afp jI nUM ieh aKLbfr kwZx leI bhuq bhuq vDfeI hovy. pihlF spoksmYn mYgjLIn jo
mhInfvfrI sI, Auh vI bhuq vDIaf sI. mYN krIb 6 sfl qoN pVHdf af irhf hF. myry
kol afp jI dy sfry mYgjLIn hn jo ik bhuq vDIaf hn. idl nhIN krdf ik ienHF nUM
rwdI ivc dyvF. afp jI ny awj qk jo vI iliKaf hY jF jo vI kihMdy ho, Auh iblkul
swc hMudf hY. pqf nhIN afp nUM afAux vfly smyN dIaF gwlF df iks qrHF pqf lwg
jFdf hY. afp jI ny vydFqI leI ijhVf stNYz ilaf hY, Auh bhuq hI sLlfGfXog hY.
ieMnI ihMmq vfihgurU ny afp nUM bKLsLI hY. vfihgurU awgy vI afp jI nUM ihMmq
bKLsLy . afp jI iesI qrHF swc df sfQ idMdy rho. iswKF nUM afp jI jo syD dy rhy
ho, ieh afp jI dI syvf sdkf iswK ieiqhfs ivc ilKI jfvygI. afp jI jo jfxkfrI apxI
aKLbfr qy mYgjLIn ivc dyNdy ho, hor aKLbfrF ies bfry soc vI nhIN skdIaF. afp jI
ny jQydfr vydFqI df prdf PLfsL kIqf hY, ies kMm leI asI afp jI dy bhuq DnvfdI
hF.
— kulijMdr isMG.
iswKF nUM jLlIl krn dy Xqn ikAuN kIqy
jf rhy hn?
iswKF dI igxqI Bfrq ivc bhuq Gwt hY. kyvl do PLI sdI. pr iswKF ny dysL dI
pRgqI aqy ivkfs ivc mhwqvpUrn Xogdfn pfieaf hY aqy awj dysL jy qyjLI nfl qrwkI
dIaF mMjLlF qih kr irhf hY qF Aus ivc vI iswK pUrI qrHF ihwsydfr hn. 1947 ivc jd
dysL dI vMz hoeI aqy dysL afjLfd hoieaf qF iswKF ny apxy afp nUM Bfrq nfl joV
idqf aqy kFgrsI nyqfvF dy vfaidaF Auqy ivsLvfs kr ky apxf kuwJ nf svfiraf.
dysL dI afjLfdI dy nfl-nfl ijQy bfkI dy dysL vfsIaF ny suwK-sLFqI df sfh ilaf
AuQy iswKF Auqy aiqafcfrF df nvF dOr sLurU hoieaf. kFgrs iswKF nfl sfry vfady
Bul geI aqy iswKF nUM mMJdfr ivc Dkyl idqf igaf. dysL dy sfry pRFqF df punrgTn
hoieaf. BfsLf dy afDfr ‘qy nvyN pRFq hoNd ivc afey pr pMjfb nUM mukMml qOr ‘qy
njLr aMdfjL kr idqf igaf. pMjfbIaF nUM, ivsLysL kr ky iswKF nUM apxy aiDkfrF dI
pRfpqI leI sMGrsL krnf ipaf aqy 1 nvMbr, 1966 nUM pMjfbI sUbf hoNd ivc afieaf pr
ieh sUbf lMgVf qy lUlHf sI. nf rfjDfnI, nf hfeI kort, n isMcfeI qy ibjlI
pRfjYktF qy aiDkfr, pMjfb dy pfxIaF dI kfxI vMz aqy pMjfbI BfsLfeI ielfky pMjfb
qoN bfhr rwKy gey. 1975 ivc dysL ivc aYmrjYNsI lwgI qy akflIaF ny iehdy ivruD
morcf lgfieaf aqy iPr sLurU hoieaf iswKF Auqy aiqafcfrF df nvF dOr.
iswKF nUM bdnfm krn dy nfl nfl dysL DRohI vI grdfinaf igaf. nf qF iswK dysL
DRohI sn qy nf hI afqMkvfdI. kuwJ nOjuafnF ny jd vyiKaf ik inaF imlx dy sfry
hIly vsIly asPLl ho gey hn qF hiQafrbMd sMGrsL df rfh apxfieaf, BfvyN ieh spwsLt
sI ik awj dy Xug ivc koeI ihMsk sMGrsL sPLl nhIN ho skdf.
hux bRfhmxvfdI soc AuBr ky sfhmxy afeI. dysL dI bhuigxqI bRfhmxI soc dI DfrnI
hY. ieh bhuigxqI iksy vI Gwt igxqI nUM nf aiDkfr dyx leI iqafr hY aqy nf AuunHF
nUM suqMqr jIvn jIAUx dyxf cfhuMdI hY. bhuigxqI sfhmxy bhuq vwzf svfl AuiTaf ik
iswKF nUM iks qrHF bdnfm kIqf jfey. Aus ny purfxy PLfrmUly ‘qy aml kIqf -kuwqy
nUM pihlF bdnfm kr idAu qy iPr Aus nUM mfr idAu. dysL df smuwcf pRYs ijhVf apxy
afp nUM Drm inrpwK kihMdf hY, iswKF ‘qy hmly krn lwgf. qlvfr nfloN klm ivc vwD
sLkqI hY, dy isDFq ‘qy aml kridaF iswKF ivruD jLordfr pRcfr sLurU ho igaf.
dysL Br dIaF aKLbfrF aqy rsfilaF ny iswK dI mUl hoNd ‘qy vI vfr kr idqy. AunHF
dy mfx siqkfr nUM cunOqI idqI geI. pRiswD pwqrkfr igrI lfl jYn ny tfeImjL afPL
ieMzIaf ivc iek lyK lVI pRkfsLq kIqI ‘‘iswK ieiqhfs ivc GVI dIaF sUeIaF bVI
qyjLI nfl GuMm rhIaF hn, awgy vwD rhIaF hn. bhuq dyrI ho jfeygI iswKF nUM apxy
afp nUM sMBflx ivc. 11 vwj cuwky hn aqy 12 vwjx nUM kyvl iek GMtf bfkI rih igaf
hY. pMQ scmuc hI KLqry ivc hY. ies nUM iksy bfhrlI sLkqI qoN KLqrf nhIN, nf
iehdy ivruD koeI sfijLsL kr irhf hY pr iswK afp hI KLudkusLI krn dy rfh ‘qy
qur pey hn. ijhVy lok pMQ df nF lYNdy hn, Auh koeI cwj dI gwl nhIN kr rhy. iswK
apxy afp hI KLqrf tfl skdy hn. AuunHF dI koeI shfieqf nhIN kr skdf. asI iswKF
nUM nrkF ivc izgx qoN rok nhIN skdy. iswK cunOqI nUM sfhmxy vyKx nhIN qF 12 vwjx
vfly hn. pihlF muslmfnF nUM ijnHF ny vrglfieaf Aus df nqIjf sfzy sfhmxy hY.
iswKF nUM Auho ijhI siQqI qoN bcxf cfhIdf hY.’’
ieiqhfs duhrfieaf jf skdf hY aqy duhrfieaf igaf. ieiqhfs qbfhI ilaf skdf hY.
ieho ijhI ivcfrDfrf df jnm ho igaf aqy bRfhmxvfdI pRYs ny srkfr nUM Auksfieaf,
BVkfieaf ijs df iswtf iswKF dy swB qoN pivwqr qIrQ asQfn Auqy PLOjI hmly ivc
inkilaf. Aus qoN bfad ieMdrf gFDI dI hiqaf aqy iswKF df XojnfbwD qrIky nfl
kqlyafm. KfVkU lihr ny jnm ilaf aqy pUry ds sfl qk iswK nOjuafnF nUM golIaF df
isLkfr bxfieaf igaf. amn sLFqI dI bhflI dy nF ‘qy hjLfrF iswKF nUM mOq dy Gft
Auqfr idqf igaf.
qIjf pVfa AudoN sLurU hoieaf jd kybl tI[vI[ hoNd ivc afieaf. iswKF dy rIqI
irvfjF, BfsLf qy ivrsy nUM KLqm krn dy Xqn hoey. ielYktRfink mIzIaf ny iswKF nUM
tI[vI[ sIrIalF ivc koJy ZMg nfl pRysL krnf sLurU kr idqf pr mMdBfgI gwl ieh hY
ik iswKF nUM bdnfm krn leI pMjfbI cYnlF, eI[tI[sI[ pMjfbI, jLI tI[vI[[[[[[[[[
pMjfbI afid nUM vriqaf jf irhf hY. kI ho irhf hY? hr cYnl pMjfbIaq aqy iswKI
ivrsy nUM vwD qoN vwD ivgfV ky pysL kr irhf hY. iswK mrXfdf anusfr kIrqn iek
kysDfrI iswK hI kr skdf hY pr cYnlF qy piqq iswK gIq gfAuNdy idKfey jFdy hn. keI
vfrI gfiek lokF nUM aMimRq Ckx dI apIl krdf hY pr Auh KLud kysDfrI nhIN huMdf.
sIrIalF ivc iswKF nUM sLrfbI aqy ivBcfrI vjoN pysL kIqf jFdf hY. Gr df muKI qF
iswK idKfieaf jFdf hY pr Gr dy bfkI dy mYNbr klIn sLyvn huMdy hn. ieh mYNbr buq
pUjf krdy hn aqy bRfhmxvfdI rIqF dI pflxf krdy hn. iswK lVkIaF nUM piqq krn ivc
vI pMj cYnl apxI BUimkf inBf rhy hn. sIrIalF aqy iPLlmF ivc iswK kuVIaF ihMdUaF
nfl ivafh krdIaF idKfeIaF jFdIaF hn.
aglf pVfa hY iswKF nUM BYVy aMdfjL ivc pusqkF aMdr pysL kr krnf. aYm[bI[zI[ dIaF
pusqkF ivc gurU hiriksLn sfihb bfry AUl jlUl iliKaf igaf hY. pusqkF ivc iswK
gurUaF dIaF pRfpqIaF nUM Cuitafieaf igaf hY. ipCly idnIN ihMdI dy rojLfnf aKLbfr
‘dYink Bfskr’ ny gurU sfihbfn aqy iswK ieiqhfs nfl sbMDq qwQF nUM qroV mroV
ky pysL kIqf hY. gurU sfihbfn dIaf PLotoaF nfl isgrt pINdy hoey iek lyKk dI
PLoto CfpI geI hY. ieMzIan kONsl afPL rIsrc aqy tyRinMg dIaF pusqkF ivc iswK
gurUaF Auqy apmfnjnk hmly kIqy gey hn. sRI gurU qygL bhfdr jI bfry koJI sLbdfvlI
vrqI geI hY. sRI gurU goibMd isMG jI bfry ikhf igaf hY ik AunHf ny jIvn qoN
inrfsL ho ky bfdsLfh bhfdr sLfh dI sLrn leI.
iswKF ‘qy hmly sMBldy njLr nhIN afAuNdy. awgy qoN awgy gwl vDdI jf rhI hY.
pihlF iswKF nUM bdnfm krn dI muihMm clfeI geI qy hux iswKF nUM jLlIl krn df bIVf
pRYWs ny cuikaf hY. mMinaf ik iswK nOjuafnF ivc piqqpuxy dI lihr sunfmI df rUp
Dfrn kr geI hY pr ies df ieh mqlb nhIN ik iswKF dy jjLbfq nUM Tys phuMcfeI jfey.
piqqpuxf ikAuN vwD irhf hY? iehdy leI kyvl sLoRmxI gurdvfrf pRbMDk kmytI qy
sLoRmxI akflI dl ijLMmyvfr hn. sLoRmxI kmytI akflI dl dy pRDfn s[ pRkfsL isMG
bfdl ny sLoRmxI kmytI nUM apxI dfsI bxf ilaf hY. ipCly iek sfl qoN qF kmytI dy
pRDfn s[ avqfr isMG mwkV afp dy dfs bx ky rih gey hn. sLoRmxI kmytI ny pUrI qrHF
rfjnIqk rUp Dfrn kr ilaf hY. hux Aus nUM ivhl nhIN ik Auh Drm pRcfr vl iDafn
dyvy. ipCly keI sflF qoN kmytI Drm pRcfr qoN iknfrfksLI kr cuwkI hY. kmytI dy
pRDfn ny keI vfrI pRcfr leI tI[vI[ cYnl clfAux dI gwl kIqI pr Auh hux kih rhy hn
ik KLrcy leI pYsf nhIN. ruipaf qF rfjnIqk afDfr bnfAux ‘qy KLricaf jf irhf hY.
hux iek hor nvyN pVfa dI sLurUafq ho geI hY. iswKF nUM jLlIl krn leI ‘afAUtluk’
(aMgyRjLI) mYgjLIn ny apxy iek aMk ivc iliKaf hY ik iswK DVf DV kys ktvf rhy hn.
iehdy do kfrn dwsy gey hn : smfjk qy afrQk. nOjuafnF nUM pgVI bMnHxf bhuq aOKf
lgdf hY aqy dfVHI dI sMBfl nhIN ho skdI. hor kfrn ieh hY ik pMjfbI nOjuafn
rujLgfr dI qlfsL ivc ivdysLF ivc jfx dy ieCuk hn. amrIkf ivc hoey 9/11 dy kFz
qoN bfad AunHF lokF ‘qy hmly kIqy gey ijnHF ny pgVIaF bMnHIaF qy dfVHIaF rKIaF
hoeIaF sn. ies leI Auh hmilaF qoN bcx leI piqq ho rhy hn qfik Auh vI hornF vFg
hI lwgx. iek hor dlIl ieh idqI geI hY ik iswK nOjuafn nisLaF dy afdI hn, ies leI
Auh nisLaF df syvn krn leI piqq ho rhy hn qfik AunHF nUM koeI pihcfx nf sky.
mYgjLIn ilKdf hY ik ipMzF ivc ijQy iek nfeI huMdf sI, AuQy hux iqMn cfr nfeI af
ky bYT gey hn aqy kqfrF ivc bYT ky iswK bwcy qy nOjuafn kys ktvf rhy hn. ikMnI
sLrmnfk gwl hY. mYgjLIn ilKdf hY ik ijQy iksfn aqy jwt iswK pgVI qoN mukq ho rhy
hn, AuQy KqrI iswK apxy iswKI srUp nUM kfiem rK rhy hn. kfrn ieh disaf igaf hY
ik ikAuNik iswK gurU KqrI sn, ies leI Auh gurUaF dy afdysLF dI pflxf kr rhy hn.
ikMnI PokI dlIl hY ieh. kI iehdy ivc koeI vjLn hY? asl ivc jwt iswKF qy KqrI
iswKF nUM doPfV krn df koJf Xqn kIqf igaf hY.
afAUtluk qoN bfad tfeImjL afPL ieMzIaf ny vI iswKF ivruD BMzI pRcfr kIqf hY. ieh
lVI hux sLurU ho geI hY. tI[vI[ cYnl vI ivKf rhy hn ik iswK, nfeIaF dIaF dukfnF
‘qy bYTy kys ktvf rhy hn.
ieh ilKqF koeI iekwlIaF dukwlIaF nhIN. iehdy ipCy bRfhmxvfdI mfniskqf kMm kr rhI
hY. afr[aYs[aYs[ qF kihMdf hI hY ik iswK ihMdUaF df iek ihwsf hI hn qy jy ienHF
dy isr qoN pgVI Auqr geI qF ieh apxy afp ihMdUaF ivc jjLb ho jfxgy. ieh iek
zUMGI sfijLsL hY iswKF nUM jLlIl krn dI. mMinaf ik iswK kOm ivc bhuq vwzI igrfvt
afeI hY pr kI ihMdUaF qy muslmfnF ivc igrfvt nhIN afeI? kI ihMdUaF ny jnyAU
pihnxf Cwz nhIN idqf? kI sfry muslmfn rojLy rKdy hn? iPr iswKF nUM ikAuN insLfnf
bxfieaf jf irhf hY? ikAuNik pgVI Auqrn nfl AunHF dI iswKI sLfn KLqm ho jFdI hY.
iswK kOm dy rihnumfAu! akflIAu! apxy afp nUM iswK aiDkfrF dI riKaf krn vfly kihx
vfilAu, kI qusI rfj swqf hfsl krn leI hI lVdy JgVdy rhogy? pr jy kOm hI nf rhI
qF rfj iksy ‘qy krogy? ihMdUaF ny qF quhfnUM kdI apxy Auqy rfj nhIN krn dyxf.
kI afm iswK jnqf akflI nyqfvF nUM JMjoV ky jgfeygI? sRI akfl qKLq dy muwK
syvfdfrF ny kuwJ nhIN krnf. Auh qF apxy mflk dI afvfjL hn. AunHF df qF kMm hY
inrdosLF nUM sRI akfl qKLq sfhib ‘qy qlb krnf qy qnKLfhF lgfAuxIaF. Drm pRcfr
nfl AunHF df kI vfsqf? Drm pRcfr ivc iks nUM idlcspI hY. kI suwqI hoeI kOm
jfgygI? jLrf Xfd kro apxy ieiqhfs nUM. 1762 dy GlUGfry smyN iswKF dI kuwl afbfdI
30 hjLfr sI, ijnHF ivcoN 24 hjLfr sLhId ho gey. pr jQydfr jwsf isMG afhlUvflIaf
qy jwsf isMG rfmgVHIaf ny ikhf, inrfsL hox dI koeI loV nhIN, asI vDFgy, PwulFgy
qy jd qk ieh dunIaF kfiem hY, ies DrqI ‘qy jIAUNdy rhFgy.
kI akflI nyqf sMBlxgy aqy siQqI nUM sMBflxg? smF nfjLuk hY. jy ieh KuMJ igaf qF
AunHF nUM gurUaF ny kdI muafPL nhIN krnf (jy Auh gurUaF nUM mMndy hn qF).
dsm gRMQ dy muwdy ‘qy pMQ ‘c duPyV
leI vydFqI ijLMmyvfr : dl KLflsf
ajnflf, 14 nvMbr (suKdyv isMG) :
dl KLflsf ny dsm gRMQ dy muwdy Auqy pMQ ivc pey duPyV leI pUrn rUp ivc akfl qKLq
sfihb dy muwK syvfdfr joigMdr isMG vydFqI nUM hI ijLMmyvfr Tihrfieaf hY. pfrtI
dy ajnflf sb-dPLqr ivKy iek pRYWs kfnPLrMs nUM sMboDn kridaF jnrl skwqr BfeI
kMvrpfl isMG ny ikhf ik iswKF dy gurU qF sRI gurU gRMQ sfihb hI hn. sRI gurU
gRMQ sfihb qoN ibnf iksy gRMQ jF pusqk df pRkfsL aqy aKMz pfT nhIN ho skdf.
AunHF ikhf ik rihq mirafdf dy pMnf nMbr 12 ivc ‘gurdvfry’ dy isrlyK hyT pYrf
(h) ivc spwsLt qOr ‘qy hdfieq hY ik gurU gRMQ sfihb jI dy vfkr iksy pusqk nUM
asQfpn nhIN kIqf jf skdf. AunHF spwsLt kIqf ik ijnHF jQybMdIaF ny dsm gRMQ df
aKMz pfT krvfieaf hY, AunHF ny iswK rihq mrXfdf dI AulMGxf kIqI hY. BfeI kMvrpfl
isMG ny ikhf ik igafnI vydFqI hux iswK kOm df Brosf guaf bYTf hY ikAuNik Aus ny
5 sfl pihlF iek hdfieq jfrI kr ky iswK icMqkF aqy gurmiq dI soJI rwKx vfly mfhrF
dI kmytI df gTn kIqf sI pr awj qk Aus kmytI vloN kIqI iksy vI kfrvfeI dI AuG suG
nhIN inklI. AunHF ikhf ik vydFqI dI lfprvfhI qy iZl-mT ny kOm df bhuq nuksfn
kIqf hY aqy awj vI dsm gRMQ dy muwdy ‘qy kOm df vMizaf jfxf vydFqI dI asPLlqf
nUM hI ibafn krdf hY.
AunHF duK pRgt kIqf ik dsm gRMQ bfry ivvfd isDFqk hY pr ies
nUM vI DiVaF dI Byt cVHfieaf jf irhf hY. AunHF disaf ik dl KLflsf vloN sRI gurU
qyg bhfdr jI dy 332vyN sLhIdI idvs nUM smripq 20 nvMbr nUM nyVy gurdvfrf smfDF
bfbf buwZf sfihb jI, rmdfs (ajnflf) ivKy pMQk knvYnsLn krvfeI jf rhI hY. ies
knvYnsLn ivc kOm dy AuGy ivdvfn aqy pMQk sMsQfvF dy bulfry sRI gurU qyg bhfdr jI
dy jIvn drsLn aqy sLhIdI dy sMklp Auqy ivcfr sFJy krngy. ies mOky AunHF nfl
pfrtI skwqr bldyv isMG gRMQgVH, pRDfn zf[ arpfl isMG CInf, kulivMdr isMG
mMdrFvflf, suirMdrpfl psMG qflpurf, amrIk isMG ajnflf, suKivMdr isMG Pwqyvfl,
joigMdr isMG DfrIvfl, cmkOr isMG qyVf, ipRMsIpl divMdrjIq kOr qy prmjIq isMG
lwKUvfl hfjLr sn.
dsm gRMQ ‘qy ivcfr krn leI pMQk
ivdvfnF dI kmytI kfiem hovy : ipRMsIpl joigMdr isMG KMt
bwsI pTfxF, 14 nvMbr (gurmIq isMG) : ipRMsIpl joigMdr isMG KMt ny
ikhf hY ik dsm gRMQ bfry Auh pihlF qoN hI ieh mMg krdy rhy hn ik ies bfry
ivdvfnF dI iek aijhI kmytI kfiem kr idqI jfvy, ijs ivc sfry ivdvfn pUrn guriswK
hox aqy Aus nUM ibnF iksy dbfa dy kMm krn idqf jfvy, jo swB ieqrfjLXog ilKqF,
ijnHF dI dsm gRMQ ivc GuspYT kr ky gurU sfihb dy mhfn cirwqr nUM cirwqrhIx
ivKfAux dI koisLsL kIqI geI hY, nUM dsm gRMQ ivcoN bfhr krn dI sLRomxI kmytI nUM
isLPLfrsL kry. aigAuN sLRomxI kmytI ibnF dyrI kIiqaF ies ivcoN ieqrfjLXog ilKqF
nUM kZy.
iek svfl dy jvfb ivc ipRMsIpl KMt ny ikhf ik jy dsm gRMQ ivc jfpu sfihb, cOpeI
sfihb, svYXy afid bfxI gurU goibMd isMG jI dI sI qF gurU sfihb ny Aus nUM gurU
gRMQ sfihb ivc drj ikAuN nhIN kIqf. jy ieqrfjLXog ilKqF nUM Cwz ky bfkI rcnf nUM
gurU sfihb dI mMn vI ilaf jfvy qF vI gurU sfihb ny gurU gRMQ sfihb nUM gurgwdI
ikAuN idqI. jdoN gurU sfihb ny gurgwdI sRI gurU gRMQ sfihb nUM idqI hY qF ienHF
aKOqI Dfrmk afgUaF nUM koeI aiDkfr nhIN rih jFdf ik Auh dsm gRMQ nUM gurU gRMQ
sfihb dy brfbr qrjIh dyx. AunHF ikhf ik ‘rojLfnf spoksmYn’ ivc Cipaf
iesLiqhfr pVH ky afm lokF nUM vI ieh pqf lwg igaf hY ik scfeI iknHF lokF kol hY.
gurdvfrf suDfr lihr dI gl kridaF ipRMsIpl KMt ny spwsLt kIqf ik ieh awj dy smyN
dI swB qoN vwzI loV hY.
‘aslI
bfxI nUM dsmysL gurU jI ny afp hI gurU gMRQ sfihb ‘c drj kr ky sMpUrn kr idqf
sI’
biTMzf, 14 nvMbr (ikrpfl isMG) : biTMzf ijLlyH dy ipMz idaflpurf ivKy dmdmI
tksfl dy bfbf hrnfm isMG DuMmf aqy inhMg jwQybMdIaF dI agvfeI ‘c mnfey gey
PLiqh idvs, ijs nUM lgpg sfry zyrydfrF aqy sLoRmxI kmytI ny pUrf sihXog idqf, dy
afKLrI idn kl pMjy qKLqF dy muwK syvfdfrF dI hfjLrI ivc pfs kIqy gey miqaF ‘qy
iswK icMqkF dy ivcfr jfxn leI sMpkr kIqf igaf qF BfeI rqn isMG, pRDfn KLflsf
gurdvfrf pRbMD suDfr jwQf ny ikhf ik ieh bVI mMdBfgI gwl hY ik ijs lcr rcnf nUM
apxy pRvfr ivc bYT ky piVHaf nhIN jf skdf, Aus nUM ieh awKr-awKr gurU goibMd
isMG dI rcnf kih ky gurU sfihbfn dI mhfn sLKLsIaq nUM Zfh lfAux df koJf Xqn kr
rhy hn, ijs nUM kdficq brdfsLq nhIN kIqf jf skdf. BfeI rqn isMG ny spoksmYn nUM
apIl kIqI ik jy ieh golkDfrI afpxy ies koJy kfrnfmy ‘c suDfeI nhIN krdy qF
sMgqF dy ivcfr jfnx leI jpujI sfihb dI lgfqfr CfpI jf rhI ivafiKaf dI smfpqI
AuprMq ivrsf isMG goibMd sdn idwlI vloN pRo[ rqn isMG jwgI qoN aKOqI dsm gRMQ dI
rcnf dI krvfeI ivafiKaf ‘coN iqRaf cirwqr dI lVIvfr ivafiKaf sLurU kr idqI
jfvy qF jo hr guriswK nUM ieh pqf lwg sky ik ies ivc iliKaf kI hY? ies dy nfl hI
awj dy ieiqhfs dI QF s: jsibMdr isMG dubeI vloN ilKq pusqk ‘‘dsm gRMQ df
ilKfrI kOx’’ lVIvfr CfpxI sLurU kr idqI jfvy qF jo iswK sMgq df ieh vI
BulyKf dUr ho jfvy ik asl ivc ies df rcnhfr hY kOx. ies lcr kivqf nUM gurU
goibMd isMG jI dI rcnf mMnx vfilaF nUM pMQ doKI dsidaF AunHF ivruD pMQk pRMprfvF
anusfr kfrvfeI krn dI mMg kridaF syvf mukq cIPL mYzIkl aPLsr zf[ lKivMdr kOr ny
ikhf ik kI ‘‘ros n kIjY Auqr dIjY’’ aqy ibbyk buwD dI vrqoN krnI pMQk
pRMprf nhIN hY jF ienHF afr[aYs[aYs[ dy eyjMtF leI lfTI dI BfsLf hI pMQk pRMprf
hY. AunHF ikhf ik iswKF ivc KLfnf jMgI krvfAux df Tykf iehnF golkDfrIaF ny lY
riKaf hY. KLflsf rfj imsLn trwst dy pRDfn BfeI mihMdr isMG KMzf ny ikhf ik ibbyk
buwD qoN sKxy inhMg isMGF ny aKOqI dsm gRMQ dI rcnf ivc BMg, aPLIm afid nisLaF
dI vrqoN qy aml kridaF hI afpxIaF inhMg CfAuxIaF nUM nisLaF dy awzy bxf riKaf hY
aqy ivBcfr dI KuwlHI ivafiKaf ‘qy aml kridaF zyryDfrIaF ny ablf iesqrIaF dI
pwq luwtx dI Kuwl lY rwKI hY, ijs kfrn keI sfD jylH ‘c bYTy hn aqy keIaF ‘qy
blfqkfr dy kys cl rhy hn pr ienHF ivcoN bhuiqaF dy kfrnfmy hflI Aujfgr hox vfly
hn. iswK rihq mirafdf dI Et ‘c mqy pfs krn vfilaF nUM sLoRmxI Kflsf pMcfieq
mYNbr aqy qIsry morcy dy srkl nQfxf dy pRDfn s[ hirMdr isMG drvysL ny suafl kIqf
ik kI Ausy iswK rihq mrXfdf ‘c ieh gwl drj nhIN ik gurU gRMQ sfihb jI dy qul
iksy pusqk nUM pRkfsL nhIN kIqf jf skdf. kI iehnF golkDfrIlaF qy pujfrIaF ny
gurU gRMQ sfihb jI brfbr asLlIl aKOqI dsm gRMQ nUM pRkfsL krky avwigaf nhIN
kIqI. BfeI nirMjn isMG pRymI ny ikhf ik jo bfxI gurU df drjf rwKdI hY, Aus nUM
gurU goibMd isMG jI ny afp hI afid sRI gurU gRMQ sfihb ‘c drj kr ky gRMQ sfihb
nUM sMpUrnqf bKisLsL krky gurgwdI dy idqI sI, ies leI sRI gurU gRMQ sfihb jI dy
qul hor iksy pusqk nUM siqkfr dyxf jF pRkfsL krnf gurU goibMd isMG jI dI hukm
abdUlI krn vflI inMdnXog kfrvfeI hY.
mfVI sLbdfvlI vrqx ‘qy DrmI POjI
amrIk isMG ny vydFqI nUM Ptkfiraf
biTMzf, 14 nvMbr (gursyvk isMG)
: akfl qKLq dy muwK syvfdfr joigMdr isMG vydFqI vloN gurmiq nUM smrpq iswKF pRqI
vfr-vfr ijs qrHF dI mMdI sLbdfvlI vrqI jf rhI hY, Aus df sKLq noits lYNidaF iswK
DrmI PLOjI aYsosIeysLn dy pRDfn BfeI amrIk isMG ny iek ibafn ivc vydFqI nUM ikhf
ik Aus vloN iswKF ‘qy hmly krn smyN ieh ikhxf ik kMzy df mUMh iCqr nfl BMinaf
jfxf cfhIdf hY ny sfbq kr idqf hY ik vydFqI iswK pMQ dy doKI dIvfn sucf nMd dIaF
lIhF ‘qy cldf qF ho skdf hY pr iek swcf iswK nhIN ho skdf. vydFqI vloN vfr vfr
idqy jf rhy ieho jhy ibafnF ‘qy apxf gwusf jLfhr krdy hoey BfeI amrIk isMG ny
ikhf ik ieh gwlF afm nhIN hn blik vydFqI vloN iswK kOm nUM iswDI vMgfr hY, ijs
df mukfblf hux iswKF nUM hr hflq ivc krnf pvygf. AunHF ikhf ik Auh ies sbMDI
bhuq CyqI hI DrmI PLOjIaF dI iek mIitMg bulf rhy hn, ikAuNik ienHF PLOjIaF ny
pihlF vI sfry DrmF df siqkfr krdy hoey bgLYr iksy nUM nuksfn pucfey apxy gurU kI
KLfqr apxIaF bYirkF CwzIaF sn aqy awj vI ijhVy gurU nfl ipafr krdy hn aqy bgLYr
iksy lflc dy gurU GrF dI rfKI kr skdy hn, AunHF nUM hI ies mIitMg ivc afAux dI
bynqI kIqI jfvygI.
‘PLiqh idvs’ mOky syvfdfr vydFqI vloN iek vfr iPr bolI
geI mMdI sLbdfvlI bfry pRqIkrm idMidaF AunHF vydFqI nUM ikhf ik asIN vI 13
qfrIKL df idn kfly idvs vjoN hI mnfieaf hY aqy jy vydFqI jF Aus dy zFgDfrIaF ivc
ihMmq hY qF, pihlF Aus df mUMh kflf kr ky vyK lYx. ies leI AunHF nUM 10 idnF df
smF idqf jFdf hY, nhIN qF ieh apxy mUMh afp kfly kr lYx, ikAuNik AunHF ny gurU
goibMd isMG nUM jLlIl krn dI koisLsL kIqI hY. AunHF ikhf ik DrmI PLOjI vydFqI
dIaF krqUqF nUM vyKidaF hoieaF Aus nUM pihlF hI pMQ ivcoN Cyk cuwky hn, ies kr
ky AunHF ny gurdvfrf suDfr lihr ivc vI ihwsf nhIN sI ilaf aqy DrmI PLOjIaF ny
bfkI gurU Gr dy doKIaF nUM vI msMdF df drjf idqf hoieaf hY. spoksmYn aKLbfr dI
pRsLMsf kridaF BfeI amrIk isMG ny ikhf ik spoksmYn ny iswKF dI mr cuwkI jLmIr
nUM jgfAux dI koisLsL kIqI hY, ies leI DrmI PLOjI spoksmYn dy nfl moZy nfl moZf
joVH ky hr smyN KVy hn.
dsm gRMQ ivvfd : sMgq vloN vydFqI qy
dUjy ‘golkDfrI’ pMQ ‘coN KLfrj!
cMzIgVH, 13 nvMbr (p[p[):
vwK-vwK ielfikaF ‘coN cMzIgVH iekwTy hoey iswK ivdvfnF aqy srgrm kfrkunF ny
‘PLqih idvs’ ivc vydFqI vloN sLfml hox df sKLq noits ilaf hY. iswK ivdvfnF
ny sFJI rfey pRgt kIqI hY ik vydFqI apxy ies kfrnfmy kfrn pMQ ‘coN Kfirj
smiJaf jfxf cfhIdf hY. vydFqI ny pihlF qF rihq mirafdf dI AulMGxf dIaF isLkfieqF
nUM njLraMdfjL kIqf sI pr hux Auh afp rihq mirafdf dI AulMGxf df vwzf dosLI hY.
rihq mirafdf qoVn vflf iswK qnKLfhIaf huMdf hY qy iek qnKLfhIaf gRMQI, pujfrI jF
syvfdfr nhIN lg skdf. ivdvfnF ny sMgqF nUM apIl kIqI hY ik koeI iswK ies
qnKLfhIey qy pMQ dy mujrm nfl rotI-bytI dI sFJ nf rKy. jd qk ieh pMQ qoN Buwl
bKsLvf ky qnKLfh nhIN luafAuuNdf, ies nUM iksy vI smfgm ivc sLfml nf hox idqf
jfvy. ies sMdysL ‘qy dsqKLq krn vfilaF ivc hyT ilKy ivdvfn vI sLfml hn: zf[
hrijMdr isMG idlgIr, ipRMsIpl nirMdr isMG jMmU, s[ amrjIq isMG cMdI, s[ joigMdr
isMG dIp, s[ mihMdr isMG josL, s[ suKivMdr isMG sBrF, s[ suKdyv isMG mohflI,
krnl gurdIp isMG, s[ rfijMdr isMG KLflsf pMcfieq, s[ rivMdr isMG KLflsf, s[
jgmohx isMG, igafnI s[ Aupkfr isMG PLrIdfbfd, bIbI hrvMs kOr, s[ gurqyj isMG, s[
inrml isMG biTMzf, s[ jrnYl isMG nvF sLihr afid. zf[ gursLrnjIq isMG ny zf[
idlgIr nUM ies sMdysL ivc apxf nF sLfml krn dI rjLfmMdI PLon ‘qy idqI hY.
iswK DVybMdI qoN AuT ky dsm gRMQ dy
smfgm ‘c sLfml hoey pujfrIaF nUM Gr qorn : DnOlf
KmfxoN, 13 nvMbr (surjIq isMG KmfxoN, hrjIq mfvI):
‘pMjF qKLqF dy jQydfrF ny awj gurmiq ivroDI smfgm ivc sLfml ho ky apxy afp ‘qy
afr[aYs[aYs[ dI mohr lgf leI hY. smF af igaf hY jdoN iswK kOm nUM srbwq KLflsf
swd ky ienHF nUM qKLqF dI ‘jQydfrI’ qoN lFBy kr dyxf cfhIdf hY.’’ ieh
sLbd mIrI-pIrI dl dy muwK syvfdfr guirMdrpfl isMG DnOlf ny awj dyr sLfm KmfxoN
ivKy iek ivsLysL mulfkfq dOrfn khy. s[ DnOlf ny ikhf ik hMkfr ivc aMnHy hoey ‘jQydfr’
ieh vI Buwl gey hn ik iswK kOm nUM gurU gRMQ sfhib dy lV lfAux vfly gurU goibMd
isMG ny iswKF nUM AupdysL hI ieh idqf sI ik iswK df isr gurU gRMQ sfihb awgy hI
Jukxf cfhIdf hY pr ienHF nrYxU mhMq dy msMdF df isr gurU awgy nhIN afr[aYs[aYs[
awgy Juk igaf. jfgdI jLmIr vfly ‘qwq gurmiq tksfl’ vfilaF ny ijs qrHF
spoksmYn rfhIN afr[aYs[aYs[ dy koJy ierfidaF df ‘altrfsfAUNz’ kr ky pysL kr
idqf sI, Aus nUM vyK ky AunHF nUM idaflpury vfly smfgmF dy bfeIkft dI ‘kfl’
dyxI cfhIdI sI pr awj ijs qrHF ienHF ny iek dUjy qoN vDky AuQy hfjLrI BrI hY,
Aus nfl ienHF ny pUrI kOm df isr nIvF kr idqf hY. jy ieh mOkfpRsq jQydfr afp
asqIPLy dy ky pUrI kOm qoN muafPLI nhIN mMgdy qF iswK kOm nUM cfhIdf hY ik afpsI
DVybMdI Cwz ky gurU dy qKLqF ‘qy kfbjL msMdF nUM GrF nUM qorn df Auprflf kry.
ies sfry zrfmy dy ipCy akflI dl nUM jwPf mfrI bYTy afr[aYs[aYs[ dy sUbydfr
pRkfsL isMG bfdl df hwQ hY. awj BfvyN sLoRmxI kmytI df pRDfn AuQy hfjLr nhIN
hoieaf pr ijs qrHF AuQy rijMdr isMG mihqy nUM apxf eylcI bxf ky Byijaf hY, Aus
ny vI bfdl dI kpqfnI nUM hI slUt mfiraf hY aqy gurU Gr nUM ipwT ivKfeI hY. awj
df smfgm kr ky pMQ doKI qfkqF, aKOqI jQydfrF aqy mOkfpRsqF ny bilAU stfr aprysLn
dI Xfd nUM qfjLf krf idqf hY. gurU leI sLhIdIaF pfAux vfly isMGF dy nF vrq ky
gurU dy sLrIk pYdf krn vfly lokF nUM kOm kdy vI muafPL nhIN krygI. jykr awj vI
pMQk khfAux vfly lokF ny iekwTy ho ky gurU dI brfbrI krn vfly lokF nUM nwQ nf
pfeI qF afAux vflIaF nslF ienHF nUM kdy muafPL nhIN krngIaF. s[ DnOlf ny jjLbfqI
huMdy ikhf ik mYN iek inmfxy iswK dy nfqy pUrI kOm nUM apIl krdf hF ik jy gurU
goibMd isMG dy KLflsy ho qF POrn akfl qKLq ‘qy srbwq KLflsf bulfAu.
bfdl dl dy srpRsq ny ikhf, dsm gRMQ df
pRkfsL mirafdf dI AulMGxf
anMdpur sfihb, 13 nvMbr (suirMdr isMG soÍQ
): isafixaF df kQn hY mnuwK nUM jdoN kuwJ bolxf cfhIdf hY AudoN Auh cuwp rihMdf
hY. kuwJ aijhI hI hflq Aus vyly sfzy kuwJ afgUaF dI ho jFdI hY, jdoN AunHF qoN
‘dsm gRMQ’ bfry kuwJ vI puiCaf jfvy. jdoN ies pwqrkfr ny sLoRmxI akflI dl dy
srpRsq bfbf ajIq isMG qoN ies bfry puiCaf qF AunHF df jvfb sI mYN ies bfry kuwJ
vI kihxf nhIN cfhuMdf ikAuuNik mYN ies nUM piVHaf hI nhIN. vYsy AunHF ies gwl
nfl sihmqI pRgt kIqI ik sRI gurU gRMQ sfihb dy brfbr dsm gRMQ df pRkfsL nhIN ho
skdf. igafn afsLrm dy muKI BfeI hrismrn isMG ny qF ‘‘mYN ies muwdy bfry apxy
ivcfr nhIN dyxf cfhuMdf’’ kih ky mobfeIl hI bMd kr idqf. qKLq kysgVH sfihb
dy muwK syvfdfr ny vI ieh kih ky pwlf JfV ilaf ik ajy asIN koeI gwl nhIN kr
skdy. AuDr jdoN sLoRmxI kmytI dy pRDfn avqfr isMG mwkV nfl ies bfry gwl kIqI qF
AunHF ikhf ik Auh ienHF smfgmF ivc sLfml nhIN hoxgy.
‘pMQk mirafdf dI rKvflI krn vflI sIt Auqy bYTf pujfrI
afp hI mirafdf df Gfx krn lwg ipaf
cMzIgVH, 13 nvMbr (jI[sI[ Bfrdvfj):
sLoRmxI KLflsf pMcfieq, dsm gRMQ ivcfr mMc ieMtrnYsLnl, dl KLflsf ieMtrnYsLnl,
sLoRmxI iswK smfj, mIrI pIrI dl, gurU nfnk ieMstIicAUt afPL iswK stwzIjL, iswK
imsLnrI kflj PLrIdfbfd aqy hor keI iswK jQybMdIaF qy ivdvfnF ny awj sYktr 46 dy
gurU isMG sBf gurdvfry ivc iekwT kr ky aKOqI dsm gRMQ nUM dmdmI tksfl vloN sRI
gurU gRMQ sfihb dy brfbr ruqbf dyx dy ivroD ivc ‘kflf idvs’ mnfieaf. iek
pfsy biTMzf ijLlHy dy idaflpurf ipMz ivc dmdmI tksfl ny ‘‘PLqih idvs’’
mnfieaf AuQy jQybMdIaF aqy iswK ivdvfnF ny sMgq vloN hwQ KVy krvf ky, ‘‘boly
so inhfl’’ dy jYkfiraF dI gUMj ivc Cy mqy pfs kIqy, ijnHF ivc swB qoN aihm
qy pRBfvsLflI mqf sI akfl qKLq dy muwK syvfdfr joigMdr isMG vydFqI dI sKLq sLbdF
ivc aflocnf krnf. ies mqy rfhIN ikhf igaf ik vydFqI pMQ ivroDI qfkqF df sfQ dy
irhf hY aqy Auh iswK aKvfAux df hwkdfr nhIN hY. ies mqy rfhIN ieh aYlfn vI kIqf
igaf ik vydFqI dy iksy vI hukm nUM mMinaf nf jfvy aqy iswK sMgq nUM bynqI kridaF
mqf piVHaf igaf ik akfl qKLq Auqy bYTy pujfrI, Aus dmdmI tksfl dy ivruD kuwJ
nhIN bol rhy, ijhVI tksfl aKOqI dsm gRMQ nUM iswK rihq mirafdf qoN Ault sRI gurU
gRMQ sfihb dy brfbr iswK sMgq qoN mMnvfAux dI koisLsL ‘c lwgI hoeI hY. ies mqy
qoN iehI sMkyq imldf hY ik iek qrHF nfl igafnI joigMdr isMG vydFqI nUM hI iswK
pMQ ‘coN Cyk idqf igaf. pRvfn kIqy miqaF rfhIN ienHF jQybMdIaF ny pRx ilaf ik
sRI gurU gRMQ sfihb dy jugo-jug atl scfeI vfly AupdysLF df JMzf hr hflq ivc Aucf
riKaf jfvy. aijhf krnf sMsfr dy Bly leI srvoqm krm hY. ieh vI ikhf igaf ik ipCly
keI sflF qoN bI[jy[pI[ ny bfdl dl aqy vydFqI rfhIN aKOqI dsm gRMQ nUM sRI gurU
gRMQ sfihb df sLrIk pRcfrn dI pRikiraf ivc aQfh vfDf kIqf hY. ieh gMdI pusqk,
awDy qoN vwD asLlIl aqy GtIaf rcnfvF df pulMdf hY. ies df bhuqf ihwsf sfkq mq
nfl sbMDq hY. smuwcy KLflsf pMQ nUM sLrfrqI aqy gMdy ansrF qoN sucyq rihx df
hokf idMdy hoey ies iekwT ny pujfrI sLyRxI nUM jLor dy ky afiKaf ik gurU aqy
iswK sLrDfluaF ivckfr ivcoilaF dI hoNd nUM rwd kIqf jfvy aqy KLflsy nUM iksy
iksm dy bfhrI pRBfvF qoN mukq krvfieaf jfvy. iek hor mqy rfhIN ikhf igaf ik
dmdmI tksfl (iBMzrF mihqf) aslI imsLn qoN iQVk cukI hY aqy mUloN hI ies dy Ault
cwl rhI hY. tksfl dIaF kfrvfeIaF qoN KLbrdfr krdy hoey ivdvfnF qy jQybMdIaF ny
iBMzrf mihqf jQy nUM iswK rfh qoN Btkfieaf aqy ibprn dI rIq dI pRqIinD krfr
idqf. sYktr 46 dy gurdvfry ivc kIqI ies ivcfr gosLtI dOrfn iqMn idn pihlF
PLrIdfbfd ivc vydFqI dy hiQafrbMd guMizaF vloN qwq gurmiq dy pYrokfrF Auqy GtIaf
pwDr dy kIqy hmly dI vI Gor inMdf kIqI geI aqy ies Gtnf df mukfblf mhMqF, msMdF
qy pujfrI jmfq dI purfxy smyN kIqI guMzfgrdI nfl mukfblf kIqf igaf. sBf ny
inqnym dIaF bfxIaF arQfq jfpu sfihb, svwXy afid nUM aKOqI dsm gRMQ df ihwsf nf
mMnx bfry vI mqf pfs kIqf aqy ikhf ik ienHF bfxIaF nUM ies kr ky ies asLlIl
pusqk ivc sLfml kIqf igaf qF jo iswKI dy Ault rcnfvF nUM gurU ilKq hox df BulyKf
KVHf kIqf jfvy aqy bdnfm rcnfvF nUM gurU dy nF nfl joiVaf jf sky. awj dI ivcfr
gosLtI ivc sLoRmxI KLflsf pMcfieq dy knvInr s[ rfijMdr isMG, iswK ieiqhfs rIsrc
borz, sLoRmxI gurdvfrf pRbMDk kmytI dy sfbkf zfierYktr zf[ hrijMdr isMG idlgIr
aqy s[ gurqyj isMG aqy iswK imsLnrI lihr dy moZI s[ mihMdr isMG josL ny ieiqhfs
ivcoN AudfhrxF dy ky aKOqI dsm gRMQ nUM hwd drjy df gMd, lwcr, nIc drjy dI ikRq
disaf aqy iswK kOm nUM gumrfh hox qoN bcfAux leI ipMz-ipMz dy gurUGrF ‘c
sMmyln kr ky sMgqF nUM shI jfxkfrI dyx dI loV ‘qy jLor idqf. lgBg sfry hI
bulfiraF ny spoksmYn vloN inBfeI BUimkf dI sLlfGf kIqI aqy ikhf ik bfkI mIzIaf
nUM vI iswK kOm dI BlfeI vfsqy loVINdI jfxkfrI dyxI cfhIdI hY. kflf idvs mnfAux
dy sbMD ivc, kuwJ ivdvfnF qy nyqfvF ny kfly kpVy pfey hoey sn. PLrIdfbfd dI Gtnf
‘c aihm BUimkf inBfAux vfilaF nUM snmfnq vI kIqf igaf, ijnHF ny vydFqI dy
hiQafrbMd guMizaF qoN mfr KfDI pr swc bolx aqy vydFqI qoN jvfb mMgx df idRV
ierfdf qy isdk nhIN Cwizaf. ienHF snmfnq sLKLsIaqF ivc PLrIdfbfd dy mfqf sfihb
kOr aqy imsLnrI kflj dI aiDafpk bIbI hrbMs kOr vI sLfml sI. dl KLflsf dy pRDfn
s[ sqnfm isMG pfAuNtf sfihb, iswK nfrI mMc dI pRDfn bIbI hrijMdr kOr, jMmU
ksLmIr dI dsLmysL jQybMdI dy ieMncfrj s[ mnmohn isMG, jsivMdr isMG zubeI,
suKimMdr isMG smrf, igafnI jgmohn isMG, AuqrFcl qoN amrjIq isMG cMdI, biTMzf qoN
s[ ikrpfl isMG, sMqoK isMG, jgqfr isMG qy hrisLMdr isMG, idwlI dI gurmiq pRcfr
sBf dy bldyv isMG, mIrI pIrI dy guirMdrpfl isMG DnOlf aqy joigMdr isMG dIp ny
iswK kOm nUM shI idsLf ivc jfgrUk hox aqy Drm df shI rfh aKiqafr krn leI
pRyiraf.