jwQydfr vydFqI,akfl qKq sfihb dI 23 dsMbr 2002 nUM sR:
kflf aPgfnf vwl qlbI dI icwTI df ivsLlysLxfqimk aiDaYn?
jwQydfr sfihb!! vfihgurU jI kf Kflsf.vfihgurU jI kI Piqh. cMgf
hoieaf lMmy smyN qoN pMQ aMdr cwlI af rhI GYNs GYNs, "sR:gurbKsL isMG kflf
aPgfnf dIaF ilKqF qy vfd ivvfd" nUM qusIN aMDivsLvfsI qy rUVIvfdI iKaflF dy
gursLrnjIq isMG lFbf qy igafnI juigMdr isG qlvfVf afid dI cuwk ivwc af ky hwQ
pfieaf hY.�cuwk� lPjL mYN quhzy leI iews krky pUrn ivsLvfsL nfl vrq irhf hF
ikAuNik jdoN qusIN do ku sfl pihlF knyzf PyrI qy torFto iswKF dy vwzy gurU Gr
afey sI qF qusIN srUp isMG alwg dI ikqfb, "hirmMdr drsLn" vI lokF dI cuwk qy hI
rlIjL krnI sI. quhfnUM Xfd hovygf ik iksy afdmI ny, AuWs ikqfb df iswK Drm dy
ankUl nf hoxf kihky, iewk cfr ku siPaF df pMjfbI ivwc iliKaf ivsLlysLxfqimk lyK,
quhfzy hwQ ivwc idwqf sI qy qusIN agly idwn Auh ikqfb rlIjL krn qoN ienkfr kr
idwqf sI. ieh sfrf kuJ ieh sfbq krdf hY ik qusIN iksy vI ikqfb nUM afp pVHn dI
Kycl nhI krdy. hux suafl ieh pYdf huMdf hY ik EhI ikqfb, ijhVI iswK Drm dy asUlF
dy ankUl nhI, jwQydfr akfl qKq sfihb dI hfjLrI ivwc rlIjL hI ikvyN ho geI? kI
qusIN KMzy-bfty dy aMimRqDfrI isMG nhI? jy aMimRqDfrI ho qF iPr ies kOm-Gfqk kMm
nUM qusF afpxIaF awKIaF dy sfhmxy huMdf ikvyN jr ilaf? kI quhfzy ivwc ieqnI vI
jurawq/ihMmq nhI sI ik qusIN Aus ikqfb nUM rlIjL hox qoN ieh kih ky rok idMdy ik
BfeI ijqnf icr mYN ieh ikqfb pVH nhI lYNdf Auqnf icr ieh ikqfb rlIjL nf kIqI
jfvy. jdoN qusIN ieqnf Cotf ijhf kMm, jo iswKI nUM Zfh lfAux vflf hY qy quhfzI
ijLmyvfrI iswK Drm dI cVHdI klf qy iswK Drm dI AusfrI leI kMm krnf hY, krn df
hoNslf vI nhI rwKdy qF qusIN KMzy-bfty dy aMimRqDfrI isMG ho ky vI gurU vfly nhI
khf skdy. ies sMdrB ivwc sR: gurbKsL isMG kflf aPgfnf dIaF ieh lfeInF hn,
(KMzy-bfty nUM gurU vflf bxfAux df sfDn mMn lYxf vwzI BuwlL hY) ijnHF nUM qusIN
afpxI icwTI ivwc hvfly dy Qwly nMbr 1[ idwqf hY, Aqy ieh iblkul quhfzy �qy
pUrIaF pUrIaF ZukdIaF hn. iksy sqr nUM iekwilaF iekwilaF, alwg alwg krky arQ krn
dI rIq ny hI qF iswKI df rihMdf KUMhdf Kurf-Koj imtfAuxf hY.
"Blo Blo ry kIrqnIaf] pMnf 885]" kih ky ikvNy kIrqnIey isMG jF rfgI isMG afpxI vizafeI kr
rhy huMdy hn jdoN ik ies pUry slok ivwc gurU sfihb ienHF rfgI isMGF nUM hI ieh
smJf rhy huMdy hn ik qusI, "rfm
rmf rfmf gux gfAu" qy "Coiz mfieaf ky DMD suafAu" Bfv mfieaf vflI ibrqI ivwcoN inklx leI afK rhy hn. ies krky qusIN hvflf
nMbr iewk dIaF do lfeInF awz krky nf dyKo. AunHF nUM "ibprn kI rIq qoN swc df
mfrg" Bfg CyvF dy pMnf nMbr 65 qy pUry pihry nfl pVHogy qF pqf cwlygf ik AunHF
df aslI Bfv kI hY.
gurbfxI muqfbk qF asIN,
"eyku ipqf eyks ky hm bfrik qU myrf gur hfeI] pMnf 611]" iek ipqf vfly hox krky sfry brfbr hF pr smfj ivwc ijhVf awj
smfj AusfrI df kfnUMn cwl irhf hY Aus krky asIN Coty vwzy hF. afE hux gurU dy
Coty iswKF/isMGF nUM Cwz ky quhfzy ijhy mhFpurKF, kyvl qy kyvl akfl qKq sfihb dy
jwQydfrF dI kfrgujLfrI vwl njLr mfrIey ijhVy ipCly 30 ku sflF ivwc ies mhfn pdvI
qy ibrfjmfn rhy hn.
gwl krIey igafnI ikrpfl isMG, jwQydfr akfl qKq sfihb jI dI. glI
sLhId buMgf ivwc ijhVy sLRo[gu[pR[ kmytI dy iekwTy iqMn kuaftr hn AunHF ivwcoN
iewk ivc isMG sfihb igafnI ikrpfl isMG jwQydfr akfl qKq, iewk ivc isMG sfihb
igafnI kpUr isMG brfV qy iewk ivwc Drm pRcfr kmytI dy skwqr, gurbKsL isMG kokrI
klF vfly rihMdy sn. mYN 1967 ivwc afpxy qfieaf jI isMG sfihb kpUr isMG brfV kol
rihMdf hoieaf afpxIaF awKF nfl, isMG sfihb igafnI cyq isMG qy isMG sfihb igafnI
ikrpfl isMG brfV hurF nUM iekwTy "pMQ pRkfsL igafnI igafn isMG" qy kMm krdf
dyKdf huMdf sI. gafnI cyq isMG jI ikAuNik sInIafr sn ies krky igafnI ikrpfl isMG
jI afpxy hwQF nfl ilKdy huMdy sn. afpxy hwQF dI ilKq df shfrf, AunHF nUM kichrI
ivcoN nvyN isirE afizt kIqf hoieaf pMQ pRkfsL igafnI igafn isMG, afpxI JolI ivc
puafAux ivc mwddgfr sfbq hoieaf. kI ieh igafnI ikrpfl isMG jI dI idafnqdfrI hY.
jy ies muafmly ivc quhfzf jvfb vI hF pwKI hovy qF jLrUr ilK Byjxf jI. sR:kflf
aPgfnf nUM akfl qKq sfihb �qy qlb krn vflI, 23 dsMbr vflI icwTI ivc hvflf nMbr
3,
"srIr nUM isMG sjf lYx dy Brm
ny mn nUM iswK bxfAux dI loV mukfa idwqI. pMnf 65 Bfg CyvF" vflI ieh sqr kI
igafnI ikrpfl isMG jI qy pUrI pUrI nhI ZukdI?
sMn 1984 ivc, hirmMdr sfihb qy jdoN BfrqI POjF ny hmlf kIqf sI
qy iswK BfvnfvF df iKlvfV kIqf igaf sI, byaMq iswK bwicaF, buiZaF qy buZIaF,
mFvF qy BYxF aqy jvfnI nUM ibnF iksy ksUr dy sLmsLfn Gft phuMcfieaf igaf sI aqy
akfl qKq Zfihaf jf cuikaf sI qF jwQydfr ikrpfl isMG hfly vI �koTf sfihb dy TIk
Tfk hox� dI Kbr qF iswK sMgqF nUM dy rhy sn pr iks BY kfrx akfl qKq dy Zfhy jfx
bfry cuwp sn? sLfied jwQydfr sfihb jI ny gurU gMRQ sfihb qF hjLfr vfrI piVHaf
hovy pr ieh iek pMgqI ikqy iehnF dI njLr nhI peI. nhI qF ienHF ny Bfrq srkfr qoN
QoVHf zrnf sI
? "BY kfhU kAu dyq
nih nih BY mfnq afn]m:9 pMnf 1427,"
sMn 1967 BfdroN dI somvfrI mwisaf sI. jwQydfr vydFqI jI AuWs
vkq puqlI Gr gurduafrf tfhlI sfihb ivKy bqOr gRMQI nOkrI krdy sn. Aus vkq mwisaf
vfly idn hirMmdr sfihb ivc kVfh pRsLfd df lwKF rupY df skYNzl hoieaf sI, ijs dI
prYs ivc jF hor ikDry koeI BfP nhI sI kwZI geI.
igafnI joigMdr isMG vydFqI jwQydfr akfl qKq sfihb horF nUM
ies bfry pUrI jfxkfrI hY ik ies skYNzl ivwc ikhVy ikhVy cfr aMimRqDfrI isMG
sLfml sn. kI jwQydfr sfihb AunHF cfrF aMimRqDfrI isMGF dy nfm dws skdy hn ik Auh
kOx kOx sn? jy qusIN AunHF dy nfm nhI dws skdy qF afpxI icwTI dy CyaF hvfilaF
ivwcoN ijhVf mrjLI hvflf afpxy �qy lf lYxf jI.
aKbfrF ivc pVH cuwky hF ik sfbkf jwQydfr BfeI rxjIq isMG ny
muhflI ivc plft KrIdx smyN afpxI cVHfeI hoeI dfhVI vflI Poto lgfeI hoeI hY. ies
rIijstrI dIaF aKbfrF ivc Poto vI CpIaF sn. jwQydfr BfeI rxjIq isMG ny awj qk ieh
spsLtIkrx nhI idwqf ik cVHfeI hoeI dfhVI vflI Poto lf ky rIijstrI krfAux df kI
mqlb hY? ieh qF Auh pUrn gurisWK hn ijnHF ny
"imTqu nIvI nfnkf gux cMigafeIaf qqu]sBu ko invY afpu kAu
pr kAu invY n koie]Dir qfrfjU qolIaY invY su gAurf hoie]" df phfVf qF ho skdf hY ijMdgI ivc koeI hjLfr vfr qoN vI
ijLafdf vfr piVHaf hovY pr:
mnhT buDI kyqIaf kyqy byd bIcfr]kyqy bMDn jIa ky gurmuiK moK
duafr]schu ErY sBu ko Aupir scu afcfru]pMnf 62,m:1
vflf phfVf ijMdgI ivc iek vfrI vI piVHaf nhI lwgdf ikAuNik
afpxy inqnym vfly kmry ivc BfeI rxjIq isMG, jwQydfr akfl qKq ny ieMtrivAU lYx
afey iewk prYs-rIportr nUM QoVI ijhI iKJ kfrx Zfh ilaf sI. ieMj lgdf hY ik ienHF
nUM DrimMdr dI rIs krn dI afdq pY geI sI. hy dsmy ipqf, quhzy dfdy ipqf
hirgoibMd sfihb dy bxfey hoey akfl qKq sfihb dI gwdI dy vfrs jwQydfr ieqny nrm
suBfE vfly hn ik jy ienHF nUM inqnym kridaF nUM af ky koeI avfjL vI mfr ley qF
ieh afpxf BMgfxI dy XuD vflf jF quhzy nfm qy mVHy jfx vfly sRI gurU dsm gRMQ
ivcly mhFkfl, jdoN Auh mdrf pIky BMbkdf hY
, "mdrf kr mwq mhf BBkM]bicqR nftk aiDafie pihlf aMk
53", vflf jlfl Ausy vkq idKf idMdy hn. dsm ipqf
gurU goibMd isMG jIE! kI qusIN KMzy bfty dy aMimRq ivc, ieh suBfE, jo mYN Aupr
vrnx kr cuikaf hF, dy ky gey sI jo gurU nfnk dyv ipqf dy "imTqu nIvI nfnkf gux cMigafeIaf
qqu" dy iblkul Ault hY? jwQydfr vydFqI jIE,
iewQy qusIN hvflf nMbr pMj lgf lYxf jI.
bfkI roizaF vfly jwQydfr sfihb bfry qF bhuqf kuwJ kI ilKxf hY
ikAuNik AunHF qF gurU gRMQ sfihb dI iek hI pMgqI Xfd kIqI hoeI hY:
"kyqy lY lY mukru pfih"
hux vfrI afeI Aus jwQydfr sfihb dI gwl krn dI ijhVy kfPI smF
dsm ipqf gurU goibMd isMG jI nUM,"lv qy kuC" dI Aulfd dwsx krky aKbfrF dIaF
surKIaF ivc rhy hn. jwQydfr pUrn isMG, ajokf isMG sfihb hirmMdr sfihb jIE, jdoN
qusIN ieh afKdy ho ik:
ab mYN afpnI kQf bKfno. qp sfDq ijh ibD moih afno.�[.hym kuMt
prbq hY jhF. spq isMRg sobq hY qhF.[[.
ieh gurU goibMd isMG jI dI afpxI ikrq hY ijs ivc AunHF ieh
dwisaf hY ik asIN "lv kuC" dI Aulfd hF Bfv "CqRI ko pUq hAu bfmn ko nih kY qp
afvq hAu ju kro. 2488 ikRsLnfvqfr".
ieh isDFq gurU gRMQ sfihb dy nIcy ilKy isDFqF df KMzn krdf
hY:
jfiq kf grub n krIahu koeI] bRhmu ibMdy so bRfhmxu hoeI]1]jfiq
kf grbu n kir mUrK gvfrf] iesu grb qy clih bhuqu ivkfrf]m:3,pMnf 1127.
juiV juiV ivCuVy ivCuiV juVy]jIv jIv muey muey jIvy]kyiqaf ky
bfp kyiqaf ky byty kyqy gur cyly hUey]afgy pfCY gxq n afvY ikaf jfqI ikaf huix
hUey]m:1,pMnf 1238]
gurU nfnk sfihb df isDFq qF ieh afKdf hY ik aY mUrK jIv! jfq df
mfx nf kr. ies mfx kfrx mn ivc bhuq BYVy ivkfr pYdf huMdy hn. dUsry slok ivc
gurU jI ieh afKdy hn ik pqf nhI jIv ikqnI vfrI iml iml ky ivCVdy hn qy ivCV ky
imldy hn. ies krky koeI ieh nhI kih skdf ik kOx iksdf bfp qy kOx iksdf puqr
ikqnI vfrI hoieaf hY. kOx iksdf cylf qy gurU hoieaf hY.
jwQydfr qy isMG sfihb igafnI pUrn isMG jI Aupr ilKy do afpf
ivroDI ivcfrF nUM iks kon qy imlf skogy? ieh dovyN ahmxy sfhmxy dy vwKry akfr dy
kon hn. jy qusIN dsF pfqsLfhIaF nUM iek joiq afKdy ho qF ieh afpf ivroDI ivcfr
ikAUN? ds pfqsLfhIaF "isDFqk" qOr qy iek hox krky hI "iek joiq" sn, nhI qF AunHF
dy nfm vI vwKry qy mF bfp vI vwKry sn. kI qusIN ieh dws skdy ho ik ipCly jnmF
ivc qpwisaf dI jfxkfrI, gurU goibMd isMG jI, ikhVy igafn ieMdiraF rfhIN mfqf
gujrI jI dy pytoN pYdf hox vyly nfl ilafey sn? kI gurU gobMd isMG jI jdoN ipCly
jnm ivc qp kr rhy sn qF Auh AudoN vI sfzy gurU sn? jy nhI qF AunHF dIaF purfxIaF
jpF qpF vflIaF khfxIaF nfl sfzf kI vfsqf? ijAuyNdy jIa gurU goibMd isMG jI ny
iksy iek vI isMG/iswK nUM afpxI purfqn kQf jF jp qp vfly asQfn,hymkuMt,bfry nhI
dwisaf. BfeI vIr isMG vyly iksy nUM supnf afieaf qy hymkuMt lwB ipaf! ikzHI
axhoxI gwl jF ikwzf vwzf JUT hY? jpF pqF bfry gurUbfxI kI afKdI
hY?
jfp qfp nym suic sMjm nfhI ien ibDy Cutkfr]grq Gor aMD qy kfZhu
pRB nfnk ndir inhfir]m:5,pMnf 1301]
jfp qfp sIl nhI Drm]ikCU n jfnAu kYsf krm]m:5,pMnf
894]
gurbfxI aYsy jpF qpF df KMzn krdI hY ijnHF nUM bicqR nftk ivc
pRmfqmf nUM pfAux df sfDn mMinaf igaf hY jF slfihaf igaf hY. igafnI pUrn isMG
sfbkf jwQydfr akfl qKq �qy quhzI icwTI df hvflf nMbr 5 pUrn qOr qy Zukdf
hY.(iksy pdfrQ dI jF iksy mnuwK dI aslIaq qoN vwD aQvf JUTI vizafeI krnI
sLrimMdgI df kfrn bxdI hY). isMG sfihb igafnI pUrn isMG jI nUM vI, ieh kihx �qy
ik dsm ipqf gurU goibMd isMG jI lv kuC dI Aulfd sn, sLrimMdgI df sfhmxf krnf
ipaf sI.
rfgI drsLn isMG, sfbkf jwQydfr akfl qKq, ny 1984 dy dMigaF qoN
bfad iswKF dy mno bl nUM Aucf cukx leI idwlI ivc kIrqn drbfr kIqy ijs dy ievjL
ivc AunHF nUM jyHl Xfqrf krnI peI sI. ies krky AunHF pRqI aYsf vYsf ilKx nUM idl
nhI krdf. pr Auh vI pRoPYsrI dI izgrI nfl afpxy nfm nUM isLMgfrI iPrdy hn ijhVI
rOly gOly vyly bMdUk dI nflI ivcoN inkl ky AunHF dy nfm nfl icMbV geI sI.
jwQydfr vydFqI jIE hvflf nMbr cfr:koeI vI bfxI (BfvyN ibnF iksy
sLwk jF sLMky dy dsmysL jI dI ikRq hY) iksy vI hflq ivc gurUbfxI nhI ho skdI.
gurUbfxI qoN Bfv hY ijhVI bfxI nUM gurgwdI imlI hY. gurUbfxI Auh hY ijhVI gurU
gRMQ sfihb ivc drj hY. ijs gurUbfxI dy sfhmxy gurU goibMd isMG jI ny afpxf aJuk
sIs Jukf ky isjdf kIqf sI, qy sfnUM Aus bfxI nUM gurU mMnx vfsqy adysL idwqf sI.
gurbfxI Auh hY ijhVI gurU ny ilKI hY pr gurU gRMQ sfihb ivc drj hox qoN rih geI
hovy. vydFqI sfihb jIE! quhfzy hvflf nMbr cfr nUM jy myry ijhf gwdI hIx, buDI
hIx,inmfxf qy Cotf ijhf iswK smJ skdf hY qF quhfzy ijhy mhFpurKF nUM, ijnHF ny
sfrI Aumr bfxI pVHI,ikEN nhI smJ peI?
hvflf nMbr Cy ivcoN qF iehI mflUm huMdf hY ik iswK Drm dy rfKy
ieh sfbq krnf cfhuMdy hn ik iswKF vrgf hor koeI bhfdr nhI. jwQydfr sfihb, "mfsu
mfsu kir mUrK JgVY" pMnf 301 qy qF sR: kflf aPgfnf df suafl pfieaf hoieaf hY. jy
quhzy kol ies df jvfb hY qF ilK idE. ieh gwl, "aMgryjF dy rfj qoN lY ky awj
qfeIN ijnHF iswK POjF ny bhfdrI idKfAux ivc sdf hI nfmxf Kwitaf hY, AunHF POjF
dy POjI jvfnF ivc bhu-igxqI dfhVIaF kuqrn vfilaF dI huMdI hY. aMimRqDfrI qy pMjF
kkfrF df pwkf DfrnI POjI msF iek awD hI huMdf hY. kI dws skdy ho ik prmvIr cwkr
lYx vfilaF ivcoN iks aPsr ny KMzy-bfty df aMimRq Cikaf hoieaf sI" krky
sR:gurbKsL isMG kflf aPgfnf ny isrP suafl KVf kIqf hY. nf iksy nUM inMidaf qy nf
hI iksy nUM slfihaf.
kihMdy hn, "dIvy Qwly hnyrf" pr gurUGr df cfnx qF hjLfrF sUrjF
qoN vI ijLafdf hox krky ieh afs nhI sI ik gurUGrF ivc vI aYsf hnyrf Cfa jfvygf.
gurU sfihbF ny iek sMgq iek pMgq df nfhrf idwqf qy lfgU vI kIqf. pr Kfs aMimRqsr
sfihb iqMn qrHF dy lMgr, iek afm jnqf vfsqy, iek Eh lMgr jo lMgr ivcoN bfhr gurU
rfmdfs srF ivc vrqfieaf jFdf hY qy qIsrf lMgr jo vI[afeI[pIjL Cwkdy hn. do lMgr
qF mYN 1967 ivc vI dyKy sn pr hux ienHF iqMnF qoN bgYr iek hor vI sLurU ho
cuikaf hY. irksLf cflk jo hr rojL lMgr Cwkx afAuNdy hn, AunHF dI lMgr hfl ivc
bkfiedf igxqI kIqI jfdI hY qy pYsy vsUly jFdy hn. vydFqI sfihb jIE ieh ikhVy
gurU bfby df clfieaf hoieaf lMgr hY? ies qy ikhVf hvflf nMbr lgfEgy?
dmdmI tksfl ny aMimRDfrI isMGF dy mnF ivc iek hAUaf pYdf kIqf
hoieaf hY ik iksy vI smyN iksy vI kfrn iswK nUM iswKI dy pMj kkfrF qoN alLwg nhI
hoxf cfhIdf. ihMdU vI jnyAU nUM iek imMnt vfsqy afpxy sLrIr qoN alwg nhI krdy.
ijs iksy ny bfbf DMnvMq isMG nUM ryp dy kys ivcoN brI kIqf hY kI Aus ny gfqrf
pfieaf hoieaf hY jF jnyAU. ijs sLRomxI kmytI dy mYNbr dI kfr ivcoN, aYksIizMt
hox qoN bfad ivskI dIaF boqlF qy iek ax-pCfqI aOrq (vysvf df kMm krn vflI) dI
lfsL imlI sI kI Aus ny vI gfqrf jF jnyAU pfieaf hoieaf sI. akflI pfrtI dy sfry
dy sfry lIzr aMimRqDfrI vI hn pr njLfiejL pYsf vsUlx qy srkfrI jLmInF hVwpx kfrn
iksy nf iksy kys ivc Psy jLrUr hn. ienHF lokF ny kI pihinaf hoieaf hY vydFqI jIE
qusIN dwsx dI ikRpflqf krnI jI? ieh Cy ieMcI jF nON ieMcI ikrpfn jo isMGF nUM
aMimRq dI dfq dyx qoN bfad pihnx dI pRyrnf idwqI jFdI hY kI iesy hI lMbfeI
cuVfeI dI ikrpfn gurU goibMd isMG jI ny isMGF nUM pihnx vfsqy ikhf sI jF ies dy
pihnx dI rvfieq AudoN peI jdoN aMgryjLF ny iswKF nUM inhwQy krn leI nvI cfl cwlI
sI qy mhMqF dI shfieqf nfl ieh Coty sfeIjL vflI ikrpfn iswKF ivc pRcwlq kr idwqI
geI. gurU goibMd isMG jI vyly qF ikrpfn dI lMbfeI sfZy iqMn Puwt sI jo vyly isr
rwiKaf dy kMm afAuNdI sI.
pr aPsos qF ies gwl df hY ik Aupr vrnx kIqIaF jf cukIaF mhfn
hsqIaF ny hI iswK kOm dI cVHdI klf dIaF ardfsF krnIaF hn qF kdoN pUrIaF
hoxIgIaF? ieh avfjL hjLfrF torFto vwsdy iswKF dI qF hY hI, ho skdf hY igxqI lwKF
ivc ho jfvy.
gurU pMQ df dfs,
gurcrn isMG (ijAux vflf) brYNptn