nfnk aYsf afgU jfpY
pRo: ieMdr isMG �Gwgf�
gurmiq igafn imsLnrI kflj,
luiDafxF
kdI kdfeIN kfljF dy
ividafrQI afpxIaF kuwJ inguxIaF ijhIaF mMgF nUM lY ky, pRbMDkF ivruwD hVqfl kr
idMdy hn. hVqfl nUM grmfAux leI kflj df PLrnIcr qy iemfrq dy sLIsLy qoV idwqy
jFdy hn. pRbMDk puils swd lYNdy hn. afAuNidaF hI puils vfly ijhVf pihlf kMm krdy
hn Auh hY lfTI-cfrj qy golI�. BgdV mwc jFdI hY, ijwDr iksy nUM rfh lwBy nws
AuWTdf hY. keI mujLfhrfkfrI PwtV keI igRPqfr, keI hspqfl, keI jyl. mukwdmy drjL,
pVHfeI KLqm, mfqf-ipqf dI nws-Bwj. kuwJ idnF qoN bfad ividafrQI lIzrF dy aKLbfr
ivc ibafn Cwpdy hn:- "sfzy sfry PVy gey sfQIaF nUM ibnF sLrq irhf kro, drjL kIqy
JUTy mukwdmy vfps lvo. pVHfeI ivc hoey nuksfn leI irafieqF idAu, iemiqhfn lyt kr
idAu�" ijnHF mMgF nUM lY ky hVqfl kIqI sI Auh sB ivsr geIaF. afKLrI mMg kI rih
geI? igRPLqfr ividafrQI irhf kro.
ieh kfljF ivwc
pVHdy ividafrQI "inafxy" hn juafnI df josL hY, gLlqIaF ho jFdIaF hn. lAu
"isafixaF" dI krqUq vwl JfqI mfr lAu. 1947 qoN bfad pMjfbI sUby dI pRfpqI vfsqy bVy morcy lfey, bhuq jLulm shy
kYdF ktIaF. 17-18 sfl bfad jo pMjfbI sUbf bixaf Auh sB dy sfhmxy hY. iPr hor rih
geIaF mMgF bfry morcy lwgy, 1984 df GwlUGfrf vfpiraf,hor Auqrfa-cVfa afey. akflI
srkfrF afeIaF qy geIaF�. bhuq lMmI ax-plfinMg lVfeI lVidaF akflI lIzr/vrkr Qwk
ky cUr ho gey. pMjfb dIaF, iswKF dIaF Auh sfrIaF mMgF Buwl-ivsr geIaF, ijnHF dI
pRfpqI vfsqy nfary qy morcy lfAuNdy sI. mUl hux hflq ieh bx geI hY ik bfdl qy tOhVy dI pftoDfV ivwc
"pMQ" dI qbfhI njLr afAuNdI hY. ienHF dohF dI eykqf ivc hI "pMMQ dI cVHdI klf"
ids rhI hY. muwdy kdy dy ivsfr
idwqy gey hn. DMn iswKI.
clo jI Cwzo ienHF nUM, ieh qF rfjsI lIzr hn, iehnF df Drm qy
rfjnIqI gwzy dy do bld hn, ieh arfmnfl gwzy ivc bYTy sLqrMj dIaF gotIaF cl rhy
hn pr jy puwC vyKIey, mhF purKo quhfzf rfj ikWQy hY? gurduafry dI pRDfngI qwk?
quhfzf Drm ikWQy hY? gurU kI golk qwk? kI ieho hI Drm qy rfjnIqI hY? asl ivc nf
pwly Drm irhf nf rfj irhf, kyvl supny vyKy jf rhy hn. kyvl bwicaF dI Kyz KyzI jf rhI hY. kdI vyiKaf jy 70-70 sfl
dy "bwcy" aijhI nIvyN pwDr dI Kyz Kyzx? Drm dy nfm qy, rfj nIqI dy nfm qy, mhfn
gurU gRMQ sfihb jI dy nfm qy, bhuqI vfrI gurU dI hjLUrI ivc hI�.
afAu hux pMCI Jfq qKLqF dy jQydfrF dy ivhVy ivc BI mfr leIey.
ipCly pMj-Cy sflF qoN sfzy siqkfrXog siqgurU jI dy pfvn asQfn
qy bYT ky jo jwg hsfeI ienHF jQydfrF ny kIqI hY, Auh iksy qoN BuwlI-ivsrI nhIN.
ikvyN Qok ivc "hukmnfmy" jfrI kIqy gey, ikvyN ivroDIaF nUM pMQ ivcoN Cyikaf
igaf. rfjsI lokF ny ikvyN jQydfrF dI sMGI nwp ky mn mrjI dy "hukmnfmy" jfrI
krvfey. ijhVy rfjsI lokF nUM rfs afAuNdy sI, Auh rwK ley gey, bfkI vfps krvf
idwqy. hux Pyr bhI kVHI ivc Aubfl afAux lwgf hY. BfeI rxjIq isMG vwloN 1999 ivwc
jfrI kIqf igaf "hukmnfmf" pMj sflF ipwCoN mMnx vfsqy, Buwl bKLsLfAux vfsqy,
rfjsI lokF ny Pyr zuwg-zuwgI vjf idwqI hY. qKLqF dy jQydfr iPr mdfrI dy nkyl
pfey irwC vFg nwcxgy, sfiraF nUM qmfsLf ivKfAuxgy. bfdl tOhVy dI eykqf nUM pMQk
eykqf df jfhlI srtIiPtyk idwqf jfvygf.
DMn iswKI
"qfey dI DI cwlI mYN ikAuN rih geI iekwlI" dy kQn muqfbk
igafnI iekbfl isMG ptnf sfihb
qKLq dy jQydfr ny, EQoN dy hI pRDfn mihMdr isMG romfxf nUM ,kuwJ ieljLfm qrfsI
krky "hukmnfmy" rfhIN pMQ ivcoN Cyk idwqf hY. ikAuNik romfxf jI ny kiQq qOr qy dsm gRMQ dy ivruwD mMdy
sLbd vrqy sn. nfl hI jQydfr iekbfl isMG bfry vI kuwJ gLlq ibafn idwqy sn. iblkul
TIk kIqf hY BfeI iekbfl isMG ny, hwQ ivc qkVf sotf hovy qy iPr bMdf vkq pYx qy
vrqoN nf kry, ieh ikvyN ho skdf hY? akfl qKLq sfihb jI vwloN pRvfinq "iswK rihq mrXfdf" ivc sfPL iliKaf
hoieaf hY ik gurduafry ivc gurU gRMQ sfihb jI dy quwl iksy pusqk/gRMQ nUM
asQfpn/pRkfsLn dI sKLq mnfhI hY. lMmy arsy qoN AunHF QfvF qy (ptnf qy hjLUr
sfihb) gurU gRMQ sfihb jI dy brfbr dsm gRMQ nUM asQfpn kIqf jf irhf hY. pfT ho
irhf hY aqy hor axigxq gurmq qoN Ault kMm ho rhy hn. qdoN sfzy vydFqI jI GUk suwqy rhy, sLRomxI kmytI dy pRDfn
sfihb rfjsI KyzF Kyzdy rhy. hux jdoN ptny qoN hukmnfmf jfrI ho igaf hY qF ienHF
ny suwq AunINdy ijhy ivc AubfsIaF lYx vFg ibafn dfgy hn. E Bly mfxso jy qusIN afpxI loV vfsqy Qok ivc
hukmnfmy jfrI kr skdy ho, jQydfrF nUM Qok ivc bdl skdy ho, iPr BfeI iekbfl isMG
gRMQI EhI kMm kr idwqf qF Auh burf ikvyN hoieaf.
ijnHF pfp Bry rfhF qy sfzy afgU qur rhy hn AunHF bfry iswK smfj
bhuq kuwJ jfx cuwikaf hY. kuwJ hor dI motI ijhI jfxkfrI hfjLr hY: pMjfb ivc iswK
juafnI nisLaF ivc gLrk hY, piqqpuxf isKrF Coh irhf hY, anpVHqf ivc pMjfb sfry
sUibaF qoN ipwCy jf ipaf hY. akflI dl dI "pMjfb pfrtI" bx cuwkI hY.
qKLqF dy jQydfr lgBg agUMTf Cfp hI hn. iswK
smfj mVHIaF-kbrF pUjx dy rfh pY cuwikaf hoieaf hY, mnmq dI Brmfr hY, sfD lfxf
Boly iswKF nUM incoV irhf hY "kfr syvf" dy nfm qy iswK ivrfsq nUM mlIaf myt kIqf
jf irhf hY�. qy sfzy jQydfr qy lIzr cYn dI bMsrI vjf rhy hn. awDy qoN vwD gurduafry pfiksqfn ivc rih gey
hn, ptny vflf qKLq aqy hor gurduafry sLRomxI kmytI qoN bfhr hn. nfdyV (hjLUr
sfihb) kmytI alwg hY. hirafxy dy iswKF ny sLRomxI kmytI nfloN qoV-ivCoVf krn df
aYlfn kr idwqf hY. pfiksqfn ivcly gurDfmF leI sLRo[ kmytI df eykf aiDkfr Koh ky
pfiksqfn gu[ kmytI vwKrI bx cuwkI hY. QfAuN-QfeIN inwjI mlkIaq vfly zyry
gurduafry DVfDV Ausr rhy hn. afl ieMzIaf gurduafrf aYkt KUhKfqy ivc pY cuwikaf
hY�qy sfzy siqkfrXog jQydfr gLPlq dI nINd ivc GUk suwqy hoey hn. DMn iswKI.
afAu qKLqF bfry iewk hor pihlU qoN ivcfr krIey. CyyvyN nfnk
siqgurU hirgoibMd sfihb jI ny akfl buwMgf (awj-kwl akfl qKLq) bxfieaf sI. iesdy
Zyr sfry sbUq purfqn ieiqhfs ivc pRfpq hn. ieQy hI anyk vfr srbwq KLflsf juVdf
irhf hY, PYsly huMdy rhy hn. pr bfkI
cfr qKLqF dI purfqnqf bfry jQydfr sbUqF duafrf dwsx dI Kycl krngy? kdI
AunHF qKLqF qy srbwq Kflsf juiVaf? kdI hukmnfmy jfrI kIqy gey? kI AunHF nUM qKLq
mMinaf jf skdf hY? bhuq purfxI gwl nhIN hY "qlvMzI sfbo (dmdmf) inhMg isMGF dy
dbf aDIn 1966 ivc "qKLq" qslIm kIqf igaf hY. iewk hor pihlU vwl iDafn idAu siqkfrXog awT gurUaF nfl
sbMDq koeI qKLq nhIN hY. gurU hirgoibMd sfihb jI nfl iewk qKLq (akfl qKLq) sbMDq
hY. bfkI cfr qKLq ptnf, kysgVH, qlvMzI sfbo qy hjLUr sfihb, dsm pfqsLfh gurU
goibMd isMG jI nfl sbMDq hn. kdI iekfgr icwq ivcfr kr vyKxf ik dsm pfqsLfh nfl
cfr qKLq ikAuN hn?
afAu awgy quro, ptnf qKLq ikAuN hY? ikhf jf irhf hY ik Aus
asQfn qy (gurU) goibMd rfey df pMj BUqk srIr pRgitaf sI. kyvl iesy kfrn qKLq hY?
pr kI (gurU) goibMd rfey jI jnm qoN hI sfzy gurU sn? kI AunHF nUM gurU nfnk joiq
dI jLrUrq nhIN sI? AunHF nUM gurU gwdI pRfpq hoeI hY 1675 ivc krIb sfZy nON sfl
dI Aumry. jnm smyN qF Auh gurU nhIN sn.qF AuhnF dy jnm kfrn qKLq ikvyN bixaf?
siqgurU nfnk sfihb jI jnm qoN hI sfzy gurU sn, ies qrHF qF nnkfxf sfihb pihlf
qKLq hoxf cfhIdf sI. iPr Auh pihlf qy vwzf qKLq ikAuN nhIN bixaf? iesy qrHF bfkI
gurU sfihbfn ijWQy-ijWQy jnmy sn Auh sfry asQfnF nUM vI qKLq prvfn kr lYxf
cfhIdf sI. iPr awgoN
dlIl idwqI
jFdI hY ik ijWQoN siqgurU jI "hukmnfmf" jfrI krn Auho sQfn qKLq huMdf hY. ieh
gwl vI dlIl qy KrI nhIN AuqrdI. ikAuNik siqgurU jI dy muKfribMd qoN Aucfiraf hr
sLbd hI "hukmnfmf" rUp hY iPr qF ijs QfvyN invfs krky siqgurU jI ny AupdysL
kIqf, AuhI qKLq hovygf. awTvyN
pfqsLfh nUM ijWQy kIrqpur ivKy gurgwdI idwqI geI sI, ijWQy CyvyN qy swqvyN
pfqsLfh AupdysL krdy rhy sn Aus gurduafry nUM vI qKLq sfihb afiKaf jFdf hY.
ijWQy bYT ky rwbI bfxI dI rcnf kIqI AuhI QF qKLq hY. jo KLq siqgurU jI ny sMgqF
dy nfm ilKy AunHF nUM BI siqkfr nfl iswK "hukmnfmy" kih idMdy hn. dIny kFgV qoN
dsvyN pfqsLfh jI ny aOrMhjLyb vwl KLq iliKaf sI dInf kFgV BI qKLq ho igaf. zf[
gMzf isMG duafrf sMpfdq pusqk "hukmnfmy" myry snmuK hY. ies ikqfb ivc
ptny qoN awj qwk kyvl iewk
"hukmnfmf" jfrI hoieaf imldf hY. ies dI imqI hY 4 PrvrI 1862 eIsvI. ieh hukmnfmf
pujfrIaF vwloN ielfky dI sMgq vwl kfr Byt ilafAux bfry hY. sfPL drjL hY ik
insLfn sfihb aqy PrsL dI syvf ivwc ihwsf pfAu. ies qoN ielfvf hor koeI "hukmnfmf" ptny qoN jfrI nhIN
hoieaf.
myrI kOm dy mlfho jQydfro! qrs kro ies iswK smfj qy, koeI inwgr
syD idAu afpxI AuWmq nUM. koeI ivDI ivDfn GVo qKLq dy mfn snmfn vfsqy. jQydfr
nUM lfAux-htfAux vfsqy aqy ividak Xogqf bfry koeI Tos asUl iqafr kro.
inry hukmnfimaF duafrf iswK smfj
df sMvrnf kuwJ nhIN, ivgV bhuq kuwJ jfvygf. iswKI rsfql vwl ingr rhI hY, jy swcy hmdrd ho qF ies nUM
AuBfro. ies gwl nUM jLor nfl AuBfrn dI loV hY ik qKLq kyvl ieko hI hY. jy dUijaF
cOhF nUM qKLq BI mMndy ho qF iPr Auh "hukmnfmy" jfrI krn leI BI suqMqr mMny
jfxgy. jy Auh cfry qKLq Coty hn qF dwso ikvyN Coty hn? ikrpf krky pMQ dsyrf afgU
bxo vrnf bhuq dyr ho cuwkI hovygI. afgU bfry gur Purmfn hY:
kUVu boil murdfru Kfie ] avrI no smJfvix jfie ]
muTf afip muhfey sfQY ] nfnk aYsf afgU jfpY ] (mhlf
1-pMnf-139)
pr ivcfry jQydfr suqMqr PYslf ikvyN lY skdy hn, kTpuqlIaF dI
zor iksy hor hwQ huMdI hY.
kfT kI puqrI khf krY bpurI iKlfvnhfro jfnY ]
jYsf ByKu krfvY bfjIgru Ehu qYso hI sfju afnY ] (mhlf 5
pMnf-206)