iehnF ny skUlI pVHfeI nhIN sI kIqI. srhflI ipMz df mUlf
bfhmx iehnF df prm imwqr sI. Aus kol bYT ky sMqF ny bfhmxI mwq, suwc-iBwt,
vihm-Brm, ruwqF, kruwqF, vfr-kvfr iswKy sI. ieh boJ AuhnF ny aÉIr qk
cuwkI rwiKaf. ipqf mMgl isMG jI jo aKMz pfTI huMidaF hoieaF vI jfqF-pfqF
ivc vihmF-BrmF ivc, suwc iBwt ivc Psy hoey sn. ipqf df hukm pf ky sMqF ny
ipMz srhflI ivKy hI pMjvyN pfqÈfh df srovr bxfAuxf ÈurU kr idwqf. Auhnf
idnF ivc pYsf bhuq Gwt sI. hOlI-hOlI kMm cwlx lwgf. ipMz dy lok kuJ
hwk ivc qy kuJ iKlfÌ. pwky qOr ‘qy isMG, bfibaF kol afAux lwgy.
pihly iek jIp qy iPr iek gwzI iÈvrlYt sMqF kol af geI. hOlI-hOlI zyry bxn
lwgy vDx lwgy. myry PuwPV jI ipMz pwKopur dy rihx vfly mYnUM nfl lY ky
sMqF kol cly gey mYN pYsy rwK ky sMqF ƒ mwQf tyikaf (pfTk hYrfn nf hox ieh gwl
awj qoN 32 sfl pihlF dI hY, hux qF myry vfsqy kyvl qy kyvl ‘‘DMn DMn gurU
gRMQ sfihb jI’’ hI sMq hn, bRhmigafnI hn, pUrn smrwQ hn, inrMkfr pRmfqmf hn)
myry vwl sMqF ny bVy iDafn nfl dyiKaf aqy kihx lwgy ik iehnUM sfzy kol rihx
idAuy ieQy hor vI isMG pVHdy hn, iehnUM vI pVHfvFgy. gwl bhuq lMmI hY
sMKyp krdf jfvF ik mYN AuQy kyvl iek sfl hI piVHaf pr nfnk ÈfhI tokrI iqMn sfl
ZoeI. ikAuNik gurbfxI dI gwl AuuQy nf mfqr hI sI. tokrI df kMm ËorF
ÈorF ‘qy sI. Auh syvf dI tokrI dfs ny ijs qrIky nfl ZoeI, ieh Aus vkq
dy nfl dy sfQI jo ijAUNdy jfgdy hn AuhnF df dwsxf iËafdf TIk hovygf mYN qF
ieÈfrf mfqr krFgf ik nf idny tyk nf rfq svyr qoN sfm qk tokrI ZoxI rfq ƒ sMqF
dI muwTI cfpI dI syvf GMitaF bwDI krnI. sMqF ny vI hwlfÈyrI idMdy rihxf
ik qkVy ho ky syvf kr lAu ieh syvf nhIN jy lwBxI. ieh sux ky hor vI srIr
ƒ kohxf, qoVnf ik aYsf nf hovy ik ieh syvf KMB lf ky AuWz jfvy muVky lwBy hI nf.
so rfq idn iek kr Cwizaf iqMn sfl Gr bfr iqafg Cwizaf.
AuQoN df awKIN izwTf hfl
AuQy pMj ipafry aMimRq vI KMty bfty df CkfAuNdy sI. pr
sMq bfbf qfrf isMG jfq pfq dy pwky hfmI sI. mËHbI ƒ hmyÈf vwK aMimRq
CkfAuNdy, mËHbI ƒ nyVy vI nhIN sI lwgxØ idMdy. lMgr ivc mËHbIaF dy
BFzy vwKry rwKy jFdy sn aqy pYrF nfl BFzy ryV ky mËHbI isMGF dy awgy suwt jFdy
sn. mËHbI jy ikqy ibbykIaF dy nlky qoN pfxI pI lYdf sI qF Aus nlky AuWpr
bflx swwut ky awg ivc sfV ky mFj ky pivwqr krn df sfnUM bfibaF df hukm sI.
sMqF df pwkf ibbyk sI (asl ibbyk kI hY?) iesy pusqk ivc ipwCy iËkr kr
afieaf hF. asIN vI sMqF dy nfl rihMdy pwky ibbykI sF. sMq ikqy vI
cly jFdy ikiqAuN kuJ nf KFdy aqy asIN mrn iknfry BfvyN phuMc jFdy pr ikiqAuN aMn
jl mUMh nf lfAuNdy. cMm dI bokI vfly nlky qoN ikiqAuN pfxI dI Guwt asIN
nhIN sI pI skdy. nlky qoN pfxI lYx qoN pihlF sfnUM ihstrI afÌ bokI pqf
krnI pYNdI. asIN zyiraF dy nlikaF qoN pfxI pINdy jF KUhF ivcoN ijQy tuwty
iCwqr afid izwgy huMdy AuQoN pINdy jF nihrF KflF ivcoN, ijs ivc zMgrF df gohf
aqy ml mUqr vI Èfml huMdf Auh pfxI pIx vfsqy sfnUM sMqF df hukm sI. asIN
BFizaF ƒ mFj ky AuhnF ivc awg pf ky msF AuhnF ƒ pivwqr krdy. sMqF df
hukm mMn ky asIN koeI 8-9 ieMcI gfqry vflI ikRpfn nhIN sI pfAuNdy kyvl zyZ ieMcI
KMzf ikrpfn kMGy nfl bMnH ky isr ivc hI rwKI rwKdy. pMjF kwikaF dy nfl iek
KMzf vI rwKx df sMqF df Aucycf hukm sI.
rfq ƒ sMq, iswDf ijhf kIrqn vI krdy. kIrqn dOrfn
bfhmxI mqF df pRcfr iËafdf krm-kFzI, mnGVHq khfxIaF iËafdf suxfAuNdy sn qy
gurmiq dI gwl bhuq Gwt. asIN kdy kdfeIN iksy idn idhfr ‘qy ‘‘gurU
gRMQ sfihb jI’’ ƒ rsmI mwQf tyk ilaf krdy sI ikAuNik sfnUM pqf hI nhIN sI
ik gurU jI kI hn? gurU pMQ jF akfl qKq sfihb df qF AuQy kdy nF vI nhIN sI
suixaf. asIN AuQy afpxf vwKrf hI pMQ bxf ky bYTy hoey sI. asIN AuQy
‘‘gurU nfnk dyv jI’’ dy sB qoN vwzy pivwqr iswK hox df Brm pflI bYTy sI
aqy Drmrfj ƒ idKfAux vfsqy nfnkÈfhI tokrI df srtIiÌkyt hr vyly sfzI jyb ivc
ipaf rihMdf. sMqF vwloN sfnUM ieh aksr ikhf jFdf ik dyKo isMGo! ieh
DrqI sfDF sMqF dI bwDI KVHI hY jy sfD sMq nf hox qF DrqI grk ho skdI hY.
gurmiq dy Ault vrF srfpF dI gwl vI AuQy bVI cldI sI.
sMqF dI ÈoBf dUr qk PYl geI. bMby klkwqy vI AugrfhIaF
vfsqy cly jFdy. keI syT vI AuhnF kol drÈnF vfsqy afAuNdy. hor
iËilHaF ivc vI sMqF ny kfr syvf krvfeI. iewDr myry Gr vfly mF bfp socdy
ik muMzy ƒ keI sfl ho gey sMqF kol igaF muiVaf nhIN AuhnUM Gr vfps lY afeIeNy.
slfh krky mfqf jI aqy nfnI jI mYnUM vfps ilafAux vfsqy srhflI sMqF kol jf bynqI
kIqI. sMq kihMdy qusIN jfAu mYN muMzy nfl gwl kr lvF bfbf jI nvyN pVf ‘qy
zyry af gey, afAuNidaF sfiraF isMGF ƒ iekwiTaF kIqf aqy sMq kihMdy ik iek do
isMG ieQoN cly jfxf cfhuMdy hn jy sfzy kol nf rhogy qF asIN quhfnUM agly jnm ivc
Koqy bxf ky vfh lvFgy. mYN idl ivc soicaf ik dyKo AUT iks krvt bYTdf
hY. AuT ky kyvl ieqnf hI ikhf ik mYnUM CuwtI dy idAu, mYN ieQoN cly jfxf
hY. sMqF ny ikrfieaf BfVf puwØiCaf. mYN afpxf kCihrf prnf cuwikaf
aqy bws bYT ky keI socF socdF vfps af igaf.
ieh soc ky sMqF ny nfrfË ho ky mYnUM Gry Byijaf hY.
Èfied myrI rfq idn ZoeI hoeI nfnkÈfhI tokrI (swcKMz dI rfhdfrI) AuQy hI sMqF
ny rwK leI hovy mYN afpxy Bly vfsqy vwD qoN vwD inwqnym, gurbfxI ivcfr ivcfr ky
pVHnI ÈurU kIqI. srkfrI srivs dOrfn vI vwD qoN vwD gurbfxI pVHn, kQf,
kIrqn suxn dy mOky bxdy rhy. igafnI sMq isMG jI mskIn dI kQf suxn dy keI
sfl avsr bxdy rhy. inmrqf dy puMj iswK ivdvfn pRo: sfihb isMG jI df
gurbfxI ivafkrx aqy ‘‘gurU gRMQ sfihb jI drpx’’ dIaF 10 poQIaF ilaFdIaF
pVHIaF ivcfrIaF. inmrqf dy puMj ies krky iliKaf hY ik pRo: sfihb isMG ny
sfrI iËMdgI igafnI jF sMq awKr afpxy nfm nfl nhIN lwgx idwqf ieQy anpVH sfD
Poky bRhmigafnI bxy iPrdy hn. qoN KYr! ies bfry KuwlHI ivcfr hwQlI
pusqk aMdr ipwCy ho cuwkI hY. gurbfxI smJx dI koiÈÈ qoN bfad pqf lwgf
‘‘qb jfnoNgy jb AuGrygo pfj..’’ sfDF df pfj AugV igaf ik sfry sfD
qF gurU dy khy dy Ault cwl rhy hn iehnF ny qF iswK isDFqF ƒ rol ky rwK idwqf hY
iehnF qF mnmrËIaF kIqIaF hn. ieh qF Drm dy nF ‘qy Poky krm-kFz ƒ aqy
bRfhmxI mwqF ƒ hI pRcfrI jf rhy hn ijnHF Poky krm-kFzF ivcoN gurU jI ny afpxy
iswKF ƒ kwiZaf ieh Dwky mfr mfr ky AuhnF krm-kFzF ivc hI iPr suwtI jf rhy hn.
sMq cVHfeI kr gey pwg sMqF dy sky Brf bfbf crn isMG ƒ bwJ
geI. bfbf Golf isMG ny sfiraF dy sfhmxy afiKaf ik asIN ijs qrHF bfbf jI
nfl rhy hF Ausy qrHF hI iehnF bfibaF nfl rhFgy pr kuJ idn bfad hI puafVy pY
gey. bfbf Golf isMG pwKI isMGF ny hVqfl kr idwqI (kMm CoV hVqfl) iekwTy
hoey PYslf hox lwgf bfbf crn isMG ny isr qoN pwg lfh ky Golf isMG vwl vgHf
mfrI. (ieh lY qUM pwg df hI BwuKf hYN nf?) BfeI bicwqr isMG ny EhI
pwg ËmIn qoN cuwk ky bfbf crn isMG dy isr ‘qy iPr bMnH idwqI. (mYnUM
keI vfr kihMdy qUM bfbf qfrf isMG kol vI irhf qy AuhnF ƒ mMndf nhIN) mYN ikhf
qusIN kI mMinaf hY? jy mYN nhIN mMinaf qF mMinaf qusIN vI nhIN. mYN
qF iek ƒ hI mMnxf hY. ‘‘gurU nfnk dyv jI’’ dy ivcfr hor hn bfbf
qfrf isMG dy ivcfr hor sn. ‘‘sB qy vzf siqgurU nfnk:::’’..
mYN gurU jI dy ivcfrF nfl sihmq hF. mYnUM kihMdy jy bfbf qfrf isMG nf
huMdf qF qUM ieQy nf huMdf. mYN ikhf jy ‘‘gurU gRMQ sfihb’’ nf
huMdy qF nf qusIN, nf koeI quhfzf zyrf, nf koeI gurduafrf ieQy kwK vI nf
huMdf. qo ÉYr pwg df rOlf pY igaf vwKry vwKry ho gey. bfbf qfrf
isMG jI dI pIVHI iek dm vwD geI pqf nhIN ikMnIaF ku pwgF ikhnUM ikhnUM bwJ
geIaF. awgy hor kI kuJ bxnf hY. ies bfry kuJ ikhf nhIN jf
skdf.
bfbf crn isMG srhflI vflf
bfbf qfrf isMG jI dy sky Brf sI. ivafh krvfAux qoN afkI
sI. bfbf qfrf isMG jI ny ikhf ik crn qUM ivafh krvf lY, mYN qyry inafxy
ivafh dyvFgf. pfTk afp aMdfËf lf lYx, Èfied pihlF hI afpxy sky Brf ƒ
pwg dyx df ivcfr bxf cuwky hox, bfbf jI keI vfrI ikhf krdy sI, ik ijsny pwg lYxI
hY Auh zyry ivc nhIN hY Bfv ik AusnUM Gry bYTy ƒ hI sB kuJ iml jfxf hY qo
ÉYr! ijsny bfibaF dI jUTI iek kOlI vI nhIN mFjI, pwg bfbf crn isMG ƒ bwJ
geI. pwg bwJidaF sfr hoieaf kI? Aupr iËkr kr afieaf hF. ivafh
krfAux qoN bfad bfbf crn isMG dy Gr 6 lVkIaF 3 lVky pYdf hoey.
purfxy syvfdfr vwK ho gey keI QFeIN AuhnF syvf lf
leIaF. ieh iËkr awgy cwl ky krFgf. ieDr bfbf crn isMG dy iqMn lVky
GroN AuT ky zyiraF dy kfr muKiqafr bx gey. ijhVy kdI sfeIkl ‘qy vI nhIN
sI cVHy Auh kfrF ‘qy jMgl pfxI, pyÈfb krn vI kfrF ‘qy jFdy. rfeIPlF
aqy irvflvr rwKdy. vwzy vwzy bMidaF nfl sFJF pflxIaF ÈurU kr
idwqIaF. pihlF vFg hI suwc iBwt, CUq-Cfq, jfq-pfq Ausy qrHF cwl rhI
sI. ieh bfby vI anpVH hox krky gurbfxI gurmiq qoN kohF dUr sn.
gurmiq ivroDI keI kOqk iehnF ny kIqy sfry ieQy ilKy nhIN jf skdy sMKyp krdf jf
irhf hF ikAuNik pusqk df afkfr vI bhuq vD jfeygf.
iek vfrI srhflI bfbf rfm isMG jI dy zyry pMj ipafry guurU
gRMQ sfihb dI hËUrI aMdr aMimRq df bftf iqafr krn lwgy qF isMG kihMdy ik
gurbfxI gurmiq dy muqfbk koeI jfqpfq nhIN hY afpF mËHbIaF ƒ vwK aMimRq nhIN
CkfAuxf, iekwTf CkfAuxf hY. iek ipafrf kihMdf ik bfibaF qoN puwC
afeIey. (dyKo ieh pMjF ipafiraF ivc syvf krdf isMG hY pr ‘‘gurU gRMQ
sfihb’’ ƒ bfbf nhIN mMndf) nfl dy ipafry isMG kihMdy ik aMimRq gurU df hY,
bfby df nhIN. hukm gurU df mMnxf hY iksy bfby ƒ puwCx dI loV nhIN hY.
so aMimRq sfiraF ƒ iekwTf Ckf idwqf igaf. aMqrXfmI bRhmigafnI bfby ƒ iek
mhInf bfad pqf lwgf. BfeI bicwqr isMG (sBrf) ƒ swd ky bfby ny ikhf ik mËHbIaF
ƒ aMimRq nfl ikAuN Ckfieaf? BfeI bicwqr isMG kihMdf, jI pMj ipafiraF ny
Ckfieaf hY mYN qF nhIN Ckfieaf. bfbf kihMdf bulfAu AuhnF ƒ Auh kOx huMdy
ny mnmrËIaF krn vfly. so pMjF ipafiraF ƒ bulfieaf igaf. bfbf rfm
isMG jI dy zyry iekwTy hoxf sI. bfbf crn isMG kfr ‘qy afey.
AuqridaF sfr hI BfeI bicwqr isMG dy cpyV jV idwqI qF dUsry isMG (ipafry) kihMdy
bfbf jI afAu gurU dI hËUrI ivc cwlIey AuQy ivcfr krIey. bfbf bVf guwsy
ivc boilaf. vyKI hY mYN quhfzI hËUrI, ijhVf mrËI 200 rupey df ‘‘gurU
gRMQ sfihb’’ lY afAuNdf hY. mYN qF zFg PyrnI hY. Auh pMj ipafry
isMG Aus qoN bfad Aus zyry nf afey. bfby ny anpVH pMj ipafry lf ky, gurmiq
qoN Ault afpxf Gr df hI bxfieaf hoieaf aMimRq AuQy awj qk vI CkfAuxf jfrI rwiKaf
hoieaf hY.
iek vfrI bfbf crn isMG dy sB qoN Coty lVky ny (jo niÈaF df
afdI ho cuwkf sI) iek syvfdfr ƒ ikhf ik bfËfr ivcoN nÈy vflIaF golIaF ilaf ky
dyh. Auh syvfdfr kihMdf mYN ikAuN jFvF. pr bfibaF dy muMzy ny zrf ky
Glf idwqf. Auh golIaF ilafieaf. bfibaF dy lVky ny KfDIaF. jd
bfby zyry afey qF Auh kihMdy ik myry muMzy ƒ golIaF ikMny KuafeIaF? pqf
lwgf Plfny syvfdfr ny ilaf ky idwqIaF qF bfibaF ny afpxy muMzy ƒ kuJ nf ikhf pr
grIb syvfdfr ƒ DrqI ‘qy ptkf ptkf mfiraf (kuwitaf). bfibaF dy ÈrDflUaF
dy kihx muqfbk bfby bRhm igafnI sI. pr pfTk afp aMdfËf lfAux.
ieho bfibaF df Cotf lVkf amrIk isMG koeI ËihrIlI cIË Kf ky
cVHfeI kr igaf. iesdf inÈfn sfihb, gurpurI sfihb cVHfieaf hoieaf
hY. AusdI Xfd ivc hr sfl aKMz pfT krvfey jf rhy hn. bfibaF ny sfzy
sfhmxy ikhf sI ik bfby buwZy jfx dI iksy ƒ loV nhIN mYN ieQy hI bfbf buwZf bxf
idaFgf. qrnqfrn vI srovr smyq ieQy hI bxf idaFgf. qrn qfrn dy nkÈy
‘qy drbfr sfihb, srovr isrhflI ivc ÈurU kIqf qy bfibaF ny BivwK bfxI kIqI ik
ijMnf icr ieh srovr nf bixaf srIr nhIN CwzFgf pr gurbfxI gurU dy muqfibk ‘‘ijs
kI pujY afAuD iqsY kEux rfKeI..’’ bMbeI ivc idl df dOrf pYx kfrn akfl
clfxf kr gey, pr srovr df ajy kuJ vI nhIN sI bixaf.
pwg Gr dI Gr ivc rih geI. bfbf suwKf isMG hux ijMmyvfr hY. hfkm
isMG dIaF vwzy vwzy mMqrIaF nfl sFJF hn. bfbf qfrf isMG jI iksy rfjnIqk
lIzr ƒ zyry nhIN sI vVHn idMdy pr hux rihMdf hI mMqrIaF dy nfl hY. bfibaF
dI brsI ‘qy vI rfjnIqk lIzr kFgrsI, akflI af ky BfÈn krdy hn AuuQy srkfrI
bMidaF ƒ spYÈl lMgr aqy spYÈl miTafeIaF KuafeIaF jFdIaF hn. ieh zyry
inwjI jfiedfdF bx ky iehnF dy nFvF ‘qy pwky ieMqkfl ho gey hn. pYsf sfrf
sMgq df hY, pr jfiedfd iehnF dI afpxI bxdI jf rhI hY. sMgq dI mfieaf nfl
ieh aPIm, BMg, posq afid ÉUb KFdy, KvfAuNdy hn, vrqfAuNdy hn.