ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਬਾਰੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਚਾਰਾਂ

ਸਾਹਿਬ ਪਦ:-

ਦਾਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਅਜੇਹਾ ਗੰਭੀਰ ਰੋਸ ਉਤਪਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਰਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਹੈ:--

(ੳ) - ਮਹਾਨਕੋਸ਼ ਦੇ 177 ਸਫ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਦੇ ਅਰਥ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ-ਸਾਹਿਬ-ਸ੍ਵਾਮੀ. ਮਾਲਿਕ.”ਸਾਹਿਬ ਸੇਤੀ ਹੁਕਮ ਨ ਚਲੈ” (ਵਾਰ ਆਸਾ ਮ: 2) 2. ਕਰਤਾਰ. (ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਪ੍ਰਭੂ) “ਸਾਹਿਬ ਸਿਉ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ” (ਆਸਾ ਅ: ਮ: 1) ਅਸਾਂ ਵੇਖ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ, ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਦਾ ਅਰਥ ਮਾਲਕ ਜਾਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਹੀ ਹੈ। ਆਉ ਹੁਣ ਇਹ ਵੇਖ ਲਈਏ ਕਿ, ਕੀ ਕਦੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੱਬ ਜੀ ਲਈ 'ਸਾਹਿਬ' ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋ ਵੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ? ਕੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਵੀ ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਵਰਤਿਆ ਹੈ? :-

ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਮਹਾਨ ਬਾਣੀ ‘ਜਪੁ’ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚਾਰ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਹੈ- (1) - “ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੁ ਨਾਇ ਭਾਖਿਆ ਭਾਉ ਅਪਾਰੁ॥” (ਪਉ-4) (2) - “ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਵਡੀ ਨਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾ ਕਾ ਹੋਵੈ॥” (22) - (3) - “ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਊਚਾ ਥਾਉ॥ ਊਚੇ ਉਪਰਿ ਊਚਾ ਨਾਉ॥” (24) (4) - “ਸੋਈ ਸੋਈ ਸਦਾ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚਾ ਸਾਚੀ ਨਾਈ॥” (27)। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ ਸਟੀਕ ਵਿੱਚ ਪਰਲੋਕ ਵਾਸੀ, ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ, ਪਿਰੰਸੀਪਲ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਿਆਰੇ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਪਰੋਕਤ ਚੌਹਾਂ ਹੀ ਪਾਵਨ ਪਉੜੀਅ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਦਾ ਅਰਥ ਸਰਬ ਖ਼ਾਲਕ. ਸਰਬ ਪਾਲਕ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੀ ਹੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਸਰੂਪ ਸਮੇ ਪਾਏ ਪੂਰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੀ ਲਈ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਤਾੜਨਾ ਵੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ, ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ, ਸਰਬ ਵਿਆਪੀ 'ਸੱਚੇ ਸਾਹਿਬ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਜੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਸਦਾ ਉਸੇ ਦੀ ਸਾਹਿਬੀ ਅਧੀਨ ਹੀ ਵਿਚਰਨਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ “ਅਬੇ ਤਬੇ” ਦੀ, ਭਾਵ, ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਾਹਿਬੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਬਹੁਪੱਖੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਭਂਡਾਰ, ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਪਾਵਨ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਬਦ ਦੇ, ਅਰਥਾਂ ਸਮੇਤ ਦਰਸ਼ਨ:-

76- ਆਸਾ ਮਹਲਾ 1॥ ਕਿਆ ਜੰਗਲੁ ਢੂਢੀ ਜਾਇ ਮੈ ਘਰਿ ਬਨੁ ਹਰੀਆਵਲਾ॥ ਸਚਿ ਟਿਕੈ ਘਰਿ ਆਇ ਸਬਦਿ ਉਤਾਵਲਾ॥ 1॥ ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਸੋਇ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਣੀਐ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ਮਹਲੁ ਪਛਾਣੀਐ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਆਪਿ ਮਿਲਾਵੈ ਸਚੁ ਤਾ ਮਨਿ ਭਾਵਈ॥ ਚਲੈ ਸਦਾ ਰਜਾਇ ਅੰਕਿ ਸਮਾਵਈ॥ 2॥ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਵਸਿਆ ਮਨਿ ਸੋਈ॥ ਆਪੇ ਦੇ ਵਡਿਆਈਆ ਦੇ ਤੋਟਿ ਨ ਹੋਈ॥ 3॥ ਅਬੇ ਤਬੇ ਕੀ ਚਾਕਰੀ ਕਿਉ ਦਰਗਹ ਪਾਵੈ॥ ਪਥਰ ਕੀ ਬੇੜੀ ਜੇ ਚੜੈ ਭਰ ਞਨਾਲਿ ਬੁਡਾਵੈ॥ 4॥ ਆਪਨੜਾ ਮਨੁ ਵੇਚੀਐ ਸਿਰੁ ਦੀਜੈ ਨਾਲੇ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਸਤੁ ਪਛਾਣੀਐ ਅਪਨਾ ਘਰੁ ਭਾਲੇ॥ 5॥ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਆਖੀਐ ਤਿਨਿ ਕਰਤੈ ਕੀਆ॥ ਆਪੁ ਗਵਾਇਆ ਮਰਿ ਰਹੇ ਫਿਰਿ ਮਰਣੁ ਨ ਥੀਆ॥ 6॥ ਸਾਈ ਕਾਰ ਕਮਾਵਣੀ ਧੁਰ ਕੀ ਫੁਰਮਾਈ॥ ਜੇ ਮਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਮਿਲੈ ਕਿਨਿ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ॥ 7॥ ਰਤਨਾ ਪਾਰਖੁ ਸੋ ਧਣੀ ਤਿਨਿ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਸਚੀ ਵਡਿਆਈ॥ 8॥ 17॥ {420}

ਅਰਥ:-ਮੈਂ ਜਿੱਧਰ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਪਰਮਮਾਤਮਾ ਹੀ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। (ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਜਿਹਾ) ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਦੱਸੀ ਕਾਰ ਕਮਾ ਕੇ (ਹਰ ਥਾਂ ਵੱਸਦੇ ਪਰਮਾਤਮਾਂ) ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਲਈਦੀ ਹੈ। 1. ਰਹਾਉ।

(ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਦੱਸੀ ਕਾਰ ਕਮਾ ਕੇ ਸਰਬ ਵਿਆਪੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਤਾਂ ਮੈਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਸ ਪ੍ਰਭ ਦੀ ਭਾਲ ਕਿਉਂ ਕਰਾਂ? (ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਰ ਥਾਂ ਵੱਸਦਾ ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਉਸ) ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਆਪਣਾ (ਹਿਰਦਾ) ਘਰ ਹੀ (ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭ ਦੇ ਵਾਸੇ ਵਾਲਾ) ਹਰੀਆਵਲਾ ਜੰਗਲ ਹੋ ਦਿੱਸਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰਤਾ ਬਣਾ ਲਵੇ ਤਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਉਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਤੁਰਤ ਆ ਪ੍ਰਗਟ ਹੰਦਾ ਹੈ। 1. ਜਦੋਂ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ (ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ) ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਜੀਵ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਿਆਰਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੇਹਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਸਦਾ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਤੁਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ (ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ) ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 2. ਸੱਚਾ ਸਾਹਿਬ (ਸਦਾ ਥਿਰ ਮਾਲਕ ਅਕਾਲਪੁਰਖ) ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵੱਸ ਪਏ ਤਾਂ ਹਰ ਤਾਂ ਉਸੇ ਦਾ ਵਸੇਬਾ ਹੀ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ (ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਵੱਸਿਆ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਹਰ ਥਾਂ ਉਸੇ ਸੱਚੇ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੀ ਵਸੇਬਾ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਉਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯੱਮ ਹੈ)। (ਅਜੇਹੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਸਚਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ,) ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਵਡਿਆਈਆਂ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। (ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਤਨੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਹਨ, ਕਿ) ਦੇਂਦਿਆਂ ਉਹ ਘਟਦੀਆਂ ਨਹੀ। 3.

ਧਿਰ ਧਿਰ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਾਮਦ ਕੀਤਿਆਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। (ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਾਹਿਬੀ ਮੰਨਣ ਜਿਹੀ ਅਬੇ ਤਬੇ ਦੀ ਸਾਹਿਬੀ ਜਾਂ ਚਾਕਰੀ ਮੰਨ ਲੈਣੀ ਇਉਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪੱਤਰ ਦੀ ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋਣਾ, ਤੇ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਇਸ) ਪੱਥਰ ਦੀ ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ (ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਸੰਸਾਰ-) ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 4.

(ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸੌਦਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ) ਜੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਤੇ ਸਿਰ (ਗੁਰੂ ਅੱਗੇ) ਵੇਚ ਦੇਈਏ (ਭਾਵ ਆਪਣੀ ਅਕਲ ਦਾ ਮਾਣ ਤਿਆਗ ਦੇਈਏ ਅਤੇ) ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਤਿ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣਾ ਹਿਰਦਾ-ਘਰ ਭਾਲ ਕੇ (ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ) ਨਾਮ ਪਦਾਰਥ ਪਛਾਣ ਲਈਦਾ ਹੈ। 5. ਹਰ ਕੋਈ ਜਨਮ ਦੇ ਗੇੜ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ, ਮਨ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦਾ ਚੱਕਰ) ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਆਪਾ ਭਾਵ ਗੁਆ ਕੇ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਲੋਂ) ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ ਨਹੀਂ ਵਿਆਪਦਾ। 6.

(ਜੀਵ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪਿਛਲੇ ੇਕਰਮਾ ਤੋਂ ਬਣੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ) ਧੁਰੋਂ ਹੀ ਜਿਹੜੀ ਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ (-ਰੂਪੀ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੀਵ ਉਹੀ ਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, (ਪਰ ਇਹ ਲੇਖ ਬਦਲੇ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ) ਜੇ ਜੀਵ ਆਪਣਾ ਮਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਟਿਕ ਜਾਏ (ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਇਤਨਾ ਉੱਚਾ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ.) ਕੋਈ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ। (ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਰਤਨ ਹਨ) ਉਹ ਮਾਲਕ ਆਪ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਤਨਾਂ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਚ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਸ ਪਏ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ॥ 7॥

ਉਪਰੋਕਤ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪਦ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਚੌਥੀ ਪੰਗਤੀ ਵਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਚਾਕਰੀ ਅਥਵਾ ਸਾਹਿਬੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਕਰ ਬੈਠਣਾ ਪੱਥਰ ਦੀ ਬੇੜੀ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੂਰਖਤਾਈ ਹੈ। ਅਜੇਹੇ ਭਰਮੀ ਦੁਬਾਜਰੇ ਮਨੁੱਖ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਭਰੇ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਵਿਕਾਰ-ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਨਿਬੜਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਉਪਰੋਕਤ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ “ਅਬੇ ਤਬੇ ਕੀ ਚਾਕਰੀ” ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਅਗਲੇ ਪਾਵਨ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ, ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਕਦੇ ਵੀ ਮੁਥਾਜੀ ਨਾ ਕਰੀਏ।

77- ਆਸਾ ਮਹਲਾ 1॥ ਲੇਖ ਅਸੰਖ ਲਿਖਿ ਲਿਖਿ ਮਾਨੁ॥ ਮਨਿ ਮਾਨਿਐ ਸਚੁ ਸੁਰਤਿ ਵਖਾਨੁ॥ ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਪੜਿ ਪੜਿ ਭਾਰੁ ਲੇਖ ਅਸੰਖ ਅਲੇਖੁ ਅਪਾਰੁ॥ 1॥ ਐਸਾ ਸਾਚਾ ਤੂੰ ਏਕੋ ਜਾਣੁ॥ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਹੁਕਮੁ ਪਛਾਣੁ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ ਜਗੁ ਬਾਧਾ ਜਮਕਾਲਿ॥ ਬਾਂਧਾ ਛੂਟੈ ਨਾਮੁ ਸਮਾੑਲਿ॥ ਗੁਰੁ ਸੁਖਦਾਤਾ ਅਵਰੁ ਨ ਭਾਲਿ॥ ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ ਨਿਬਹੀ ਤੁਧੁ ਨਾਲਿ॥ 2॥ ਸਬਦਿ ਮਰੈ ਤਾਂ ਏਕ ਲਿਵ ਲਾਏ॥ ਅਚਰੁ ਚਰੈ ਤਾਂ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਏ॥ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੁ ਮਨਿ ਨਾਮੁ ਵਸਾਏ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ਤ ਸਚਿ ਸਮਾਏ॥ 3॥ ਜਿਨਿ ਧਰ ਸਾਜੀ ਗਗਨੁ ਅਕਾਸੁ॥ ਜਿਨਿ ਸਭ ਥਾਪੀ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਿ॥ ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰਿ ਆਪੇ ਆਪਿ॥ ਕਿਸੈ ਨ ਪੂਛੇ ਬਖਸੇ ਆਪਿ॥ 4॥ ਤੂ ਪੁਰੁ ਸਾਗਰੁ ਮਾਣਕ ਹੀਰੁ॥ ਤੂ ਨਿਰਮਲੁ ਸਚੁ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰੁ॥ ਸੁਖੁ ਮਾਨੈ ਭੇਟੈ ਗੁਰ ਪੀਰੁ॥ ਏਕੋ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਵਜੀਰੁ॥ 5॥ … 8॥ 3॥ {411}

ਪਹਿਲਾਂ, ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਵ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਰਹੀ ਰਹਾਉ ਦੀ ਤੁਕ:-

ਅਰਥ:- (ਹੇ ਭਈ!) ਏਹੋ ਜਿਹਾ (ਕਸੇ ਵੀ ਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਆੳਣ ਵਾਲਾ ਅਲੇਖ) ਤੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸਚੁ, ਤੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ-ਦਾਤਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਣ (ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਜਗਤ ਜੰਮਣ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਇਹ) ਜੰਮਣਾ ਮਰਨਾ ਵੀ ਤੂੰ (ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਂ) ਉਸੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਹੀ ਹੁਕਮ ਸਮਝ। 1. ਰਹਾਉ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਨਿਰਣੇ ਲਈ ਸਾਡੇ ਨਿਆਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਏਨਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਖੁਲ੍ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ-ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਾਦ ਵਿੱਚ ਏਡੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹਾਂ ਕਿ, ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਚਾਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਣਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸੌਖੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਹੋਈ। ਸੋ ਆਉ ਰਹਿੰਦੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਏ:--ਂ

(ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਰੂਪ ਬਾਰੇ) ਅਨਗਿਣਤ (ਵਿਚਾਰ ਭਰੇ) ਲੇਖ, ਲਿਖ ਲਿਖ ਕੇ (ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵਿਦਿਆ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ) ਮਾਣ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਣਗਿਣਤ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਜਾਣ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬਿਆਨ ਤੋ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾ ਦਾ ਪਾਰਲਾ ਬੰਨਾ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਨਾਲ ਤੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਵੀ (ਮਨ ਉੱਤੇ ਹਉਮੈ ਦਾ) ਭਾਰ (ਹੀ ਵਧਦਾ) ਹੈ। (ਪਰ ਹਾਂ) ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗਿੱਝ ਜਾਵੇ, ਜੇ (ਮਨੁੱਖ ਦੀ) ਸੁਰਤਿ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਥਿਰ-ਪ੍ਰਭੂ (ਟਿਕ ਜਾਏ) ਤਾਂ ਬੱਸ! ਇਹੀ ਹੈ ਅਸਲ ਲੇਖ (ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਹੈ)। 1. (ਹੇ ਭਾਈ ਉਸ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ) ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਗਤ, ਮੌਤ ਦੇ ਸਹਿਮ ਵਿੱਚ ਬੱਝਾਂ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੋਂ ਕੇ ਬੱਝਾ ਛੁੱਟ ਸਕਦਾ ਹੈ। (ਹੇ ਭਾਈ!) ਆਤਮਕ ਸੁਖਾਂ ਦਾ ਦਾਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਨਿਭ ਸਕਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਨਾਮ, (ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ) ਇਹ ਦਾਤ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ। 2. (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਇਹ ਜੀਵ, ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਕਿਵੇ?) ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸੁਰਤਿ ਤਦ ਹੀ ਜੁੜਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਜੀਵ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ-ਵਿਚਾਰ ਰਾਹੀਂ (ਮੋਹ ਵਲੋਂ) ਮਰ ਜਾਵੇ। (ਭਾਵ, ਮਾਇਆ ਦਾ ਮੋਹ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ ਕਦੇ ਨਾ ਪੈਣ ਦੇਵੇ)। ਮਾਇਆ ਵਾਲੀ ਮਨ ਦੀ ਭਟਕਣਾ ਜੀਵ ਤਦ ਹੀ ਮਕਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦ (ਗੁਰੂ-ਸ਼ਬਦ-ਵਿਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਾਮਾਦਿਕ ਪੰਜਾਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ) ਨਾ ਮੁਕਾਏ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਟੋਲੇ (ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਮੁਕਾ ਦੇਵੇ। ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਿਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਲੀਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਰਿਹੰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਘਾੜਤ ਘੜਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰਮੁਖ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਸਕਦਾ ਹੈ)। 3. ਉਸੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਹੀ ਇਹ ਧਰਤੀ ਆਕਾਸ਼ ਆਦਿਕ ਰਚੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚੀ ਹੈ, ਜੋ ਰਚ ਕੇ ਨਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਵੀ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਫਿਰ, ਸਭ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਆਪ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ (ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਤੇ) ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। (ਅਜੇਹੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਹ) ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ (ਕਥਿਤ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਸਮੇਤ, ਲਿਖਾਰੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਜਾਂ ਅਜੋਕੇ ਕਿਸੇ ਸਾਧ-ਸੰਤ-ਗ੍ਰੰਥੀ ਆਦਿਕ ਕਿਸੇ ਦੀ) ਸਲਾਹ ਨਹੀਂ ਲੋੜਦਾ। 4.

(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ!) ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ, ਇਹ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ (ਸੰਸਾਰ) ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ, ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਂਣਕ-ਹੀਰਾ ਹੈ, ਤੂੰ ਪਵਿਤ੍ਰ-ਸਰੂਪਂ ਹੈਂ ਅਤੇ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਤੇ ਸਾਰੇ ਗੁਣਾ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ (ਕੇਵਲ ਮਾਤ੍ਰ) ਸਾਹਿਬ-ਮਾਲਕ-ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣਾ (ਸਲਾਹ-ਕਾਰ) ਵਜ਼ੀਰ ਹੈਂ। ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ (ਤੇਰੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ) ਗੁਰੂ-ਪੀਰ ਮਿਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ (ਤੇਰੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਆਤਮਕ) ਆਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ। 5.

ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਸਰੂਪ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, “ਦੁਨੀਆ ਨ ਸਾਲਾਹਿ ਜੋ ਮਰਿ ਵੰਞਸੀ॥ ਲੋਕਾ ਨ ਸਾਲਾਹਿ ਜੋ ਮਰਿ ਖਾਕੁ ਥੀਈ॥ 1॥ ਵਾਹੁ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਵਾਹੁ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਸਲਾਹੀਐ ਸਚਾ ਵੇਪਰਵਾਹੁ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਦੁਨੀਆ ਕੇਰੀ ਦੋਸਤੀ ਮਨਮੁਖ ਦਝਿ ਮਰੰਨਿ॥ ਜਮ ਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਹਿ ਵੇਲਾ ਨ ਲਾਹੰਨਿ॥ 2॥ . . 34॥ -1॥ 3॥ {766} ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਸਵੰਤ ਜੀਵ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਕਰਨ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਜ ਕੇ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਾਂਇਮ ਦਾਇਮ ਉਸੇ ਇੱਕ ਨਿਰਭੈ ਪਰਮਾਂਤਮਾ ਦੀ ਹੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਸਾਲਾਹ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਨਾਸਵੰਤ ਜਗਤ ਦੀ ਅਥਵਾ ਸਦਾ ਅਟੱਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਥਾਂ, ਮਰ ਮਿਟਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਬਹਿਣਾ ਮਨਮੁਖਤਾਈ ਹੈ, ਜੋ ਅੰਤ ਭਿਆਨਕ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ, ਆਮ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਵਾਸਤੇ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਭਾਵ ‘ਮਾਲਕ’ ਪੱਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਜੋ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ। ਪਰ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਪਦ ਇੱਜ਼ਤ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਕੋਝਾ ਭਰਮ-ਕਰਮ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਪੈ ਚੁੱਕੇ ਇਸ ਰਿਵਾਜ ਮਗਰ ਨਹੀ ਜਾਣਾ, ਸਗੋਂ ਉਸੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਸੇਧਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਪੂਰਨ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਪ੍ਰਚਲਤ ਰਸਮਾ ਰਿਵਾਜਾਂ ਤੋਂ ਵਰਜ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਹਿਬ ਅਖਵਾਇਆ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸਨਮਾਨ ਯੋਗ ਵੇਦਾਂਤੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਾ ਹੋਣਾ, ਬਹੁਤਾ ਹੈਰਾਨਕੁਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵੇਦਾਂਤੀ ਜੀ ਕਈ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਲੱਗੇ, ਧਰਮ ਪਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦੇ, ਨੇਤਰ-ਹੀਨ ਮੈਂਬਰ, ਗਿਆਨੀ ਮੈਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਗੁਰਬਣੀ ਦੇ ਬੜੇ ਗਿਆਤਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ “ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆਨੀ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੇਦਾਂਤੀ ਜੀ’ ਇਸ 'ਗੁਰਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 6' ਪੁਸਤਕ, ਨੂੰ ਪੰਥ ਲਈ ਧਰਮ-ਪੁਸਤਕ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ, ਇਹ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ ਕਿ, ਪੰਚਮ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਜੀ, (ਤੀਸਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ) ਦੇ ਇਸ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਭੁੱਲ ਸਕਦੇ- “ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਹੈ ਮਤੁ ਮਨ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਹਿ॥” ਭਾਵ, ਕਿਸੇ ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ, ਸੱਚਾ ਸਾਹਿਬ-ਮਾਲਕ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਅਨਿਨ ਸੇਵਕ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਲਈ ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਅਟੱਲ ਸਚਾਈ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਦਾ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਕ, ਸਤਿਹੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅਨਿਨ ਭਗਤ, ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਾਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਗੁਰੂ-ਸੰਗਤਿ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਣ ਦੇ ਫਲ ਸਰੂਪ ਗਰਮਤਿ-ਗਿਆਨ ਦੇ ਪੂਰਨ ਗਿਆਤਾ, ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਜੀ ਦੇ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਸਹਿਬ" ਅਖਵਾਉਣਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਝੱਲ ਸਕਦੇ। ਕਿਡੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸਨਮਾਨ ਯੋਗ ਵੇਦਾਂਤੀ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈਣੀ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਏ?

ਦਾਸਰੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਵਧੀਆ ਹਿੱਸਾ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਨਿਮਾਣੇ ਦਾਸਰੇ ਨੇ, ਕੇਵਲ ਜਪੁ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪਉੜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਹੀ ਯਕੀਨ ਬਣਾ ਲਿਆ, ਕਿ, ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪਦ ਕੇਵਲ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੀ ਲਈ ਹੀ ਪਰਵਾਨ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਤੋਂ ਹੋਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਸੱਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਦਾਸ ਨੇ ਬੜੀ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨੀ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੋ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਕਿ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਸਹਿਬ’ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੇਵਲ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਦਾਸ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚੋਂ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਉੱਦਮ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਮਜ਼ੌਰ ਅਤੇ ਜਕਰਜਰੀ ਸਿਹਤ ਵਾਲਾ ਇਹ ਨਿਮਾਣਾ ਦਾਸਰਾ ਬੜੀ ਲਗਨ ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕੇਵਲ 800 ਅੰਕ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਟੂਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਾਜ਼ਰ*। ਮੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੀਤੀ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਟੇ ਤੇ, ਪੰਖੀ-ਅੱਖ ਝਾਤੀ ਲਈ ਸੰਖੇਪ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ- ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ (ਪ੍ਰਥਮ ਸਰੂਪ) ਤੋਂ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਤੱਕ ਲਿਖੇ, ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪੱਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕਰਮਵਾਰ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:-

ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਮਹਲਾ 1 = 67

““ ““ ““ਮਹਲਾ 2 = 2

““ ““ ““ਮਹਲਾ 3 = 24

““ ““ ““ਮਹਲਾ 4 = 22

““ ““ ““ਮਹਲਾ 5 = 69

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਬਿ ਜੀ ਦੇ 800 ਅੰਕ ਤਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਾਸਤੇ ਕੁਲ= 184 ਵਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ? ਜਪੁ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਪਦ ਕੇਵਲ ਦੋ ਵਾਰ, ਪਰ ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚਾਰ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਦੇ ਮੰਨਿਆ ਹੀ ਨਹੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।

*Foot Note:--ਮਹਲਾ 1 - (1) -ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੁ ਨਾਇ ਭਾਖਿਆ ਭਾਉ ਅਪਾਰੁ॥ . .॥ 4॥ (2) - ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਵਡੀ ਨਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾ ਕਾ ਹੋਵੈ॥ . .॥ 21॥ (3) - ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਊਚਾ ਥਾਉ॥ …॥ 24॥ (4) -ਸੋਈ ਸੋਈ ਸਦਾ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚਾ ਸਾਚੀ ਨਾਈ॥ . .॥ 27॥ ਅੱਗੇ ਪਾਵਨ ਬਾਣੀ ਰਿਹਿਰਸ ਵਿਚ- (5) -ਸੋਈ ਸੋਈ ਸਦਾ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚਾ ਸਾਚੀ ਨਾਈ॥ ਹੈ ਭੀ ਹੋਸੀ ਜਾਇ ਨ ਜਾਸੀ ਰਚਨਾ ਜਿਨਿ ਰਚਾਈ॥ (6) -ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ॥ - (7) -ਸੋ ਕਿਉ ਵਿਸਰੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ॥ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੈ ਨਾਇ॥ 1　॥ ਰਹਾਉ॥ - ਸੋਹਿਲਾ- (8) -ਦੇਹੁ ਸਜਣ ਅਸੀਸੜੀਆ ਜਿਉ ਹੋਵੈ ਸਾਹਿਬ ਸਿਉ ਮੇਲੁ॥ 3　॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (9) -ਸਾਚੇ ਸਾਹਿਬ ਸਭਿ ਗੁਣ ਅਉਗਣ ਸਭਿ ਅਸਾਹ॥ 1　॥ (10) -ਰੰਗਿ ਰਤਾ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ॥ 1　॥ ਰਹਾਉ॥ ਸ਼ਬਦ ਨੰ: 25॥ (11) -ਕਿਤ ਕਉ ਸਾਹਿਬ ਆਵਹਿ ਰੋਹਿ॥ ਜੇ ਤੂ ਸਾਹਿਬ ਆਵਹਿ ਰੋਹਿ॥ ਤੂ ਓਨਾ ਕਾ ਤੇਰੇ ਓਹਿ॥ 2॥ (12) -ਅਛਲ ਛਲਾਈ ਨਹ ਛਲੈ ਨਹ ਘਾਉ ਕਟਾਰਾ ਕਰਿ ਸਕੈ॥ ਜਿਉ ਸਾਹਿਬੁ ਰਾਖੈ ਤਿਉ ਰਹੈ ਇਸੁ ਲੋਭੀ ਕਾ ਜੀਉ ਟਲ ਪਲੈ॥ 1॥ {33} - (13) -

ਸਿਾਹਿਬੁ ਅਤੁਲੁ ਨ ਤੋਲੀਐ ਕਥਨਿ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਇ॥ 5॥ {9} - (14) -ਸਾਚੳ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥੋ ਕਾਥਿ॥ 6॥ … {10॥ - (14) -ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ {　7-24} - (15) -ਸਾਹਿਬੁ ਨਿਤਾਣਿਆ ਕਾ ਤਾਣੁ॥ ਆਇ ਨ ਜਾਈ ਥਿਰੁ ਸਦਾ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਸਚੁ ਜਾਣੁ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ {1-26} (14) ਵਾਰ ਸਿਰੀ ਰਗ॥ ਮਃ3॥ ਹੋਰੁ ਬਿਰਹਾ ਸਭ ਧਾਤੁ ਹੈ ਜਬ ਲਗੁ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਹੋਇ॥ ਪਉੜੀ-1} - (16) - ਦਾਤੀ ਸਾਹਿਬ ਸੰਦੀਆ ਕਿਆ ਚਲੈ ਤਿਸੁ ਨਾਲਿ॥ {ਪਉ-2} (17) … ਖਿਨ ਮਹਿ ਉਪਜੈ ਖਿਨਿ ਖਪੈ ਖਿਨੁ ਆਵੈ ਖਿਨੁ ਜਾਇ॥ ਸਬਦੁ ਪਛਾਣੈ ਰਵਿ ਰਹੈ ਨਾ ਤਿਸੁ ਕਾਲੁ ਸੰਤਾਇ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤੁਲੁ ਨ ਤੋਲੀਐ ਕਥਨਿ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਇ॥ 5　॥ . . 9॥ {59} - (18) - ਸਾਚਉ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਕਥੋ ਕਾਥਿ॥ 6॥ --　10॥ {59} (19) - ਦਾਤੀ ਸਾਹਿਬ ਸੰਦੀਆ ਕਿਆ ਚਲੈ ਤਿਸੁ ਨਾਲਿ॥ ਇੱਕ ਜਾਗੰਦੇ ਨਾ ਲਹੰਨਿ ਇਕਨਾ ਸੁਤਿਆ ਦੇਇ ਉਠਾਲਿ॥ 1॥ -2 {93} - {20} - ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਨਿਆਉ ਪਾਪੀ ਨਰੁ ਹਾਰਦਾ॥ {90} -ਵ-18 - (21) -ਸਚੁ ਮਿਲੈ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ, ਸਾਹਿਬ ਭਾਵਸੀ॥ ਕਰਸਨਿ ਤਖਤਿ ਸਲਾਮੁ ਲਿਖਿਆ ਪਾਵਸੀ॥ 11　॥ {143} - (22) -ਭੀ ਉਠਿ ਰਚਿਓਨੁ ਵਾਦੁ ਸੈ ਵਰਿੑਆ ਕੀ ਪਿੜ ਬਧੀ॥ ਸਭੇ ਵੇਲਾ ਵਖਤ ਸਭਿ ਜੇ ਅਠੀ ਭਉ ਹੋਇ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਸਚਾ ਨਾਵਣੁ ਹੋਇ॥ 1॥ {146} - (23) - ਜੇਵਡੁ ਸਾਹਿਬੁ ਤੇਵਡ ਦਾਤੀ ਦੇ ਦੇ ਕਰੇ ਰਜਾਈ॥ ਨਾਨਕ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਉਪਰਿ ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਵਡਿਆਈ॥ 1॥ -19- {147} - (24) - ਮਤਿ ਪੰਖੇਰੂ ਕਿਰਤੁ ਸਾਥਿ ਕਬ ਉਤਮ ਕਬ ਨੀਚ॥ ਕਬ ਚੰਦਨਿ ਕਬ ਅਕਿ ਡਾਲਿ ਕਬ ਉਚੀ ਪਰੀਤਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮਿ ਚਲਾਈਐ ਸਾਹਿਬ ਲਗੀ ਰੀਤਿ॥ 2॥ -21- {147} - (25) -ਅਉਖਧ ਮੰਤ੍ਰ ਮੂਲੁ ਮਨ ਏਕੈ ਜੇ ਕਰਿ ਦ੍ਰਿੜੁ ਚਿਤੁ ਕੀਜੈ ਰੇ॥ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਪਾਪ ਕਰਮ ਕੇ ਕਾਟਨਹਾਰਾ ਲੀਜੈ ਰੇ॥ 1　॥ ਮਨ ਏਕੋ ਸਾਹਿਬੁ ਭਾਈ ਰੇ॥ ਤੇਰੇ ਤੀਨਿ ਗੁਣਾ ਸੰਸਾਰਿ ਸਮਾਵਹਿ ਅਲਖੁ ਨ ਲਖਣਾ ਜਾਈ ਰੇ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਸਕਰ ਖੰਡੁ ਮਾਇਆ ਤਨਿ ਮੀਠੀ ਹਮ ਤਉ ਪੰਡ ਉਚਾਈ ਰੇ॥ ਰਾਤਿ ਅਨੇਰੀ ਸੂਝਸਿ ਨਾਹੀ ਲਜੁ ਟੂਕਸਿ ਮੂਸਾ ਭਾਈ ਰੇ॥ 2॥ ਮਨਮੁਖਿ ਕਰਹਿ ਤੇਤਾ ਦੁਖੁ ਲਾਗੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਿਲੈ ਵਡਾਈ ਰੇ॥ ਜੋ ਤਿਨਿ ਕੀਆ ਸੋਈ ਹੋਆ ਕਿਰਤੁ ਨ ਮੇਟਿਆ ਜਾਈ ਰੇ॥ 3॥ ਸੁਭਰ ਭਰੇ ਨ ਹੋਵਹਿ ਊਣੇ ਜੋ ਰਾਤੇ ਰੰਗੁ ਲਾਈ ਰੇ॥ ਤਿਨ ਕੀ ਪੰਕ ਹੋਵੈ ਜੇ ਨਾਨਕੁ ਤਉ ਮੂੜਾ ਕਿਛੁ ਪਾਈ ਰੇ॥ 4॥ -4॥ 16॥ {156} - (26) -. ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਕਉਣੁ ਜਾਣੈ ਗੁਣ ਤੇਰੇ॥ ਕਹੇ ਨ ਜਾਨੀ ਅਉਗਣ ਮੇਰੇ॥ 1　॥ ਰਹਾਉ॥ --　5　॥ 17　॥ {156} - (27) -ਸੰਬਤਿ ਸਾਹਾ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਿ ਕਰਿ ਪਾਵਹੁ ਤੇਲੁ॥ ਦੇਹੁ ਸਜਣ ਆਸੀਸੜੀਆ ਜਿਉ ਹੋਵੈ ਸਾਹਿਬ ਸਿਉ ਮੇਲੁ॥ 3　॥ -　1॥ 20॥ {157} - (28) - ਸੋਈ ਸੋਈ ਸਦਾ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚਾ ਸਾਚੀ ਨਾਈ॥ ਹੈ ਭੀ ਹੋਸੀ ਜਾਇ ਨ ਜਾਸੀ ਰਚਨਾ ਜਿਨਿ ਰਚਾਈ॥ . . ॥ 1॥ {348} - (29) - ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ॥ ਕੋਈ ਨ ਜਾਣੈ ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ॥ . . 1　॥ {349} - (30) -ਸੋ ਕਿਉ ਵਿਸਰੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ॥ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੈ ਨਾਇ॥ 1　॥ ਰਹਾਉ॥} 349} - (31) -ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਹਉ ਕੀਤਾ ਤੇਰਾ॥ ਜਾਂ ਤੂੰ ਦੇਹਿ ਜਪੀ ਨਾਉ ਤੇਰਾ॥ -　28　॥ {357} - (32) -ਤਉ ਕਾਰਣਿ ਸਾਹਿਬਾ ਰੰਗਿ ਰਤੇ॥ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕਾ ਰੂਪ ਅਨੰਤਾ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਹੀ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਕੇਤੇ॥ 1　॥ ਰਹਾਉ॥ ਦਰ ਘਰ ਮਹਲਾ ਹਸਤੀ ਘੋੜੇ ਛੋਡਿ ਵਿਲਾਇਤਿ ਦੇਸ ਗਏ॥ ਪੀਰ ਪੇਕਾਂਬਰ ਸਾਲਿਕ ਸਾਦਿਕ ਛੋਡੀ ਦੁਨੀਆ ਥਾਇ ਪਏ॥ 2　॥ ਸਾਦ ਸਹਜ ਸੁਖ ਰਸ ਕਸ ਤਜੀਅਲੇ ਕਾਪੜ ਛੋਡੇ ਚਮੜ ਲੀਏ॥ ਦੁਖੀਏ ਦਰਦਵੰਦ ਦਰਿ ਤੇਰੈ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਦਰਵੇਸ ਭਏ॥ 3　॥ ਖਲੜੀ ਖਪਰੀ ਲਕੜੀ ਚਮੜੀ ਸਿਖਾ ਸੂਤੁ ਧੋਤੀ ਕੀਨੀੑ॥ ਤੂੰ ਸਾਹਿਬੁ ਹਉ ਸਾਂਗੀ ਤੇਰਾ ਪ੍ਰਣਵੈ ਨਾਨਕੁ ਜਾਤਿ ਕੈਸੀ॥ 4　॥ 1॥ 33॥ {358} - (33) -ਸੁਖੁ ਮਾਨੈ ਭੇਟੈ ਗੁਰ ਪੀਰੁ॥ ਏਕੋ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਵਜੀਰੁ. . 5　॥ . 8॥ 3॥ {411} - (34) -ਚਾਰੇ ਕੁੰਡਾ ਢੂਢੀਆ ਕੋ ਨੀਮੀੑ ਮੈਡਾ॥ ਜੇ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸਾਹਿਬਾ ਤੂ ਮੈ ਹਉ ਤੈਡਾ॥ . .॥ 8॥ -14　॥ {419} - (35) -ਸਾਚੌ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਹਉਮੈ ਬਿਖੁ ਮਾਰੀ॥ . . 8॥ -15॥ {419} - (36) -ਸਾਹਿਬੁ ਰਿਦੈ ਵਸਾਇ ਨ, ਪਛੋਤਾਵਹੀ॥ ਗੁਨਹਾਂ ਬਖਸਣਹਾਰੁ ਸਬਦੁ ਕਮਾਵਹੀ. . 9॥ 16॥ {420} - (37) - ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਵਸਿਆ ਮਨਿ ਸੋਈ॥ ਆਪੇ ਦੇ ਵਡਿਆਈਆ ਦੇ ਤੋਟਿ ਨ ਹੋਈ॥ 3　॥ ਅਬੇ ਤਬੇ ਕੀ ਚਾਕਰੀ ਕਿਉ ਦਰਗਹ ਪਾਵੈ॥ ਪਥਰ ਕੀ ਬੇੜੀ ਜੇ ਚੜੈ ਭਰ ਨਾਲਿ ਬੁਡਾਵੈ॥ . . 8॥ 17॥ {420} - (38) -ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਏਕੁ ਹੈ ਅਵਰੁ ਨਹੀ ਭਾਈ॥ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਸਾਚੇ ਪਰਥਾਈ॥ . . 8॥ -　18　॥ {420} - (33) - ਸਾਹਿਬ ਸਿਉ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ਦੇ ਸਾਚੁ ਅਧਾਰੁ॥ . .॥ 8॥ -　20　॥ {421} - (39) -ਸਸੈ ਸੋਇ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਜਿਨਿ ਸਾਜੀ ਸਭਨਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਭਇਆ॥ ਸੇਵਤ ਰਹੇ ਚਿਤੁ ਜਿਨੑ ਕਾ ਲਾਗਾ ਆਇਆ ਤਿਨੑ ਕਾ ਸਫਲੁ ਭਇਆ॥ 1॥ - {432} - (40) -. ਘਘੈ ਘਾਲ ਸੇਵਕੁ ਜੇ ਘਾਲੈ ਸਬਦਿ ਗੁਰੂ ਕੈ ਲਾਗਿ ਰਹੈ॥ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਜੇ ਸਮ ਕਰਿ ਜਾਣੈ ਇਨ ਬਿਧਿ ਸਾਹਿਬੁ ਰਮਤੁ ਰਹੈ॥ 8॥ {432} - (41) - ਮੇਰਾ ਮਨੋ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਰਾਤਾ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ਰਾਮ॥ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੋ ਆਦਿ ਪੁਰਖੁ ਅਪਰੰਪਰੋ ਧਾਰੇ ਰਾਮ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਅਪਰ ਅਪਾਰਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਧਾਨੋ॥ . . 4॥ -　3　॥ {437} - (42) -ਮੇਰੇ ਜੀਅੜਿਆ ਪਰਦੇਸੀਆ ਕਿਤੁ ਪਵਹਿ ਜੰਜਾਲੇ ਰਾਮ॥ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਕੀ ਫਾਸਹਿ ਜਮ ਜਾਲੇ ਰਾਮ॥ {439} - (43) - ਪੳ: ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਤੂੰ ਜਿਨਿ ਸਚੋ ਸਚੁ ਵਰਤਾਇਆ॥ . . 8॥ {467} - (44) -. . ਤੂੰ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਫਤਿ ਸੁਆਲਿੑਉ ਜਿਨਿ1 ਕੀਤੀ ਸੋ ਪਾਰਿ ਪਇਆ॥ . . 2　॥ {469} ਪਉ-12- (45) -ਪਉ-: ਸਾਹਿਬੁ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਤਾ ਸਾਈ ਕਾਰ ਕਰਾਇਸੀ॥ . .॥ 15॥ {471} - (46) -ਪਉ:- ਜਿਸ ਕੇ ਜੀਅ ਪਰਾਣ ਹਹਿ ਕਿਉ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਹੁ ਵਿਸਾਰੀਐ॥॥ 20॥ {474} - (47) -ਪਉ:- ਜਿਤੁ ਸੇਵਿਐ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ਸੋ ਸਾਹਿਬੁ ਸਦਾ ਸਮਾੑਲੀਐ॥ . .॥ 21॥ {474} - (48) -. . ਹਉ ਵਾਰੀ ਵੰਞਾ ਖੰਨੀਐ ਵੰਞਾ ਤਉ ਸਾਹਿਬ ਕੇ ਨਾਵੈ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਸਫਲਿਓ ਰੁਖੜਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਜਾ ਕਾ ਨਾਉ॥ ਜਿਨ ਪੀਆ ਤੇ ਤ੍ਰਿਪਤ ਭਏ ਹਉ ਤਿਨ ਬਲਿਹਾਰੈ ਜਾਉ॥ 2॥ ਮੈ ਕੀ ਨਦਰਿ ਨ ਆਵਹੀ ਵਸਹਿ ਹਭੀਆਂ ਨਾਲਿ॥ ਤਿਖਾ ਤਿਹਾਇਆ ਕਿਉ ਲਹੈ ਜਾ ਸਰ ਭੀਤਰਿ ਪਾਲਿ॥ 3॥ ਨਾਨਕੁ ਤੇਰਾ ਬਾਣੀਆ ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਮੈ ਰਾਸਿ॥ . . 4॥ 1॥ {557} - (49) -. . ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਅਲਖ ਅਪਾਰਾ॥ . . 8॥ 2॥ {567} - (50) - …. ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਮਰਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈਹੋ ਸਭਨਾ ਏਹੁ ਪਇਆਣਾ॥ . . ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਮਰਿਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈਹੋ ਸਭਨਾ ਇਹੁ ਪਇਆਣਾ॥ 2॥ {579} - (51) -. . ਰੋਵਹ ਬਿਰਹਾ ਤਨ ਕਾ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸੰਮਾੑਲੇਹਾਂ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਸਮਾੑਲਿਹ ਪੰਥੁ ਨਿਹਾਲਿਹ ਅਸਾ ਭਿ ਓਥੈ ਜਾਣਾ॥ . . ॥ 2॥ {579} - (52) -. . ਕੀਤਾ ਵੇਖੈ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਣਾ ਕੁਦਰਤਿ ਕਰੇ ਬੀਚਾਰੋ॥ . .॥ 4॥ 2॥ {580} - (53) -ਸਚੜਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਤੂ ਸਚੜਾ ਦੇਹਿ ਪਿਆਰੋ॥ ਰਹਾਉ॥ . .॥ 2॥ {580} - (54) -ਜਿਨਿ ਜਗੁ ਥਾਪਿ ਵਤਾਇਆ ਜਾਲ+ ਸੋ ਸਾਹਿਬੁ ਪਰਵਾਣੋ॥ 1　॥ {581} - (55) -. . ਜਿਨ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਵੀਸਰੈ ਵਡੜੀ ਵੇਦਨ ਤਿਨਾਹ॥ . .॥ 4॥ 1॥ {595} - (56) -ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਨੀਤ ਨਵਾ ਸਦਾ ਸਦਾ ਦਾਤਾਰੁ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਅੰਤਿ ਛਡਾਏ ਸੋਇ॥ … ਸੇਵੀ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਣਾ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਚੰਉ ਕੋਇ॥ ਨਾਨਕੁ ਤਾ ਕਾ ਦਾਸੁ ਹੈ ਬਿੰਦ ਬਿੰਦ ਚੁਖ ਚੁਖ ਹੋਇ॥ 4॥ ਸਾਹਿਬ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਵਿਟਹੁ ਬਿੰਦ ਬਿੰਦ ਚੁਖ ਚੁਖ ਹੋਇ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ 4॥ 1॥ {660} - (57) -. . ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਕਿਰਪਾ ਕਰੈ॥ ਸੋ ਸੇਵਕੁ ਜਮ ਤੇ ਕੈਸਾ ਡਰੈ॥ . . 5॥ -2॥ 4॥ {666} - (58) -. . ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਜੀਵਾ ਸਚੀ ਨਾਈ॥ 1॥ . . ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਨਾਮਿ ਤੇਰੈ ਵਡਿਆਈ॥ 2॥ . . ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਸਬਦਿ ਸਿਞਾਪੈ ਸਾਚਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ॥ …॥ 5॥ -2॥ {699} - (59) -ਰੰਙਣ ਵਾਲਾ ਜੇ ਰੰਙੈ ਸਾਹਿਬੁ ਐਸਾ ਰੰਗੁ ਨ ਡੀਠ॥ . . 4॥ 1॥ 3॥ {733} - (60) - … ਸਚਾ ਸੋ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਤਪਾਵਸੁ ਸਚੜਾ ਨਿਆਉ ਕਰੇਗੁ ਮਸੋਲਾ. . 2॥ 3॥ 5॥ {733} -- (61) -. . ਪੂਜਾ ਪ੍ਰਾਣ ਸੇਵਕੁ ਜੇ ਸੇਵੇ ਇਨੑ ਬਿਧਿ ਸਾਹਿਬੁ ਰਵਤੁ ਰਹੈ॥ . . 4॥ -1॥ {728} - (62) -ਛੁਟੈ ਤਾ ਕੈ ਬੋਲਿ ਸਾਹਿਬ ਨਦਰਿ ਜਿਸੁ॥ 3　॥ ਘਲੇ ਆਣੇ ਆਪਿ ਜਿਸੁ ਨਾਹੀ ਦੂਜਾ ਮਤੈ ਕੋਇ॥ ਢਾਹਿ ਉਸਾਰੇ ਸਾਜਿ ਜਾਣੈ ਸਭ ਸੋਇ॥ ਨਾਉ ਨਾਨਕ ਬਖਸੀਸ ਨਦਰੀ ਕਰਮੁ ਹੋਇ॥ 4　॥ 3　॥ 5　॥ {740} - (63) -ਅੰਤਿ ਨ ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਮਰਿਆ ਜਾਈ॥ 3--॥ 1॥ {751} - (64) -ਰਹਉ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਟੇਕ ਨ ਮੋਹੈ ਮੋਹਣੀ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ . . 8　॥ 3॥ 5॥ {752} - (65) -ਜਾ ਤੂ ਤਾ ਮੈ ਸਭੁ ਕੋ ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰੀ ਰਾਸਿ ਜੀਉ॥ . . 2॥ {762} -ਸਾਹਿਬੁ ਸੋ ਸਾਲਾਹੀਐ ਜਿਨਿ ਕਾਰਣੁ ਕੀਆ॥ . . ਸਾਹਿਬੁ ਸੋ ਸਾਲਾਹੀਐ ਜਿਨਿ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਆ॥ . . ਸਾਹਿਬ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ ਸਚ ਕੀ ਬਾਤਾ ਜਿਨਿ ਬਿੰਬ ਕਾ ਕੋਟੁ ਉਸਾਰਿਆ॥ . . 9　॥ -2॥ 5॥ {767} - (66) -ਖੋਟੇ ਖਰੇ ਪਰਖੀਅਨਿ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਦੀਬਾਣਿ॥ 1॥ {789} - (67). . ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਮੈ ਅੰਧੁਲੇ ਕਿਆ ਚਤੁਰਾਈ॥ 2॥ . . 4　॥ 1॥ {795} -. . ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਨਿਤ ਤੇਰੇ॥ 3॥ . . 4　॥ 2॥ {795}

ਮ: 2॥ -ਨਾਲਿ ਇਆਣੇ ਦੋਸਤੀ ਕਦੇ ਨ ਆਵੈ ਰਾਸਿ॥ ਜੇਹਾ ਜਾਣੈ ਤੇਹੋ ਵਰਤੈ ਵੇਖਹੁ ਕੋ ਨਿਰਜਾਸਿ॥ ਵਸਤੂ ਅੰਦਰਿ ਵਸਤੁ ਸਮਾਵੈ ਦੂਜੀ ਹੋਵੈ ਪਾਸਿ॥ ਸਾਹਿਬ ਸੇਤੀ ਹੁਕਮੁ ਨ ਚਲੈ ਕਹੀ ਬਣੈ ਅਰਦਾਸਿ॥ ਕੂੜਿ ਕਮਾਣੈ ਕੂੜੋ ਹੋਵੈ ਨਾਨਕ ਸਿਫਤਿ ਵਿਗਾਸਿ॥ 3॥ {474} - (2) - ਏਹ ਕਿਨੇਹੀ ਦਾਤਿ ਆਪਸ ਤੇ ਜੋ ਪਾਈਐ॥ ਨਾਨਕ ਸਾ ਕਰਮਾਤਿ ਸਾਹਿਬ ਤੁਠੈ ਜੋ ਮਿਲੈ॥ 1　॥ {474} -

ਮਹਲਾ 3- (1) -ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਸਚੁ ਵਡਿਆਈ ਦੇਇ॥ {43} (2} - ਨਿਰਮਲੁ ਸਾਹਿਬੁ ਪਾਇਆ ਸਾਚਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰੁ॥ 2॥ {54} (3) -. ਸਦਾ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਰੰਗਿ ਰਹੈ ਕਬਹੂੰ ਨ ਤੂਟਸਿ ਨੇਹੁ॥ . . {ਪਉ-5} (4) - ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ ਸਦਾ ਰੰਗਿ ਰਾਤੇ ਸਚ ਸਿਉ ਅਪੁਨੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਮਿਲਾਇ॥ 7　॥ --　7　॥ 24　॥ {69} - (5) ਹੋਰੁ ਬਿਰਹਾ ਸਭ ਧਾਤੁ ਹੈ ਜਬ ਲਗੁ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਹੋਇ॥ 2॥ {83} - (6) - ਕਲਉ ਮਸਾਜਨੀ ਕਿਆ ਸਦਾਈਐ ਹਿਰਦੈ ਹੀ ਲਿਖਿ ਲੇਹੁ॥ ਸਦਾ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਰੰਗਿ ਰਹੈ ਕਬਹੂੰ ਨ ਤੂਟਸਿ ਨੇਹੁ॥ {84} ਵ-5 (7) -ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੀ ਨਾਈ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਈ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਰਹੈ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ ਦਰਿ ਸਚੈ ਸੋਝੀ ਪਾਵਣਿਆ॥ 4　॥ -　1　॥ 2॥ {110} - (8) -ਸਚਾ ਸਾਹਿਬ ਮੈ ਅਤਿ ਪਿਆਰਾ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਅਧਾਰਾ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਮਿਲੈ ਵਡਿਆਈ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਸਮ ਕਰਿ ਜਾਨਣਿਆ॥ 8॥ 10॥ 11॥ {116} (9) -ਰਾਮ ਰਾਮ ਕਰਤਿਆ ਸੁਖੁ ਸਾਂਤਿ ਸਰੀਰ॥ ਅੰਤਰਿ ਵਸੈ ਨ ਲਾਗੈ ਜਮ ਪੀਰ॥ ਆਪੇ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਿ ਵਜੀਰ॥ ਨਾਨਕ ਸੇਵਿ ਸਦਾ ਹਰਿ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰ॥ 4॥ -　6॥ 26॥ {159} - (10) -ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਹੈ ਮਤੁ ਮਨ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਹਿ॥ ਗੁਰ ਪੂਛਿ ਸੇਵਾ ਕਰਹਿ ਸਚੁ ਨਿਰਮਲੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਹਿ॥ . . 8॥ -　11॥ 33॥ {431} - (11) -ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਹੈ ਮਤੁ ਮਨ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਹਿ॥ ਗੁਰ ਪੂਛਿ ਸੇਵਾ ਕਰਹਿ ਸਚੁ ਨਿਰਮਲੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਹਿ॥ 5॥ . . ॥ 8॥ -　11　॥ 33　॥ {431} - (12) -ਸਚੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਸਚੀ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ॥ . . 10　॥ -2॥ 7॥ {442} - (13) -ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਸਦਾ ਹੈ ਦਿਸੈ ਸਬਦੁ ਕਮਾਇ॥ . .॥ 1॥ {509} - (14) -ਪਉ:-ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤਿ ਵਡਾ ਸਚੁ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ॥ .॥ 7॥ {514} - (15) ਪਉ:-. ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵਨਿੑ ਆਪਣਾ ਪੂਰੈ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਿ॥ 10॥ {515} - (17) -ਮਃ 3॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਹੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਜਾ ਕਾ ਨਾਉ॥ . .॥ 2　॥ {515} - (18) -ਸਾਹਿਬੁ ਸਦਾ ਹਜੂਰਿ ਹੈ ਭਰਮੈ ਕੇ ਛਉੜ ਕਟਿ ਕੈ ਅੰਤਰਿ ਜੋਤਿ ਧਰੇਹੁ॥ {554} (19) - ਜੇ ਕਰਿ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਹੁ ਨ ਵੀਸਰੈ ਤਾ ਸਹਿਲਾ ਮਰਣਾ ਹੋਇ॥ {555} -16- (20) - ਸਚੜਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਬਦਿ ਪਛਾਣੀਐ ਆਪੇ ਲਏ ਮਿਲਾਏ॥ . . ਸਚੜਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਬਦਿ ਪਛਾਣੀਐ ਆਪੇ ਲਏ ਮਿਲਾਏ॥ 2　॥ {582} - (21) - … ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੀ ਨਾਈ ਵੇਖੈ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲੇ॥ ਰੋਵਹਿ ਪਿਰਹੁ ਵਿਛੁੰਨੀਆ ਮੈ ਪਿਰੁ ਸਚੜਾ ਹੈ ਸਦਾ ਨਾਲੇ॥ 1॥ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਭ ਦੂ ਊਚਾ ਹੈ ਕਿਵ ਮਿਲਾਂ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਿਆਰੇ॥ {584} (22) -. . ਨਾਨਕ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੀ ਨਾਈ ਸਚੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ਹੋਈ॥ 1॥ . . 4॥ 2॥ 3॥ {769 (23) -ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸੇਵਕੁ ਸੇਵ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਕਿਆ ਕੋ ਕਹੈ ਬਹਾਨਾ॥ . . 4॥ 3॥ {797} - (24) - ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਹਿਬੁ ਡਾਢਾ ਹੋਇ॥ ਤਿਸ ਨੋ ਮਾਰਿ ਨ ਸਾਕੈ ਕੋਇ॥ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਸੇਵਕੁ ਰਹੈ ਸਰਣਾਈ॥ … 10　॥ -2॥ {843}

} ਮਹਲਾ 4॥ . ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਨਿਆਉ ਪਾਪੀ ਨਰੁ ਹਾਰਦਾ॥ . .॥ 18॥ {90} - (2) - ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਹੈ ਸਚੁ ਸਚਾ ਗੋਸਾਈ॥ ਤੁਧੁਨੋ ਸਭ ਧਿਆਇਦੀ ਸਭ ਲਗੈ ਤੇਰੀ ਪਾਈ॥ ਤੇਰੀ ਸਿਫਤਿ ਸੁਆਲਿਉ ਸਰੂਪ ਹੈ ਜਿਨਿ ਕੀਤੀ ਤਿਸੁ ਪਾਰਿ ਲਘਾਈ॥ ਗੁਰਮੁਖਾ ਨੋ ਫਲੁ ਪਾਇਦਾ ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਈ॥ ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਵਡੀ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ॥ 1　॥ {301} - (3) - ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਦਾਤਾ ਤੂਹੈ ਨਿਰੰਜਨਾ ਤੂਹੈ ਸਚੁ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਇਆ॥ ਸਚੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਸਚੇ ਸਚੁ ਨਾਇਆ॥ 2　॥ {301} - (4) -ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਅਗਮੁ ਦਇਆਲੁ ਹੈ ਸਭਿ ਤੁਧੁ ਧਿਆਹੀ॥ {302} - (5) - ਜਿਸ ਨੋ ਸਾਹਿਬੁ ਵਡਾ ਕਰੇ ਸੋਈ ਵਡ ਜਾਣੀ॥ ਜਿਸੁ ਸਾਹਿਬ ਭਾਵੈ ਤਿਸੁ ਬਖਸਿ ਲਏ ਸੋ ਸਾਹਿਬ ਮਨਿ ਭਾਣੀ॥ {302} (6) -ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਹੈ ਸਚੁ ਸਚੇ ਭਾਵੈ॥ {302} - (7) -ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਅਗਮ ਦਇਆਲੁ ਹੈ ਵਡ ਦਾਤਾ ਦਾਣਾ॥ {305} - (8) -. . ਤੁਧੁਨੋ ਸਭ ਧਿਆਇਦੀ ਸੇ ਥਾਇ ਪਏ ਜੋ ਸਾਹਿਬ ਲੋੜੇ॥ {306} - (9) -ਸਾਹਿਬੁ ਜਿਸ ਕਾ ਨੰਗਾ ਭੁਖਾ ਹੋਵੈ ਤਿਸ ਦਾ ਨਫਰੁ ਕਿਥਹੁ ਰਜਿ ਖਾਏ॥ ਜਿ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਘਰਿ ਵਥੁ ਹੋਵੈ ਸੁ ਨਫਰੈ ਹਥਿ ਆਵੈ ਅਣਹੋਦੀ ਕਿਥਹੁ ਪਾਏ॥ . . 2　॥ {306} -ਪਉ-12- (10) - ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕੈ ਵਲਿ ਹੈ ਤਾਂ ਝਖਿ ਝਖਿ ਮਰੈ ਸਭ ਲ+ਕਾਈ॥ … 1　॥ {307} -ਪਉ-13 - (11) - ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਿ ਹੈ ਸਚੁ ਸਾਹ ਹਮਾਰੇ॥ ਸਚੁ ਪੂਜੀ ਨਾਮੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇ ਪ੍ਰਭ ਵਣਜਾਰੇ ਥਾਰੇ॥ ਸਚੁ ਸੇਵਹਿ ਸਚੁ ਵਣੰਜਿ ਲੈਹਿ ਗੁਣ ਕਥਹ ਨਿਰਾਰੇ॥ ਸੇਵਕ ਭਾਇ ਸੇ ਜਨ ਮਿਲੇ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਸਵਾਰੇ॥ ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਲਖੁ ਹੈ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਲਖਾਰੇ॥ 14॥ {308} - (12) - ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਜਿਨੀ ਸੇਵਿਆ ਕਾਲੁ ਕੰਟਕੁ ਮਾਰਿ ਤਿਨੀ ਸਾਧਿਆ॥ . . 22॥ {313} - (14) - ਤੂ ਘਟਿ ਘਟਿ ਇਕੁ ਵਰਤਦਾ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬ ਚਲਤੈ॥ . . 24　॥ {314} - (15) - ਸਚੈ ਸਾਹਿਬ ਮਾਰਿਆ ਕਉਣੁ ਤਿਸ ਨੋ ਰਖੈ॥ ਨਾਨਕ ਤਿਸੁ ਸਰਣਾਗਤੀ ਜੋ ਪੁਰਖੁ ਅਲਖੈ॥ 28॥ {315} - (16) -ਤੂੰ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤਿ ਵਡਾ ਤੁਹਿ ਜੇਵਡੁ ਤੂੰ ਵਡ ਵਡੇ॥ ਜਿਸੁ ਤੂੰ ਮੇਲਹਿ ਸੋ ਤੁਧੁ ਮਿਲੈ ਤੂੰ ਆਪੇ ਬਖਸਿ ਲੈਹਿ ਲੇਖਾ ਛਡੇ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਤੂੰ ਆਪਿ ਮਿਲਾਇਦਾ ਸੋ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਮਨੁ ਗਡ ਗਡੇ॥ ਤੂੰ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਤੂ ਸਭੁ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਚੰਮੁ ਤੇਰਾ ਹਡੇ॥ . . 33　॥ {317} - (17) -. ਸੋ ਐਸਾ ਹਰਿ ਨਿਤ ਸੇਵੀਐ ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ਜੋ ਸਭ ਦੂ ਸਾਹਿਬੁ ਵਡਾ ਰਾਮ॥ {541} - (18) - ਹਰਿ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਤਪਾਵਸੁ ਕਰਿ ਵੇਖੈ ਚਲਤ ਸਬਾਏ॥ {550} - (19) -. . ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਤੂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਾ ਤੇਰਾ ਕੀਆ ਸਚੁ ਸਭੁ ਹੋਇ॥ . . 4॥ -7॥ 13॥ {674} - (20) -. . ਸਚੁ ਸਾਹਿਬ ਸਾਚਾ ਖੇਲੁ ਸਭੁ ਹਰਿ ਧਨੀ॥ . . 2॥ 1॥ {723} - (21) ਸਾਹਿਬੋ ਤੂਹੈ ਮੇਰਾ ਮੀਰਾ॥ . . 22　॥ -2॥ {727} - (22) -ਤੇਰੇ ਕਵਨ ਕਵਨ ਗੁਣ ਕਹਿ ਕਹਿ ਗਾਵਾ ਤੂ ਸਾਹਿਬ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨਾ॥ ਤੁਮਰੀ ਮਹਿਮਾ ਬਰਨਿ ਨ ਸਾਕਉ ਤੂੰ ਠਾਕੁਰ ਊਚ ਭਗਵਾਨਾ॥ 1॥ ਮੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਰ ਸੋਈ॥ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਉ ਰਾਖੁ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਮੈ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ . . 4॥ -1॥ 12॥ {746}

ਮਹਲਾ 5॥ (1) - ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਵਸਗਤਿ ਸਾਹਿਬੈ ਆਪੇ ਕਰਣ ਕਰੇਵ॥ {5-75} (2) -ਸਦਾ ਸਦਾ ਕਰਿ ਚਾਕਰੀ ਪ੍ਰਭੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚਾ ਸੋਇ॥ 2　॥ {7-77} (3) -ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਨਿਰਮਲਾ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਰਹਣੁ ਨ ਜਾਇ॥ {49} - (4) -ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵੁਠਾ ਹੋਆ ਖਸਮੁ ਦਇਆਲੁ॥ {19-89} - (5) -ਸਚੁ ਕਰਤਾ ਸਚੁ ਕਰਣਹਾਰੁ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਟੇਕ॥ {28-　98} (6) -ਸੇਵਾ ਮੰਗੈ ਸੇਵਕੋ ਲਾਈਆਂ ਅਪੁਨੀ ਸੇਵ॥ ਸਾਧੂ ਸੰਗ ਮਸਕਤੇ ਤੂਠੈ ਪਾਵਾ ਦੇਵ॥ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਵਸਗਤਿ ਸਾਹਿਬੈ ਆਪੇ ਕਰਣ ਕਰੇਵ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਬਲਿਹਾਰਣੈ ਮਨਸਾ ਸਭ ਪੂਰੇਵ॥ 3॥ -　5　॥ 75　॥ {44} (7) -ਸਦਾ ਸਦਾ ਕਰਿ ਚਾਕਰੀ ਪ੍ਰਭੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚਾ ਸੋਇ॥ 2॥ . . 7　॥ 77॥ {44} - (8) -ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਨਿਰਮਲਾ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਰਹਣੁ ਨ ਜਾਇ॥ . 19　॥ 89　॥ {49} - (9) ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵੁਠਾ ਹੋਆ ਖਸਮੁ ਦਇਆਲੁ॥ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟਿਆ ਬਿਨਸਿਆ ਸਭੁ ਜੰਜਾਲੁ॥ 1॥ --　28　॥ 98॥ {52} - (10) -ਸਚੁ ਕਰਤਾ ਸਚੁ ਕਰਣਹਾਰੁ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਟੇਕ॥ ਸਚੋ ਸਚੁ ਵਖਾਣੀਐ ਸਚੋ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕ॥ . . 28　॥ 98॥ {52} - (11) -ਸਾਹਿਬੁ ਨਿਤਾਣਿਆ ਕਾ ਤਾਣੁ॥ 1　॥ 26　॥ {70} - (12) -ਤੂੰ ਸਾਝਾ ਸਾਹਿਬੁ ਬਾਪੁ ਹਮਾਰਾ॥ ਨਉ ਨਿਧਿ ਤੇਰੈ ਅਖੁਟ ਭੰਡਾਰਾ॥ -　॥ 2　॥ 9　॥ {97} (13) -ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਸੋਈ ਗਾਵੈ॥ ਜੋ ਸਾਹਿਬ ਤੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਵੈ॥ ਤੂੰ ਸੰਤਨ ਕਾ ਸੰਤ ਤੁਮਾਰੇ ਸੰਤ ਸਾਹਿਬ ਮਨੁ ਮਾਨਾ ਜੀਉ॥ 2॥ {100} - (14) -ਕਾਟਿ ਸਿਲਕ ਪ੍ਰਭਿ ਸੇਵਾ ਲਾਇਆ॥ ਹੁਕਮੁ ਸਾਹਿਬ ਕਾ ਸੇਵਕ ਮਨਿ ਭਾਇਆ॥ ਸੋਈ ਕਮਾਵੈ ਜੋ ਸਾਹਿਬ ਭਾਵੈ ਸੇਵਕੁ ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਮਾਹਰੁ ਜੀਉ॥ 2　॥ --　18　॥ 25　॥ {101} - (15) -. . ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੀ ਨਾਈ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਤਿਸੁ ਸਦਾ ਧਿਆਈ॥ ਜਨਮ ਮਰਣ ਭੈ ਕਾਟੇ ਮੋਹਾ ਬਿਨਸੇ ਸੋਗ ਸੰਤਾਪੇ ਜੀਉ॥ 3　॥ …॥ 4　॥ ---　27　॥ 34　॥ {104} - (16) -. ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਕਿਲਬਿਖ ਜਾਵਹਿ॥ ਮਨਿ ਚਿੰਦੇ ਸੇਈ ਫਲ ਪਾਵਹਿ॥ ਸਿਮਰਿ ਸਾਹਿਬੁ ਸੋ ਸਚੁ ਸੁਆਮੀ ਰਿਜਕੁ ਸਭਸੁ ਕਉ ਦੀਏ ਜੀਉ॥ 2　॥ ---　28　॥ 35　॥ {104} - (17) -ਤੇਰਾ ਮਾਣੁ ਤਾਣੁ ਪ੍ਰਭ ਤੇਰਾ॥ ਤੂੰ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਣੀ ਗਹੇਰਾ॥ ਨਾਨਕੁ ਦਾਸੁ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ ਆਠ ਪਹਰ ਤੁਧੁ ਧਿਆਈ ਜੀਉ॥ 4　॥ -　34॥ 41- {106} - (18) -ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ॥ ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਵਰਤੈ ਨੇਰਾ॥ ਸਦਾ ਅਲਿਪਤੁ ਜੀਆ ਕਾ ਦਾਤਾ ਕੋ ਵਿਰਲਾ ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ਜੀਉ॥ 2　॥ -　35॥ 42　॥ {10- (19) -ਰਾਗੁ ਮਾਝ ਅਸਟਪਦੀਆ ਮਹਲਾ 1 ਘਰੁ 1॥ ਸਬਦਿ ਰੰਗਾਏ ਹੁਕਮਿ ਸਬਾਏ॥ ਸਚੀ ਦਰਗਹ ਮਹਲਿ ਬੁਲਾਏ॥ ਸਚੇ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਸਚੇ ਮਨੁ ਪਤੀਆਵਣਿਆ॥ 1　॥ {109} - (20) -. ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਪੈ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੇ ਸਬਦਿ ਸਿਞਾਪੈ॥ ਜਿਨ ਪੀਆ ਸੇਈ ਤ੍ਰਿਪਤਾਸੇ ਸਚੇ ਸਚਿ ਅਘਾਵਣਿਆ॥ 8　॥ -1　॥ 35॥ {131} - (21) -ਜਿਸ ਕਉ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭ ਭਇਆ ਸਹਾਈ॥ ਤਿਸੁ ਤਤੀ ਵਾਉ ਨ ਲਗੈ ਕਾਈ॥ ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਸਰਣਿ ਸੁਖਦਾਤਾ ਸਤਸੰਗਤਿ ਜਪਿ ਪ੍ਰਗਟਾਵਣਿਆ॥ 7॥ ਤੂੰ ਊਚ ਅਥਾਹੁ ਅਪਾਰੁ ਅਮੋਲਾ॥ ਤੂੰ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਦਾਸੁ ਤੇਰਾ ਗੋਲਾ॥ ਤੂੰ ਮੀਰਾ ਸਾਚੀ ਠਕੁਰਾਈ ਨਾਨਕ ਬਲਿ ਬਲਿ ਜਾਵਣਿਆ॥ 8॥ -　3　॥ 37॥ {132} - (22) -ਨਾਨਕ ਕਉ ਪ੍ਰਭ ਰਾਖਿ ਲੇਹਿ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਬੰਦੀ ਮੋਚ॥ {135} - (23) -ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸੋ ਨਿਰਮਲ ਕਰਮਾ॥ ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸੋ ਸਚੁ ਧਰਮਾ॥ ਸਰਬ ਨਿਧਾਨ ਗੁਣ ਤੁਮ ਹੀ ਪਾਸਿ॥ ਤੂੰ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵਕ ਅਰਦਾਸਿ॥ 3　॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਇ ਹਰਿ ਰੰਗਿ॥ ਸਰਬ ਸੁਖਾ ਪਾਵਉ ਸਤਸੰਗਿ॥ ਨਾਮਿ ਤੇਰੈ ਰਹੈ ਮਨੁ ਰਾਤਾ॥ ਇਹੁ ਕਲਿਆਣੁ ਨਾਨਕ ਕਰਿ ਜਾਤਾ॥ 4　॥ 14　॥ 83　॥ {180} - (24) -ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਲਾਲਨ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਨ॥ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਖਾਨ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ -18　॥ 87॥ {182} - (25) -ਬਾਰਨੈ ਬਲਿਹਾਰਨੈ ਲਖ ਬਰੀਆ॥ ਨਾਮੋ ਹੋ ਨਾਮੁ ਸਾਹਿਬ ਕੋ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਰੀਆ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ . .॥ 4॥ 5॥ 143॥ {211} - (26) -ਖਖਾ ਖਰਾ ਸਰਾਹਉ ਤਾਹੂ॥ ਜੋ ਖਿਨ ਮਹਿ ਊਨੇ ਸੁਭਰ ਭਰਾਹੂ॥ ਖਰਾ ਨਿਮਾਨਾ ਹੋਤ ਪਰਾਨੀ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਪੈ ਪ੍ਰਭ ਨਿਰਬਾਨੀ॥ ਭਾਵੈ ਖਸਮ ਤ ਉਆ ਸੁਖੁ ਦੇਤਾ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਐਸੋ ਆਗਨਤਾ॥ ਅਸੰਖ ਖਤੇ ਖਿਨ ਬਖਸਨਹਾਰਾ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਦਾ ਦਇਆਰਾ॥ 49　॥ {260} - (27) - ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਆਗਿਆ ਮਾਨੈ ਮਾਥੈ॥ ਉਸ ਤੇ ਚਉਗੁਨ ਕਰੈ ਨਿਹਾਲੁ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਸਦਾ ਦਇਆਲੁ॥ 2　॥ -ਅਸਟ:-5 {268} - (28) - ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਦਾਤਾ ਤੂਹੈ ਨਿਰੰਜਨਾ ਤੂਹੈ ਸਚੁ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਇਆ॥ ਸਚੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਸਚੇ ਸਚੁ ਨਾਇਆ॥ 2　॥ {301} (29) - ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਅਗਮੁ ਦਇਆਲੁ ਹੈ ਸਭਿ ਤੁਧੁ ਧਿਆਹੀ॥ ਸਭਿ ਜੀਅ ਤੇਰੇ ਤੂ ਸਭਸ ਦਾ ਤੂ ਸਭ ਛਡਾਹੀ॥ 4　॥ - {302} - (30) - ਚੇਤਾ ਈ ਤਾਂ ਚੇਤਿ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚਾ ਸੋ ਧਣੀ॥ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਚੜਿ ਬੋਹਿਥਿ ਭਉਜਲੁ ਪਾਰਿ ਪਉ॥ 1　॥ {318} - (31) - ਮੰਗਣਾ ਤ ਸਚੁ ਇਕੁ ਜਿਸੁ ਤੁਸਿ ਦੇਵੈ ਆਪਿ॥ ਜਿਤੁ ਖਾਧੈ ਮਨੁ ਤ੍ਰਿਪਤੀਐ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾਤਿ॥ 2॥ {321} -20 - (31) -ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਸਾਹਿਬੋ ਜੀਆਂ ਕਾ ਪਰਣਾ॥ ਹਸਤ ਦੇਇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਦਾ ਭਰਣ ਪੋਖਣੁ ਕਰਣਾ॥ . . 20॥ {323} - (32) - ਜਾਚਿਕੁ ਮੰਗੈ ਨਿਤ ਨਾਮੁ ਸਾਹਿਬੁ ਕਰੇ ਕਬੂਲੁ॥ ਨਾਨਕ ਪਰਮੇਸਰੁ ਜਜਮਾਨੁ ਤਿਸਹਿ ਭੁਖ ਨ ਮੂਲਿ॥ 2॥ {323} - (33) -- ਸੋ ਸਾਹਿਬੁ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ॥ ਸਦਾ ਸੰਗਿ ਨਾਹੀ ਹਰਿ ਦੂਰਿ॥ 2　॥ -- 38॥ {330} - (34) -ਸਾਹਿਬੁ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਅਪੁਨਾ ਕਾਰਜੁ ਸਵਾਰੇ॥ ਤਾ ਸੋਹਾਗਣਿ ਜਾਣੀਐ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੇ॥ 3॥ -　5　॥ 6॥ 50॥ {334} - (35) --ਬੰਦੇ ਬੰਦਗੀ ਇਕਤੀਆਰ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਰੋਸੁ ਧਰਉ ਕਿ ਪਿਆਰੁ॥ . . 18　॥ 69॥ {338} - (36) - ਜੋ ਤੂੰ ਕਰਹਿ ਸੋਈ ਪਰਵਾਣੁ॥ ਸਾਚੇ ਸਾਹਿਬ ਤੇਰਾ ਸਚੁ ਫੁਰਮਾਣੁ॥ 2　॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਉ॥ ਤੇਰੈ ਘਰਿ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹੈ ਨਿਆਉ॥ 3　॥ ਸਾਚੇ ਸਾਹਿਬ ਅਲਖ ਅਭੇਵ॥ ਨਾਨਕ ਲਾਇਆ ਲਾਗਾ ਸੇਵ॥ 4　॥ 20　॥ {376} - (37) - ਸਾਹਿਬ ਕਾ ਸੇਵ ਬਿਰਾਨੀ॥ ਐਸੇ ਗੁਨਹ ਅਛਾਦਿਓ ਪ੍ਰਾਨੀ॥ --　22　॥ {376} - (37) -ਜਾ ਤੂੰ ਸਾਹਿਬੁ ਤਾ ਭਉ ਕੇਹਾ ਹਉ ਤੁਧੁ ਬਿਨੁ ਕਿਸੁ ਸਾਲਾਹੀ॥ --　7　॥ 46　॥ {382} - (38) - ਗੁਣ ਨਿਧਾਨ ਸਾਹਿਬ ਮਨਿ ਮੇਲਾ॥ ਸਰਣਿ ਪਇਆ ਨਾਨਕ ਸ+ਹੇਲਾ॥ 4　॥ 9　॥ 48　॥ {383} - (39) -ਜਉ ਮੈ ਅਪੁਨਾ ਸਾਹਿਬੁ ਚੀਤਿ॥ ਤਉ ਭਉ ਮਿਟਿਓ ਮੇਰੇ ਮੀਤ॥ 2　॥ --　29　॥ 80॥ {390} - (40) - ਸਦਾ ਅਨੰਦ ਅਨੰਦੀ ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਨ ਨਿਧਾਨ ਨਿਤ ਨਿਤ ਜਾਪੀਐ॥ --　5　॥ 99॥ {395} - (41) -ਮਿਟਿਆ ਸੋਗੁ ਮਹਾ ਅਨੰਦੁ ਥੀਆ॥ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਖੀ ਅਨੰਦੁ ਗਾਵੈ॥ ਸਾਚੇ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਮਨਿ ਭਾਵੈ॥ 2　॥ …॥ 4॥ --　7　॥ 101　॥ . .॥ 3॥ --　8　॥ 102　॥ {396} - (42) -ਮੈ ਬੰਦਾ ਬੈ ਖਰੀਦੁ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ॥ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤਿਸ ਦਾ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੈ ਤੇਰਾ॥ 1　॥ ਮਾਣੁ ਨਿਮਾਣੇ ਤੂੰ ਧਣੀ ਤੇਰਾ ਭਰਵਾਸਾ॥ ਬਿਨੁ ਸਾਚੇ ਅਨ ਟੇਕ ਹੈ ਸੋ ਜਾਣਹੁ ਕਾਚਾ॥ 1　॥ ਰਹਾਉ॥ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰ ਹੈ ਕੋਈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਏ॥ ਜਿਸੁ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਭੇਟਸੀ ਸੋ ਚਲੈ ਰਜਾਏ॥ 2　॥ ਚਤੁਰਾਈ ਸਿਆਣਪਾ ਕਿਤੈ ਕਾਮਿ ਨ ਆਈਐ॥ ਤੁਠਾ ਸਾਹਿਬੁ ਜੋ ਦੇਵੈ ਸੋਈ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ॥ 3　॥ - 1　॥ 103　॥ {396} - (43) --ਸਰਬ ਸੁਖਾ ਮੈ ਭਾਲਿਆ ਹਰਿ ਜੇਵਡੁ ਨ ਕੋਈ॥ ਗੁਰ ਤੁਠੇ ਤੇ ਪਾਈਐ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸੋਈ॥ 1　॥ ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਸਦ ਸਦ ਕੁਰਬਾਨਾ॥ ਨਾਮੁ ਨ ਵਿਸਰਉ ਇਕੁ ਖਿਨੁ ਚਸਾ ਇਹੁ ਕੀਜੈ ਦਾਨਾ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ . .॥ 4॥ -　2॥ 104॥ {396} - (44) -ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਸ੍ਰਬ ਠਾਇ ਹਮਾਰਾ ਖਸਮੁ ਸੋਇ॥ ਏਕੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਰਿ ਛਤੁ ਦੂਜਾ ਨਾਹਿ ਕੋਇ॥ 1॥ . .॥ 4॥ --7॥ 109॥ । 398} - (45) -ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਨ ਮੇਰਾ ਧਨੋ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਮਨੀਆ॥ ਨਾਮਿ ਜਿਸੈ ਕੈ ਊਜਲੀ ਤਿਸੁ ਦਾਸੀ ਗਨੀਆ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ . .॥ 4॥ -15॥ 117॥ {400} - (46) -ਤਿਸੁ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਟੇਕ ਨਾਨਕ ਮਨੈ ਮਾਹਿ॥ 2॥ {518} - (47) -ਜਿਸੁ ਪਤਿ ਰਖੈ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਨਾਨਕ ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ॥ 2॥ {520} -8 (48) -ਪੳ: ਆਵੈ ਸਾਹਿਬੁ ਚਿਤਿ ਤੇਰਿਆ ਭਗਤਾ ਡਿਠਿਆ॥ . . ॥ 9॥ {523} - (49) -ਪਉ:-. ਆਇਐ ਚਿਤਿ ਨਿਹਾਲੁ ਸਾਹਿਬ ਬੇਸੁਮਾਰ॥ ,॥ 17॥ {523} - (50-ਪਉ:-. ਸੂਖ ਸਹਜ ਆਨੰਦ ਵੁਠੇ ਤਿਤੁ ਘਰਿ॥ ਆਵਣ ਜਾਣ ਰਹੇ ਜਨਮੁ ਨ ਤਹਾ ਮਰਿ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵਕੁ ਇਕੁ ਇਕੁ ਦ੍ਰਿਸਟਾਇਆ॥ . .॥ 21॥ {524} - (51) -ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਸਾਹਿਬੁ ਨੇਰਾ॥ {536} - (52) -. . ਤੁਮ ਮਿਹਰਵਾਨ ਦਾਸ ਹਮ ਦੀਨਾ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਭਰਪੁਰਿ ਲੀਣਾ॥ 4　॥ 2

　॥ {562} - (53) -. . ਤੂ ਏਕੋ ਸਾਹਿਬੁ ਅਵਰੁ ਨ ਹੋਰਿ॥ . . 4॥ 7॥ {563} - (54) -. . ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਭਾਈ ਏਹਾ ਕਰਣੀ ਸਾਰ॥ , ,॥ 4॥ -　2　॥ {608} - (55) -. . ਕੋਇ ਨ ਪਹੁਚਨਹਾਰਾ ਦੂਜਾ ਅਪੁਨੇ ਸਾਹਿਬ ਕਾ ਭਰਵਾਸਾ॥ . . ॥ 4॥ -　-5॥ {609} - (56) -ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਮਿਤਿ ਵਡਾਈ ਭਗਤਿ ਵਛਲ ਦਇਆਲਾ॥ . . 4॥ -11॥ {611} - (57) - … ਪ੍ਰਭ ਜੀਉ ਤੂ ਮੇਰੋ ਸਾਹਿਬੁ ਦਾਤਾ॥ . . 4　॥ -14　॥ 25॥ {615} - (58) -. . ਬਖਸਿ ਲੈਹੁ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਭ ਅਪਨੇ ਲਾਖ ਖਤੇ ਕਰਿ ਫੇਰੋ॥ . . ॥ 2॥ -7॥ 35॥ {618} -59) -ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਨੀ ਗਹੇਰਾ॥ ਘਰੁ ਲਸਕਰੁ ਸਭੁ ਤੇਰਾ॥ . .॥ 4॥ {622} - (60) -ਤੂ ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਣੀ ਗਹੇਰਾ॥ . . 4॥ -6॥ 56॥ {622} - (61) -ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਵਿਸਰਿਆ ਪਿਆਰੇ ਬਹੁਤੀ ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ … 8॥ --　2॥ {640} - (62) -ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਹੋਆ ਰਖਵਾਲਾ ਰਾਖਿ ਲੀਏ ਕੰਠਿ ਲਾਇ॥ . . 2॥ 17॥ {679} - (63) -. . ਰਾਖਿ ਲੇਇ ਸਾਹਿਬੁ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰਾ. . 4॥ 1॥ 22॥ {680} - (64) -. . ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੁ ਦਰਬਾਰੁ॥ ਕੀਮਤਿ ਕਉਣੁ ਕਹੈ ਬੀਚਾਰੁ॥ . . 4॥ -3॥ 24॥ {681} - (65) -ਮਿਹਰਵਾਨੁ ਸਾਹਿਬੁ ਮਿਹਰਵਾਨੁ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਮਿਹਰਵਾਨੁ॥ . . 4॥ -3॥ {735} - (66) -ਦੀਦਨੇ ਦੀਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਛੁ ਨਹੀ ਇਸ ਕਾ ਮੋਲੁ॥ ਪਾਕ ਪਰਵਦਗਾਰ ਤੂ ਖੁਦਿ ਖਸਮੁ ਵਡਾ ਅਤੋਲੁ॥ 1　॥ ਦਸ੍ਤਗੀਰੀ ਦੇਹਿ ਦਿਲਾਵਰ ਤੂਹੀ ਤੂਹੀ ਏਕ॥ ਕਰਤਾਰ ਕੁਦਰਤਿ ਕਰਣ ਖਾਲਕ ਨਾਨਕ ਤੇਰੀ ਟੇਕ॥ 2　॥ 5　॥ {724} (67) -ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ॥ ਨਾਨਕੁ ਬੋਲੈ ਬੋਲਾਇਆ ਤੇਰਾ॥ 4॥ 23॥ 29॥ 743} - (68) - ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਸੁਖੁ ਨਾਨਕੁ ਮਾਗੈ ਸਾਹਿਬ ਤੁਠੈ ਪਾਵਾ॥ 4॥ -1॥ ੱ48॥ {747} - (69) -ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਤੂੰ ਮੈ ਮਾਣੁ ਨਿਮਾਣੀ॥ ਅਰਦਾਸਿ ਕਰੀ ਪ੍ਰਭ ਅਪਨੇ ਆਗੈ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਜੀਵਾ ਤੇਰੀ ਬਾਣੀ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ . . 4॥ 9॥ 56॥ {749} ਅਤੇ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਅਜੇਹੇ ਤਿੰਨ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ:- (1) -ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ 1 ਘਰੁ 1॥ ਜੀਉ ਡਰਤੁ ਹੈ ਆਪਣਾ ਕੈ ਸਿਉ ਕਰੀ ਪੁਕਾਰ॥ …. .॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ 4॥ 1॥ {660} - (2) -ਆਸਾ ਮਹਲਾ 5॥ ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਸ੍ਰਬ ਠਾਇ ਹਮਾਰਾ ਖਸਮੁ ਸੋਇ॥ ਏਕੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਰਿ ਛਤੁ ਦੂਜਾ ਨਾਹਿ ਕੋਇ॥ 1॥ … 4॥ 7॥ 109॥ {398} (3) -ਵਡਹੰਸੁ ਮਹਲਾ 5॥ ਵਿਸਰੁ ਨਾਹੀ …. . । 3. ਤੂ ਏਕੋ ਸਾਹਿਬੁ ਅਵਰੁ ਨ ਹੋਰਿ॥ ਬਿਨਉ ਕਰੈ ਨਾਨਕੁ ਕਰ ਜੋਰਿ॥ 4॥ 7॥ {{563}

ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਕੋ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ, ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤੋਂ ਛੁੱਟ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ, ਸ਼ਕਤੀ ਸ਼ਾਲੀ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੇਵ ਦਾਨਵ ਮੁੰਨ ਆਦਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਜਾਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਲਈ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਮੰਨ ਲੈਣਾ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਕੋਰਾ ਝੂਠ ਹੈ ਕਿ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੇ ਵਰ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ ਵਿਚੋਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਡੇ ਤੋਂ ਵਡੇ ਵਿਦਵਾਨ ਨੂੰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖੋਜੀ ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਸਿਖੀ ਦੇ ਵਰੋਧੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ, (ੳ) -ਪਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਸਾਹਿਬ ਪਦ ਵਰਤਨ ਦਾ ਰਾਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹੀ ਖੋਹਲਿਆ ਸੀ (ਅ) -ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਲਈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ, ਜਿੰਨੀ ਵਾਰੀ “ਸਾਹਿਬ” ਪਦ ਆਇਆ ਹੈ, "ਰਾਮ" ਤੋ ਬਿਨਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਹੈ, ਜੇ ਕੋਈ ਦੂਜਾ 'ਪਦ' ਵਰਤਿਆ ਹੋਵੇ? ਗੁਰਬਿਲਾਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਲਿਖਾਰੀ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਇਸ ਪੱਖ ਵਲੋਂ ਵੀ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਸੁਚੇਤ ਸੀ, ਕਿ, ਜਿਸ ਅਨੂਪਮ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਸਿੱਖ ਲਈ ਵੀ ‘ਸੰਤ’ ਪਦ ਵਰਤਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ (ਇਤਿਹਸ ਵਿੱਚ ‘ਭਾਈ’ ਅਤੇ ‘ਬਾਬਾ’ ਪਦ ਵਰਤੇ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ‘ਸਾਹਿਬ’ ਪਦ ਵਰਤਣਾ ਕਿਵੇਂ ਝੱਲਣਾ ਸੀ? ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਗੁਰਿਆਈ ਨੂੰ ਹਰ ਪੱਖੋ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਾਸੋਹੀਣੀ ਬਾਣਾਈ ਤੁਰਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਇਹ ਲਿਖਾਰੀ, ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਹਰ ਮੋੜ ਤੇ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਿਮਣੇ ਮਾਨੋ ਗੋਡੇ ਟੇਕਦੇ ਦਰਸਾਈ ਆਉਂਦਾ ਵੇਖ ਕੇ, ਇਸ ਦਾਸਰੇ ਵਾਸਤੇ ਅਸਹਿ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਏਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ, ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਅੰਤਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੀ ਜਰਜਰੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਅਤੀਅੰਤ ਕਰੜੀ ਘਾਲਣਾ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੱਖ ਇਸ ਆਸ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ ਕਿ, ਸ਼ਇਦ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਇਸ ਦੂਲੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਜਾਗ ਆ ਹੀ ਜਾਵੇ? (ਸ) ਤੀਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਨਾ ਭੁੱਲੀਏ ਕਿ, ਇਹ ਲਿਖਾਰੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ "ਸੰਤ" ਪਦ ਵਰਤਣਾ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰਦੇ, ਸੋ ਉਸ ਨੇ ਉਂਜ ਹਰ ਪੱਖੋ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਰਹਿਬਰ, ਪੂਜਨੀਕ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਅਤੇ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਦਰਸਾ ਕੇ ਕੇ ਪੰਥ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਵਧਾ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਬਾਣੀ ਦੇ ਇਸ ਸਪੱਸ਼ਟ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਨੂੰ-ਹਰਿ ਜੀਉ ਤੇਰੀ ਦਾਤੀ ਰਾਜਾ॥ ਮਾਣਸੁ ਬਪੁੜਾ ਕਿਆ ਸਾਲਾਹੀ ਕਿਆ ਤਿਸ ਕਾ ਮੁਹਤਾਜਾ॥ ਰਹਾਉ॥ {ਪੰਨਾ-608} ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਅਗਿਆਨੀ ਲਾਣੇ ਲਈ ਨਿਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਤਰਜ਼ ਵਾਲੇ ਸੰਤ ਡੇਰਿਆਂ ਦੇ ਬਣ ਸਕਣ ਦਾ ਰਾਹ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਭਾਈ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਜਾਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਲਈ 'ਸੰਤ' ਪਦ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਰਿਹਾ।

78- ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਮਾਹਰੋ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਦਿਖਾਇ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਵਰਸੈ ਮਨੁ

ਸੰਤੋਖੀਐ ਸਚਿ ਰਹੈ ਲਿਵ ਲਾਇ॥ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ ਸਦਾ ਹਰੀਆਵਲੀ

ਫਿਰਿ ਸੁਕੈ ਨਾ ਕੁਮਲਾਇ॥ 4॥ {1277} -2

ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਅਫ਼ਗਾਨਾ

---