iswKL agvfeI
ZFcf
crnjIq isMG
bwl
gurU nfnk dyv jI dy afgmn smyN ihMdU
pujfrI sLRyxI Bfv bRfhmx vrn ny smfj nUM imiQhfsk avqfrvfd, aMDivsLvfsI mUrqI
pUjf, qIrQ Xfqrf, nrk/surg, pfp/pun, dfn/dwCxf, AUc/nIc, afid dy gorK DMdy ivc
pfieaf hoieaf sI. kwtVvfdI muslmfn kfjLI/muwlF sLRyxI, ijs nUM srkfrI sLih sI,
smuwcy smfj nUM muslmfnI sLrHf dy bMDnF ivc jkV ky rKx ivc jqnsLIl
sI.
muslmfnf isPiq srIaiq piV piV krih
bIcfru ]
bMdy sy ij pvih ivic bMdI vyKx kAu
dIdfru ]
ihMdU sflfhI sflfhin drsin rUip apfru
]
qIriQ nfvih arcf pUjf agr vfsu
bhkfru ] afsf dI vfr pnF 465
arQ;-muslmfnF df XkIn hY ik awlf dI
isPq sflh sLrh duarf hI ho skdI hY aqy pVH pVH ky ivcfr krdy hn ik jo awlf df
iddfr krn leI sLrh dy bMdn ivc pYNdy hn AyuhI DrmI bMdy hn. ihMdU sflfhux-Xog
apfr rUpI hrI dy drsLn ihq (sLfsqRF duarf) sflfhuMdy hn, qIrQF qy nHfAuNdy hn,
mUrqI awgy Bytf rwKdy aqy cMdn afid dIaF sugMDIaF duarf pUjf krdy hn.
ihMdU pujfrIvfd aqy muslm kwtVvfd nUM
apRvfn kridaF gurU nfnk dyv jI ny aduwqI iswKL Drm df pRfrMB kIqf, ijs ivc gurU
sfihb ny pujfrI sLRyxI dI koeI QF nhIN rwKI ikAuNik ies inrfly pMQ df pFDI Bfv
iswKLI Dfrimk, smfijk aqy rfjnIqk jIvn dI syD gurU sbd qoN lY skdf hY. pr hr ieh
iswKL afpxy afp ieh syD lYx dy smrQ nhIN hY ies leI gurbfxI dI qrjmfnI krn vfly
igafnI prcfrkF dI vsLysL QF hY.
pihly cfr gurU sfihbfn afpxI
aqy pUrv-gurU sfihbfn dI bfxI duafrf iswKL jgq nUM Dfrimk aqy smfijk agvfeI
pRdfn krdy sn. pMjvyN gurU arjn dyv jI ny pUrv-gurU sfihbfn dIaF bfxIaF aqy
ihMdU BgqF qy muslmfn pIrF dIaF iswKLI mUl ivcfrDfrf ankUl bfxIaF df sMigRh poQI
dy rUp ivc kr ky iswKLI jIvn dI syD df sroq invyklf kr idwqf. aqy ies poQI
duafrf iswKLI dy mUl sMklp �sLbd-gurU� nUM pRclq kr
idwqf.
jhFgIr hwQoN gurU arjn dyv jI dI
sLhIdI kfrn gurU hir goibMd jI ny iswKLI aqy iswKF dy afriQk, smfijk, rfjsI aqy
mnuwKI aiDkfrF dI rfKI aqy AunqI vjoN hirmMdr sfihb dy smUh ivc QVy dI sfjxf
kIqI. Aus QVy ivKy gurU sfihb brfjmfn ho ky iswKF dy afriQk aOkVF aqy smfjk duwK
suxdy aqy inivRqI dy sfDn pRdfn krdy. kwtV pMQI Dfrimk jQybMdIaF aqy awiqafcfrI
srkfrI qfkqF dy mfrU hwilaF qoN iswKI aqy iswK kOm dI rwiKaf vjoN AuQy hI sYnk
klf aqy KyzF dy mukfbly vI krvfAuNdy. smF pf ky ies QVy df nfm akfl buMgf pY
igaf jo ik sMn 1920 qk pRclq irhf.
sMn 1628 ivc ipplI sfihb ivKy gurU
hir goibMd sfihb dI agvfeI hyT iswKF aqy muKils KF dI agvfeI hyT muglF dI lVfeI
hoeI ijs ivc iswKLF dI ijq hoeI. sMn 1630 gurU hir goibMd sfihb aMimRqsr qoN
krqfrpur cly gey. ies qoN mgroN iksy vI gurU sfihb ny hirmMdr smUh ivc invfs
nhIN kIqf.
dsmysL gurU jI ny 30 mfrc 1699 dI
ivsfKI nUM pMjF ipafiraF dI prMprf afrMB ky inaFkfrI lokrfjI rfjnIqk sMklp nUM
isDFq bxf idwqf aqy 6 akqUbr 1708 nUM �sLbd-gurU� dy sMklp nUM �gurU
mfinAu gRMQ� dy afdysL duafrf isDFq bxf idwqf.
gurU sfihbfn dy adysLF aqy iswKLI mUl
sMklpF aqy isDFqF dy Ault gurU-kfl mgroN bhuq smF iswKL pMQ dI agvfeI pujfrIvfdI
aqy zyrfvfdI sLRYxIaF hwQ hI rhI hY. smyN smyN isMG sBf, gurduafrf suDfr, afid
lihrF ny ienHF sLRYxIaF qoN iswKL pMQ nUM Cutkfrf idvfAux pRqI sMGrsL kIqy hn pr
iswty vjoN pMQ dI afgU sLRYxI dy nfm hI bdldy rhy hn, agvfeI sLRYxI dI socxI,
kQnI aqy krnI ivc koeI suDfr nhIN ho sikaf. sLROmxI gurdvfrf pRbMDk kmytI aqy
akflI dl dy hoNd ivc afAux qoN mgroN mhMqF, pujfrIaF, afid dI QF pujfrIvfdI
jQydfrF aqy isMG sfihbfnF, jo ik bhu-igxqI zyrfvfd dI Aupj hn, ny sFB leI
hY.
purfqn smyN qoN hI pujfrIvfdI Dfrimk
afgU sLRyxI ies qwQ qoN BlI prkfr jfxU rhI hY ik aMDivsLvfs aqy aMnHI sLrDf vs
sLrDflUaF nUM sOKf BY-BIq kIqf aqy Brmfieaf jf skdf hY. gurU-kfl mgroN iswKL pMQ
dI hr afgU sLRyxI vI iehI mUl mMqr vrqdI rhI hY. iesy mMqr aDIn iswKL kyNdrF dy
aMnIH sLrDf AujfAu nfm �hirmMdr�, �akfl qKq�, �swc KMz�, afid pRclq kIqy
gey. ienHF nfvF aqy gurU gRMQ dIaF bfxIaF dy ipCokV ivc sLbd �sfihb� dI
vrqoN pRclq kIqI geI. gurU sLbd, muKvfk, bcn, AupdysL, afdysL, afid nUM
�hukmnfmf� df pd dy idwqf igaf. ieh nfm aqy pd, jo ik gurbfxI jF gurU-kfl
dIaF smkflI rcnfvF ivc nhIN imldy, imiQhfsk jnm sfKIaF, dsm gRMQ, gur iblfs, pMQ
pRkfsL, sUrj pRkfsL, bMsfvlInfmf, afid ivcoN ley gey hn. hirmMdr aqy qKq sLbd
gur iblfs pfqsLfhI 6, aiDafie 5, pnF 121-122 qy aMkq hn.
Aukq gur iblfs, ijs ivc gurU sfihbfn
nUM avqfrvfdI, dyvI pUj, BMg pIx dy afdI, prpMcI, afid drsfieaf igaf hY, gumnfm
kvI anusfr sfvn, sMmq 1775 (sMn 1718) dI rcnf hY. ies kUVI imiQhfsk rcnf nUM ig:
joigMdr isMG vydFqI aqy zf: amrjIq isMG ny sMpfidq krky sLRomxI kmytI qoN jUn
sMn 1998 ivc pRkfsLk krvfieaf sI. jQy: tOhrf, jQy: mnjIq isMG, jQy: kyvl isMG,
ig: sMq isMG mskIn, Bf: mnjIq isMG klkqf, Bf: rxjIq isMG, Bf: suKdyv isMG BOOor,
afid smyq pMQ dy 13 rqnF ny ies kUVI rcnf dI pRsMsf kIqI sI. s: gurbKsL isMG
kflf aPgfnf vwloN ies df alocnfqmk ivsLlysLx pRkfsLqk krn aqy ivdvfnF smyq iswKL
jgq vwloN inKyDI krn kfrn sLRomxI kmytI ny ies dI ibkrI qy rok lf idwqI, jo ik
Buwl svIkfrn qul hY. vydFqI ny bdly vjoN 10 julfeI 2003 nUM sL: kflf aPgfnf nUM
pMQ ivcoN Cyk idwqf.
sLbd hirmMdr aqy akfl qKq pVH sux ky
suqy hI sDfrn mnuwK nUM ivsLvfs bJdf hY ik kyvl iehI hrI df mMdr aqy akfl purK
df qKq hY. pr iswKLI ivcfrDfrf aqy gurbfxI pRqI QoVI vI jfnkfrI rwKx vflf jfxdf
hY ik ieh iswKLI sMklpF aqy isDFqF dy Ault hY ikAuik gurbfxI ies aMDivsLvfsI
ivcfr df KMzn krdI hY.
alhu eyku msIiq bsqu hY avru
mulKu iksu kyrf ] ihMdU mUriq nfm invfsI duh mih qqu n hyrf ]1] alh rfm jIvAu
qyry nfeI ] qU kir imhrfmiq sfeI ]1] rhfAu ] dKn dyis hrI kf bfsf piCim alh
mukfmf ] idl mih Koij idlY idil Kojhu eyhI TAur mukfmf ]2]pnW 1349-11,
pRBfqI, Bgq kbIr jI
arQ:-jy alh kyvl msIq (kfhby) ivc
vsdf hY qF bfkI mulk iks df (hoieaf)? ihMdU dI mnOq hY ik Bgvfn df invfs mUrqI
ivc hY. dovF ny Byd nhIN pfieaf (ik pRmfqmf srb ivafpk hY).1. alh, rfm, myry qy
imhr kr, mYN qyrf nfm ismr ky (Auwcf afqmk jIvn) jIvF .rhfAu. (ihMdU df ivsLvfs
hY ik) hrI df vfsf dwKx (jgn nfQ purI) ivc hY, . (muslmfn df XkIn hY ik) alh df
mukfm pwCm (kfhby) ivc hY. (pr hy pRfxI kyvl) idl ivc hI rb nUM Koj (ikAyNik)
eyhI Aus (alh, hrI df) df mukfm (mMdr) hY
lLogf, Brim n Bulhu BfeI]
Kfilku Klk, Klk mih Kfilku, pUir rihE sRB TfeI] kbIr jI, p:
1349
pujfrIvfdI iswKL agU sLRyxI dI
aMDivsLvfsI aqy aMnHI NsLrDf AupjfAU nIqI dy aDIn hI smuwcf iswKL jgq
jfxy/axjfxy idn ivc hjLfrF vfrIN 16 nfvF vflLI ihMdU dyvI BgOqI nUM ismRdf aqy
gurU gRMQ nUM inqfixaF df qfx, inEitaF dI Et, do jhfn df vflI, aMqRXfmI, afid
kih ky jodVI krdf, pRsLfd df Bog lvfAuNdf aqy Aus qoN sLuwD bfxI pVHn aqy hor
dfqF dI mMg krdf hY.
iswKL sMsfr BlI pRkfr jfxU hY ik
ajoky iswK afgU iswKLI ivcfrDfrf aqy isDFqF qy aDfrq Dfrimk aqy smfijk agvfeI
dyx qoN asmrwQ hI nhIN, sgoN pujfrIvfdI pdvIaF hwiQafAux leI aMDivsLvfs qy
aMnHIN sLrDf AupjfAU ibpRnI nIqI duafrf iswKL kOm nUM BrmfAuNdy hn. hux sihjDfrI
iswKF nUM sLromxI kmytI dI cox dIaF votF dy aiDkfr qoN vFiJaF krky iswKL jgq nUM
aMimRqDfrI aqy sihjDfrI vrgF ivc vMzxF vI eysy nIqI df iswtf hY. ies nvyN GVy
inXm anusfr jy sLRomxI kmytI nUM aMimRqDfrI iswK hI cux skdy hn qF sLRomxI akflI
dl, jo ik sUbfeI isafsI pfrtI hY, df pRDfn afpxy isafsI asr-rsUK dufarf ikAuN
sLRomxI kmytI dy pRDfn dI inXukqI aqy syvf-mukqI krdf hY?
ipCly kuC dhfikaF qoN, Kfs krky
bfdl-tOhrf joVy dI agvfeI smyN, kiQq akfl qKq dy aKOqI jQydfr dI inXukqI aqy
syvf-mukqI dy sbMD ivc vrqy hwQkMzy, aKOqI jQdfrF/isMG sfihbfnF, ijnHF ivruwD
iBRsLtfcfr, vYr ivroD, pwKpfq, qfnfsLfhI, afid dUsLx lwgdy rihMdyy hn, vwloN
Aultf pujfrIvfdI nIqIaF df ivroooooD krn vfly iswKLF ivruwD hukmnfmyN Cwzx aqy
iswK ivdvfnF dI kuwt mfr qoN sFeIN buwly sLfh dIaF ienHF sqrF dI swcfeI iswD
huMdI hY.
Drmsfl DVvfeI (DfVvI) vsdy, Tfkr
dvfry Twg. ivc msIq kusIqy rihMdy, afsLk rihn alwg.44. keI hfjI bx bx afey jI,
gl nIly jfmy pfey jI, hwj vyc tky lY Kfey jI, pr ey gwl kIhnUM Bfey
jI.
iksy vI dys, kOm, Drm, smfj, sMsQf,
jQybMdI, afid dI AuWnqI jF inGfr Aus dy muwK afgU jF afgU ZFcy aqy afm jMqf dI
sUJ-bUJ qy inrBr huMdI hY. iswKLF df ajokf agvfeI ZFcf nf hoieaF qoN vI niKwD
hY. sLRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI vloN inXuuuuukq aqy syvf-mukq kIqy kiQq akfl
qKq dy muwK syvfdfr aqy gurDfmF dy gRMQI, jo ik afpxy afp nUM jQydfr aqyyyyy
sfihb kihMdy khfAuNdy hn, pCmI dysF ivc AuWc-pujfrI jfxy jFdy hn. afpxy suafrQ
iswDI leI ienHF ny iswKLI dy mIrI pIrI dyy isDFq nUM pujfrIvfdI bxf hY idwqf aqy
pMjF ipafiraF dI prMprf df isafsIkrn kr idwqf hY. ig: sMq isMG mskIn aqy Aus dy
chyqy ig: cyq isMG, ijnHF df ig: Bfg isMG nUM Cykx ivc BfrI Xogdfn sI, mskIn dI
pusqk �dysL-ivdysL gurdvfiraF df pRbMDkI ZFcf aqyy pRcfrk sLRyxI� ivc
ilKdy hn;
"pr pRbMDkI ZFcf rfjnIqk,
suafrQI qy bfjLfrI hY. suafrQ qy rfjnIqI leI mYNbrF dI UKrIdo-ProKq vI cwldI hY.
sMgqF rwbI rs ivc zuwb ky lIn hoxf cfhuMdIaF hn, pRbMDk iesy hI iekwT dy afsry
rfjnIqk Kyqr ivc pRgt hoxf cfhuMdf hY; aor sPlqf imlI qF kihMdf hY ik sfzf Drm
aqy rfjnIqk ZFcf iek hY, ies qoN kI murfd hY ies df boD iblkul nhIN hY". ig:
sMq isMG mskIn, pnF 38
"hkIkq ieh hY ik gurdvfiraF ivc
gurmiq dI gwl nhIN ho rhI, rfjnIqI cwl rhI hY". ig: cyq isMG, sfbkf hYz
gRMQI, sRI drbfr sfihb, BiUmkf, pnF 6
spwsLt hY ik iswKL kOm
nUM ajoky pujfrIvfdI jQydfrF aqy isMG sfihbfnF dy toly dI QF nvyN kyNdrI agvfeI
ZFcy dI loV hY jo ik gurmiq aqy iswKLI isDFqF dy aDfr qy agvfeI pRdfn kr sky.
ies pirvrqn dI pihl rojLivl, kYlIPornaF, amrIkf dy hrdyv isMG sLyrigwl aqy
AuuuunHF dy sfQIaF vwloN sLurU ho cukI hY. pr ies krFqIkfrI pirvrqn leI smucI
iswKL kOm leI pujfrIvfdI socxI, kQnI aqy krnI, jo ik iswKL pMQ nUM ibpRnI
avqfrvfdI aqy imiQhfsvfdI ilKfrIaF aq pRcfrkF dI dyx hY, iqafg ky gurmiq anusfr
apxfAuxI jLrUrI hY.
ijnF icr iswKL kOm nUM ieh boD nhIN
ho jFdf ik alh, Bgvfn, akfl purK jF hrI df invfs kyvl kfhby, jgn nfQ purI,
dvfrkf jF hirmMdr ivc nhIN hI hY aqy nf hI kyvl akfl qKq hI Aus df qKq hY, sgoN
Auh qF srb ivapk hY aqy Ausdf invfs aqy qKq mnuwK dy ihrdy ivc hY, AunF icr
suafrQI pujfrIvfdI kyNdRI iswKL agvfeI ZFcf iswKL jgq nUM aMnHIN sLrDf aqy
aMDivsLvfs dy gorK DMDy vws krky afpxf AulU iswDf krdf
rhygf.