| . |
|
☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬
(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੩੩)
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
( ਪਉੜੀ
ਨੰ: ੨੬ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਨਾਨਕ ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਫਲ ਵਿਸੁ॥ ਸਭ ਕਾਰਣ
ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਖਵਾਲੇ ਤਿਸੁ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੨॥ ਨਾਨਕ ਦੁਨੀਆ ਕੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਅਗੀ ਸੇਤੀ ਜਾਲਿ॥ ਏਨੀ ਜਲੀਈਂ ਨਾਮੁ
ਵਿਸਾਰਿਆ ਇੱਕ ਨ ਚਲੀਆ ਨਾਲਿ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਸਿਰਿ ਸਿਰਿ ਹੋਇ ਨਿਬੇੜੁ ਹੁਕਮਿ ਚਲਾਇਆ॥ ਤੇਰੈ ਹਥਿ ਨਿਬੇੜੁ ਤੂਹੈ ਮਨਿ ਭਾਇਆ॥ ਕਾਲੁ ਚਲਾਏ
ਬੰਨਿ ਕੋਇ ਨ ਰਖਸੀ॥ ਜਰੁ ਜਰਵਾਣਾ ਕੰਨਿੑ ਚੜਿਆ ਨਚਸੀ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਬੋਹਿਥੁ ਬੇੜੁ ਸਚਾ ਰਖਸੀ॥ ਅਗਨਿ
ਭਖੈ ਭੜਹਾੜੁ ਅਨਦਿਨੁ ਭਖਸੀ॥ ਫਾਥਾ ਚੁਗੈ ਚੋਗ ਹੁਕਮੀ
ਛੁਟਸੀ॥ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਗੁ ਕੂੜੁ ਨਿਖੁਟਸੀ॥ ੨੬ ॥
( ਪਉੜੀ
੨੬, ਸਟੀਕ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ
ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥” ਨਾਨਕ ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ, ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸੁ॥ ਸਭ ਕਾਰਣ
ਕਰਤਾ ਕਰੇ, ਜਿਸੁ ਖਵਾਲੇ ਤਿਸੁ”॥ ੧॥ (ਪੰ:
੧੨੯੦)
ਪਦ ਅਰਥ: —
ਕਰਮ—ਕੀਤੇ
ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ। ਬਿਰਖੁ—ਸਰੀਰ-ਰੂਪ
ਰੁੱਖ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ—ਆਤਮਕ
ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ।
“ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ” —ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਾਇਆ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਬਿਰਖ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਫਲ ਵੀ ਲਗਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸੁ—
ਜ਼ਹਰ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ ਜਿਹੜੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਲਈ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸ ੁ—ਇਹ
ਕਰਮ ਫਲ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ‘ਨਾਮ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰੂਪੀ ਨਾਮ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਫਲ ਤੇ ਦੂਜਾ ‘ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਵਾਲੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਫਲ।
ਕਾਰਣ—ਵਸੀਲੇ,
ਸਬੱਬ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਿਆਂ `ਚ।
ਅਰਥ: —
“ਨਾਨਕ
ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ, ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸੁ” -
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਾਇਆ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਬਿਰਖ ਹੈ, ਜਿਸ
ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਫਲ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਫਲ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਇੱਕ ‘ਨਾਮ ਭਾਵ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰੂਪੀ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਫਲ ਤੇ ਦੂਜੇ ‘ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ
ਫਲ।
“ ਸਭ
ਕਾਰਣ ਕਰਤਾ ਕਰੇ, ਜਿਸੁ ਖਵਾਲੇ ਤਿਸੁ” -ਉਪ੍ਰੰਤ
ਜੀਵ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਉਸ ਲਈ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਲਈ ਕਾਰਣ ਵੀ ਆਪ ਬਣਾ
ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜੀਵ ਦੇ ਕੀਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਫਲ, ਜੀਵ ਨੂੰ ਖੁਆਉਂਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ
ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਲੋਕ
ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਇਸ ਸੰਬੰਧ `ਚ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਧਾਰਿਤ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਨੁੱਕਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੧-
ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕਰਤਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਕਾਲਪ੍ਰੁਰਖ ਹੈ। ਅਕਾਲਪ੍ਰੁਰਖ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਨਿਰਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸਦਾ
ਨਾ ਕੋਈ ਰੂਪ ਹੈ, ਨਾ ਰੰਗ ਤੇ ਨਾ ਚਹਣ ਚਕ੍ਰ। ਜਦਕਿ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ, ਉਸ ਨਿਰਗੁਣ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ
ਸਰਗੁਣ ਪਸਾਰਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਵੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਇੱਕ ਰੱਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਸਰਗੁਣ
ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਤੇ ਛੂ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸੇ ਲਈ
ਪ੍ਰਭੂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਨ, ‘ਸਤਿਨਾਮ’ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ।
ਸਤਿ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ,
ਪ੍ਰਭੂ ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ,
ਨਾਮ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ,
ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮਣੇ ਤੇ ਵਡਿਆਈਆਂ ਨੂੰ
ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਰਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ
ਜਿਵੇਂ “ਨਿਰਗੁਨੁ ਆਪਿ
ਸਰਗੁਨੁ ਭੀ ਓਹੀ” (ਪੰ: ੨੮੭)।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੨-
ਰੁਖ ਬੇਅੰਤ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਜਿਵੇਂ ਚੀੜ, ਟਾਲੀ, ਕਿੱਕਰ, ਨਿੰਮ, ਖਜੂਰ, ਅੰਬ, ਅਮਰੂਦ ਆਦਿ। ਕਰਮ ਭੌਗੀ ਜੂਨੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ,
ਜਿਹੜਾ ਬੀਜ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਰੁਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਬਖ਼ਸੇ ਉਸੇ ਰੂਪ `ਚ ਧੁੱਪ ਬਾਰਿਸ਼ ਆਦਿ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਾਲਾਤਾਂ `ਚ ਹੀ ਉਗਣਾ ਤੇ ਖੜਾ ਵੀ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬੀਜ ਪਿਆ
ਹੋਵੇ ਨਿੰਮ ਦਾ ਪਰ ਪੇੜ ਨੂੰ ਨਿਮੋਲੀ ਵੀ ਤੇ ਨਾਲ ਅੰਬ ਆਦਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਫਲ ਵੀ ਲੱਗ ਜਾਵੇ। ਜਦਕਿ
“ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ”
ਵਾਲੇ ਸਲੋਕ ਵਿਚਲੇ ਵੇਰਵੇ
ਅਨੁਸਾਰ ਇਥੇ ਬਿਰਖ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀ ਬਲਕਿ
“ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸੁ”
ਅਨੁਸਾਰ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਫਲਾਂ ਦੇ
ਲੱਗਣ ਦੀ ਵੀ ਸੂਚਨਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਉਹ ਬਿਰਖ ਕਿਹੜਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲਕਿ
ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਫਲ ਵੀ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ?
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੩- ਫ਼ਿਰ
ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਰ ਪੱਖ ਵੀ ਹਨ। (੧) ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਮਾਇਆ ਦੇ ਰੁਖ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਮਨੁੱਖ ਸਮੇਤ
ਸਮੂਚੇ ਰੁਖ, ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ ਤੇ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਾਇਆ ਦੀ ਉਪਜ ਤੇ ਬਣਾਵਟ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੇ ਕੋਈ
ਵੀ ਰੁਖ, ਮਾਇਆ ਦਾ ਹੀ ਰੁਖ ਹੈ। (੨) ਇਥੇ ਕਿਸੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰੁਖਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ
ਨਹੀਂ, ਇਥੇ ਗੱਲ ਤਾਂ
“ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ”
ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਪਜਣ ਵਾਲੇ
‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’
ਤੇ
‘ਵਿਸ਼’
ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਫਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। (੩) ਲਫ਼ਜ਼
ਕਰਮ ਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਫਲ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ ਜੂਨ ਨਾਲ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਤੋਂ ਛੁੱਟ,
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਹੋਰ ਇੱਕ ਵੀ ਜੂਨ
ਕਰਮਾਂ
ਤੇ
ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਫਲ
ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਨਹੀ। ਤਾਂ
ਤੇ ਇਥੇ ਖਜੂਰ, ਅੰਬ, ਅਮਰੂਦ ਆਦਿ ਦੇ ਪੇੜ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਇਥੇ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ
ਤੇ ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਪਣਪਣ ਵਾਲੇ
‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’
ਤੇ
‘ਵਿਸ਼’
ਦੋ ਵਿਰਧੀ ਫਲਾਂ ਦਾ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੪- ਪ੍ਰਭੂ
ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਲਫ਼ਜ਼
ਮਾਇਆ, ਸ਼ਕਤੀ, ਛਾਇਆ
ਆਦਿ ਵੀ ਆਏ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ,
“ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਰਵਿ ਰਹੇ ਸਿਵ ਸਕਤੀ ਕਾ
ਮੇਲੁ” (ਪੰ: ੨੧)
ਅਥਵਾ
“ਆਪੇ ਮਾਇਆ ਆਪੇ ਛਾਇਆ॥ ਆਪੇ ਮੋਹੁ
ਸਭੁ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਆ” (ਪੰ: ੧੨੫) ਆਦਿ। ਭਾਵ
ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਆਪਣੀ
ਛਾਇਆ, ਸ਼ਕਤੀ
ਅਥਵਾ
ਮਾਇਆ
ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੁਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ
ਦੀ ਮਾਇਆ ਹੈ ਤੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਬਿਰਖ`
ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਅਇਆ ਹੈ। ਜਦਕਿ
“ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਰਵਿ ਰਹੇ, ਸਿਵ ਸਕਤੀ
ਕਾ ਮੇਲੁ” `ਚ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਸ਼ਿਵ’
ਪ੍ਰਭੂ ਤੇ ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ
ਦੇ ਅੰਸ਼
ਲਈ ਆਇਆ ਹੈ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੫ -ਸਲੋਕ
ਵਿਚਲੀ ਪੰਕਤੀ “ਮਾਇਆ ਕਰਮ
ਬਿਰਖੁ, ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸੁ” ਕੁੱਝ ਹੋਰ
ਵੀ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ। ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਉਂਝ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਸਮੇਤ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ
ਦੀ ‘ਮਾਇਆ’
ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ
‘ਮਨ’
ਵਾਲੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਦਾਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ
‘ਮਨ’
ਕਾਰਣ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਅਜਿਹਾ
ਬਿਰਖ
ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ
ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ,
“ਫਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸੁ”
ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਫਲ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰਹੇ
ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਰਚਨਾ ਦੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਗ `ਤੇ
‘ਮਨ’
ਤੇ
‘ਕਰਮਾਂ’
ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਇਹ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਫਲ ਕਿਵੇਂ ਲਗਦੇ ਹਨ? ਤਾਂ ਤੇ ਵੇਰਵਾ ਹੈ:-
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੬ -ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ
‘ਮਨ’ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਹੋ ਕੇ
ਚਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ
ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਫਲ ਲਗਦੇ ਹਨ ਜਿਸਤੋਂ
ਇਸਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ
ਹਲਤ
ਭਾਵ
ਇਹ ਲੋਕ
ਵੀ ਸੁਧਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ
ਪ੍ਰਲੋਕ
ਵੀ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਰੂਪ
ਬਿਰਖ
ਦਾ ਇਹੀ
‘ਮਨ’,
ਮਨਮਤੀਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿਹੂਣਾ ਰਹਿ ਕੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦਾ ਗ਼ੁਲਾਮ
ਹੋ ਕੇ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ
ਵਿਸ਼-ਫਲ
ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਇਸਦੀ ਜੀਂਦੇ ਵੀ ਆਤਮਕ
ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਇਸ ਲਈ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਵਾਲਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਾਲੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੭ -ਉਂਝ
ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬਹੁਤੇਰੇ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ
ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੀ ਲੈ ਰਹੇਂ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ
“ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੰਡੇ ਸੋਈ ਪਿੰਡੇ, ਜੋ
ਖੋਜੈ ਸੋ ਪਾਵੈ॥ ਪੀਪਾ ਪ੍ਰਣਵੈ “ਪਰਮ ਤਤੁ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੋਇ ਲਖਾਵੈ” (ਪੰ:
੬੯੫) ਭਾਵ ਜੋ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਆਧਾਰ ਇਕੱਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਉਸ `ਚ ਕਰਤੇ ਦਾ ਨੂਰ ਹੈ ਜਦਕਿ ਇਕੱਲਾ
ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਉਸ `ਚ ਕਰਤੇ ਦਾ ਨੂਰ ਹੀ ਹੈ। ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿ
ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਸਮੇਂ “ਪਰਮ
ਤਤੁ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੋਇ ਲਖਾਵੈ”
ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਝੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਤੇ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਰਚਨਾ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹੋਰ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਗ `ਤੇ ਇਹ
ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ
ਵਿਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੮ -ਬਾਣੀ
“ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ” ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਉੜੀ ਦੇ ਸਲੋਕ “ਸਚੇ
ਤੇਰੇ ਖੰਡ ਸਚੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ” `ਚ
ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਿਵਾਏ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਾ
ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਜਿਸ ਅੰਗ ਦੀ ਜੋ ਘਾੜਤ ਘੜੀ ਤੇ ਸੁਭਾਅ ਘੜਿਆ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ ਉਹ ਅੰਗ ਉਤਨਾ ਸਮਾਂ ਉਸੇ ਰੂਪ ਤੇ ਸੁਭਾਅ `ਚ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੇ ਸੁਭਾਅ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ
ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਘੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ
ਸੱਚਾ
ਵੀ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਰਚਨਾ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅੰਗ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਜੀਵਨ “ ਨਾਨਕ
ਸਚੁ ਧਿਆਇਨਿ ਸਚੁ॥ ਜੋ ਮਰਿ ਜੰਮੇ ਸੁ ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ”
ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਰੂਪਾਂ `ਚ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ। ਇੱਕ ਜਿਹੜੇ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਵਾਂਙ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਤੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਉਸੇ
ਸੱਚ
ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮੌਤ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੱਚੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਕੱਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਜੋ ਮਰਿ ਜੰਮੇ ਸੁ ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ”
ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ
ਵੀ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਕੱਚੇ ਭਾਵ ਆਤਮਕ ਤੌਰ `ਤੇ ਮੁਰਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ
ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਪਉੜੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ `ਤੇ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ “ਤੇਰੈ
ਨਾਇ ਰਤੇ ਸੇ ਜਿਣਿ ਗਏ ਹਾਰਿ ਗਏ ਸਿ ਠਗਣ ਵਾਲਿਆ”।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੯ -ਗਹੁ
ਨਾਲ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਹੱਥਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ
ਬਿਰਖ
ਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਕੇ, ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ
ਕਰਮਾਂ ਪੱਖੋਂ
ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ
ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਖੋਲਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਬਿਰਖ ਨੂੰ ਫਲ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇੱਥੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ
ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਟੋਰਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਬਿਰਖ ਨੂੰ ਬੀਜ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਫਲ ਲਗਦੇ ਹੈ।
ਜਦਕਿ
“ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ”
ਮਨੁੱਖ ਰੂਪ ਮਾਇਆ ਦੇ ਬਿਰਖ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਦਿਸ਼ਾਂਵਾਂ ਦੇ ਫਲ ਲਗਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖਾ ਬਿਰਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸੀਂਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਫਲ ਵੀ
‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮ’
ਭਾਵ
“ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ”
ਦੇ ਲਗਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਰੂਪ ਮਾਇਆ ਦੇ
ਬਿਰਖ
ਨੂੰ ਗ੍ਰੁਰੂ ਵਿਹੂਣੇ ਤੇ ਮਨਮਤੀਆ ਹੋਣ
ਕਾਰਣ, ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸੀਂਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ
ਹੀ, ਇਸਨੂੰ ਫਲ ਵੀ ਵਿਸ਼
ਦੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ ਦੇ
ਫਲਾਂ ਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਅਰਥ ਹਨ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਜੀਵਨ `ਚ ਖੁਆਰੀਆਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਭਾਰੂ
ਰਹਿਣਾ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜੀਵ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਨਾ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ
ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤਾਂ ਤੇ ਸੰਬੰਧਤ ਸਲੋਕ
“ਨਾਨਕ ਮਾਇਆ ਕਰਮ ਬਿਰਖੁ, ਫਲ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਫਲ ਵਿਸੁ॥ ਸਭ ਕਾਰਣ ਕਰਤਾ ਕਰੇ, ਜਿਸੁ ਖਵਾਲੇ ਤਿਸੁ”
ਨੂੰ ਇਥੇ ਦੋਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹ ਲੈਣਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਲਾਹੇਵੰਦ
ਰਵੇਗਾ ਜੀ। (ਇਸ ਪਉੜੀ
ਨੰ: ੨੬ ਦੀ ਬਾਕੀ ਵਿਚਾਰ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੩੪ `ਚ ਆਵੇਗੀ ਜੀ)
(ਚਲਦਾ)
#Instt. 33.26 Mlkiv.03.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise about
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the
Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit
Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but
easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/-
(in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free
distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’,
Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N.
Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New
Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |