfrq ivc iek ÊrIb, lfcfr pr ÈrDfvfn guriswK ƒ
smUh sMgq dy sfhmxy Tuwzy mfry sn.
* Aus vyly vI ienHF dI irhfieÈ sRI drbfr sfihb dI
prkrmf ivc, ijQy kVfh pRÈfid dI prcI kwtI jFdI hY, dy iblkul Aupr irhfieÈI
kmiraF ivc sI. ienHF dy iblkul nfl hI pRiswD rfgI BfeI bMqf isMG dI vI irhfieÈ
sI. jlMDr qoN Cpdy iek aÉbfr leI ieMtrivAU lYx leI sfƒ keI vfr bMqf isMG jI
kol jfxf pYNdf sI. sbwb nfl BfeI bMqf isMG jI dy gvFZI hox kr ky sfƒ iek vfr
igafnI vydFqI jI dy drÈn krn df mOkf iml igaf. Èfm df vylf sI. jdoN vydFqI jI
kursI Aupr bYT ky aqy drbfr sfihb vwl mUuMh kr ky koeI ikqfb pVH rhy sn. Ìqih
bulfAuux qoN pihlF hI sfzI nËr AunHF dy kmry ivc sfhmxy dIvfr Aupr lgI sKI srvr
pIr lwK dfqf dI qsvIr Aupr jf itkI. gurU Gr dy doKI dI qsvIr! drbfr sfihb dI
prkrmf ivc! Auh vI gRMQI isMG dy kmry ivc! koeI soc vI nhIN sI skdf.
* sfzIaF ienHF mfnisk guMJlF df invfrn sfzy purfxy
vfkÌ aqy spoksmYn nfl sbMDq aMimRqsr dy AuGy guriswK ivvdfn ny ies qrHF kIqf ik
sfzy mfnXog ‘jQydfr sfihb` jQydfrI dI iËMmyvfrI sMBflx qoN bfad aMimRqsr
iËlHy ivc siQq iek mËfr `qy Èukrfnf vI kr ky afey sn.
* sfzf vydFqI jI bfry aglf qËrbf Aus vyly hoieaf
jdoN ienHF ny mjbUrI vs pMQ drdIaF dy Ëor dyx `qy kbrF, mËfrF Aupr aKMz pfT
krn, krvfAux dI mnfhI vflf afdyÈ jfrI kIqf sI. Éflsf imÈn kONsl nfl sbMDq rhy
hox kr ky asIN kpUurQly aqy nfl dy KyqrF ivc qwq gurmiq dy pRcfr, pRsfr leI
srgrm sF. vydFqI jI ijs qrHF DnvMq ishuM vfly kys ivc irÈvq lY ky Aus ƒ brI
krn leI nmfxf Kwt cuky sn, Ausy qrHF Auh apxy pI[ey[ ipRQIpfl isMG (AunHF df
krIbI irÈqydfr) rfhIN mËfrF vfilaF dy hwk ivc Bugqx leI vI bdnfm ho cuky sn.
Éflsf imÈn kONsl dy srgrm mYNbrF ny BfeI idlbfg isMG Éflsf aqy Tykydfr
suirMdr isMG imÈnrI dI agvfeI ivc iswDvF donf Kyqr ivc iek mËfr `qy ho rhy
aKMz pfT Auqy rok lgf idqI sI pr mËfr vfilaF ny apxy pRBfv sdkf ‘jQydfr`
vydFqI jI dy pI[ey[ nfl sMprk kr ky aKMz pfTF dI iejfËq lY leI. jdoN isMGF ƒ
pqf lgf qF ÌYslf hoieaf ik ‘jQydfr` jF AunHF dy pI[ey[ nfl sMprk kr ky aslIaq
jfxI jfvy. ienHF pwqrkfrF vloN pI[sI[E[ qoN pI[ey[ nfl Ìon `qy gwlbfq krn
AuprMq jo kuuwJ sfhmxy afieaf, Auh sfzy leI Èrmnfk Gtnf sI. pI[ey[ smiJaf ik
ipMz ivcoN koeI sKI srvr ÈrDflU Ìon kr irhf hY, Auh kih rhy sn ‘‘qusIN
ienHF imÈn kONsl vfilaF dI prvfh nf kro ienHF df qF idmfÊ Érfb hY ! sfzIaF
byVIaF ivc vwty pfAuuxf hI ienHF df kMm hY. qusIN zwt ky aKMz pfT kro.``
* ieh hY sfzy
ÈRomxI qÉq `qy ibrfjmfn muwK syvfdfr df ikrdfr. hux jykr ieh pujfrI vrg afdyÈ
jfrI kr ky ‘‘tuwtI gMZx`` dy nfm Aupr luBfvxF izskfAuNt afÌr idMdy hn qF
qusIN hYrfn ikAuN huMdy ho? rfÈtrI iswK sMgq ƒ jfalI icwTI jfrI kr ky brI kIqy
jfx nfl ‘tuwtI gMZx` df kMm ÈurU ho cukf hY. iËgrf rwKo! ajy qF hor vI
hYrfnIjnk kfrnfmy sfhmxy afAuxy hn.
‘‘iqMn
hËfr/pMj hËfr ivc ijhVf cfho, Ìqvf jfrI krvf lAu``!
tI vI cYnl vfilaF ny musilm pujfrIaF ƒ
pYsy lYNidaF gupq kYmry ivc kYd kIqf qy 50 hËfr rupey dy ky ‘sOdybfËI`
rIkfrz kr leI!
pr iswK pujfrIaF dy Ìqvy (hukmnfmy)
eyny ssqy nhIN imldy[[[
cMzIgVH, 17 sqMbr (spoksmYn ibAUro):
ieDr dunIaF dy swB qoN nvInqm qy aiq ivigafnk Drm dI kI hflq
hY? BfvyN ies Drm ivc pujfrIaF ƒ mfnqf hI koeI nhIN idqI geI, iPr vI Auh ipCly
drvfËy rfhIN aMdr af vVy hn qy iswKF ƒ mUrK bxfAux ivc dUjy DrmF dy pujfrIaF
qoN cfr kdm awgy hI inkl gey hn. iksy tI[vI[ cYnl dy hwQ ajy AunHF qk nhIN puwjy
pr ies gwl df pqf hr iek ƒ hI hY ik iswK pujfrI ‘hukmnfmy` jfrI krn dy pYsy
qF lYNdy hn pr mfieaf d gwÌy Ërf vwzy lYNdy hn qy iqMn pMj hËfr AunHF leI
kfÌI nhIN huMdy. Auh ies leI ikAuuNik iswK Drm ivc ajy kyvl iek sQfn qoN
pujfrIaF dy hukmnfmy jfrI hoxy ÈurU hoey hn jdik ieslfm ivc hr ‘muÌqI` hI hr
ipMz qy hr Èihr `coN ‘Ìqvy` jfrI kr skdf hY.
ies sbMDI iËafdf AuGV ky mfmlf AudoN sfmhxy afieaf jdoN lMgr
dy mfmly ivc BfeI rxjIq isMG ny ‘myrf hukmnfmf` jfrI kIqf. Aus vyly kYnyzf ivc
gurdvfrf coxF ho rhIaF sn qy iek DVf smJdf sI ik jy lMgr vflf ‘hukmnfmf` jfrI
ho jfey qF Auh DVf ijwq jfeygf. AudoN aÉbfrF ivc pihlI vfr ÉbrF CpIaF sn ik
iek iDr ny 10 hËfr zflr dy ky ‘hukmnfmf` jfrI krvfieaf sI. mgroN idwlI dy
akflI afgU s[ avqfr isMG ihq ny vI shuM Kf ky ‘spoksmYn` ƒ disaf sI ik AunHF
koloN ‘Cykx` df zrfvf dy ky bhuq vwzI rkm mMgI geI sI qy AunHF bVy aOKy ho ky
, ies rkm df pRbMD kIqf sI qy jfn CuzfeI sI. pr igafnI joigMdr isMG vydFqI dy
smyN ivc qF vwZI lY ky iksy ÊrIb df hwk mfrn dI gwl aÉbfrI crcf df kfrn bx geI
jdoN iek ablf kuVI dI pwq luwtx vfly sMq bfby ƒ sfÌ brI kr idqf igaf. Éflsf
pMcfieq ny ieh doÈ ilKqI qOr `qy lfieaf ik doÈI bfby koloN vwzI rkm vydFqI ny
leI sI. awj kl Auh bfbf jylH dIaF sIKF ipCy bMd hY ikAuuNik akfl qÉq dy
pujfrIaF qoN inrfÈ ho ky, kuVI puils kol clI geI, ijs ny kys iqafr kr ky adflq
ivc pf idqf. adflq ny bfby ƒ 10 sfl dI kYd dI sËf suxfeI. Auprokq vrgI hflq hI
iÈkfgo dy bfbf dljIq isMG dy mfmly ivc hoeI ijs ƒ iek aOrq nfl nfjfieË hflq
ivc PV ilaf igaf sI pr Aus ƒ inÈicq imqI qoN iek idn pihlF hI ‘brI` kr ky
ipCly drvfiËAuN hI Gr Byj idqf igaf. 1984 dy GlUGfry dy iek vwzy doÈI tfeItlr
ƒ isropf bÉiÈÈ krn dy jurm hyT jdoN idwlI gurdvfrf pRbMDk kmytI dy pRDfn
cMZok ƒ akfl qÉq `qy pyÈ hox leI ikhf igaf qF Aus ny ivcoilaF rfhIN sOdf kr
ilaf aqy bhuq vwzI rkm dy ky, inÈicq imqI qoN iek idn pihlF hI Auh ‘brI` hox
df nftk rcvf ky, iksy ƒ nËr afey ibnF, Gr clf igaf. bhuq vwzI rkm Aus ƒ dyxI
peI, aijhf smiJaf jFdf hY. ‘guriblfs pfqÈfhI-6` ƒ Cfpx, ies dI kQf
gurdvfiraF ivc krn dI isÌfrÈ krn afid df sOdf 3 kroV ivc hoieaf disaf jFdf hY.
ies bfry aÉbfrF ivc keI vfr ÉbrF CpIaF hn pr kdy ienHF ƒ Êlq nhIN disaf
igaf. afr[aYs[aYs[ dy iek AuGy afgU ny inAUXfrk ivc ikhf ik qÉqF dy iswK pujfrI
bfkfiedgI nfl AunHF qoN pYsy lYNdy hn qy AunHF dy kfbU hyT hn. ies df vI kdy
KMzn nhIN kIqf igaf. pr afr[aYs[aYs[ ienHF pujfrIaF qy ienHF dy sMprdfeI sfQIaF
ny KuwlH ky ‘dsm gRMQ` dy hwk ivc vrqdI hY jF AunHF ivdvfnF/sMpfdkF ivruD
kfrvfeI krn leI AuksFdI hY jo ‘qwq gurmiq` dI vkflq krdy hn qy ‘dsm gRMQ`,
‘guriblfs pfqÈfhI-6` dI zwt ky ivroDqf krdy hn. iesy qrHF ijQy muslmfn
muÌqIaF leI ‘Ìqvy` iek Cotf motf kfrobfr hY, AuQy iswK pujfrI ies ƒ iek
vwzy vpfr (ibg ibËns) df rUp dyx ivc sÌl rhy hn. AunHF ƒ kyvl akflI
isafsqdfnF dI muwTI cfpI krdy rihxf pYNdf hY qy jd qk isafsqdfn Auh ienHF qoN
ÉuÈ hn, ienHf df koeI kuwJ nhIN ivgfV skdf.
|
. |