ijnHF XorpIn dyÈF ivwc asIN rih rhy hF, iehnF dyÈF ivwc
ilKx bolx, ivcfr pRgt krn dI mukMml aËfdI hY. brqfnIaF dI pfrlImYNt ivc sBf dy
spIkr dI kursI qoN Aupr ieh awKr ilKo hoey hn- ‘‘BfvyN mYN quhfzy ivcfrF nfl
sihmq nf BI hovF, pr mYN quhfnUM bolx, ivcfr pRgt krn dI pUrI aËfdI idaFgf``.
iek smF sI bRfhmx ny Drm dy nfm qy rwj ky JUT boilaf, kflpink kQfvF vfly gRMQF
qy Drm df lybl lf idwqf. Drm dy nfm qy lokF nUM sdIaF qoN luwt ky KfDf qy kurfhy
BI pfieaf. jfq pfqI vMzIaF Drm dy nfm qy pfeIaF. aOrq nUM sfry hwkF qoN vFJI kr
idwqf igaf, Drm dy nfm qy. iesqrI nUM pqI dy mrn qy, Aus ny nfl icKf ivc sVn qy
mjbUr kIqf igaf, mnuKF dI blI idqI geI [[[[sB Drm dy nfm qy. AuproN isqm jrIPI
ieh peI ies iensfnIaq qoN igry hoey pfp krm dy ivruD iksy nUM jbfn Kohlx dI BI
afigaf nhIN sI. bgfvq krn vfly nUM, koh koh ky kql kr idqf jFdf sI, Drm dy nfm
qy. bRfhmx dIaF iehnF mMd ibrqIaF kfrn Bfrq son icVI, dunIaF dy hmlfvrF ny pYrF
ivc rol idqI. ieQy jhflq afAux df kfrn sI ik ivkfs dy sfry rfh pujfrI ny apxI
inwjI aYÈ pRsqI vfsqy rfKvyN rwK ley.
BfvyN bRfhmxI ivcfrF dI rihMd KUMhd ajy bQyrI bfkI hY, pr ieh
BI swc hY ik awj KuwlH ky bRfhmxI krUrqf ivruwD avfË AuTfeI jf skdI hY. ieDr
Kflsf pMQ dy bfnI siqgurU nfnk sfihb jI ny hryk iksm dy pfKMz ivruD jordfr afvfj
bulMd kIqI. jIvn kOqkF duafrf, qy afpxy gurbfxI rUpI amuwly AupdyÈF rfhIN, QF
QF pfKMz krm dy prKcy Auzfey. hflfq df duKdfeI pwK ieh hY ik iswKI srUp Dfrn
krky axigxq bRfhmxI soc vfly ivakqI, gurduafiraF qy kfbj ho cuky hoey hn. ijnHF
nuUM gurbfxI dI koeI soJI nhIN, ieiqhfs dI vfkPI nhIN, iswK rihq mirafdf bfry
pqf nhIN, ardfs qk krnI afAuNdI nhIN, Auh lok gurdvfiraF dy (sfry ieko ijhy nhIN
hn) ‘‘mflk`` jF krqf Drqf hn. rihMdI ksr pUrI kr idqI zyrydfrI, isstm ivc
ply. aDpVHy, pRcfrkF ny. hr bRfhmxI krm kFz, ibnf iksy dlIl qoN, ihwk dy qfx,
gurmq df lybl icpkf ky, iswK smfj ivc pRclq krfAux leI awzI cotI df Ëor lfieaf
hoieaf hY. awj dy lyK ivc kyvl ‘‘mUl mMqr`` bfry dlIlF qy sbUqF sihq ivcfr
kIqI jfvygI.
pihlI gl ieh ik ies df nfm iksy BI purfqn gRMQ ivc jF BfeI
sfihb gurdfs jI dI rcnf ivc ‘‘mUl mMqr nhIN hY``. ies nUM ‘‘mMgl`` jF
mMglf krn`` afiKaf igaf hY. ieh gurbfxI dy AupdyÈ qoN pihlF, sMKyp rUp ivc
pRmfqmf df aqI sMkocvF Èbd icwqr hY. ies ivwc AupdyÈ nhIN idwqf igaf, isrP
akfl purK dI hsqI bfry BfvpUrq sMKyp jfxkfrI idwqI geI hY. ies df mUl pfT ieh hY
-
ÃÄ siqnfm krqf purKu inrBAu inrvYru
akfl mUriq ajUnI sYBM gur pRsfid..
ies qoN awgy isrlyK hY .. jpu.. Aus qoN awgy hY jpujI sfihb
dy afrMB df iewk slok - ‘‘afid scu jugfid scu.. hY BI
scu nfnk hosI BI scu.. hux iek iek nukqy nUM gOr nfl ivcfrnf. Aupr vrixq
‘‘mMgl`` gurU gRMQ sfihb jI ivc 33 (qyqI) vfrI afieaf hY. iksy iek QfvyN BI
nfl ‘‘afid scu ``[[[[vflf slok nhIN hY. pfvn bfxI ivc hor sMKyp rUp ivc iehI
‘‘mMgl`` awT vfrI afieaf hY, pr ikqy BI afid scu [[[vflf slok nfl nhIN hY.
ieh mMgl bfkI pfvn bfxI ivc pMj sO CwbI (526) vfrI vriqaf igaf hY, pr iksy iek
QfvyN BI nfl afid scu [[[vflf slok nhIN hY. gurU gMRQ sfihb jI ivc mMglF dI
vrqoN alwg alwg rUpF ivc, pMj sO sqfhT vfrI hoeI hY. iksy QF BI nfl afid scu
[[[[[vflf slok iliKaf nhIN imldf. ijwQoN iek vfrI iliKaf vyK ky, ihwk dy qfx
nfl, nwQI krn dI kucystf kIqI geI hY, AuQoN dI ilKqI bxqr vyKo - (mMgl qoN bfd)
.. jpu..
ieh ‘‘jpu`` kI sMkyq krdf hY? ik agoN jpu bfxI ÈurU
ho rhI hY. ieh jpu bfxI df isrlyK hY, nhIN qF jpu bfxI df isrlyK hI nhIN lBygf.
ikvyN pqf lgygf ik ies bfxI df nfm kI hY?
agoN afid scu [[[vflf slok ilK ky nfnk hosI BI scu qoN bfd
‘‘ ..1.. dovyN bMny do do zMzIaF qy ivckfr ‘‘eykf`` pfieaf hoieaf hY.
mqlb ik ieh iek ‘‘.. 1 ..`` slok hY. ies qoN awgy pAuVI vfr jpu bfxI ÈurU
huMdI hY- socY soic n hoveI [[[[[pAuVI dI sMpUrxqf ‘‘nfnk iliKaf nfil`` qy
huMdI hY. pAuVI dy sMpUrx huMidaF hI igxqI aMk .. 1 .. pfieaf igaf hY. ies qoN
sfP pRgt hY pihlF ‘‘.. 1 ..`` igxqI afeI sI iek slok vfsqy. dUjI vfrI ‘‘..
1 ..`` iek igxqI afeI nMbr iek pAuVI vfsqy. mMgl vfsqy sfry gurU gRMQ sfihb ivc
ikqy igxqI nhIN hY. awgoN pAuVIaF dI igxqI (38) aTwqI qwk cldI hY. aKIr ivc iPr
‘‘kyqI CutI nfil`` qoN bfd ‘‘.. 1 ..`` iek igxqI pfeI geI hY, ik ieh iek
slok hY. kul pMj sO sqfhT vfrI mMgl dI vrqoN kridaF, kI siqgurU jI nfl ‘‘afid
scu [[[ilKxf Buldy gey? kI AuhnF kol ilKx dI ivhl nhIN sI? jF kI AuhnF koloN
isafhI kfgj dI kmI af geI sI? jF kI Auh iswK pMQ nUM duibDf ivc pfAuxf cfhuMdy
sn? jI nhIN ! myry siqgurU pfk jIvn vfly, dUr aMdyÈ hr qrHF dIaF kmIaF qoN
rihq, rwbI guxF nfl BrpUr sn. jo AuhnF iliKaf hY Aus nUM ieMn ibMn svIkfr krnf
hI gurmq hY, afpxI alp buwDI siqgurU jI qy QopxI mnmuKqfeI hY. pMj sO iCafhT
vfrI mMgl df jo srUp gurdyv jI ny iqafr kIqf hY, ieh ‘‘bhuqI akl vfly``
pRvfn nhIN krdy. pr iek vfrI jpujI dI ÈurUafq vyly iliKaf slok, ibnF iksy qrk
mMgl nfl nwQI kr rhy hn. ‘‘siqgurU jI nfloN iËafdf isafxy [[[``? soco!
kI afid scu [[[vflf slok hox bfry, koeI gurbfxI ivcoN pRmfx
imldy hn? jI hF! suKmnI sfihb jI dI sqfrvIN aÈtpdI qoN pihlF, iehI slok iliKaf
hoieaf hY, hr koeI afpxIaF awKF nfl vyK skdf hY. iebfrq hY - sloku
.. afid scu jugfid scu.. hY iB scu nfnk hosI iB scu.. Bwby (B) awKr nUM
jpujI nfl sbMDq slok ivc ibhfrI (I) lwgI hoeI hY. jdoN ik suKmnI sfihb ivwc Bwby
(B) awKr nUM ishfrI (i) lwgI hoeI hY. bfkI ilKqI awKrF lgF ivc koeI Prk nhIN hY.
ies dy arQf ivc BI koeI aMqr nhIN hY. ies qrHF qF sodru [[[vflI pAuVI, jpu bfxI
ivc vKry qrIky ilKI hY, iehI pAuVI sodru rihrfs ivc hor ZMg nfl ilKI hY. pr ies
pAuVI dI mUl Bfvnf, arQ ivcfrF ivwc koeI aMqr nhIN hY. pr ieQy qF pMcm gurdyv jI
ny BulyKf rihx hI nhIN idwqf, sfP ilK idwqf ‘‘-sloku.. afid scu jugfid scu
``..[[[hux jy koeI awKF qy pwtI bMn ky afKI jfvy qusIN sfry glq ho, jy mYnUM
sUrj nhIN idsdf qF quhfnUM BI nhIN idsxf cfhIdf. pr sfrI dunIaF nUM awKF qy pwtI
bMnx dI koeI mjbUrI nhIN hY. ies leI jo idsxf cfhIdf hY Auh cMgI qrHF ids irhf
hY. aijhy lokF dy ipwCy kdI ‘‘awKF vfly`` nhIN tuiraf krdy.
kuJ ivakqIaF/jQybMdIaF vloN hlky myl dI
dlIl idwqI jFdI hY ik bfbf dIp isMG dy cwkr Aupr mMgl dy nfl ‘‘afid scu
[[[[`` BI iliKaf imldf hY, ies leI ‘‘hosI BI scu`` qk hI mMgl hY. pr Xfd
rwKxf, sfzf gurU gMRQ sfihb hY, bfbf dIp isMG df ckr gurU nhIN hY. bfbf dIp isMG
iewk iswK sI guruU nhIN sI. nfly Aus ckr Aupr qF jpujI dIaF kyvl iewkI (21)
pAuVIaF AukrIaF/ilKIaF hoeIaF hn. kI jpujI dIaF aTwqI (38) pAuVIaF nf mMn ky
iewkI pAuVIaF hI mMn leIey? gurU kI pivqr rcnf gurU gMRQ sfihb jI nfloN bfbf jI
df ckr iËafdf ivÈvfÈ Xog hoieaf? iesy qrHF drbfr sfihb ivc dfKl hox vkq, mMgl
qoN bfd nfl ‘‘afid scu``[[[ vflf slok BI iliKaf hoieaf imldf hY. ies dI dlIl
BI ivakqI/jQybMdIaF idMdIaF hn. pr vIro drbfr sfihb dIaF kMDF qy hor bhuq kuJ
iliKaf hoieaf hY. ikqNo koeI Èbd ikqoN koeI pAuVI [[[. pMCIaF pÈUaF dIaF
qsvIrF BI vfhIaF hoeIaF hn, AuhnF bfry kI ivcfr hY? kMDF qy iliKaf gurU pdvI nUM
pRfpq nhIN hY.
sRI akfl qKq sfihb dy aMdr, kMDF qy pwky rMgF duafrf mhFBfrq
qy rfmfiex dIaF khfxIaF nUM drsfAux vfly, anyk icwqr bxy hoey sn. jo ik sfkf
nIlf qfrf vyly akfl qKq sfihb Zih jfx qy Kqm ho gey. sMn 1906 qwk drbfr sfihb
dIaF pRkrmf ivwc, ihMdU dyvIaF dyviqaF dIaF pwwQr muUrqIaF dI Èryafm pUjf huMdI
sI. siqkfrq hsqI BfeI kfhn isMG jI nfBf ny, aMimRqsr dy izptI kimÈnr qoN afigaf
lY ky, puils Pors ilaf ky ieh buwq bfhr sutvfey sn. jy koeI loVINdf sbUq iksy
kfrn gurU gRMQ sfihb ivwcoN nf imly qF BfeI gurdfs jI qoN pwuCIey, BfeI nMd lfl
jI qoN puwCIey, ieh pMQ pRvfixq ivdvfn hn. iehnF qoN bfd ‘‘iswK rihq
mirafdf, jo pMQ pRvfixq, akfl qKq sfihb vloN pRvfixq hY, Aus qoN puwCIey. iPr
koeI ÈMkf nhIN rhygI. vYsy gurU gMRQ sfihb ivcoN sB kuJ pRfpq hY, iPr bfhr
ikAuN BtkIey? gurU gMRQ sfihb muqfbk mMgl df shI srUp ieh hY-
ÃÄ siqnfm krqf purKu inrBAu inrvYru akfl mUriq, ajUnI sYBM
gur pRsfid..
awgy jpujI df isrlyK hY. ..jpu.. awgy slok hY-
afid scu jugfid scu.. hY BI scu nfnk hosI BI scu..1..
jo ivakqI gurU gRMQ sfihb nUM guruU svIkfr krdf hY Aus vfsqy
ieh gurU gMRQ sfihb vflI ivDI hI mMnxXog hY. jo iksy ivakqI jF zyrydfr nuUM gurU
gMRQ sfihb nfloN vwzf mMnI bYTf hY, jF koeI jQybMdI afpxy afp nUM pMQ qy gurU
gMRQ nfloN supRIm smJ rhI hY, Aus bfry PYslf sUJvfn iswKF ny krnf hY ik awgoN
hflfq nfl ikvyN nijwiTaf jfvy? aijhy lokF nUM ikvyN nwQ pfeI jfvy?
mMqr bfry qF hor bhuq QfeIN keI rUpF ivc gurbfxI pRfpq hY.
pVHo awgy idwqy gey pRmfx -
(1) gur kf bcnu jip mMqu .. eyhf Bgiq
sfr qqu.. 895
(2) mn mih jfip BgvMqu.. gur pUrY iehu
dIno mMqu.. 896
(3) gur kI suriq inkit kir jfnu.. gur
kf sbid siq kir mfnu.. 897
(4) gur kf Aupdysu sunIjY.. nfnk suiK
shij smIjY.. 896