awj lok-pRiswDI df mslf vwD qy iswK msilaF pRqI sMjIdgI Gwt hI
njLr afAuNdI hY ijvyN ik aKLbfrF dIaF surKIaF qy AuBfry mohiraF dy vrqfvy qoN
spsLt dyKx � imldf hY. inwjI qy lIzrisLp dIaF kmjLorIaF Zkx leI bhuqI ibafnbfjLI
kIqI jf rhI hY. ieh iswK Drm qy Aus dy isDFqF � pRcfr sfDnf qoN dUr rwK ky afpxy
afp � CupfAyux dI sfijLs BrpUr sLrfrq hY. iswK Drm dy pivwqr asUlF � afpxy jIvn
ivc nf Zfl skx qoN imlI asPlqf � iswK bIbIaF dy sRI gurU gRMQ sfihb ivc
aMkq brfbrI dy aiDkfrF �qy Cfpf mfrn dI sLoosLybfjLI Drm ivroDI hY jo bMd hoxI
cfhIdI hY.
iswK bIbIaF dy aiDkfrF � nfkfrn leI sRI
drbfr sfihb � sMsfr dy sYr-spftf asQfnF ivcoN iek bxn qoN vI rokx df mslf
AuTfAuxf iswK Drm � pRcfr qoN lFBy krky ieh lok afpxf nMgyjL Zkx dI hI vkflq
krdy idKfeI idMdy hn. hryk iensfn � sYr-spfty smyN QoVHf jF bhuqf Dfrimk asQfnF
�qy vI jfx df mOkf jrUr imldf hY. ies df mqlb ieh nhIN huMdf ik AuQy jfx vfly
lok Aus Dfrmk asQfn dI mirXfdf bdl ky Aus � aYsLpRsLqI df kyNdr bxf bYTdy hn.
aijhIaF gwlF krn vfilaF ny jrUr Dfrmk asQfnF pRqI afpxy ipCokV dy kIqy kfrnfimaF
kfrn aijhI sQfeI soc bxf rwKI hoxI hY. hux smF ienHF gwlF qoN Aupr AuT ky socx
df hY. smfj dy ipCVypx � jfiej TihrfAux leI iswK Drm dy isDFqF �qy hmlf nhIN
afrMB dyxf cfhIdf. sYr-spfty leI afey lok Dfrmk jgHf aMdr jfx qoN pihlF hI AuQoN
dI mrXfdf bfry jfxkfrI lY ky hI aMdr jFdy hn. ies qrHF dI jfxkfrI dyx leI bhuq
pVHy-ilKy bqOr "gfeIz�� rojLgfr kmf rhy huMdy hn. gwl jo musLkl lwgdI hY Auh ieh
hY ik sRI drbfr sfihb aMdr pRcfrk, gRMQI sfihbfn qy pRbMDk bhuq suwGV, smJdfr,
iemfndfr qy pVHy-ilKy lfAuxy hoxgy. awj dy alock sRI drbfr sfihb leI ivsLv
ivrfsq dy drjf imlx qoN bfad sMBfvq qbdIlI sfhmxy bOxy sfbq hoxgy. ienHF kfrnf
nfl hor kfrn vI juVyH hoey hn ijnHF krky iswK bIbIaF � sRI drbfr sfihb aMdr syvf
krn dy aiDkfr qy AyunHF nUM brfbrI �qy ilafAux df ivroD ho irhf hY.
mrdF dy aOgxF qoN inKyV ky isrP aOrqF dIaF KfmIaF dI gwl krnI
iswK Drm qy isDFqF dI AulMGxf qF hY hI sgoN aOrqF nfl vwzI byiensfPI hY. jykr
mnsLf iswK Drm aqy gurUaF dy brfbrI dy AudysL � gLlq krfr dyxf hY qF aOrq �
inMdx leI dUsiraF DrmF ivcoN bhuq smwgrI iml skdI hY pr aijhy inMdkF � iPr iswK
Drm dy isDFqF df muKOtf pihn ky aOrqF ivruD pRcfr afrMBx dI KulH nhIN lYxI
cfhIdI.
sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI ny aflockF dy ivcfrF vwl Kfs
iDafn idMidaF ieh jLrUr mihsUs kIqf hY ik aOrqF � sRI drbfr sfihb ivc syvf
sMBflx qoN pihlF bqOr iswK imsLnrI iqafr krnf qy aiBafs krfAuxf bhuq jLrUrI hY.
ieh iek sLlfGfXog kdm hY. iksy pRkfr vI pRcfr qy iswK Drm dy isDFqF dI AulMGxf
krvfAux leI sihjDfrI iswKF afid dy nFAu nfl mrXfdf dI sMBfvI kmjLorI � mfnqf dy
ky aflockF dy mnsUibaF � sPl nhIN kr dyxf cfhIdf. pr lyKk df ivcfr hY ik iksy
qrHF dI kuqfhI leI aOrqF � iekwilaF dosLI TihrfAuxf Xog nhIN hY. ikAuNik koeI vI
avwigaf mrd dy sihXog qoN ibnF krnI aOrqF leI sMBv nhIN hY. ies leI mrd pRDfn
smfj ivc iswK Drm aOrqF � brfbrI �qy ilafAux leI iekwilaF AunHF dI ivroDqf �
koeI QF nhIN idMdf. iekwlIaF aOrqF � iksy avwigaf dI imsfl dy ky dosLI TihrfAux
nfl gurUaF dy drsfey mfrg �qy ikMqU-pRMqU krn qoN vI nhIN bicaf jf skdf ikAuNik
mrd afm krky brfbr df BfeIvfl huMdf hY, jo inafrf iswK Drm aijhI krqUq dI afigaf
nhIN idMdf. jy dUsry DrmF vFg hI aOrq nUM nIvF idKfAuxf hY qF iswK Drm dy
inafrypx nUM BfrI Tys phuMcfAux vflI sfijLsI Kyz hI khI jf skdI hY.
iswK Drm Auh Drm jF skMlp hY ijs rfhIN iswK gurUaF ny mnuwK nUM
gurmuwK Bfv spUMrn mnuwK bxn df rfh drsfieaf hY. ies Drm ivwc AunHF sPl qjrbf vI
kr ivKfieaf. ies sbMDI AunHF dy jIvn kfl smyN dIaF aqy bfad dIaF anykF imsflF
sfhmxy hn ijnHF qoN sLpst huMdf hY ik byimsfl spUMrn iswK jF gurmuwK, iswK
Drm/gurUaF dy AudysL anusfr ho gujLry hn. AunHF gurmuKF dI imlx vflI sMgq nUM
muwK rKdy hoey hI iswK bIbIaF nUM iswK Drm ivwc brfbr dy aiDkfr dyx � Auicq
Tihrfieaf jf cuwikaf hY. hor nf apnfAux Xog ivcfrDfrf qoN AuKVy lok jo iswKI Bys
ivc vI aDUry hn kuJ ku cirwqrhIx gurduafiraF dy pRbMDkF � lY ky, iswK Drm qy Aus
dy AudysLf � nfkfrn dI koisLs ivwc hn.
awj mfdf BrUx hwiqaf dI smwisaf dy kfrn pMjfb aMdr
sI. ies df vwzf kfrn
aOrqF pRqI idKfeI jf rhI inrfdrI hY. pMjfb ivc aijhf hoxf bhuq icMqfjnk hY. Bfrq
srkfr qF KuwlHyafm afpxy pwKpfqI purfqn bMdobsq dI afV lY ky brI ho skdI hY.
Bfrq srkfr pfs qF afriQk sMkt, anpVHqf, lVkI � Bfr smJxf, dUjy dI bytI � bhU
bxfAuxf qy afpxI bytI � dUsry dy Gr vhutI bxf ky Byjx � smfijk hInqf df vkfr bxf
ilaf jFdf hY. iehnF sfrIaF bhfnybfjLIaF ivc ieh afpxIaF bwcIaF dI BrUx hwiqaf
krn � smfijk pRvfngI kih ky Cuwt skdy hn. pr pMjfb vfsIaF pfs ijQy iswK Drm df
bolbflf hoxf cfhIdf hY ieh bhfnybfjLI ibnf bdnfmI Kwtx qoN hor pwly kuJ nhIN
pfAuNdI. iswK bIbIaF dy Dfrimk hwkF �qy Dfvf vI iswK Drm dy TykydfrF dI sLih nfl
mfiraf jf irhf hY. jdoN ik iswK Drm ies gwl dI iblkul hI pRvfngI nhIN idMdf. ieh
Dfvf BrUx hwiqaf leI vI Auqsfhq krn leI iek mhwqvpUrn kfrn ikhf jf skdf hY. ieh
sB kuJ rokx leI iswK bIbIaF � brfbrI dy Dfrimk hwk iek cMgf kdm smiJaf jfvygf.
keI bVI hYrfnI nfl puwCdy hn ik sf� awj qk ieh pqf nhIN sI ik iswK Drm ivc vI
iswK bIbIaF nfl aijhf ivqkrf ho irhf hY.
hor kfrnF ivc AunHF lokF df nkfrfqmk rol vI awKoN proKy nhIN
kIqf jf skdf jo iswK hox dy bfvjUd lVkIaF dI AuWc ividaf dy ivroDI hn qy afpxy
ipCVypx � CupfAux leI dUsiraF �qy icwkV AuCflx qoN guryj nhIN krdy. Auh afpxIaF
lVkIaF � idmfgI qOr �qy ivkisq krn �c imlI asPlqf � aOrqF pRqI afpxf ivroD pRgt
krky sPfeI pwK lYNdy hn. pr AunHF dI aMdrUnI kmjLorI spwsLt rUp ivc pRgt ho rhI
huMdI hY. keI aijhy vI hn jo lVkIaF dI dfq qoN pRmfqmf vloN hI vFJy hn. AunHF df
lVkIaF pRqI cfhy Auh iswK hox jF hor hmdrdI Biraf ruK dyKx � imldf hI nhIN.
iswK bIbIaF iswK Dfrimk vfqfvrx ivc hI afpxI Xogqf idKf ky
brfbrI dy hwkF dI mMg kr rhIaF hn. ies ivc Dfrimk dfiery qoN bfhr jf ky iswK Drm
ivc pRdUsLx PYlx df BYa pYdf krnf iswK Drm dIaF iswiKafvF dy Ault hY. Dfrimk
sLuwDqf rwKx vfly mrd aqy iswK bIbIaF hI iswK Dfrimk asQfnF df pRbMD clfAux dy
hwkdfr hoxy cfhIdy hn qF hI iswK Drm dy isDFqF df afm lokF qk shI sunyhf
puhuMcfieaf jf skdf hY. pr jo avwigaf dy Bry hoey gurduafiraF dy pRbMD � afpxf
jwdI-pusLqI hwk bxfeI bYTy hn AunHF � vI afm iswK bIbIaF � Dfrimk aiDkfr qy syvf
krn dy hwk imlx qoN pihlF hI aOK hoxI sLurU ho geI hY ikAuNik iPr dUsrIaF iswK
bIbIaF dy mukfbly Dfrimk asQfnF df pRbMD AunHF � afpxy hwQF ivc bxfeI rwKx leI
vwD Dfrimk Xogqf df sbUq dyxf pvygf. AunHF � ieh vI zr hY ik ikDry AunHF df golk
qoN hwQ hI cuwikaf nf jfvy qy nfl hI mgrly ihsfb-ikqfb dy KriVaF � hI AuKfVx df
mOkf pRdfn nf ho jfvy. so ieh kuJ kfrn hn ijs krky ivroDqf krn vfly iswK bIbIaF
dy brfbrI dy Dfrimk hwkF �qy zfkf mfrnf sihjy bMd nhIN krngy.
ieh gwl qF khI jf skdI hY ik mnuwK vFg hI iswK ny vI ajy qk
spMUrn hox vwl Auh qyjLI nhIN ivKfeI jo iswK Drm dy AudysLF anusfr idKfAuxI
cfhIdI sI. awj bfhrI pRBfvF kfrn iswKI dy Tykydfr sRI gurU gRMQ sfihb
dIaF iswiKafvF qoN bymuwK hn. Auh bcfAu pwK lYNdy hoey ies df kfrn BfrqI rfjnIqI
nUM dwsdy hn. ienHF TykydfrF nUM dyK ky, kI ieh kihxf Xog hY ik iswK Drm dy
isDFq qy sRI gurU gRMQ sfihb byarQ ho gey hn? kdficwq nhIN. iesy qrHF hI
iswK bIbIaF dy brfbrI dy aiDkfrF nUM arQhIx kih ky nkfiraf nhIN jf skdf. jo vI
suDfr krny pYx pr iswK bIbIaF nUM qF syvf krn dy aiDkfr imlxy hI cfhIdy hn. jy
aijhf nhIN huMdf qF ies inafry Drm dy Ault iek hor avwigaf hI khI jfvygI. iswK
Dfrimk asQfnF aMdr qF sB DrmF dy lokF leI cfry drvfjLy KuwlHy rwKy gey hn. pr
iswK bIbIaF leI brfbrI dy aiDkfrF qoN vFiJaF rwKxf AunHF leI drvfjLy qMg krn
vflI gwl hY jo pwKpfqI hY, ijMnI jldI ieh dUr kIqI jfvy, iswK Drm leI cVHdI klf
vflI gwl sfbq hovygI.
blbIr isMG sUc, aYzvokyt
pihly lyK "iswK bIbIaF � sRI drbfr
sfihb aMdr syvf krn dy aiDkfr df ivroD ikAuN ?" dI lVI vjoN
iswKF df Drm qy iswDFq ilMg pwKpfq dI afigaf nhIN idMdy iPr
iswK bIbIaF nUM Aukq syvf sMBflx dy mudy �qy vfd-ivvfd ikAuN? vfd-ivvfd df kfrn
pRBfvsLflI iswK jwQybMdIaF qy ivakqIaF vwloN bIbIaF nUM syvf dyx df ivroD dwisaf
jf irhf hY. ikDry ieh pRBfvsLflI ies leI hI qF nhIN khy jf rhy ikAuNik ieh
AuBfry hI iswK Drm qy isDFqF df ivroD krn leI hI hox, ies leI hI ieh pRBfvsLflI
qy aihm bx bYTy hn ? ijwQy ienHF dI CfxbIx krn dI loV hY AuQy ienHF qoN sfvDfn
rihxf vI bxdf hY. ho skdf hY ienHF nUM kMm hI Puwt pfAux df sONp rwiKaf hovy iPr
ieh sONiKaF kIqy tlxgy vI nhIN ikAuNik ienHF df mflk (pRBU nhIN) aijhf krn qoN
rok irhf hovygf. jo hux qk ipCVfpx qy ivgfV njLr af irhf hY Aus sB leI ijLMmyvfr
aijhy pRBfvsLflI qy aihm lok hI hn. pRbMDkI ZFcy �c qbdIlI ilafAux dI loV hY.
bhfnybfjLI nfl bhuqI dyr kMm nhIN clxf. ieh smJx qy smJfAux dI loV hY. hux Auh
smF nhIN rihxf ik iesqrI nUM bcpn ivwc mF-ipAu aDIn, ivafhI jfx �qy pqI aDIn aqy
buwZI hox �qy puwqr aDIn rihxf pYxf hY.
sfry smfijk irsLiqaF df sroq gurU nfnk sfihb aOrq nUM hI mMndy
hn. gurU sfihb df Purmfn : afsf dI vfr dI pAuVI :
"BMiz jMmIaY, BMz inMmIaY, BMiz mMgx ivafhu]
BMzhu hovy dosqI, BMzhu, clY rfhu]
BMz muaf BMzu BflIaY BMiz hovY bMDfnu]
so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn]"
Bfv: iesy (aOrq) BFzy qoN Aupijaf mrd, ies BFzy ivc hI inMimaf,
mrd nfl iesy dI mMgxI hoeI qy iPr ivafh hoieaf, smfj ivc iPrn df rfh iesy ny
isKfieaf qy nvIN pIVHI ny ies qoN hI iswiKaf leI. aOrq krky hI qF mrd sMjmDfrI
huMdf hY. ijhVI nfrI pursL pYdf krdI hY Auh inMdxXog nhIN. rfijaF, pIrF, PkIrF
dI jnnI nfrI hI hY.
aOrq qF Auh hY ijs ivc cwj hY, afcfr hY, soc hY, afqimk hulfrf
dyx dI sLkqI hY, sUKm hY, pdfrQvfdI nhIN, bOiDk pwDr �qy hI rih jfx vflI qy
pdfrQF vwl dyKx lwg jfx vflI nfrI dy nyVy rihx vflf ivakqI buwcV qoN vI Kqrnfk
bx jFdf hY.
mIrI-pIrI dy mflk sRI gurU hirgoibMd sfihb jI ny Gr lVkI dI
bKsLsL leI asIs ies qrHF mMgI sI:
"sIl Kfn kMinaf iek hovY]
nhIN qo mF gRihsq ivgovY]"
ikAuNik ijs Gr bwcI nhIN AuQy nf siBaqf, suhj, svfd qF ho hI
nhIN skdf. njLr hI igwD vflI ho jFdI hY. iswK ieiqhfs ivc bIbIaF �qy aiqafcfr dy
bfvjUd bIbIaF dIaF kurbfnIaF byimsfl hn. iesqrI �qy ho rhy jLulm � rokx leI qy
iesdy smfj ivc bxdy brfbrqf dy hwk idvfAux leI iswK kOm � vwD kurbfnI krnI
hovygI qy afvfjL AuTfAuxI hY. sRI gurU goibMd isMG dy Purmfn anusfr "kuVI mfr
nfl nhIN vrqxf". pr iPr vI khIaF jfx vflIaF pRBfvsLflI jQybMdIaF qy ivakqIaF
dI hoNd hox dy bfvjUd zfktrI jFc rfhIN bwcI hox dI sUrq ivc grBpfq pMjfb ivc vwD
krvfieaf jf irhf hY Auh vI gurU sfihb jI dy Purmfn dI Gor AulMGxf hY aqy smfj
ivc iesqrI � muV nIvF idKfAux dI koJI sfijLsL hY.
iesqrI ivc axigxq gux hn ies leI iswK Drm ivc aOrq � bwqI
sulwKxI kih ky siqkfiraf igaf hY. (dyKo mhfn kosL sPf