16237/18-11-2004
nfl nwQI hY. sRI mfn jI, isLkfieq krqf ies pRkfr bynqI krdI hY: ik isLkfieq
krqf sqvMq kOr Aumr lgBg 68 sfl ivDvf sRI rqn isMG puwqr sRI lfB isMG, vfsI glI
nMbr 2, pRIq ngr, icmnI roz (inAU isLmlfpurI), Qfxf: puils zvIjLn nMbr 6,
luiDafxf-141003 dI hY.
ieh ik isLkfieq krqf df lVkf (iewkloqf) ipafrf isMG ijs df
jnm 1962 ivc hoieaf sI sfl 1985 qoN jdoN Auh puils zvIjLn nMbr 6
luiDafxf-141003, ivKy igRPqfr sI, Aus vyly qoN hI lfpqf hY. isLkfieq krqf aqy
Ausdy pqI s[ rqn isMG ny afKrI vfrI afpxy puwqr ƒ sfl 1985 ivc Auprokq Qfxf
nMbr 6, luiDafxf ivKy hI puils ihrfsq ivc vyiKaf sI qy Aus qoN bfad Aus ƒ
ijAuNdf jF murdf kdI nhIN dyiKaf. pr puils vfly Aus ƒ BgOVf kihky lgdf hY jfx
buwJ ky hI sfl 1986-87 qk isLkfieq krqf dy Gr gyVy kwtdy rhy qy kihMdy rhy ik
sfƒ ipafrf isMG lwB ky dyvo qy Aus dy itkfxy dwso.……………… ieh ik awj
qoN Cy ku mhIny pihlF iek puils Qfxydfr qy ispfhI afpxy nfl sfzy muhwly dy mony
bjLurg Aumr qkrIbn 70 ku sfl (lgdf hY ik ieh koeI puils df BrosyXog tfAUt hY ƒ
nfl lY ky sfzy Gr afey qy myry pqI jo Aus vyly ijAuNdy sn ƒ nfl lY gey. vfpsI
’qy myry pqI ny mYƒ dwisaf ik mYQoN afpxy ipafrf isMG puwqr sbMDI mYQoN keI
kfgjLF ’qy dsKq krvf ley hn. myrf pqI pihlF hI bImfrI dI hflq ivc sI qy ies
ilKq df pRBfv ’qy sihm Aus qy hor vI burf ipaf aqy ieh ilKq aYnI Gfqk hoeI ik
Auh QoVI dyr bfad hI cwl vwisaf. pihlF vI Auh afpxy puwqr dy ivCoVy ivc myry vFg
gm ivc zuwibaf aqy roNdf hI rihMdf sI.
ieh ik hux imqI 17-11-2004 qkrIbn idn dy 3-4 vjy iek isvl
kwpiVaF ivc ispfhI jo isroN monf sI qy dfhVI kwtI hoeI sI qy afpxf nfm kuldIp
isMG ispfhI dwsdf sI, vI afpxy nfl AuhI mony bjLurg Aumr qkrIbn 70 sfl jo sfzy
muhwly ivc hI rihMdf hY ƒ nfl lY ky afieaf qy kihx lwgf ik ijvyN pihlF asIN
quhfzy Gr vfly, rqn isMG qoN ilKvfieaf hY Ausy pRkfr mYƒ kihx lwgy ik qMU vI
ilK ky dy qy sfzy nfl cwl ijQy asIN afpxy vwzy aPsr dy sfhmxy nvIN kichrI,
luiDafxf ivc quhfQoN ieh ilKvfAuxf hY ik asIN afpxy puwqr ipafrf isMG df sskfr
pihlF afpxy hwQIN kr cuwky hF. mYN aYzf vwzf JUT ilKx ƒ AuWkf hI iqafr nhIN hF
qy mYN zrdI-zrdI ny ikhf ik mYN quhfzy nfl nhIN jfvFgI. myrf jvfb sux ky Auh
jFdy hoey mYƒ DmkI dy gey ik jykr qusIN ipafrf isMG df sskfr Kud afpxy hwQIN
krn sbMDI sfƒ ilK ky nf idwqf qF asIN puils vrdI pf ky rfq-brfqy qyry Gr
afAuNdy rhFgy qy qYƒ prysLfn krFgy qy Aus dI Pfiel vI bMd nhIN hoxI.
ieh ik mYN ieh isLkfieq ies leI kr rhI hF ik mYƒ iensfP
imly, mYƒ puils pRysLn nf kry, myry koloN zrf-Dmkf ky myry puwqr ipafrf isMG dy
sfzy vloN Kud sskfr kIqy jfn sbMDI nf ilKvfvy ikAuNik mYN JUT ilKx ƒ iqafr nhIN
hF. mYN qy myry pqI ny sfl 1985 ivc puils vloN ipafrf isMG ƒ igRPqfr kIqy jfx
qoN bfad Qfxy qoN ielfvf ikDry hor murdf jF ijAuNdf nhIN dyiKaf.
bynqI hY ik sfzf puwqr ipafrf isMG sfzf ieko-iek afsrf sI jo
puils ny ihrfsq ivc rwK ky ijvyN hux XkIn ho cuwkf hY sfl 1985 ivc hI mfr
mukfieaf hY qy puils afpxy BrosyXog Aukq dwsy mony bjurg Aumr qkrIbn 70 sfl
rfhIN dbfa pf rhI hY ik mYN hux byafsrf ivDvf ilK ky dyvF ik asIN afpxy puwqr
ipafrf isMG df sskfr kr cuwky hF. ieh JUT mYN ilK ky dyx ƒ iblkul iqafr nhIN qy
ies dy bdly ijvyN DmkI imlI hY ik puils mYƒ prysLfn krygI myrf ijAuxf hor vI
duKdfeI ho igaf hY. ies leI bynqI hY ik AuWc pwDrI pVqfl krky myry puwqr ƒ
puils vwloN puils ihrfsq ivc mfr-mukfAux qy Kpf dyx sbMDI iensfP idwqf jfvy qy
myrI rwiKaf kIqI jfvy. isLkfieq krqf afp jI dI aqI DMnvfdI hovygI. isLkfieq krqf
-imqI: 19-11-2004"
ies qoN lgdf hY ik ajy pqf nhIN kdoN qwk ies byiensfPI ƒ
pRqwK qy axidwK kfrnF krky isafsI rMg vjoN vriqaf jFdf rhygf? sfl 1978 qoN lY ky
1995 qk pUry pMjfb qy bfhr hoeIaF bydoisLaF dIaF mOqF df lyKf-joKf lfAuxf aOKf
nhIN jy ies lokrfjI srkfr dI ‘iewCf-sLkqI’ hovy. pr pqf nhIN iknHF kfrnF
krky BfrqI lokrfj ƒ hfso hIxf bxfieaf jf irhf hY aqy jdoN vI koeI ieKlfkI
iensfn ivc aijhf krn dI ‘iewCf-sLkqI’ jfgdI hY qF Aus df ivroD krn vfly vI
isafsI lfhf lYx qoN ipwCy nhIN rihMdy qy iek sQfpq lok-rfj dI ieAuN vkflq krdy
hn ik ijvyN ieh lokrfj awqvfd df hI hfmI hovy. awqvfd dy hfmI lokrfj dy sqfey
iek iensfn ƒ ikvyN cuwp-cupIqy, ibnF mukwdmf clfey, JUTy puils mukfbly ivc
mfr-mukf ky lfpqf idKf idwqf jFdf hY jF kih lvo ik ieh vI irkfrz ’qy nhIN
afAux idwqf jFdf? aijhy awqvfd dy hfmI lokrfj dI vkflq krn vfly ieh nhIN jfxdy
ik Auh aivkisq lokrfj hox ƒ hor ikqnf aivkisq idsLf vwl Dkyl ky vwzI swt mfr
rhy hn. lyKk df ivsLvfs hY ik jo kuJ bIiqaf, Kfs krky srkfrI awqvfd dI Byt
ciVHaf dyr-svyr nMgf ho ky rhygf qy isafsI lok bhuqf icr JUTy nfairaF df lfB
nhIN AuTf skxgy.
jo ies gwl dI vkflq krdy hn ik mrn vfilaF ƒ muafvjLf dy ky
sLFq krvf dyxf cfhIdf hY aqy dosLIaF ƒ dosL mukq smJxf cfhIdf hY. Auh ieAuN
lgdf hY? ijvyN Auh kih rhy hox ik ijs vI awqvfdI srkfr ƒ koeI nfgirk byloVf
lwgy qF Aus df muwl Auqfr ky pfr bulf dyxf cfhIdf hY. aijhI vkflq krn vfilaF ƒ
afpxy afp ƒ aijhI siQqI ivc KVHf krky gwl krnI cfhIdI hY. aYvyN srkfrI ipwTU
bxn nfl aijhIaF gwlF krky koeI suDfr hox vflf nhIN sgoN ieh BfrqI lokrfj hor
bdnfm hovygf qy ho vI irhf hY.
afm puils krmcfrI qy aiDkfrI vI jfxdf hY ik Kpf idwqy, JUTy
mukfbly ivc mfr idwqy jF lfpqf idKf idwqy gey iswK jy pqf krny hox qF koeI
musLkl kMm nhIN hY. ieh pqf krn leI QfixaF dy rojLnfmcy jF AunHF dIaF adflqF ivc
pysL kIqIaF nklF, ilKIaF aYP[afeI[afr, qy kIqIaF igRPqfrIaF sbMDI irkfrz, Aus
smyN ivc jylH ivc Byjy bMdy qy AuQoN kwZ ky iljf ky nf prqx vflIaF lfsLF df
sihjy hI pqf lfieaf jf skdf hY. asl ivc pVqfl df Gyrf hor ivsLfl hoxf cfhIdf hY.
kfrn BfvyN kuwJ vI ikAuN nf hox, ies smyN drimafn aKLbfrF ivc iswK lfpqf qy
guMmsLudf sbMDI CpIaF KbrF qy idwqy iesLiqhfr, bydKl kIqy qy lfpqf iPr lfpqf
hoey iswK nOjvfnF df vI noits lYxf cfhIdf hY. srkfr pfs ivdysLF ivc bYTy iswK
jJfrUaF dI sUcI pihlF hI hY. AunHF nMU BfvyN iewQy afAux dI mnfhI hI hovy pr
ipClIaF srkfrF qy srkfr dy ivcolIey AunHF nfl glbfq krn qy qflmyl hox df dfavf
krdy rhy hn.
pMjfb vrgy pRFq ivc ijwQy iswKF dI afbfdI hY qy Gor srkfrI
awqvfd rfhIN aprfD hoieaf hY AuQy ieh jfxkfrI lYx leI jy shI arQF ivc ivkisq
lokrfj dI srkfr hovy qF Jwt afpxy rfjsI vrkrF, eyjMsIaF, ptvfrIaF qy hor
mihkimaF dy krmcfrIaF dI mdd nfl ibnF dyrI kIqy guMm hoey, mfr idwqy qy lfvfirs
lfsLF kih ky sfVy gey afid isWKF df pqf lfAux leI ibnF dyrI kIqy ieh kMm kIqf jf
skdf hY pr gwl qF iPr AuQy hI af muwkdI hY ik jy srkfr ieKlfkI hovy, lokrfj
ivkisq hoieaf hovy qy srkfr Kud awqvfdI nf hovy qF ieh kMm musLikl nhIN hY. pqf
nhIN lyKk vrgy hor kdoN qwk iensfP leI ilK ky "hIro" bxdy rihxgy qy
iksy nf iksy ZMg nfl rfjsI jF hor lfhf lYNdy rihxgy? scfeI lwBx dy ivroDI vI
afpxy ZMg nfl afpxy inwjI kfrnF krky afpxI krqUq ivKfAuNdy hI rihMdy hn. ies
dysL df lfcfr, sihimaf, ziraf hoieaf qy pIVq vrg ijs dI igxqI phMuc vfly vrg
nfloN vD hY. Auh vrg afm jfxkfrI qoN vI dUr hY.Aus vrg nMU pbilk/jnqk noitsF nfl
jfxkfrI dyx dI gwl krnI hfsohIxI, BulyKf pfAU qy pKMz hI khI jf skdI hY.
iek idn iewk jfgrUk iswK tI[vI[ ’qy cl rhI gwlbfq smyN kih
irhf sI ik asl ivc awj Bfrq aMdr do vrg hI rih gey hn iek vrg dI phuMc hY dUsry
vrg dI ikDry vI phuMc qy suxvfeI nhIN hY. Aus df Bfv sI ik phuMc vflf vrg, srkfr
dy hfmI vrg nMU ikhf jFdf hY. ies hfmI vrg nfl mnuwKI aiDkfrF df hokf dyx vfly
vI hn ijnHF dI suxvfeI AunHF dIaF inwjI jrUrqF dI pUrqI vI POrn huMdI hY jdoN ik
dUjy phuMc rihq vrg dI ikDry vI suxvfeI nhIN huMdI. pihlf vrg dUjy dI ies mfmly
ivwc iksy nf iksy rUp ivc kurvrqoN qy sLosLx krdf hY. ies qoN vwzI hor byiensfPI
kI ho skdI hY qy ieh BfrqI lokrfj ’qy bhuq vwzf pRsLn icMnH hY? ies sqrF df
lyKk vI afpxy afp ƒ ies lokrfj dy ksUrvfr aMg vjoN mMndf hY. ijs sLFqmeI ZMg
nfl tI[vI[ crcf drimafn buwDIvfn ny gwl khI qF Aus dy asr sdkf lyKk ƒ Aus dI
dlIl ny JMjoV ky rwK idwqf. ies sB kuJ qoN qF ieAuN jfpdf hY ik hux ieh lwBxf
musLikl ho igaf hY ik asl dosL ikwQy qy dosLI kOx hY? lyKk qF ibnF suxvfeI vfly
vrg ’coN hoey sLhIdF ƒ pRxfm hI kr skdf hY pr iensfP nhIN idvf skdf.
BfrqI/rfsLtrI mnuwKI aiDkfr kimsLn vloN sLhId s[ jsvMq isMG
KflVf dI kIqI pihl ’qy jo suprIm kort df sihXog lYx df Auprflf kIqf jf irhf hY
Aus dI ijMnI vI sLlfGf kIqI jfvy QoVHI hY. pr afm sUJ rwKx vflf ivakqI ieh kihx
qoN ibnF nhIN rih skdf ik ieh Auprflf aDUrf hY qy qih idloN nhIN kIqf jf irhf.
ies df kfrn iewQoN df aDUrf qy aivkisq lok-rfj qF hY hI pr ies df aprfDI qy
iBRsLt rfjnIqk jgq vI iensfP dI qwkVI dI durvrqoN krn df dosLI hY. hux ieQy ho
rhI byiensfPI vwl vI sfry sMsfr dI ingfh lwgI hoeI hY. ies kimsLn dI sQfpqI smyN
ies dI bxqr aqy ies dy aiDkfr Kyqr nMU dyKx qoN hI pqf lgdf sI ik ies kimsLn nMU
hoNd ivc ilafAux df mqlb srkfr dI mnsLf mnuWKI aiDkfrF dI rfKI Gwt qy prdfposLI
krky afpxf kOmFqrI pwDr ’qy aks suDfrn dI gWl vD hY. aijhf hI hux qk hMudf
njLr afieaf hY. pr jdoN vI ies kimsLn dy muKI ny gujrfq dy kqlyafm ivruWD afid
vFg afvfjL AyuTfeI qF bhu-vrg (vot bYNk) lfbI jF AunHF dy ipwTUaF vwloN afpxy
mOjUdf ruqby/kWd nMU BfvyN isafsI hovy jF hor, AuWcf cuWkx qy vfh-vfh KWtx leI,
ies kimsLn nMU cuWp krvfAux vfsqy, ies iKlfP bVy nftkI ZMg nfl hfl-duhfeI pfAuxI
sLurU kr idwqI jFdI hY. iesy pRkfr ienHF ny suprIm kort qk nMU nhIN bKLisaf.
asl gwl qF ieh hY ik sfl 1978 qoN lY ky 1995 qk ijs vI isWK
df sskfr Aus dy pirvfr ny nhIN kIqf pr Aus nMU srkfrI qOr ’qy sLnfKq imRqkF
dI sUcI jo puils aqy arD sYink bl nfl mukfbly ivc mfry gey aqy pMjfb puils
duafrf aMiqm sMskfr kIqf igaf jF aDUrI sLnfKq imRqkF dI sUcI jo puils aqy
arD sYink blF dI kfrvfeI dOrfn mfry gey aqy pMjfb puils duafrf aMiqm sMskfr kIqf
igaf jF lfvfrs imRqkF dI sUcI jo puils aqy arD sYink bl nfl mukfbly dOrfn
mfry gey aqy pMjfb puils duafrf aMiqm sMskfr kIqf igaf qy jF ajy qk vI lfpqf
idKfey jf rhy hn qy jo lfpqf hn BfvyN kfrn kuwJ vI ikAuN nf hox, AunHF leI
dosLI qy ijLMmyvfr pMjfb puils, pMjfb qy Bfrq srkfr nMU hI mMn ky clxf cfhIdf hY
jF mMn hI lYxf cfhIdf hY ikAuNik hr iek nfgirk dI mOq df ihsfb dyxf lokrfjI
srkfr df sMivDfink PrjL bxdf hY nf ik JUT df afsrf lYxf hY. ies dI sjLf qy pVqfl
df imafr kOmFqrI pwDr df insicq hoxf cfhIdf hY.
vwloN:
blbIr isMG sUc, aYzvokyt, luiDafxf
mnuwKI aiDkfrF leI srgrm