| . |
|
ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ॥
“ਮੋਤੀ ਤ ਮੰਦਰ ਊਸਰਹਿ ਰਤਨੀ ਤ ਹੋਹਿ ਜੜਾਉ॥ ………………………॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ
ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ॥ ੪॥ ੧॥” ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਸਭ ਤੋਂ
ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਉਚਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ
ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀਆਂ ਲਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚਾਰ ਵਸਤੂਆਂ/ਚਾਰ
ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਾਲਚ/ਜ਼ੋਰ ਪਰਮਾਰਥ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋੜਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ
ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਦੂਜੇ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਅਤੇ ਤੀਜੇ
ਚੌਥੇ ਪਦੇ `ਚ ਵਿਭੂਤੀਆਂ ਅਤੇ ਐਸ਼ਵਰਜ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।
ਭਾਵ ਅਰਥ:- ਅਰਥ ਰਹਾਉ
ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। “ਹਰਿ
ਬਿਨੁ ਜੀਉ ਜਲਿ ਬਲਿ ਜਾਉ॥ ਮੈ ਆਪਣਾ ਗੁਰੁ ਪੁਛਿ ਦੇਖਿਆ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਥਾਉ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ॥”
ਭਾਵ: ਹਰੀ/ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਮਨੋਰਥ
ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਬਿਨਾ ਜੀਉ ਸੜ ਬਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁਛ ਵੇਖਿਆ ਹੈ,
ਉਸ ਨੇ ਦਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਹਰੀ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ।
“ਮੋਤੀ ਤ ਮੰਦਰ ਊਸਰਹਿ ਰਤਨੀ ਤ ਹੋਹਿ ਜੜਾਉ॥ ਕਸਤੂਰਿ ਕੁੰਗੂ ਅਗਰਿ ਚੰਦਨਿ
ਲੀਪਿ ਆਵੈ ਚਾਉ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ॥ ੧॥
ਭਾਵ: ਮਕਾਨ ਮੋਤੀਆਂ ਤੇ ਰਤਨਾਂ ਨਾਲ ਜੜ੍ਹਿਆ ਹੋਵੇ, ਮਕਾਨ
ਨੂੰ ਕਸਤੂਰੀ, ਕੁੰਗੂ (ਕੇਸਰ),
ਅਗਰਿ ਚੰਦਨ (ਸੁਗੰਧੀਆਂ)
ਦੇ ਲੇਪ ਕੀਤੇ ਹੋਣ, ਇਹ ਸਭ ਵੇਖਕੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਚਾਉ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਏ ਤੇ ਮੈਂ ਐਸਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ ਕਿ
ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਭੁਲ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਐਸਾ ਭੁਲਾਂ ਕਿ ਫਿਰ ਉਹ ਨਾਮ ਚਿੱਤ ਹੀ ਨਾ ਆਵੇ।
“ਧਰਤੀ ਤ ਹੀਰੇ ਲਾਲ ਜੜਤੀ ਪਲਘਿ ਲਾਲ ਜੜਾਉ॥ ਮੋਹਣੀ ਮੁਖਿ ਮਣੀ ਸੋਹੈ ਕਰੇ
ਰੰਗਿ ਪਸਾਉ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ॥ ੨॥”
ਭਾਵ:-ਸੁੰਦਰ, ਸੁਗੰਧਿਤ ਮੰਦਰ
(ਮਕਾਨ)
ਦਾ ਫ਼ਰਸ਼ ਹੀਰੇ ਲਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੜ੍ਹਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਅੰਦਰ ਸੋਹਣਾ ਹੀਰੇ ਲਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੜ੍ਹਿਆ ਮੇਰੇ ਸੌਣ
ਲਈ ਪਲੰਘ ਵਿਛਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਪਲੰਘ ਤੇ ਮੋਹ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਬੈਠੀ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਦੇ ਮੁਖ ਉਤੇ
ਮਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੜ੍ਹਿਆ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸੋਭ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਇਸਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਕਰੇ,
ਇਹ ਵੇਖਕੇ ਮਤਾਂ ਮੈਂ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਐਸਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋਵਾਂ ਕਿ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਭੁਲ ਜਾਵਾਂ
ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਨਾਮ ਚਿੱਤ ਹੀ ਨਾ ਆਵੇ।
“ਸਿਧੁ ਹੋਵਾ ਸਿਧਿ ਲਾਈ ਰਿਧਿ ਆਖਾ ਆਉ॥ ਗੁਪਤੁ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ਬੈਸਾ ਲੋਕੁ
ਰਾਖੈ ਭਾਉ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨਾ ਆਵੈ ਨਾਉ॥ ੩॥”
ਭਾਵ:-ਮੈਨੂੰ ਯੋਗ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ, ਸਿਧੀਆਂ ਲਾ
ਲਵਾਂ, ਮੇਰੇ ਬਲਾਉਣ ਤੇ ਰਿਧੀਆਂ ਆ ਜਾਣ (ਰਿਧੀਆਂ
ਸਿਧੀਆਂ= ਕਰਾਮਾਤੀ ਤਾਕਤਾਂ),
ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਪਤ/ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਵਾਂ, ਇਹ ਵੇਖਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਬਣ ਜਾਏ ਕਿ
ਬੜਾ ਸਿਧ ਹੈ, ਇਹ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਵੇਖਕੇ ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਐਸਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋਵਾਂ ਕਿ ਹੇ
ਹਰੀ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਹੀ ਭੁਲ ਜਾਏ ਤੇ ਫਿਰ ਚਿੱਤ ਹੀ ਨਾ ਆਵੇ।
“ਸੁਲਤਾਨੁ ਹੋਵਾ ਮੇਲਿ ਲਸਕਰ ਤਖਤਿ ਰਾਖਾ ਪਾਉ॥ ਹੁਕਮੁ ਹਾਸਲੁ ਕਰੀ ਬੈਠਾ
ਨਾਨਕਾ ਸਭ ਵਾਉ॥ ਮਤੁ ਦੇਖਿ ਭੂਲਾ ਵੀਸਰੈ ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ॥ ੪॥”
ਭਾਵ:-ਜੇ ਮੈਂ ਵੱਡੀ ਇਨਸਾਨੀ/ਦੁਨੀਆਵੀ ਤਾਕਤ ਵਾਲਾ ਬਣ
ਜਾਵਾਂ, ਫ਼ੌਜਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਤਖ਼ਤ ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਵਾਂ, ਸਭ ਉਤੇ ਮੇਰਾ ਹੁਕਮ ਚੱਲੇ, ਮਾਮਲਾ
ਉੇਗਰਾਵਾਂ, ਹੇ ਨਾਨਕ! ਇਹ ਵੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਪਿਛਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ-ਪਾਏਦਾਰ
(ਆਉੇਣਾ ਜਾਣਾ ਹੈ),
ਇਹ ਨਾ-ਪਾਇਦਾਰ ਵੇਖਕੇ ਮਤਾਂ ਮੈਂ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਹੇ ਹਰੀ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਹੀ ਭੁਲ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ
ਫਿਰ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਚਿੱਤ ਹੀ ਨਾ ਆਵੇ।
ਵਿਆਖਿਆ:- ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਜੋ
ਭਾਵ ਹੈ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ। ‘ਰਹਾਉ’ ਵਿੱਚ ਦਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ
ਯਾਦ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਜਲਨਾ ਬਲਨਾ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਚੌਹਾਂ ਪਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀਆਂ
ਵਸਤੂਆਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ
ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਬਚਿਆ ਹੈ)
ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੋਈਦਾ ਹੈ। ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਯਤਨ
ਅਤੇ ਵਿਛੜਨ ਦਾ ਭੈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬਿਨਸ ਜਾਣ ਤੇ ਕਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਨ ਦੁਬਿਧਾਵਸ ਹੋ ਭਟਕਣਾ ਅਤੇ
ਹਸਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹੋ ਹੈ ਜਲਨਾ ਬਲਨਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਅੱਗ ਹੀ ਆਖਿਆ ਹੈ:
“ਦੁਬਿਧਾ ਲਾਗੇ ਪਚਿ ਮੁਏ
ਅੰਤਰਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਿ॥” (ਮ:
੧ ਪੰਨਾ ੧੯)॥
ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮ ਹੀ ਵਸੀਲਾ ਹੈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ
ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ ਦਾ। ਨਾਮ ਵਿਸਰਨ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੱਸੀਆਂ ਹਨ:- 1. ਭੁਲਾ 2.
ਵੀਸਰੈ 3. ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ। ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨਾਮ ਭੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵੀ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਐਸਾ ਗਲਤਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮ ਵਿਸਰ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਹੋਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਨਾਮ ਭੁਲ ਗਿਆ ਹਾਂ ਤਾਂ ਫਿਰ ਨਾਮ
ਸਿਮਰਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸੁਰਤ ਉਟਾਟਰੀ ਹੋਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸੁਰਤ ਟਿਕਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ
ਹੈ `ਤੇਰਾ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਨਾਉ’। ਭੋਗਾਂ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਅਸਰ ਮਨ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣਾ ਹੈ, ਮੈਲਾ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਨਾਮ ਦਾ ਅਸਰ ਸੁਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕਠਿਆ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਨਾਮ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਲ ਖਿੱਚਦਾ
ਹੈ, ਹਜ਼ੂਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭੋਗਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਮਨ ਨੂੰ ਬਾਹਰਮੁੱਖੀ, ਗ਼ੈਰ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ
ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭੋਗਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ
ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਭੋਗੀਦਾ ਹੈ
ਉਹ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵੜ ਬੈਠਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਵੱਜੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ।
ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਪਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਭੋਗ ਭੋਗਣ ਦੀ
ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਚੌਥੇ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼੍ਰਮ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿਧੀ, ਐਸ਼ਵਰਜ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ
ਹੈ।
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿੱਖ ਵੈਰਾਗੀ ਹੋ ਜਾਏ॥
ਬਲਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਵਾਣ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਉਦਾਸ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਪਰਤਾਵੇ
ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਣ ਤੋਂ ਨਾ ਉਕ ਜਾਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ:-
“ਜੈਸੇ ਜਲ ਮਹਿ ਕਮਲੁ ਨਿਰਾਲਮੁ
ਮੁਰਗਾਈ ਨੈਸਾਣੇ॥ ਸੁਰਤਿ ਸਬਦਿ ਭਵ ਸਾਗਰੁ ਤਰੀਐ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੇ॥”
(ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ)॥
ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉਪਦੇਸ਼ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ
ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਹੈ।
ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੀ ਹੈ? ਇਹ
ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਭਲੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ:-
“ਬਹੁਤੁ ਦਰਬੁ ਕਰਿ ਮਨੁ ਨ ਅਘਾਨਾ॥ ਅਨਿਕ ਰੂਪ ਦੇਖਿ ਨਹ ਪਤੀਆਨਾ॥” -ਮ: ੫
ਪੰਨਾ ੧੭੯॥” ਵਡੇ ਵਡੇ ਰਾਜਨ ਅਰੁ ਭੂਮਨ ਤਾ ਕੀ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਨ ਬੂਝੀ॥ ਲਪਟਿ ਰਹੇ ਮਾਇਆ ਰੰਗ ਮਾਤੇ
ਲੋਚਨ ਕਛੂ ਨ ਸੂਝੀ॥” -ਮ: ੫ ੬੭੨॥” ਕੋਟਿ ਜੋਰੇ ਲਾਖ ਕ੍ਰੋਰੇ ਮਨੁ ਨ ਹੋਰੇ। ਪਰੈ ਪਰੈ ਹੀ ਕਉ
ਲੁਝੀ ਹੇ॥” -ਮ: ੫ ਪੰਨਾ ੨੧੩॥” ਸਹਸ ਖਟੇ ਲਖ ਕਉ ਉਠਿ ਧਾਵੈ। ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਨ ਆਵੈ ਮਾਇਆ ਪਾਛੈ ਪਾਵੈ॥
ਅਨਿਕ ਭੋਗ ਬਿਖਿਆ ਕੇ ਕਰੈ॥ ਨ ਤ੍ਰਿਪਤਾਵੈ ਖਪਿ ਖਪਿ ਮਰੈ॥” -ਮ: ੫ ਪੰਨਾ ੨੭੮॥
ਇਹਨਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ
ਜੋ ਮਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਹੈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ।
ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਵਾਣ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਜੀਵਨ ਕੀ ਹੈ?
ਗੁਰਮਤਿ ਮਰਯਾਦਾ `ਚ ਰਹਿਕੇ ਸੁਚੱਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿਧੀ ਨਾਲ
ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਪੈਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਦਾਰਥ ਚਾਹੀਦੇ
ਹਨ। ਸਿੱਖ ਲਈ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਕਿ ਉਹ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ
ਬਖ਼ੂਬੀ ਨਿਭਾ ਸਕੇ, ਸਿੱਖ ਰਜਿਆ ਪੁਜਿਆ
(self-sufficient) ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ
ਦੀ ਮੁਹਤਾਜੀ ਨਾ ਕਰਨੀ ਪਏ, ਪਰ “ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਨਿ ਜਲੈ ਸੰਸਾਰਾ॥ ਜਲਿ ਜਲਿ ਖਪੈ ਬੁਹੁਤ ਵਿਕਾਰਾ॥”
-ਮ: ੫ ਪੰਨਾ ੧੦੪੪ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਨੇ ਬਚ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ।
ਇਹ ਹੀ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਵਾਣ
ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਜੀਵਨ।
ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆ ਕਿਵੇਂ ਜਾਏ?
“ਅੰਤਰਿ ਨਾਮੁ ਰਵਿਆ ਨਿਹਕੇਵਲੁ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਈ
ਹੇ॥” -ਮ: ੩ ਪੰਨਾ ੧੦੪੪॥ ; “ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਬੁਝੈ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ॥ ਮਹਾਂ ਸੰਤੋਖੁ ਹੋਵੈ ਗੁਰ ਬਚਨੀ
ਪ੍ਰਭ ਸਿਉ ਲਾਗੈ ਪੂਰਨ ਧਿਆਨੁ॥” -ਮ: ੫ ਪੰਨਾ ੬੮2॥ ਤ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਢੰਗ
ਹੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈਣਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਤੋਖ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸੰਤੋਖ ਹੀ ਵਸੀਲਾ ਹੈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੋਂ
ਬਚਣ ਦਾ।
ਨਾਮੁ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਹੈ ‘ਨਾਮਨ੍ਹ’। ਧਾਤੂ ਹੈ ‘ਮ੍ਨਾ’
= ਯਾਦ ਰਖਣਾ। ਯਾਦ ਕਰਨਾ। ਨਾਮਨ੍ਹ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ ਹੈ ਨਾਮ। ਇਸ ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰੂਪ
ਵੀ ਨਾਮ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਨੇਮ ( Name)
ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਨਾਮ’ ਪਦ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ/ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦਾ ਵਾਚਕ ਹੋਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। “ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸਗਲੇ ਜੰਤ॥” –ਮ: ੫ ਪੰਨਾ ੨੮੪॥ ਨਾਮ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਵਿਆਪਕ ਵਸਤੂ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮੁ ਸੰਗ੍ਯਾ
ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਾਮ ਜਪ ਹੈ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਣ ਹੈ, ਨਾਮ ਲਿਵ ਹੈ ਜੋ ਮਨ ਨੂੰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ
ਰਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
ਢਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਜਗਤ `ਚ ਪਏ ਕਾਫ਼ੀ ਕਲੇਸ਼ ਮੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਧੜਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਖਿਚੋਤਾਣ ਅਤੇ ਬਹਿਸ ਵੀ ਮੁੱਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਬਹਿਸ ਨੂੰ
ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਗਿਣਿਆ ਗਿਆ। “ਦਰੋਗੁ ਪੜਿ ਪੜਿ ਖੁਸੀ ਹੋਇ ਬੇਖਬਰ ਬਾਦੁ ਬਕਾਹਿ॥” -ਤਿਲੰਗ ਕਬੀਰ ਜੀ
ਪੰਨਾ ੭੨੭॥ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਣਾ ਬਹੁਤ
ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। “ਪਰਥਾਇ ਸਾਖੀ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਬੋਲਦੇ ਸਾਝੀ ਸਗਲ ਜਹਾਨੈ॥” ਮ: ੩ ਪੰਨਾ ੬੪੭॥ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ
ਕਿਸੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ਸਿਖਿਆ ਦਾ ਬਚਨ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਲਈ, ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸਾਂਝਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੇ
ਦੂਸਰੇ ਮਤਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਲੈਣ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਪਈ ਆਪੋ-ਧਾਪੀ,
ਚੋਰੀ-ਯਾਰੀ, ਲੁਟ-ਘਸੁਟ, ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ, ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ, ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਮੁੱਕ ਜਾਣ। ਰੈਟ ਰੇਸ
(Rat race)
ਵੀ ਮੁੱਕ ਜਾਏ। ਹਕੂਮਤ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਖ਼ੁਦਗ਼ਰਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ
ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਠ ਜੋੜ ਦਾ ਸਿਲਸਲਾ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਏ। ਲੱਚਰ ਨਾਚ ਗਾਇਕੀ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਏ। ਨਸ਼ਾ
ਪੱਤਾ ਕਰਨੋ ਵੀ ਲੋਕ ਬਚ ਜਾਣ। ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਘਟ- ਗਿਣਤੀ ਨਾਲ
ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਜੋ ਜਾਏ।।
ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲਿਆਂ (ਹਿੰਦੂਆਂ) ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਕਿੱਥੇ ਅਪਨਾਉਣੀ ਹੈ, ਇਹ
ਤਾਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ/ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
ਨਾਲੋਂ ਤੋੜਣ ਲਈ ਤਾਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖਾਲਾ ਹੀ ਨਿਗਲ ਜਾਣ। ਸਾਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ
ਤੋਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਜ਼ੌਕ ਦਾ ਸ਼ੇਅਰ ਹੈ: “ਜ਼ੌਕ ਬਹਰੇ ਫ਼ਨਾ
ਮੇਂ ਕਿਸ਼ਤੀਏ ਉਮਰੇ ਰਵਾਂ, ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਪਰ ਜਾ ਲਗੀ ਵੁਹੀ ਕਿਨਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ।” ਬਹਰੇ ਫ਼ਨਾਂ=
ਭਵਸਾਗਰ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਮਰ ਰੂਪੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਭਵਸਾਗਰ
ਵਿੱਚ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੌਤ ਆ ਗਈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਹ ਰੁਕ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਕਿਨਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੇ ਕੁਕਰਮੀਆਂ ਦੀ
ਕਿਸ਼ਤੀ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜਾ ਲੱਗੇ, ਪਰ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਘਾਟ /ਨਿਜਘਰ ਜਾ ਕੇ
ਲੱਗੇ, ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਸ ਦਾ ਉੱਦਮ ਰਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਨੋਟ:-
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਟੀ. ਵੀ. ਕੇਬਲ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ
ਫਾਸਟ ਵੇਅ ਟ੍ਰਾਂਸਮਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਿਟਿਡ
(Fast Way Transmission Pvt. Ltd.)
ਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਬਾਦਲਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਚੈਨਲਾਂ ਤੇ ਸੁਬਹ ਸ਼ਾਮ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤਾਂ ਰੀਲੇ
(relay)
ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲੱਚਰ ਨਾਚ ਗਾਣੇ ਚਾਲੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਸਿੱਖੋ! ਧਿਆਨ
ਗੋਚਰੇ ਕਰੋ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕੰਮ:- “ਰਾਤ ਭਰ ਜੱਮ ਕੇ ਪੀ ਸੁਬਹ ਕੋ ਤੋਬਾ ਕਰ ਲੀ। ਰਿੰਦ ਕੇ ਰਿੰਦ
ਰਹੇ ਜੱਨਤ ਹਾਥ ਸੇ ਨਾ ਗਈ।”
ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ
+919041409041
|
. |